Menslike skelet
Die menslike skelet (Grieks σκελετός, skeletos “verdroë liggaam”), of geraamte, bestaan uit al die bene in die menslike liggaam. In 'n pasgebore baba bestaan die skelet uit ongeveer 300 beenstukke, maar sommige van hierdie bene groei later aan mekaar vas, met die gevolg dat die volwasse skelet gewoonlik uit 206 afsonderlike beenstukke bestaan. Die skelet vorm 'n raamwerk waaraan sagter weefsel vasgeheg kan word. Dit gee die liggaam vorm, en beskerm belangrike organe soos die brein en rugmurg. Die skelet is egter ook ʼn lewende deel van die liggaam en produseer bloedselle en ruil minerale met die bloed uit.
Opdeling van die skelet
Die skelet word in twee dele verdeel: die asskelet wat die skedel, ruggraat en ribbekas bevat, en die aanhangskelet wat die skouergordel, pelvis en die arm en onderste ledemaat (die been) bevat.
Skedel
Die skedel (kranium, kopbeen) bestaan uit die skedeldak (of harsingspan), wat die brein huisves, en die aangesigskedel (of gesigskelet). Die skedeldak bestaan uit 8 bene: die agterhoofsbeen (oksipitale been), 2 wandbene (pariëtale bene), 2 slaapbene (temporale bene), ʼn voorhoofsbeen (frontale been), wigbeen (sfenoïed) en die sifbeen (etmoïdale been). Die aangesigskedel bestaan uit 14 beenstukke: 2 traanbene (lakrimale bene), 2 neusbene, 2 verhemeltebene (palatiene bene), 2 neusskulpbene, 2 bokaakbene (maksillêre bene), jukbene (sigomatiese bene of wangbene), die ploegskaarbeen en die onderkaak (mandibula). Die gehoororgane is in die rotsbeen (petrosale been) geleë wat eintlik ʼn uitbulting van die slaapbeen is. Die hamer (malleus), aambeeld (inkus) en die stiebeuel (stapes) is klein beentjies in die middeloor wat ʼn belangrike rol in die gehoorproses speel.
Ruggraat
Die ruggraat, of werwelkolom, bestaan uit 33 werwels (vertebrae) : 7 nekwerwels (servikale werwels), 12 borswerwels (torakale werwels), 5 lendewerwels (lumbale werwels), 5 saamgesmelte stuitwerwels (sakrale werwels) wat saam die heiligbeen (sakrum) vorm en 4 saamgesmelte stertwerwels (koksigeale werwels) wat saam die stuitbeen (koksiks) vorm.
Ribbekas
Die 24 ribbe vorm die beskermende traliewerk van die borskas. Aan die agterkant is al die ribbe aan die rugwerwels vasgemaak. Die boonste 7 ribbe (14 ribbe as die linker en regterkant s’n afsonderlik getel word) is aan die voorkant deur middel van ribkraakbeen aan die borsbeen (sternum) verbind. Hulle heet dus “ware” ribbe, terwyl die 3 volgende “vals” ribbe se kraakbeen slegs indirek aan die borsbeen gekonnekteer is. Die twee onderste “swewende” ribbe sit heeltemal los aan die voorkant.
Skouergordel
Die skouergordel bevat die bladbeen (skapula) en die sleutelbeen (klavikel).
Boonste ledemaat
Die boarm bevat die boarmbeen (humerus) terwyl die voorarm die speekbeen (radius) en ellepyp (ulna) bevat. Die elmboogpunt is die boonste punt van die ulna en word die verneukbeentjie (olekranon) genoem. Die hand se gewrig bestaan uit 8 handwortelbene (karpale), naamlik die trapesoïdbeen, kopbeentjie (kapitatum) , haakbeentjie (hamatum), ertbeentjie, driehoekbeen, halfmaanbeen, skuitbeen (skafoïed) en die trapesiumbeen. Daar is 5 middelhandbene (metakarpale) wat oor die handpalm strek, en 14 vingerbene (falankse) in die vingers en die duim.
Bekkengordel
Die bekken (pelvis) bestaan uit twee heupbene en is ʼn bakvormige beenstruktuur wat die basis van die romp vorm. Elke heupbeen word uit drie saamgesmelte bene gevorm: die bekkenbeen (ilium), die sitbeen (iskium) en die skaambeen (pubis) wat ook die ysbeen genoem word. Hierdie bene vorm elkeen ʼn deel van die heuppotjie (asetabulum) waarin die dybeen draai. Aan die agterkant is die heupbene deur middel van die sterk iliosakrale gewrigte aan die ruggraat se heiligbeen verbind. Aan die voorkant is die twee heupbene by die pubiese naat (pubiese simfise) aan mekaar geheg.
Onderste ledemaat
Die bobeen bevat die dybeen (femur), die grootste en sterkste been in die liggaam. Die knie bevat die knieskyf (patella) en die onderbeen bevat die skeenbeen (tibia) en die fibula (speekbeen van die onderste ledemaat). Die voet bestaan uit 26 bene. Daar is 7 voetwortelbene (tarsale), naamlik die hakskeenbeen (kalkaneus), talus, kuboïedbeen, skafoïedbeen en 3 wigbene. Daar is 5 middelvoetbene (metatarsale) en 14 toonbene (falankse).
Ontwikkeling
By 'n ongebore fetus bestaan alle bene aanvanklik uit bindweefsel. Die eerste kraakbeen word in hierdie bindweefsel gevorm, en word dan later verhard deur die neerlegging van kalksoute. Die bene van babas is plasties en vervormbaar maar word harder met die loop van tyd. Die onderlinge bene in die skedels van babas is by geboorte nog los van mekaar en kan oor mekaar gly om die skedelomtrek kleiner te maak. Hierdie proses vergemaklik geboorte. Hierna begin die los skedelbene om aan mekaar te heg deur middel van naatgewrigte. Dit is 'n langdurige proses en die skedelnate word eers teen volwassenheid volkome gevorm.
Bronne
- Dr. Jan van Elfen (1993), Dokter in die Huis, Tafelberg Uitgewers, ISBN 0624032345
