Arnar Pálsson

N� ranns�kn �slenskra v�sindamanna lei�ir � lj�s a� erf�amunur er � �remur afbrig�um bleikju � �ingvallavatni sem g�ti veri� v�sbending um fyrstu stig myndunar n�rra tegunda. Sagt er fr� ni�urst��um ranns�knarinnar � n�justu �tg�fu v�sindat�maritsins Ecology and Evolution.

Fr� �v� a� �saldarj�kull lyftist af �slandi og h�rfa�i af sv��inu vi� �ingvallavatn undir lok s��ustu �saldar, fyrir um 10-12 ��sund �rum, og bleikja synti fyrst upp � vatni� hefur tegundin �r�ast � nokkur afbrig�i sem eru �l�k � �tliti, st�r�, atferli og lifna�arh�ttum.

Menn hafa lengi vita� um �ennan breytileika bleikjunnar � vatninu en fyrstur manna til a� rannsaka hvers e�lis hann v�ri var Bjarni S�mundsson um aldam�tin 1900. Nokkru s��ar �tti �rni Fri�riksson eftir a� taka upp �r��inn. B��ir hylltust �eir a� �v� a� sum �essara afbrig�a v�ru s�rstakar tegundir. � n�unda �ratugnum f�ru � gang ranns�knir � bleikjunni �ar sem �hersla var l�g� � a� vei�a � �llum b�sv��um vatnsins og a� n� s�num af �llum aldurs- og st�r�arh�pum. � grundvelli �essara ranns�kna voru skilgreind fj�gur mismunandi afbrig�i bleikju � vatninu. �au nefnast �murta, ku�ungableikja, dvergbleikja og s�lableikja og eru �l�k hva� snertir litamynstur, sk�pulag, vaxtarferla, st�r� og aldur vi� kyn�roska, og b�sv��a- og f��uval. �

Ekki er �algengt a� afbrig�i hafi myndast me�al ferskvatnsfiska � nor�ursl��um og er �� oftast um a� r��a tv� afbrig�i sem n�ta mismunandi f��u og b�sv��i. N� eru � gangi fj�ldi ranns�kna sem mi�ar a� �v� a� kanna hvers e�lis sl�k afbrig�i eru, �.e.a.s. hvort um s� a� r��a erf�afr��ilegan a�skilna� e�a a� afbrig�in komi fram � hverri kynsl�� sem svar vi� mismunandi umhverfisa�st��um � uppvexti. � brei�ari grundvelli sn�a �essar ranns�knir einnig a� �v� varpa lj�si � ferli a�l�gunar a� n�jum umhverfisa�st��um og ��tt sl�krar a�l�gunar � myndun afbrig�a og tegunda. Sl�kar ranns�knir eru �v� mikilv�gar � lj�si �eirra hr��u umhverfisbreytinga sem n� eiga s�r sta�.�

Framfarir � svi�i sameindal�ffr��i hafa � allra s��ustu �rum opna� alveg n�jar lei�ir til a� n�lgast spurningar um a�l�gun og myndun afbrig�a og tegunda. � ranns�kn v�sindamannanna, sem sagt er fr� � Ecology and Evoloution, var r�nt � erf�aefni �riggja afbrig�anna, murtu, ku�ungableikju og dvergbleikju, me� �a� fyrir augum a� kanna erf�abreytileika milli �eirra og reyna a� komast a� �v� hva�a gen og �roskunarferlar tengjast �r�un mismundandi afbrig�a. Beitt var a�fer�um sameindaerf�afr��i, s�rstaklega a�fer�um sem �ar sem sko�u� eru afrit af tug��sundum gena � hverju s�ni. �annig er h�gt a� sko�a hven�r � �roskaskei�i viss gen eru virk og � hva�a vefjum. Einnig er h�gt a� sko�a erf�abreytileika milli einstaklinga, � �essu tilfelli milli afbrig�anna �riggja af bleikju.

�

�rj� afbrig�i bleikjunnar veri� erf�afr��ilega a�skilin � fj�lda kynsl��a

Ranns�knin leiddi � lj�s a� murtan, ku�ungableikjan og dvergbleikjan eru erf�afr��ilega a�skilin og vir�ast hafa veri� �a� � fj�lda kynsl��a. Munurinn � afbrig�unum birtist t.d. � �v� a� tiltekin st�kkbreyting � erf�aefninu er algengari � einu afbrig�i en ��ru. Af �eim um 20.000 st�kkbreytingum sem greindar voru � ranns�kninni s�ndu r�mlega 2.000 umtalsver�an mun � milli afbrig�anna. �essar st�kkbreytingar fundust � �llum litningum bleikjunnar, sem bendir til a� afbrig�in hafi veri� a�skilin � umtalsver�an t�ma. �nnur g�gn s�na enn fremur a� s�lableikjan, fj�r�a afbrig�i�, a�greinist ekki jafn sk�rt og hin �rj�. Henni svipar helst til murtu en takmarkanir gagnanna koma � veg fyrir sterkar �lyktanir. N�nari ranns�knir g�tu sk�rt hvort s�lableikjur s�u einfaldlega murtur sem l�ra a� bor�a horns�li e�a hvort ��r s�u mj�g n�legt afbrig�i me� v�gan erf�afr��ilegan a�skilna� fr� murtunni.�

Ranns�knin s�ndi einnig a� dvergbleikjan og ku�ungableikjan eru skyldari hvor annari en murtan fjarskyldari, sem a� s�gn v�sindamannanna endurspeglar vistfr��i �eirra, en b��i ku�ungableikja og dvergableikja hafast vi� og n�rast � sm�d�rum � strandbotni �ingvallavatns en murta lifir � svifl�gum krabbad�rum � vatnsbolnum.�