Hendrik Antoon Lorentz

Dr Hendrik Antoon Lorentz (* 18. Juli 1853 z Arnhem; † 4. Februar 1928 z Haarlem) isch e niiderländische Mathematiker und Füsiker gsi. Dr Lorentz het die mathematische Grundlaage usgarbäitet, wo denn dr Albert Einstein si spezielli Relatiwidäätstheorii druf ufbaut het. Begriff wie Lorentz-Chraft und Lorentz-Dransfotmazioon häi iim zu Eere iiri Nääme übercho.

Wil si Naame äänlig isch wie dä vom dänische Füsiker Ludvig Lorenz, wo noch iim zum Bischbil d Lorenz-Äichig und d Lorenz-Mie-Theorii benennt worde si, wärde si immer wider verwäggslet. Dr Lorenz-Attraktor het si Bezäichnig vom amerikanische Meteorolog Edward N. Lorenz.

D Lorentzkontrakzioon

Im Raame vo sinere Elektronetheorii het dr Lorentz s Konzept vom ene Äther entwigglet, wo vollkomme in Rue isch und won en kä Materie cha beiiflusse. In däm Modäll isch d Liechtgschwindigkäit unabhängig vo dr Gschwindigkäit vo dr Liechtkwelle, wil si usschliesslig im Bezug uf en Äther konstant gsi isch. Das wurd aber au bedüte, ass Materie, wo sich relativ zum Äther bewegt, uf s Liecht zuechunnt bzw. drvolauft („Ätherwind“). Experimentell het mä aber dä Effekt nid gfunde (z. B. im Michelson-Morley-Experimänt). Doorum het dr Lorentz 1892 d Aanaam iigfüert, ass Materie wo sich bewegt, im Äther chürzer wird, e Hüpothese wo dr George Francis FitzGerald scho 1889 vorgschlaage het. Die Kontrakzionshüpothese het aber elläi nid glängt, zum alli negative Ätherwindexperimänt z erklääre, und doorum het dr Lorentz in meerere Aarbede (1892, 1895, 1899, 1904) d Lorentzkontrakzioon entwigglet. Bi deere isch nid nume d Lengi, sondern au d Zitkoordinate vo dr Posizioon vo dr bewegte Materie im Äther abhängig worde („Ortszit“). Das isch für e Lorentz am Aafang nume e Hilfswariable ooni füsikalischi Bedütig gsi, doch dr Henri Poincaré het 1900 chönne zäige, ass d Ortszit genau denn entstoot, wenn Beobachter, wo sich im Äther beweege, iiri Uure mit Liechtsignal synchronisiere. Dr Poincaré het au im Lorentz si Theorii 1905 mathematisch vollständig gmacht.

Uf dr Elektrodünamik vom Lorentz het dr Albert Einstein die spezielli Relatiwidäätstheorii entwigglet. Dr Einstein het vom Lorentz sini Aarbede nume die bis 1895 kennt. Er het die grundlegendi Asümmetrii us dr Theorii vom Lorentz uusegnoo: Uf dr äinte Site het s mit em Äther in Rue en „absoluts“ bzw. bevorzugts Bezuugssüsteem gee, uf d andere Site häi alli Experimänt zäigt, ass s Relatiwidäätsbrinzip gültig isch, was in dr Äthertheorii vom Lorentz nume mit Hilfshüpothese chönne kompensiert wärde. Dr Einstein het denn iigsee, ass mä nume die wääsentligi Erkenntnis vom Lorentz, nämlig ass d Liechtgschwindigkäit vo dr Kwelle unabhängig sig, mit em Relatiwidäätsbrinzip müess kombinieren, zum en Elektrodynamik vo bewegte Körper ooni Widersprüch z konstruiere.

Litratuur

Fölsing, Albrecht: Albert Einstein. Eine Biographie. Frankfurt am Main: Suhrkamp 1993/1995, ISBN 3518389904
Janssen, M.: H. A. Lorentz's Attempt to Give a Coordinate-free Formulation of the General. Theory of Relativity.. In: Studies in the History of General Relativity, S. 344–363, Boston: Birkhäuser 1992, ISBN 0817634797
Kostro, L.: An outline of the history of Einstein's relativistic ether concept. In: Jean Eisenstaedt & Anne J. Kox Studies in the history of general relativity, 3, S. 260–280, Boston-Basel-Berlin: Birkäuser 1992, ISBN 0817634797
Kox, A.J.: Einstein, Lorentz, Leiden and general relativity. In: Class. Quantum Grav.. 10, 1993, S. 187
Miller, Arthur I.: Albert Einstein’s special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911). Reading: Addison–Wesley 1981, ISBN 0-201-04679-2
Abraham Pais: „Raffiniert ist der Herrgott …“: Albert Einstein, eine wissenschaftliche Biographie. Heidelberg: Spektrum 1982/2000, ISBN 3827405297
Quirin Engasser (Hrsg.): Grosse Männer der Weltgeschichte. 1000 Biographien in Wort und Bild. Neuer Kaiser Verlag, Klagenfurt 1987, ISBN 3-7043-3065-5, S. 279

Weblingg

Commons: Hendrik Antoon Lorentz – Sammlig vo Multimediadateie

Informatione vu dr Nobelstiftig zue dr Pryysverleihig 1902 an Hendrik Antoon Lorentz (änglisch)