Leita � fr�ttum mbl.is

15.4.2020 | 10:53

Eru virkilega til h�ttuleg afbrig�i veirunnar sem veldur COVID-19?

Arnar P�lsson. „Eru virkilega til h�ttuleg afbrig�i veirunnar sem veldur COVID-19?“ V�sindavefurinn, 15. apr�l 2020. S�tt 15. apr�l 2020. http://visindavefur.is/svar.php?id=79179.

�etta er s��asta bloggf�rslan m�n h�r.

A�rir pistlar munu birtast � uni.hi.is/apalsson.

Afbrig�i veira eru skilgreind �t fr� mismun � erf�aefni �eirra.[1] Veirur fj�lga s�r kynlaust og st�kkbreytingar sem ver�a � erf�aefni �eirra geta haft �hrif � h�fni �eirra � l�fsbar�ttunni. �r�tt fyrir dramat�skt nafn eru st�kkbreytingar a�eins fr�vik � erf�aefni sem geta haft j�kv��, neikv�� e�a engin �hrif � h�fni l�fvera.[2] Neikv��ar breytingar eru kalla�ar svo �v� ��r draga �r h�fni l�fvera til a� fj�lga s�r e�a minnka l�fsl�kur. T�luver�ur hluti n�rra st�kkbreytinga eru neikv��ar, en ��r eru yfirleitt sjaldg�far � stofnum, s�rstaklega �eim sem fj�lga s�r kynlaust eins og � vi� um veirur. Mun sjaldg�fari eru j�kv��ar breytingar, sem auka h�fni � einhvern h�tt. Algengasta form erf�abreytileika eru hlutlausar breytingar, sem hafa engin �hrif � h�fni l�fvera. �l�klegt er a� st�kkbreytingar � erf�amengi veirunnar SARS-CoV-2 valdi illv�gari sj�kd�mi. Mest af breytileika sem finnst milli �l�kra veira sem valda COVID-19 er �v� hlutlaus. Afbrig�i veiranna sem valda COVID-19 eru talin vera jafngild af s�rfr��ingum, �a� er a� segja �au valda ��ekkum sj�kd�mi me� svipa�ri d�nart��ni. Erf�abreytileiki milli veiranna gerir okkur hins vegar kleift a� rekja �ttir smitanna (mynd 1).

Mynd 1. St�kkbreytingar � erf�aefni veiru sem berst milli einstaklinga m� nota til a� rekja smiti�. �ttartr� veiranna endurspeglar smits�guna. Myndin s�nir einfalda� tilfelli. S�ndir eru litningar 5 ger�a af veiru sem eru �l�kir vegna 7 st�kkbreytinga (lita�ar l�nur). �essir litningar mynda fimm �l�kar setra�ir (e. haplotypes) sem einnig m� kalla afbrig�i. Sumar st�kkbreytingar eru eldri (og finnast � tveimur e�a fleiri ger�um), en a�rar yngri og finnast bara � einni ger�.

Engu a� s��ur hafa fj�lmi�lar upp � s��kasti� fjalla� um breytileikann � veirunni og slegi� upp �silegum fyrirs�gnum. Snemma � mars birtist til a� mynda fr�tt h�rlendis me� fyrirs�gninni „K�r�nuveiran hefur st�kkbreyst“. Kjarninn � �eim skrifum var a� til v�ru mismunandi afbrig�i veirunnar og eitt afbrig�i v�ri h�ttulegra en hin. �nnur fr�tt birtist � USA TODAY �ann 31. mars undir fyrirs�gninni: „8 strains of the coronavirus are circling the globe. Here's what clues they're giving scientists“ ( „8 afbrig�i k�r�nuveirunnar eru � ferli um j�r�ina. �etta hafa v�sindamenn l�rt af �eim.”) B��ar fr�ttirnar byggja � rangt�lkunum. Byrjum � �eirri fyrri sem var bygg� � meingalla�ri ranns�kn. Minnumst �ess a� afbrig�i veirunnar eru flokku� �t fr� erf�abreytileika, sem er a�allega hlutlaus. Vegna s�gu s�kinga ver�a sum afbrig�i algengari � vissum landssv��um en �nnur afbrig�i annars sta�ar. Greining l�fuppl�singafr��ingsins Trevor Bedford og f�laga � smitinu � Washington-fylki � Bandar�kjunum er d�mi um �etta. Flest smitin � fylkinu b�rust snemma fr� Wuhan og voru flest af einni ger� (afbrig�i) veirunnar.

Mynd 2. �ttartr� k�r�nuveira sem valda COVID-19 �t fr� ra�greindum erf�amengjum veirunnar � t�maskala faraldursins (x-�s). Rau�ir punktar eru 346 erf�amengi veira sem greindust �r einstaklingum � Washington-fylki � Bandar�kjunum. H�pun rau�ra tilfella um mi�bik myndar s�nir smit sem barst fr� K�na um 15. jan�ar og fj�lda einstaklinga sem s�ktust � kj�lfari�. �rvar tilgreina smit sem barst s��ar til sv��isins og olli smiti � sm�rri h�pum. Myndin s�nir a� saga faraldursins veldur �v� a� viss afbrig�i ver�a algengari � �kve�num landsv��um en �nnur f�t��ari.

Sumir hafa haldi� �v� fram a� afbrig�in s�u � einhvern h�tt mismunandi. Fj�l��ttar �st��ur eru fyrir �v� en mestu skiptir a� mat � d�nart��ni vegna veirunnar getur veri� mismunandi eftir sv��um vegna margra ��tta. M� �ar nefna mun � greiningar�taki, �l�k heilbrig�iskerfi, mun � aldurssamsetningu landa e�a sv��a og s�gulegra tilviljana. � fyrsta lagi er d�nart��ni hlutfall �eirra sem deyja vegna s�kingar og �eirra sem eru greindir me� sj�kd�minn. Ef einungis �eir sem deyja �r sj�kd�mnum (e�a f� alvarleg einkenni) eru pr�fa�ir og svo greindir virkar d�nart��nin h�. En ef mj�g margir eru pr�fa�ir, l�ka f�lk me� v�g einkenni e�a einkennalaust, �� ver�ur d�nart��ni metin l�gri. Fyrir veiruna sem veldur COVID-19 spanna gildin fr� 0,02 (2 af hverjum 1000 � Su�ur-K�reu) til 4 (4 af hverjum 100 � K�na). Mynd 2. s�nir a� saga faraldursins veldur �v� a� viss afbrig�i ver�a algengari � �kve�num landsv��um en �nnur f�t��ari. �a� vir�ist �v� vera samband � milli afbrig�a veirunnar og d�nart��ni en �a� er ekki raunverulegt. Fylgni milli ��tta er ekki s�nnun fyrir orsakasambandi. � annan sta� eru sp�talar og heilbrig�iskerfi mismunandi eftir sv��um og �a� hefur �hrif � mat � d�nart��ni. �a� getur einnig b�i� til falska tengingu milli afbrig�a og alvarleika sj�kd�msins. � �ri�ja lagi er aldurssamsetning mismunandi eftir l�ndum og landsv��um. Yngra f�lk b�r e�a safnast saman � vissum st��um � me�an eldri borgarar eru algengari � ��rum sv��um. Aldursdreifingin er �l�k � sk��asv��um � �lpunum og sm��orpum � �tal�u. �ar sem veiran leikur eldra f�lk verr en unga bjagar �a� mati� � d�nart��ni. A� s��ustu getur �a� veri� tilviljun h�� hva�a h�pur innan �kve�ins sv��is ver�ur �ungami�ja smitsins. Veiran fer ekki � manngreinar�lit en �lukkan getur valdi� �v� a� smiti� berst inn � hj�krunarheimili � einum sta� en � p�nkhlj�msveitagengi � ��rum sta�. Hin fr�ttin nota�i or�i� afbrig�i eins og �a� er skili� � almennu m�li sem er mun v��t�kara en l�st var h�r a� ofan. Afbrig�i veirunnar eru bara stofnar af sama mei�i og engin �st��a til a� halda a� �eir s�u �l�kir e�a misalvarlegir. K�r�nuveirurnar fj�rar sem s�kja menn a� sta�aldri �r�ast vissulega en � mun h�gari t�maskala en faraldurinn sem n� gengur yfir. Ef veiran sem veldur COVID-19 ver�ur enn � sveimi eftir tv� til �rj� �r, �� kann a� vera a� henni hafi gefist t�mi til a� a�lagast manninum betur. En sem fyrr er r�tt a� skerpa � �v� a� litlar l�kur eru � a� h�n st�kkbreytist � illv�gara form. Samantekt:

  • Veiruafbrig�i eru greind �t fr� breytileika � erf�aefni.
  • Saga smitanna veldur �v� a� viss afbrig�i veirunnar eru algeng � einu sv��i en f�t�� � ��ru.
  • Mat � d�nart��ni er mj�g �l�kt milli landsv��a og landa.
  • �etta tvennt b�r til �s�nd fylgni milli afbrig�a og d�nart��ni, en sannar ekki orsakasamband.
  • Engar v�sbendingar eru um a� afbrig�i veirunnar sem veldur COVID-19 s�u mish�ttuleg.

Tilv�sanir:

  1. ^ Arnar P�lsson. Eru til tv� e�a fleiri afbrig�i af k�r�nuveirunni sem veldur COVID-19? V�sindavefurinn, 14.04 2020. (S�tt 15.04.2020).
  2. ^ Arnar P�lsson. Hvort er l�klegra a� veiran sem veldur COVID-19 ver�i h�ttulegri e�a h�ttuminni fyrir menn vegna st�kkbreytinga? V�sindavefurinn, 01.04 2020. (S�tt 07.04.2020).

Heimildir og myndir:


Gefa einkunina 1Gefa einkunina 2Gefa einkunina 3Gefa einkunina 4Gefa einkunina 5 V�sindi og fr��i | Sl�� |

24.1.2020 | 17:31

Grunnranns�knir eina a�fer�in til a� skapa n�ja �ekkingu og eru �v� grunnforsenda allra framfara

Stj�rn V�sindaf�lags �slands hefur sent fors�tisr��herra auk annarra r��herra sem sitja � V�sinda- og t�knir��i, br�f � tilefni af stefnum�rkun stj�rnvalda sem r��i� vinnur a� um �essar mundir. �ar er �hyggjum l�st yfir vegna st��u grunnranns�kna � �slandi. Grunnranns�knir eru ��r ranns�knir sem stunda�ar eru me� �ekkingar�flun a� meginmarkmi�i �n �ess a� hagn�ting s� beint takmark �eirra. Grunnranns�knir eru jafnframt eina a�fer�in til a� skapa alveg n�ja �ekkingu og eru ��r �v� grunnforsenda allra framfara. M�rg d�mi eru um �a� hvernig grunnranns�knir n�tast � �v�ntan h�tt og er CarbFix verkefni�, �ar sem koltv�ox�� �r andr�msloftinu er bundi� � grj�t, gott d�mi um sl�kt.

� br�finu segir me�al annars a� �hersla stj�rnvalda � n�sk�pun s� afar j�kv�� en mikilv�gt s� a� hafa � huga a� grunnranns�knir eru mikilv�gur grundv�llur n�sk�punar, b��i �egar kemur a� �ekkingar�flun og �j�lfun v�sindamanna � ranns�knarvinnubr�g�um. Bent er � a� einungis 14% �eirra verkefna sem s�ttu um styrki til Ranns�knasj��s V�sinda- og t�knir��s fengu styrk � �r, sem ���ir a� 86% verkefna hlutu ekki brautargengi. � �eim h�pi sem ekki hlutu brautargengi segir sig sj�lft a� leynast sprotar a� uppg�tvunum sem b��i myndu gagnast n�sk�punargeiranum en ekki s��ur samf�laginu �llu auk �ess a� b�a m�gulega yfir sv�rum vi� vi�fangsefnum sem samf�lagi� stendur frammi fyrir � framt��inni og engin lei� er a� sp� fyrir um � dag. �a� hefur �v� auga lei� a� fj�rm�gnun til grunnranns�kna �arf a� auka og tryggja.

� br�finu er ennfremur bent � a� samkv�mt svok�llu�um Barcelona-vi�mi�um a�ildarr�kja Evr�pusambandisins s� markmi�i� a� fj�rfesting hins opinbera � ranns�knum og �r�un eigi a� vera 1% af vergri landsframlei�slu (VLF) en a� 2% eigi a� koma fr� einkaa�ilum. �a� er raunh�ft a� �sland, sem me�al annars er ��tttakandi � ramma��tlunum Evr�pusambandsins um menntun, ranns�knir og t�kni�r�un, setji s�r sama markmi�, en fj�rfesting �slenska r�kisins � ranns�knum og �r�un var 0.72% af VLF �ri� 2018. V�sindaf�lagi� leggur �v� h�fu��herslu � a� r�ki� auki fj�rfestingu s�na � ranns�knum upp � 1% af VLF og a� �a� framlag fari alfari� � grunnranns�knir.

V�sindaf�lagi� leggur � br�finu til eftirfarandi:

Fj�rmagn Ranns�knasj��s V�sinda- og t�knir��s ver�i tv�falda� � �remur skrefum � �runum 2021 – 2024, �annig a� � sj��inn ver�i b�tt sem svarar um 800 millj�num � �ri � ver�lagi dagsins � dag �ar til heildarfj�rm�gnun sj��sins n�i 5 millj�r�um �rlega.

A� tryggt ver�i a� fj�rm�gnun sj��sins haldi � vi� efnahags�r�un. Lagt er til a� fj�rm�gnun sj��sins ver�i bundin vi� verga landsframlei�slu � svipa�an h�tt og framl�g �slands til ramma��tlunar Evr�pusambandsins

R�ki� fari � s�rt�kar a�ger�ir og �vilnanir til �ess a� hvetja til stofnunar einkasj��a og fj�rfestingar einkaa�ila � grunnranns�knum a� fyrirmynd erlendra sj��a eins og til d�mis Carlsberg-sj��sins � Danm�rku.

Fylgja �arf fj�rfestingu � grunnranns�knum eftir �ar til �sland stendur jafnf�tis n�grannal�ndunum � v�sindafj�rm�gnun.

V�sindaf�lag �slands sty�ur �ann metna� sem �slensk stj�rnv�ld hafa sett � fyrri stefnur og hvetur til �ess a� �sland ver�i �fram lei�andi � t�knin�jungum og haldi samkeppnisst��u sinni � al�j��av�su sem mun skila s�r � �framhaldandi vels�ld og b�ttum hag samf�lagsins alls.

� h�r m� lesa br�fi� � heild sinni.

https://visindafelag.is/wp-content/uploads/Visndastefna2020-VisindafelagIslands.pdf


Gefa einkunina 1Gefa einkunina 2Gefa einkunina 3Gefa einkunina 4Gefa einkunina 5 V�sindi og fr��i | Sl�� | | Athugasemdir (0)

16.10.2019 | 10:32

L�fv�sindasetur skorar � stj�rnv�ld a� efla hlut Ranns�knasj��s V�sinda- og t�knir��s

Fr� L�fv�sindasetri H�sk�la �slands. Efni: 150. L�ggjafar�ing 2019-2020 - �ingskjal 1 – 1. m�l Frumvarp til fj�rlaga fyrir �ri� 2020 L�fv�sindasetur H�sk�la �slands gerir alvarlegar athugasemdir vi� �breytt framl�g til samkeppnissj��a V�sinda- og...
Lesa meira

Gefa einkunina 1Gefa einkunina 2Gefa einkunina 3Gefa einkunina 4Gefa einkunina 5 V�sindi og fr��i | Sl�� | | Athugasemdir (1)

20.9.2019 | 10:52

Eru bleikjuafbrig�i � �ingvallavatni a� �r�ast � n�jar tegundir?

N� ranns�kn �slenskra v�sindamanna lei�ir � lj�s a� erf�amunur er � �remur afbrig�um bleikju � �ingvallavatni sem g�ti veri� v�sbending um fyrstu stig myndunar n�rra tegunda. Sagt er fr� ni�urst��um ranns�knarinnar � n�justu �tg�fu v�sindat�maritsins...
Lesa meira

Gefa einkunina 1Gefa einkunina 2Gefa einkunina 3Gefa einkunina 4Gefa einkunina 5 V�sindi og fr��i | Breytt 24.9.2019 kl. 10:50 | Sl�� | | Athugasemdir (2)

N�sta s��a �

Innskr�ning

Ath. Vinsamlegast kveiki� � Javascript til a� hefja innskr�ningu.

Haf�u samband