Stekelbaar
| Stekelbaars | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Vier spesies stekelbaars vanuit die Atlantiese Oseaan se kus van Noord-Amerika. | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Infraklas: | |
| Orde: | |
| Familie: | Gasterosteidae
|
| Genera | |
Stekelbaars (familie Gasterosteidae) is klein vissies wat slegs in die Noordelike Halfrond in varswater en in die see voorkom. Hul naam is afgelei van die beweeglike stekels wat voor die rugvinne voorkom. Stekelbaars is nie aan die baars verwant nie, maar behoort saam met die seeperd tot dieselfde orde.
Die visse word maklik geteel en hulle loon 'n ingewikkelde paringsgedrag. Gevolglik is hulle gewilde proefdiere in laboratoria, waar hulle aangewend word om dierlike gedrag te bestudeer. Die stekelbaars (familie Gasterosteidae) behoort saam met die trompetvisse, seenaalde en die seeperde tot die orde Gasterosteiformes. Hulle is klein vissies (meeste kleiner as 10 cm) en kom in die koue en gematigde dele van die Noordelike Halfrond voor.
Hul liggame het geen skubbe nie, maar word meestal deur beenplaatjies beskerm. Die hoeveelheid daarvan hang nie net af van die spesie nie, maar ook van die watertemperatuur en die soutgehalte. 'n Wisselende aantal beweeglike stekels word voor die rugvin aangetref en hulle kan, soos die buikstekel, ook platgevou word. Die stekels verskaf beskerming teen roofvisse en voëls, wat nietemin groot getalle stekelbaars vang.
Die visse is ekonomies nie baie belangrik nie, hoewel groot skole vis gevang word en tot traanolie, vismeel, kunsmis of hoendervoer verwerk word. Die visse se gedrag is intensief in laboratoria bestudeer en het baie tot die huidige kennis van dieregedrag bygedra. Veral die driedoringstekelbaar (Gasterosteus aculeatus) se paringsgedrag is baie intensief bestudeer.
Driedoringstekelbaar
[wysig | wysig bron]Daar is ongeveer ses spesies stekelbaars bekend en die driedoringstekelbaar (Gasterosteus aculeatus) is die bekendste van al die spesies. Hulle kom in varswater voor, waar hulle in strome en poeletjies hou, maar hulle kan ook in die see aangetref word. Die visse word ongeveer 10 cm lank en hulle het drie (soms twee of vier) stekels voor hul rugvinne. Op grond van die uiterlike kenmerke kan daar tussen die seelewende en varswaterlewende individue onderskei word.
Die varswatervisse het slegs plaatjies onder hul buikvinne (subspesie gymnura), terwyl die seelewende visse se hele sylyn met beenplaatjies bedek is (subspesie trachura). 'n Tussenvorm word ook aangetref (subspesie semiarmata), wat deur sommige spesies as ’n kruising tussen die ander twee subspesies beskou word. 'n Groot aantal stekelbaars vergader tydens die Europese lente in riviermondings, waarna hulle in skole, wat soms kilometers lank is, die varswater inbeweeg.
Die mannetjies se buike en kele is dan reeds rooi gekleur. Wanneer hulle ’n geskikte plek in vlak water vind, grawe hulle met hul borsvinne of bekke 'n holte in die bodem. Hulle bou 'n nes oor die holte deur plantdele met 'n afskeiding, afkomstig van die niere, aanmekaar te lym, sodat die nes meestal tonnelvormig is. Die nes en die omringende omgewing word fel deur die mannetjie teen ander mannetjies verdedig. Wyfies word ook verdryf, tensy hulle 'n geswolle buik het, wat beteken dat hulle baie eiers het, en ook ’n kenmerkende skuins houding in die water inneem.
Indien die wyfie geskik is vir paring, begin die mannetjie ’n sigsagdans, wat net deur bewegings naby die nes onderbreek word. Op 'n gegewe tydstip swem die mannetjie vinnig na die nes en gaan lê voor die struktuur. Die wyfie volg hom en gaan die nes binne, waarop die mannetjie haar stimuleer om die eiers te lê. Daarna gaan die mannetjie die nes binne en bevrug die eiers. Die wyfie word na bevrugting verdryf voordat sy die eiers kan opeet. Die proses kan egter herhaal word, totdat daar tussen 250 en 1 000 eiers in die nes kan wees.
Die mannetjie pas die eiers op en voorsien dit van suurstofryke water deur die water met sy borsvinne na die nes aan te dryf. Hulle bewaak ook die jong vissies 'n week lank nadat hulle uitgebroei het en kleintjies wat van die nes af wegbeweeg, word deur die mannetjie in sy bek daarheen teruggebring. Daar is twee verdere Europese spesies stekelbaars bekend. Die tiendoringstekelbaar (Pungitius pungitius) se paringsgedrag verskil nie van die van die driedoringstekelbaar nie, behalwe dat hulle hul neste aan waterplante vasheg.
Die seestekelbaars (Spinachia spinachia) is naaldvormige visse wat in die seegras langs die Europese kus hou. Hul neste word deur 'n spindraad, wat 'n nierafskeiding is, aan wiere of klippe geheg. Daar is ook drie ander spesies bekend, naamlik die Oekraïense stekelbaar (Pungitius platygaster), die beekstekelbaar (Eucalia inconstans) en die Amerikaanse vierdoringstekelbaar (Apeltes quadracus).
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-67-2, volume 26, bl. 169, 170
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Stekelbaar. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Stekelbaar- (en) "Stickleback". Encyclopædia Britannica. Besoek op 21 Augustus 2019.
