Gaan na inhoud

Eerste Opiumoorlog

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Eerste Opiumoorlog
Deel van die Opiumoorloë

Die Nemesis vernietig Chinese jonke tydens die Tweede Slag van Chuenpee op 7 Januarie 1841
Datum 18 Maart 1839 – 29 Augustus 1842[1]
Ligging Chinese Keiserryk
Resultaat Britse oorwinning, Verdrag van Nanking
Gebieds-
veranderinge 		Hongkong-eiland aan Brittanje gesedeer
Strydende partye
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk Qing-dinastie
Aanvoerders
Lord Palmerston
Charles Elliot
George Elliot
James Bremer
Hugh Gough
Henry Pottinger
William Parker 		Daoguang Keiser
Lin Zexu
Qishan
Guan Tianpei (†)
Yishan
Yijing
Yang Fang
Sterkte
19 000 troepe[2] 200 000 Banniermanne en Groen Standaardweermagtroepe
Ongevalle en verliese
69 gesneuwel
451 gewond 		18–20 000 gesneuwel
Bron vir sterftes:[2]

Die Eerste Opiumoorlog (1839–42), ook bekend as die Opiumoorlog en as die Anglo-Chinese-oorlog, was ’n oorlog tussen Groot-Brittanje en China oor hul botsende standpunte oor diplomatieke betrekkinge, handel en die administrasie van geregtigheid vir buitelanders.[3]

Voor die konflik wou Chinese amptenare die verspreiding van opium inperk en het hulle ongeveer 20 000 kiste met opium (ongeveer 1,21 miljoen kilogram) van Britse handelaars gekonfiskeer.[4] Hoewel die Britse regering China se reg om invoere te beheer nie amptelik ontken het nie, het hulle beswaar gemaak teen hierdie beslaglegging en sy militêre mag misbruik om gewelddadige regstelling af te dwing.[3]

In 1842 het die Verdrag van Nanking – die eerste van wat die Chinese later die ongelyke verdrae sou noem – ’n vrywaring aan Brittanje verleen, vyf verdraghawes geopen en die Hongkong-eiland oorgedra waardeur die handelsmonopolie van die Kantonstelsel beëindig is. Die verdrag het egter daarin misluk om die Britse doelwitte van verbeterde handel en diplomatieke betrekkinge te behaal, wat aanleiding gegee het tot die Tweede Opiumoorlog (1856–60).[5] Die oorlog word vandag beskou as die aanvang van die moderne Chinese geskiedenis.[6][7]

Agtergrond

[wysig | wysig bron]

Sedert die aanvang van die Kantonstelsel deur die Qing-dinastie in 1757 was die handel in Chinese ware uiters winsgewend vir Europese én Chinese handelaars. Buitelandse handelaars kon egter slegs handeldryf deur ’n Chinese handelsliggaam bekend as die Dertien Hongs, en was beperk tot Kanton (Guangzhou). Buitelanders kon slegs in een van die Dertien Faktorye naby Shamian-eiland in Kanton woon en kon in geen ander deel van China woon of handeldryf nie.

Handel in tee en silwer

[wysig | wysig bron]
Uitsig oor die Europese fabrieke in Kanton

Daar was ’n onversadigbare vraag na tee in Brittanje. China het egter slegs silwer as betaling vir tee aanvaar, wat gelei het tot chroniese handelstekorte.[8] ’n Handelswanbalans in die guns van Brittanje het ontstaan. Die Sino-Britse handel is sodanig oorheers deur luukse items met hoë waarde soos tee (van China na Brittanje) en silwer (van Brittanje na China), dat goud en silwer algemeen in China gebruik is.[9]

Brittanje het sedert die 18de eeu gebruik gemaak van die goudstandaard en moes dus silwer van die Europese vasteland en Meksiko aankoop om die Chinese honger na silwer te stil. Pogings deur die Britte (Macartney in 1793), die Nederlanders (Van Braam in 1794), Rusland (Golofkin in 1805) en weer die Britte (Amherst in 1816) om vir toegang tot die Chinese mark te onderhandel, is egter deur die onderskeie keisers geveto.[9]

Opiumhandel

[wysig | wysig bron]

Teen 1817 het die Britte besluit dat kontra-handel in ’n narkotiese dwelmmiddel, Indiese opium, ’n manier was om die handelstekort te verminder en om die Indiese kolonie winsgewend te maak. Die Qing-administrasie het aanvanklik die invoer van opium verdra omdat dit ’n indirekte belasting op Chinese onderdane geplaas het terwyl die Britte hul tee-invoere vanuit China kon verdubbel – met die gevolg dat die Qing se keiserlike tesourie en agente se monopolie op tee-uitvoer versterk is.[10]

Opium is deur ’n monopolie van die Britse Oos-Indiese Kompanjie (Bengale) vervaardig in die tradisionele katoenproduksiegebied van Indië en in die prinslike state (Malwa) buite beheer van die kompanjie. Albei areas is swaar getref deur die bekendstelling van fabriekvervaardigde katoenkleed wat van Egiptiese katoen gebruik gemaak het. Die opium is verkoop op die voorwaarde dat dit deur Britse handelaars na China verskeep moet word. Opium bevat ’n medisinale bestanddeel wat reeds tydens die Tang-dinastie aangeteken is, maar die ontspanningsgebruik was beperk en daar was talle bestaande wette teen misbruik van die dwelm.

Opium het algemeen begin voorkom met die groot hoeveelhede wat deur die Britte ingebring is (gemotiveer deur die gelykstelling van handel). Britse verkope van opium in grootmaat het in 1781 begin en verkope het tussen 1821 en 1837 vyfvoudig toegeneem. Skepe van die Oos-Indiese Kompanjie het hul vragte na eilande, en veral Lintin-eiland, geneem waar Chinese handelaars met vinnige en goedbewapende klein bote die goedere vir binnelandse verspreiding vervoer het.[11]

Teen 1820 het die aanplant van tee in die Indiese en Afrika-kolonies, benewens die versnelde opiumverbruik die vloei van silwer omgekeer net toe die Keiserlike Tesourie die onderdrukking van rebelle teen die Qing moes finansier. Die Qing-regering het probeer om ’n einde aan die opiumhandel te bring, maar sy pogings is bemoeilik deur plaaslike amptenare (insluitend die goewerneur-generaal van Kanton) wat groot wins getrek het uit omkopery en belastings.[11]

In 1834 is ’n keerpunt bereik. In Engeland het hervormers vir vryhandel daarin geslaag om ’n einde te bring aan die monopolie van die Britse Oos-Indiese Kompanjie en die handel is in die hande van privaat intrepreneurs gelaat. Amerikaners het Opium vanuit Turkye in omloop gebring wat goedkoper maar van swakker gehalte was. Kompetisie het die prys van opium afgedwing en verkope het toegeneem.[12]

In 1839 het keiser Daoguang die vakkundige amptenaar Lin Zexu aangestel in die amp van spesiale keiserlike kommissaris met die taak om die opiumhandel uit te wis. Met sy aankoms het Lin die verkoop van opium verbied en vereis dat alle voorrade van die dwelm aan die Chinese owerhede oorhandig moet word. Hy het ook geëis dat alle buitelandse handelaars ’n "geen opiumhandel"-verdrag onderteken waarvan die verbreking met die dood strafbaar was. Lin het ook die kanaal na Kanton gesluit wat effektiewelik die Britse handelaars in die stad gyselaars gemaak het.[12]

Charles Elliot, die hoofsuperintendent van Britse handel in China het daarin geslaag om Britse handelaars te oorreed om hul opiumvoorraad te oorhandig met die belofte van uiteindelike vergoeding van die Britse regering vir hul verlies.[12] (Hierdie belofte en die onvermoë van die Britse regering om dit te betaal sonder om ’n politieke storm te ontketen, was ’n belangrike oorsaak vir die gevolglike Britse aanval.)[13]

In totaal is 20 000 kratte[14] (elk met ongeveer 55 kg[15]) oorhandig en vanaf 3 Junie 1839 vernietig.[16] Ná die insameling en vernietiging van die opium het Lin Zexu ’n amptelike versoek (折奏/摺奏)[17] aan koningin Victoria geskryf, in ’n onsuksesvolle poging om die handel van opium te beëindig omdat dit duisende Chinese burgerlikes vergiftig het. Die geskrif, wat met ’n handelskip gestuur moes word, het nooit die koningin bereik nie.

Die Kowloon-insident

[wysig | wysig bron]

Op 7 Julie 1839 het seelui van die Carnatic en Mangalore, albei in besit van Jardine, Matheson & Co., in Kowloon aangekom. ’n Groep matrose, vergesel van kollegas van ander skepe, het aan land gegaan en aggressief geraak nadat hulle te veel samshu (rysbrandewyn) gedrink het. In ’n gevolglike dronk bakleiery het ’n inwoner van Tsim Sha Tsui genaamd Lin Weixi ernstige beserings opgedoen en die volgende dag gesterf.[18][19][20] Op 15 Julie het die hoofsuperintendent van Britse handel in China, Charles Elliot, 'n beloning van $200 uitgereik vir getuienis wat sou lei tot die arrestasie van diegene wat die moord gepleeg het en $100 vir getuienis wat die aanhitsers van die voorval sou help opspoor.[21] Lin Zexu, die keiserlike kommissaris, het daarop aangedring dat die oortreder moes sterf om die saak volgens Chinese wette op te los maar die hoofsuperintendent het volgehou dat hy jurisdiksie het onder ’n wet van 1883 van die Britse Parlement wat onder hersiening was. Op 12 Augustus het Elliot voorgesit in ’n hof van kriminele- en admiraliteitsjurisdiksie aan boord van die Fort William in Hongkong-hawe. Hy het Lin genooi om waarnemers te stuur, maar niemand het opgedaag nie.[22] Met Elliot as regter en ’n groep handelaars as die jurie[23] is twee mans skuldig bevind aan oproerigheid. Elk is met £15 beboet en gevonnis tot drie maande arbeid in Engeland. Drie mans is skuldig bevind aan aanranding en oproerigheid en is beboet met £25 elk en gevonnis tot ses maande gevangenisstraf in soortgelyke omstandighede.[24] Nadat hulle egter in Engeland aangekom het, is die mans vrygelaat omdat die saak geen jurisdiksie gehad het nie.

Lin was nie tevrede met die verrigtinge nie omdat niemand aan die Chinese oorhandig is nie.[24] Hy het die hof beskou as ’n oortreding van China se soewereiniteit.[22] Op 15 Augustus het Lin ’n edik uitgevaardig wat die verkoop van kos aan die Britte verbied het[23][25] en die volgende dag is hul knegte aan Macau onttrek. Oorlogsjonke het in inhamme van die Pêrelrivier aangekom en kennisgewings bo die varswaterbronne het te kenne gegee dat dit vergiftig is.[23] Op 24 Augustus het Don Adriao Accacio da Silveira Pinto, die Portugese goewerneur van Macau, aangekondig dat die Chinese hom bevel gegee het om die Britte uit die kolonie te verdryf. Hy het Lancelot Dent, ’n Britse handelaar, gewaarsku dat die Chinese beplan het om beslag te lê op Britse wonings in Macau.[22] Op 25 Augustus het die voormalige superintendent John Astell aan Elliot voorgestel dat alle skepe Hongkong moet verlaat.[26] Teen die einde van die maand het meer as 2 000 mense in meer as 60 skepe in Hongkong-hawe vergader sonder vars kos of water. Op die skepe was Europese handelaars en talle Britse gesinne. Die Volage van kaptein Henry Smith en die Hyacinth het op 30 Augustus na Hongkong geseil. Elliot het amptenare van Kowloon gewaarsku dat die konflik kan toeneem indien die embargo sou voortduur.[23]

Die Opiumoorlog (1839–42)

[wysig | wysig bron]
Geveg tussen Britse en Chinese skepe in die Eerste Slag van Chuenpee, 1839

Laat in Oktober het die Thomas Coutts in China aangekom en na Kanton gevaar. Die skip is besit deur Kwakers wat geweier om in opium handel te dryf en Warner, die kaptein, het geglo Elliot het sy wetlike outoriteit oorskry deur die ondertekening van ’n verdrag te verbied waarin skepe wat nie die dwelm aan boord gehad het nie, toegelaat sou word om vas te meer. Die oortreding hiervan was met die dood strafbaar en alle opium aan boord sou gekonfiskeer word.[27] Die kaptein het met die goewerneur van Kanton onderhandel en gehoop dat alle Britse skepe hul goedere in Chuenpee, ’n eiland naby Humen, sou kon aflaai.

Om ander Britse skepe te verhoed om die Thomas Cutts na te doen, het Elliot ’n blokkade van die Pêrelrivier gereël. Gevegte het op 3 November 1839 begin toe ’n tweede Britse skip, die Royal Saxon, probeer het om na Kanton te vaar. Die HMS Volage en HMS Hyacinth van die Britse Koninklike Vloot het waarskuwingskote in die rigting van die Royal Saxon gevuur.

Die Qing se amptelike verslag het beweer dat die vloot die Britse vaartuig probeer beskerm het en genoem dat ’n groot oorwinning daardie dag behaal is. In werklikheid is hulle oortref deur die vaartuie van die Britse Vloot en talle Chinese skepe is gesink. Elliot het berig dat hulle hul 29 skepe in Chuenpee tussen die Qing-batterye beskerm het. Elliot het geweet dat die Chinese enige kontak met die Britte sou verwerp en dat daar uiteindelik ’n aanval sou wees. Elliot het alle skepe beveel om Chuenpee te verlaat en na Tung Lo Wan, ongeveer 30 km van Macau, te gaan. Die handelaars het egter verkies om in Hongkong aan te bly.

In 1840 het Elliot die Portugese goewerneur in Macau gevra om Britse skepe toe te laat om daar op en af te laai in ruil vir die betaling van huur en heffings. Die goewerneur het, uit vrees dat die Qing-regering die verskaffing van voedsel en ander noodsaaklikhede aan Macau sou staak, die versoek geweier. Op 14 Januarie 1840 het die Qing-keiser alle buitelanders in China versoek om materiële bystand aan die Britte in China te staak. In weerwraak het die Britse regering en die Britse Oos-Indiese Kompanjie besluit dat hulle Kanton sou aanval. Die militêre onkoste sou deur die Britse regering gedra word.

Britse troepe in die Slag van Amoy, 1841

Lord Palmerston, die Britse minister van Buitelandse Sake, het die Opiumoorlog begin “om die beginsel van vryhandel te handhaaf.”[28] Melancon argumenteer dat die rede vir oorlogbetreding nie die opium was nie maar die Britse behoefte om sy reputasie, eer en verbintenis tot wêreldwye vryhandel te handhaaf. China het aan Brittanje gekarring op die oomblik toe Brittanje ernstige druk van die Midde-Ooste, op die Indiese grens en in Latyns-Amerika ervaar het. Uiteindelik, sê Melancon, het die regering se noodsaak om sy eer in Brittanje en prestige oorsee te handhaaf, die besluit om oorlog te voer afgedwing.[29] Kritici fokus egter op die immoraliteit van opium. William Ewart Gladstone het die oorlog veroordeel as “onregverdig en onbillik” en het lord Palmerston se bereidheid “om die handel in berugte smokkelware te beskerm,” gekritiseer.[30] Die publiek en pers in die Verenigde State en Brittanje het hul verontwaardiging dat Brittanje die opiumhandel ondersteun, uitgedruk.

Britse troepe verower Chinkiang in die laaste groot slag van die oorlog, 21 Julie 1842

In Junie 1840 het ’n verkenningsmag van 15 kaserneskepe, 4 stoomaangedrewe kanonbote en 25 kleiner skepe met 4 000 mariniers Kanton vanaf Singapoer bereik. Die mariniers was onder leiding van kommandeur James Bremer. Bremer het geëis dat die Qing-regering die Britte vergoed vir die verliese wat gely is weens die onderbroke handel.[31]

Op bevel van lord Palmerston het ’n Britse ekspedisie die mond van die Pêrelrivier geblokkeer en noordwaarts beweeg om Zhoushan oor te neem. Onder leiding van kommandeur Bremer in Wellesley het hulle die leë stad oorgeneem na ’n uitruil van skote met oewerbatterye wat net beperkte lewensverlies ten gevolg gehad het.[31]

Die volgende jaar (1841) het die Britte die Bogue-forte aangeval wat die mond van die Pêrelrivier – die waterweg tussen Hongkong en Kanton – bewaak het. Intussen het die aanvang van die Sino-Sikhoorlog in die verre weste in Tibet nog ’n aanvalsfront gevoeg tot die Qing-weermag wat reeds onder druk was. Teen Januarie 1841 het die Britse magte die hoëgrond om Kanton beheer en Banniermanne in Ningbo en by die veldpos van Dinghai, verslaan. In dieselfde jaar het die Britte drie onsuksesvolle pogings tot oorname van die hawe in Keelung aan die noordoostelike kus van Taiwan gemaak.[32]

Teen die middel van 1842 het die Britte die Chinese aan die monding van hul ander groot rivierhandelsroete, die Yangtze, verslaan en was hulle besig om Sjanghai oor te neem. Die oorlog het uiteindelik in Augustus 1842 geëindig met die ondertekening van die Verdrag van Nanking, China se eerste Ongelyke Verdrag.

Nalatenskap

[wysig | wysig bron]
Ingang tot die Opiumoorlogmuseum in Humen, Guangdong, China

Die gemak waarmee die Britse magte die veel groter Chinese magte verslaan het, het die Qing-dinastie se prestige ernstig geknou. Die sukses van die Eerste Opiumoorlog het die Britte in staat gestel om met die opiumhandel voort te gaan. Dit het ook die weg gebaan vir die oopstel van die winsgewende Chinese mark vir ander handel en die blootstelling van die Chinese gemeenskap aan sendingwerk.

Lin Zexu was een van die opmerklikste figure in die gebeure wat gelei het tot die Opiumoorlog.[33] Hy is deur die Daoguang-keiser aangestel om die opiumhandel te onderdruk en was as “Lin die Helder Lug” bekend vir sy voortreflike diens aan die Qing-regering.[34]

Hoewel hy aanvanklik sukses gehad het met die arrestasie van 1 700 opiumhandelaars en die vernietiging van 1,2 miljoen kilogram opium, is hy as die sondebok uitgewys vir die aksies wat gelei het tot die Britse weerwraak en hy moes die blaam dra vir die onvermoë om opiuminvoer en -verbruik in China te keer.[35] Lin Zexu word nietemin beskou as ’n held van die 19de-eeuse China en sy beeld is op verskeie plekke in die wêreld verewig.[36][37][38]

Die Eerste Opiumoorlog was die begin van ’n lang tydperk van die verswakking van die staat[39] en anti-Qing-rebellies soos die Taiping-rebellie, ’n oorlog wat van 1850 tot 1864 geduur het en waarin minstens 20 miljoen Chinese dood is. Die Qing-dinastie, gelei deur etniese Mantsjoes, is deur baie Chinese wat oorwegend Han-Chinese was, beskou as ’n ondoeltreffende en korrupte buitelandse bewind.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) Pichon, Alain (2006). China Trade and Empire. Oxford University Press. p. 36–37. ISBN 0-19-726337-2.
  2. ↑ 2,0 2,1 Martin, Robert Montgomery (1847). China: Political, Commercial, and Social; In an Official Report to Her Majesty's Government. Volume 2. James Madden. bl. 81–82.
  3. ↑ 3,0 3,1 Tsang, Steve (2007). A Modern History of Hong Kong. I.B.Tauris. bl. 3–13, 29. ISBN 1-84511-419-1.
  4. ↑ Farooqui, Amar (Maart 2005). Smuggling as Subversion: Colonialism, Indian Merchants, and the Politics of Opium, 1790–1843. Lexington Books. ISBN 0739108867.
  5. ↑ Tsang 2004, bl. 29
  6. ↑ Stockwell, Foster (2003). Westerners in China: A History of Exploration and Trade, Ancient Times Through the Present. McFarland. bl. 74. ISBN 0-7864-1404-9.
  7. ↑ Janin, Hunt (1999). The India–China Opium Trade in the Nineteenth Century. McFarland. bl. 207. ISBN 0-7864-0715-8.
  8. ↑ Peyrefitte, Alain. The Immobile Empire – The first great collision of East and West – the astonishing history of Britain's grand, ill-fated expedition to open China to Western Trade, 1792–94 (New York: Alfred A. Knopf, 1992), bl. 520
  9. ↑ 9,0 9,1 Peyrefitte 1993, bl. 487–503
  10. ↑ Peyrefitte, 1993 p 520
  11. ↑ 11,0 11,1 Fay, Peter Ward (1975). The Opium War, 1840–1842. Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1243-9.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 (en) "China: Die Eerste Opiumoorlog". John Jay College of Criminal Justice, City University of New York. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Desember 2010. Besoek op 2 Desember 2010Quoting British Parliamentary Papers, 1840, XXXVI (223), bl. 374{{cite web}}: CS1 maint: postscript (link)
  13. ↑ "Foreign Mud: The opium imbroglio at Canton in the 1830s and the Anglo-Chinese War," deur Maurice Collis, W. W. Norton, New York, 1946
  14. ↑ Poon, Leon. "Opkoms van Moderne China" (in Engels). University of Maryland. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Augustus 2001. Besoek op 22 Desember 2008.
  15. ↑ "Opiates" (in Engels). University of Missouri. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Junie 2007. Besoek op 22 Desember 2008.
  16. ↑ (en) http://news.cultural-china.com/20090604103010.html Geargiveer 14 November 2013 op Wayback Machine
  17. ↑ (en) Brief aan Koningin Victoria, 1839. Van Chinese Argief, Vol. 8 (Februarie 1840), bl. 497–503; herdruk in William H. McNeil en Mitsuko Iriye, reds., Modern Asia and Africa, Readings in World History Vol. 9, (New York: Oxford University Press, 1971), bl. 111–118. Die teks is deur prof. Jerome S. Arkenberg gemoderniseer, Cal. State Fullerton. Hierdie teks is deel van die Internet Moderne Geskiedenisbronboek.
  18. ↑ Hoe & Roebuck 1999, bl. 91
  19. ↑ Hanes & Sanello 2004, bl. 61
  20. ↑ Fay 1975, bl. 171
  21. ↑ Correspondence 1840, bl. 432
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Hanes & Sanello 2004, bl. 61-62
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Hoe & Roebuck 1999, bl. 92-93
  24. ↑ 24,0 24,1 Correspondence 1840, bl. 433
  25. ↑ The Chinese Repository vol. 8, bl. 216
  26. ↑ Correspondence 1840, bl. 435
  27. ↑ Hanes & Sanello 2004, p. 68.
  28. ↑ Jasper Ridley, Lord Palmerston, (1970) bl. 248
  29. ↑ Glenn Melancon, "Honor in Opium? The British Declaration of War on China, 1839–1840," International History Review (1999) 21#4 bl. 854–874.
  30. ↑ (en) Glenn Melancon (2003). Britain's China Policy and the Opium Crisis: Balancing Drugs, Violence and National Honour, 1833–1840. Ashgate. p. 126.
  31. ↑ 31,0 31,1 The London Gazette: no. 19930. bl. 2990–2991. 15 Desember 1840
  32. ↑ (en) Elliott, Jane E. (2002). Some Did it for Civilisation, Some Did it for Their Country: A Revised View of the Boxer War. Chinese University Press. ISBN 9789629960667. bl. 197
  33. ↑ (en) Lin Zexu Encyclopædia Britannica
  34. ↑ (en) Opium War Geargiveer 8 Mei 2014 op Wayback Machine
  35. ↑ (en) East Asian Studies Geargiveer 6 Oktober 2014 op Wayback Machine
  36. ↑ (en) Monument to the People's Heroes, Beijing - Lonely Planet Travel Guide
  37. ↑ (en) Lin Zexu Memorial Geargiveer 13 Junie 2016 op Wayback Machine
  38. ↑ (en) Lin Zexu Memorial Museum Ola Macau Travel Guide Geargiveer 26 Maart 2016 op Wayback Machine
  39. ↑ Schell, Orville; John Delury (12 Julie 2013). "A Rising China Needs a New National Story". Wall Street Journal (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 September 2013. Besoek op 14 Julie 2013.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Eerste_Opiumoorlog&oldid=2633505"