Awto

Takaray sowal(概略)

O ngangan nona kitakit ’i, Ostorariya (Ikiris sowal: Commonwealth of Australia）ano ca: Australia）. I satimolan riyar ko aro’ nona kitakit, adihayay ko kanatanatal a misakapotay patireng to kitakit, o ’icel no mikowanay o kinpo ko pido’edoan. O Tatapangan a niyaro’ o Kyanpira, o satata’angay a niyaro’ o Sitoni, Sieli hananay no kaping a sowal. Ona kitakit toniniam ’i, caayay ka laliting to roma a karoapw(陸地),o taliyok sahetoay o riyar, sa caay ko recep no pinangan no roma a kitakit, caay ka siwar no roma a finacadan ko nika’orip, yo sa’aloman sa to ko tata’angay a tamina nani Yoropa a tayni ta sa ’aloman sato ko mafana’ay to kairay nona palapalaan no Yincumin. I sa’ayaw ’i, o pipasonolan to ciraraway tamdaw, iikor ira ko pakaheraay to tada ’ekim, sano riri’ sato a masafelengaw a tayni ko kohecalay tamdaw a mili’ekim, ititi to a ma’eco ko kamaro’an no itinitiniay aca a maro’ a Yincumin.

Rikisi(歷史)

I ka’ayaway no tamdaw a rikisi (史前史)

Ma’edeng i’ayaw no 5 ofad komiheca, ila’enoay ho no sera to cecay a so’ot ko raya’ ko riyar, sa malalitingay ho ato Niukiniya, Sumatora ato Tasmaniya a kanatal, o kalala’ed ato Aciya a ta’eman riyar madihocay ho, sa lahodayay ho ko rakat no tamina. O Yincumin(indigenous people) no i lawacay a pala ma’edengay ho a milakec a tayni i Ostorariya.

I 2014 miheca mahera ko samatelangay a malafokelohay to a ’okak, hinamen ’i, i’ayaway no 4 ofad ira ko tosa apatek ko kaliteng nona ci Munkoman hananay ko pangangan a fainayan a tamdaw sanany ko piketon to sowal no mikakinkiway.

Onini to ko hawacay o rikisi no Ostorariya ’i, o dengan ono Yincumin a rikisi sanay to ko kaketon no sowal.

O hawacay tonini ’i, o naikoran no paloma’an, okak no tamdaw, o mikunisan a maamaan, sa adihay ko kitod pakayni to ‘orip no Ostotatiya Yincumin. O sowal no samato’asay no Yincumin no Ostorariya o Kukaprak(Kukabrak)[1]finacadan o pana’ ato micideman ko ka’ayaw a tamina ko sapilood I ‘ayaw no 11,000 miheca tahiniay to pahicera I Ostorariya ato satimalan Amirika, mataliyokay to ckiw(地球) sanay ko sowal.[2]

To ikor to sa’aloman sato ko tayniay a mihahinahinamay to maamaan a tamdaw no Yoropa, ma’eco to ko kaitiraan no kina’orip, o tata’angay a a’adopen,tata’angay ma’eferay ‘ayam, o komaenay to a’adopen a kangkaro(kangaroo袋鼠), o limaay laya’ ko kato’edaw a kaloda’ay,matiya o mamangay a tosya a rarokoh, ano sa’osien ma’edeng ira ko 60 ko kasasiromaroma no kina’orip ko malahedaway.[3]

O pakimad no Yincumin no Ostorariya’i, i’ayaw no 13,000 miheca fahal sanay a malahedaw ko ciso’edaay a sera ato palapalaan sanay, oya malakitingay ho Ostorariya ato Tasmaniya kanatal madawdaw to no riyar, sa ira to koya Pasu riyaran ta’eman. O pakongko no Yincumin ya malahedaw ko so’eda, fa’edet to ko romi’ad ta macakat ko riyar matahepo ko pala o foting nani kafekang a matefad, ira ho ko cunami(海嘯) ko midawdaway to sera, orasaka, masa’iked ko Tasmaniya a kanatal, o maro’ay itini a

Yincumin ma’osaw to a masi’iked, oni ko kalahedaw no maro’ay i saowac no Pasu riyaran ta’eman ato i Kankarruay kanatl a Yincumin i’ayaw no 9,000 miheca.

Tayni ko Yoropa a tamdaw(歐洲白人到來)

Naka awaan no so’eda ’i, macakat ko riyar sa tata’ang ko tapelik, i 16sici a cicu no nitahepoan no kakarayan pangangan sa to Ostorariya o Terra Australis Incognita hananay,「awaay ho ko kafanafana’an a pala i satimolan」sanay ko tatodong nona sowal.

1606 miheca, sa’ayaway a macakat tona pala a Yoropa tamdaw o Olanta a tamdaw ci Oiliyam Yancyon (Willem Janszoon).1770 miheca o Sokolan a tamdaw ci Cimos Kuku itira i Sitoni a macakat, nengneng han nira o tada makapahay a pala itini, sa namacakat tangsol sa a pakido a milekal to ono niyam a pala konini saan, itini to ko pisatapang no kohecalay tamdaw a tayni mafolaw a paloma’ misaoamah, ona pala ’i, pangangan han tono Ikiris a ngangan to 「Niw Saos Oyrusu」(ona ngangan ’i,o fa’elohay a satimolan Oyrusu, nawhani, itira i Ikiris iraay ko Oyrusu hananay a sakowan).

1788 miheca, satapang ko pikowan no Ikiris ton apala, i sa’aya’ayaw ho ’i, o pirofoan to maparitay no Ikiris, oya sa’ayaway a nipataynian a maparitay ’i, 1030 ko tamdaw, i laloma’ nonini 736 ko maparitay(586 ko fainayan, 242 ko fafahiyan),o osaw ’i,sahetoay o pakoyoc a tamdaw, o pifalah to a taynien. 10791 miheca 1017 ko maparitay a taynien, caho ka pahicera itini tona pala 281 tamdaw ko mapatayay i fatad no riyar, nikawrira, cango’oten to kakaenen tona sakowan, hai han to no Ikiris sifo ko kalotamdaw a tayni mafolaw a maomah.

Naka taynian no kohecalay tamdaw ton apala, o tasaraman han ko Yincumin a mi’adop a mipatay, corcoren ho sifo a mipapatay ko Yincumin, sa itira i Tasmaniya a kanatal lowan sanay to ko Yincumin.Tahira to i 1830 miheca, awaay to ko ’osaw no caay ka ciramram to remes no Yincumin no Tasmaniya kanatal. O pilood to kohetingay tamdaw hananay a pangangan ko nini.

1851 miheca satapang ko nani Yoropaay ato nani Ciwkoku a tamdaw a mafolaw tayni a mamatayal nona kitakit, i 1950miheca sa’osien ko polong to nani cowacowaay a  tamdaw itini ’i,200 ofad, ’odeng ko Holam aca ko sa’osien ’i, toloay ofad, wa sa’adihay ‘adihay a sa matongal ko Holan tamdaw sa a lacemcem ko kohecalay tamdaw, satapang to a milaplap, o kohecalay tamdaw ko kakakaenen saan.[4]

Siiked to Niyahpikowan(獨立後)

I 1901 miheca mapalasawad ko pikowan no Ikiris siiked sato Niyahpikowan, nikawrira, sahetoay o teloc no Ikiris ko tatapangan a mafolaw a tayni, caay ka pisawad to o Honti niyam ko Ikiris a honti saan, oraka, i sakacecay a lalood no nitahepoan no kakarayan malakapot ko Ostorariya ato Niwcila(ANZAC), cacamol sa to sofitay no Ikiris ato Fransu milood to Osman hontian kitakit.

Ikor to no lalood ’i, mala’afaw ko Sitoni niyaro’ ato Mirporon to saka malatatpangan a niyaro’ no kitakit, cakafilo kona tosa a niyaro’ awaway ko misododay, ora to ko sanga’ han i sifo’ nona taos a niyaro’ ko fa’elohay a halatatapangan niyaro’ no kitakit oya Kiyanpira a niyaro’.[5]  

Na malaheci ko sakatosa a lalood no nitahepoan no kakarayan, wataay ko kalowan no tamdaw, o kohecalay sa tamdaw ’i, mana’ay to a maro’ itini, malowan to ko malinahay a tayni nani Yoropa. Orasaka, i 1980 miheca sawaden to koya o ikakaay ko kohecalay tamdaw sanay a demak, mitahidang to icowacowaay a tamdaw a tayni mafolaw, oya「kasasiromaroma a punka a demak」hananay.(多元文化)

Nikawrira, ano masamaamaan to ko nika raay ato Yoropa ato Amirika, ano masamaamaan to ko nika ’aloman no roma a finacadan a mafolaw a tayni,cowa ka tawal ko cecaay ko keton no pona sanay a harateng, malecaday ko remes o Ankuro Sakusong Finacadan(Anglo-Saxons) kita sanay afaloco’ nangra a misakakinih to roma a finacadan. Nikawria, caay ka matiya o saka’amis pecih no cikiw aYoropa ko wayway nangra ano roma, patinako han yo mihapinang to ‘icel no kinsipakotan(核試)ko Frasu i satimolan no Taypinyang i ngata no Ostorariya ato Niwcilan ’i, caay to kafilo ko kaci’icel nona tosa a kitakit a mihantay tona mihapinang to ‘icel no kinsipakotan saany a demak no Fransu,o kalotamdaw ’i,mana’ay a micakay to dafong no Fransu, i tata’angay a niyaro’ ’i, mapala’idef ko patiyamay no Fransu.

Pihapinangan Tilid (註腳)

---

[1] Berndt, Berndt & Stanton 1993, p. 21.

[2] “オーストラリアで発見された象形文字は歴史を書き換えることができます”. Afrikhepri (2019年). 2019年6月8日閲覧。Gosford Glyphs 1.m4v.

[3] Encyclopedia of Australian Wildlife, Steve Parish Publishing, p.120-123, ISBN 9781740212441。Australian Museum. “Megafauna extinction theories - patterns of extinction”. 2010年4月23日閲覧。

[4] 鈴木 清史 (2010年). “オーストラリアの戸惑い : 2つの巨大貿易国のはざまで (日本とアジアの相互の照射   (PDF)”. 静岡大学人文学部アジア研究センター. 2020年12月17日閲覧。

[5] “オーストラリアの首都機能移転”. 国土交通省. 2020年6月11日閲覧。