Diferencies ente revisiones de «Estrella de Belén»

Contenido eliminado Contenido añadido

En renglón

Revisión actual a fecha de 17:25 6 pay 2024

La Estrella de Belén foi un supuestu astru que guió a los Reis Magos al llugar de nacencia de Xesús de Nazaré. L'Evanxeliu de Matéu, menta que los tres Reis Magos columbraron dende l'oeste, la estrella de Belén, magar que nun esclaria si yera un planeta, una estrella o cualesquier otru fenómenu astronómicu o astrolóxicu.

Según los escritos, los tres sabios viaxaron siguiendo la estrella y ésta detúvose sol llugar nel que Xesús naciere. Pese a que nun ye dable qu'un astru marque un llugar tan concretu como un peselbre, surden delles esplicaciones sobro esti fechu. Lo más dable ye que'l pasaxe bíblicu seya namái una metáfora.

Conxunción de Xúpiter y Saturnu

La primer esplicación natural d'esti fenómenu, dióla l'astrónomu alemán Johannes Kepler en 1614. Kepler determinó qu'una serie de tres conxunciones de los planetes Xúpiter y Saturnu (un fechu poco frecuente) asocedieron nel añu 7 e.C. y rellacionó esti fechu cola estrella de Belén, pero cálculos modernos amosaron que nesa ocasión, los dos planetes nun s'acercaren tanto como pa impresionar a los observadores. De fechu, la tabla d'arciella alcontrada en Babilonia suxere que los astrólogos de la dómina nun-y dieron abonda importancia al asuntu.^{[ensin referencies]}

Xúpiter nel este d'Aries

Más recientemente, l'astrónomu Michael R. Molnar identificara a una duble ocultación de Xúpiter tres la Lluna nel 6 e.C. n'Aries como la estrella de Belén.

Les pesquises de Michel Molnar básense na forma na que se celebraba'l nacimientu de los Reis na antigua Roma. Unes monedes romanes celebren esti eventu cola apaición de Xúpiter sobro la costelación del nuevu rei.

«(2:1) Cuando ñació Xesús, en Belén de Xudea, baxo'l reináu de d'Herodes, unos magos d'Oriente presentáronse en Xerusalén. (2:2)... y entrugaron: "¿Aú ta'l rei de los xudíos qu'acaba de ñacer? Porque viemos la so estrella nel este y vinimos a adoralu."»
– Evanxeliu según San Matéu.

Estes monedes amuesen una estrella y la imaxe d'un corderu. N'antigüedá'l corderu yera símbolu de xudaísmu. Esto, y el conocimientu de los astrólogos sobro'l nacimientu de los reis cola estrella nomada Xúpiter, en conxunción cola Lluna (oculta), que s'afayaba nel este d'Aries. (...viemos la so estrella nel este).

El 17 d'abril del 6 e.C. Xúpiter (estrella de los reis), taba n'Aries (xudíos). Arriendes, n'Aries allugábense'l Sol, Saturnu y la Lluna.

«(2:4) Entós, (Herodes, rei de Xudea) aconceyó a tolos sumos sacerdotes y a los escribes del pueblu, pa entruga-yos en qué llugar diba ñacer el Mesíes.»
(2:5) «"En Belén de Xudea,- retrucáron-y - porque asina ta escritu pol Profeta..."» (2:9) «Dempués d'oyir al Rei, ellos partieren. La estrella que vieren nel este diba delantre d'ellos, hasta que se detuvo nel llugar au taba'l neñu.»

– Evanxeliu según San Matéu.

Con estes señes, los magos viaxaren a Xudea y anduvieron entrugando sobro la nacencia d'un rei. Herodes (rei de Xudea) avisáu de los magos estranxeros, mandó apellalos, y faló con ellos n'Avientu del 6 e.C., pidiéndo-yos que lu avisaren en cuantes alcontraren al Rei de Xudea. Los sabios parten a la gueta del Rei, siguiendo la estrella.

«(2:11) Y al entrar na casa, alcontraron al neñu con María, so Má, y postrándose, rindiéron-y homenax. Llueu, abriendo los sos cofres, ufriéron-y dones: oru, inciensu y mirra.»
– Evanxeliu según San Matéu.

El 23 d'agostu, Xúpiter entama a recular nos cielos (La estrella...diba delantre d'ellos) y los magos tornen a siguila dempués de la entrevista con Herodes, hasta'l 19 d'avientu, au Xúpiter se detién nos cielos La estrella...detúvose nel llugar au taba'l neñu), y los magos aporten a Belén, alcontradose con Xesús de 8 meses, ufriéndo-y oru, inciensu y mirra. Nesta primera visita, los magos nun alcuentren a Xosé.

Xúpiter reentama'l so avance nos cielos de magar del 20 d'avientu. Ver movimientu de Xúpiter^[1]

Pero esti eventu asocedió metanes xunto al Sol, y tuvo de ser abegosu d'adicar; arriendes, los magos nun teníen telescopios daquella, y nun paez dable que supieren de l'ocultamientu per aciu de cálculos complexos.

Una nova

Otres esplicaciones inclúin una nova. Dalgunes vegaes fálase d'un cometa qu'hebo nel 5 e.C., rexistráu polos astrólogos chinos y coreanos.

La torga pa esta esplicación, ye que nun hai güelgues de nova dalguna na constelación au l'adicaren chinos y coreanos.^[2].

Na crónica china «Ch'ien-han-shu» alcontramos esta referencia.

"Segundu añu del reináu de Ch'hien-p'ing, segundu mes,

un «hui-hsing» apaeció en «Ch'ien-niu» demientres más de 70 díes"

Na crónica coreana "Historia de tres reinos - la crónica de Silla" (Samguk Sagi) diz:

"añu 54 de Hyokkose Wang, segundu mes, «Chi-yu», un «po-hsing» apaeció en «Ho-ku»"

La primera cita diz qu'un cometa apaeció al norte d'Alfa y Beta Capricornii, en marzu de 5 e.C. y pudo columbrase ehí per 70 díes.

La segunda, ye más curiosa, darréu que'l día «Chi-yu» nun esiste nel segundu mes del añu: ye como dicir el 30 de febreru. Si se supón, que «Chi-yu» ye «I-yu», entós la fecha ye nos díes caberos de marzu. Un po-hsing pue ser una estrella rellumante o un cometa ensin cola. L'allugamientu ye'l sur d'Aquila, mui cerque al allugamientu de la «hui-hsing» china; les dates del añu coinciden, pero añu 54 correspuende a 4 e.C.. Richar Stephenson y David Clarke investigaren abondo esti casu y opinen que les dos cróniques falen del mesmu oxetu, y que la crónica coreana tien un error de trescripción nel añu. Tamién resuelven que'l oxetu, pese a columbrase demientres dos meses y mediu, nun se desplazó, foi una nova y non un cometa. Hai precedentes por nomar «hui-hsing» a les noves o supernoves brillantes y, poro, ye abondo creyible. Otru espertu, como'l rusu Kukarin, camienta que'l oxetu foi una nova, y empobina la so esplicación, nel sen de que la monzón chino, qu'entama n'abril, reduciere muncho la visibilidá de la nova, que na realidá podría habese caltenío visible muncho más de 70 díes.

Ente'l 3 e.C. y el 2 e.C., hebo una serie de seyes conxunciones, incluyíes tres ente Xúpiter y Régulu, asina como dalgunes conxunciones mui cercanes ente Xúpiter y Venus el 17 de xunu del 2 e.C.. Uranu foi visible delles vegaes, pero dablemente nun foi reconocíu como planeta dao el so movimientu sele.

Toles anteriores

Las caberes esplicaciones^[3], asoleyaes na web del Institutu d'Astrofísica de Canaries por Mark Kidger arguyen que lo más dable ye l'amiestu d'acontecimientos astronómicos, (triple alliniación de los planetes nel 7 e.C.; más el cálculu del ocultamientu de Xúpiter tres la Lluna, cerque del Sol) allertaren a los Reis Magos sobro la xestación d'un acontecimientu importante en Xudea, siendo la Nova de fincia, la señal de la nacencia d'un gran Rei.

Importancia pa determinar la nacencia de Xesús de Nazaré

Anguaño, magar que se trata d'un testu bíblicu, los astrónomos síguen-y la pista a les referencies de les escritures, p'alcontrar una esplicación con xacíu a esi episodiu del Nuevu Testamentu, d'igual mena qu'intenten guetar una data esauta de la nacencia de Xesús, pa identificar qué fenómenu astronómicu pudo coincidir cronolóxicamente con aquelli.

El monxu Dionisio l'Exiguu, tuvo dos errores importantes al facer el cálculu del calendariu cristianu nel sieglu VI. Pa determinar l'añu de nacencia de Xesús tomó en cuentes los reinaos de los emperadores romanos, pero escaeció que César Augusto tuviera cuatro años de mandatu col nome d'Octaviu, y tamién omitió l'añu cero.

Esti marxe d'error alluga la nacencia de Xesús cinco años enantes de lo que se camienta. Datos del evanxeliu son útiles pa guetar la data aproximao del eventu. El censu qu'angariyó a Xosé y María a pidir abellugu en Belén, pudo ser el que César Augustu ordenó ente los años 8 e.C. y 6 e.C.. Arriendes, y según les escritures, entá vivía el rei Herodes, que morrió nel añu 4 e.C.. De xuru que la Natividá nun foi n'avientu. Lluques diz que los pastores vixilaben los rebaños nos montes, pero en Belén, el mes d'avientu ye un mes duru nel que les oveyes tan abellugaes y non pastiando albentestate. Esti datu fai camentar que Xesús ñació ente marzu y abril del añu 6 e.C..

Referencies

↑ «esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C.». Archiváu dende l'orixinal, el 2006-11-15.
↑ ...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu 185 más en Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF su versión html aquí
↑ Nos Pasos de los Reis Magos, (L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger)

(1) esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C. Archiváu 2006-11-15 en Wayback Machine

(2)...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu 185 dC más en Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF versión html equí</ref>.

(3) (Nos Pasos de los Reis Magos, L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger) [1]

Qué foi y qué nun foi la estrella de Belén.

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Estrella de Belén.

[1] «esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C.». Archiváu dende l'orixinal, el 2006-11-15.

[2] ...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu 185 más en Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF su versión html aquí

[3] Nos Pasos de los Reis Magos, (L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger)

[1]

[2]

[3]

@@ Llinia 1: / Llinia 1: @@
-[[Archivu:Three Magi mosaic - Sant'Apollinare Nuovo - Ravenna 2016.jpg|thumb|right|350px|Mosaicu de la ilesia de [[San Apoloniu]] en [[Rávena]] qu'amuesa a los tres [[Reis Magos]] siguiendo la '''Estrella de Belén]]
+[[Archivu:Three Magi mosaic - Sant'Apollinare Nuovo - Ravenna 2016.jpg|thumb|Mosaicu de la ilesia de [[San Apoloniu]] en [[Rávena]] qu'amuesa a los tres [[Reis Magos]] siguiendo la '''Estrella de Belén]]
-L''''Estrella de Belén''' foi un supuestu astru que guió a los '''Reis Magos''' al llugar de nacencia de [[Xesús de Nazaré]]. L'[[Evanxeliu de Matéu]], menta que los tres Reis Magos columbraron dende l'[[oeste]], la '''Estrella de Belén''', magar que nun esclaria si yera un [[planeta]], una [[estrella]] o cualesquier otru [[astronomía|fenómenu astronómicu]] o astrolóxicu.
+La '''Estrella de Belén''' foi un supuestu astru que guió a los '''Reis Magos''' al llugar de nacencia de [[Xesús de Nazaré]]. L'[[Evanxeliu de Matéu]], menta que los tres Reis Magos columbraron dende l'[[oeste]], la estrella de Belén, magar que nun esclaria si yera un [[planeta]], una [[estrella]] o cualesquier otru [[astronomía|fenómenu astronómicu]] o astrolóxicu.
-Según los escritos, los tres sabios viaxaron siguiendo la estrella y ésta detúvose so'l llugar nel que [[Xesús de Nazaré|Xesús]] naciere. Pese a que nun ye dable qu'un astru marque un llugar tan concretu como un peselbre, surden delles esplicaciones sobro esti fechu. Lo más dable ye que'l pasaxe bíblicu seya namái una metáfora.
+Según los escritos, los tres sabios viaxaron siguiendo la estrella y ésta detúvose sol llugar nel que [[Xesús de Nazaré|Xesús]] naciere. Pese a que nun ye dable qu'un astru marque un llugar tan concretu como un peselbre, surden delles esplicaciones sobro esti fechu. Lo más dable ye que'l pasaxe bíblicu seya namái una metáfora.
 == Conxunción de Xúpiter y Saturnu ==
-[[Archivu:Sky Jerusalem South-7BC-11-12.gif|thumb|right|400px|La supuesta estrella de [[Belén]] dirixéndose haza'l sur (12 de payares del añu 7 e.C.)]]
+[[Archivu:Sky Jerusalem South-7BC-11-12.gif|thumb|La supuesta estrella de [[Belén]] dirixéndose haza'l sur (12 de payares del añu 7 e.C.)]]
-La primer esplicación natural d'esti fenómenu, dióla l'astrónomu alemán [[Johannes Kepler]] en [[1614]]. Kepler determinó qu'una serie de tres conxunciones de los [[planeta|planetes]] [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] y [[Saturnu (planeta)|Saturnu]] (un fechu poco frecuente) asocedieron nel añu [[7 e.C.]] y rellacionó esti fechu cola estrella de [[Belén]], pero cálculos modernos amosaron que nesa ocasión, los dos planetes nun s'acercaren tanto como pa impresionar a los observadores. De fechu, la tabla d'arciella alcontrada en [[Babilonia]] suxere que los astrólogos de la dómina nun-y dieron abonda importancia al asuntu.
+La primer esplicación natural d'esti fenómenu, dióla l'astrónomu alemán [[Johannes Kepler]] en [[1614]]. Kepler determinó qu'una serie de tres conxunciones de los [[planeta|planetes]] [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] y [[Saturnu (planeta)|Saturnu]] (un fechu poco frecuente) asocedieron nel añu [[7 e.C.]] y rellacionó esti fechu cola estrella de [[Belén]], pero cálculos modernos amosaron que nesa ocasión, los dos planetes nun s'acercaren tanto como pa impresionar a los observadores. De fechu, la tabla d'arciella alcontrada en [[Babilonia]] suxere que los astrólogos de la dómina nun-y dieron abonda importancia al asuntu.{{cr}}
 == Xúpiter nel este d'Aries ==
@@ Llinia 30: / Llinia 30: @@
 El 23 d'agostu, [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] entama a recular nos cielos '''(La estrella...diba delantre d'ellos)''' y los magos tornen a siguila dempués de la entrevista con Herodes, hasta'l 19 d'avientu, au Xúpiter se detién nos cielos '''La estrella...detúvose nel llugar au taba'l neñu'''), y los magos aporten a Belén, alcontradose con Xesús de '''8 meses''', ufriéndo-y oru, inciensu y mirra. Nesta primera visita, los magos nun alcuentren a Xosé.
-'''Xúpiter''' reentama'l so avance nos cielos de magar del [[20 d'avientu]]. Ver movimientu de Xúpiter <ref>[http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C.]</ref>
+'''Xúpiter''' reentama'l so avance nos cielos de magar del [[20 d'avientu]]. Ver movimientu de Xúpiter<ref>{{Cita web |url=http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm |títulu=esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061115235512/http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm |fechaarchivu=2006-11-15 }}</ref>
 Pero esti eventu asocedió metanes xunto al '''Sol''', y tuvo de ser abegosu d'adicar; arriendes, los magos nun teníen [[telescopiu|telescopios]] daquella, y nun paez dable que supieren de l'ocultamientu per aciu de cálculos complexos.
@@ Llinia 37: / Llinia 37: @@
 Otres esplicaciones inclúin una [[nova]]. Dalgunes vegaes fálase d'un cometa qu'hebo nel [[5 e.C.]], rexistráu polos astrólogos '''chinos''' y '''coreanos'''.
-La torga pa esta esplicación, ye que nun hai güelgues de nova dalguna na constelación au l'adicaren chinos y coreanos.<ref> ''...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu [[185]] ''más en [http://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF] su versión html [http://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF aquí]</ref>.
+La torga pa esta esplicación, ye que nun hai güelgues de nova dalguna na constelación au l'adicaren chinos y coreanos.<ref>''...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu [[185]] ''más en [https://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF] su versión html [https://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF aquí]</ref>.
 Na crónica [[china]] «Ch'ien-han-shu» alcontramos esta referencia.
@@ Llinia 55: / Llinia 55: @@
 == Toles anteriores ==
-Las caberes esplicaciones <ref>[http://www.iac.es/galeria/mrk/Belen.htm Nos Pasos de los Reis Magos, (L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger)]</ref>, asoleyaes na web del [[Institutu d'Astrofísica de Canaries]] por [[Mark Kidger]] arguyen que lo más dable ye l'amiestu d'acontecimientos astronómicos, (triple alliniación de los planetes nel 7 e.C.; más el cálculu del ocultamientu de Xúpiter tres la Lluna, cerque del Sol) allertaren a los Reis Magos sobro la xestación d'un acontecimientu importante en Xudea, siendo '''la Nova''' de fincia, la '''señal de la nacencia''' d'un gran Rei.
+Las caberes esplicaciones<ref>[http://www.iac.es/galeria/mrk/Belen.htm Nos Pasos de los Reis Magos, (L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger)]</ref>, asoleyaes na web del [[Institutu d'Astrofísica de Canaries]] por [[Mark Kidger]] arguyen que lo más dable ye l'amiestu d'acontecimientos astronómicos, (triple alliniación de los planetes nel 7 e.C.; más el cálculu del ocultamientu de Xúpiter tres la Lluna, cerque del Sol) allertaren a los Reis Magos sobro la xestación d'un acontecimientu importante en Xudea, siendo '''la Nova''' de fincia, la '''señal de la nacencia''' d'un gran Rei.
 == Importancia pa determinar la nacencia de Xesús de Nazaré ==
@@ Llinia 62: / Llinia 62: @@
 El monxu Dionisio l'Exiguu, tuvo dos errores importantes al facer el cálculu del calendariu cristianu nel sieglu VI. Pa determinar l'añu de nacencia de Xesús tomó en cuentes los reinaos de los emperadores romanos, pero escaeció que César Augusto tuviera cuatro años de mandatu col nome d'Octaviu, y tamién omitió l'añu cero.
-Esti marxe d'error alluga la nacencia de [[Xesús]] cinco años enantes de lo que se camienta. Datos del evanxeliu son útiles pa guetar la data aproximao del eventu. El censu qu'angariyó a [[Xosé]] y [[María]] a pidir abellugu en Belén, pudo ser el que [[César Augustu]] ordenó ente los años [[8 e.C.]] y [[6 e.C.]]. Arriendes, y según les escritures, entá vivía el rei [[Herodes]], que morrió nel añu [[4 e.C.]]. De xuru que la '''Natividá''' nun foi n'[[avientu]]. [[Lluques]] diz que los pastores xixilaben los rebaños nos montes, pero en Belén, el mes d'avientu ye un mes duru nel que les oveyes tan abellugaes y non pastiando albentestate. Esti datu fai camentar que [[Xesús]] '''ñació''' ente [[marzu]] y [[abril]] del añu [[6 e.C.]].
+Esti marxe d'error alluga la nacencia de [[Xesús]] cinco años enantes de lo que se camienta. Datos del evanxeliu son útiles pa guetar la data aproximao del eventu. El censu qu'angariyó a [[Xosé]] y [[María]] a pidir abellugu en Belén, pudo ser el que [[César Augustu]] ordenó ente los años [[8 e.C.]] y [[6 e.C.]]. Arriendes, y según les escritures, entá vivía el rei [[Herodes]], que morrió nel añu [[4 e.C.]]. De xuru que la '''Natividá''' nun foi n'[[avientu]]. [[Lluques]] diz que los pastores vixilaben los rebaños nos montes, pero en Belén, el mes d'avientu ye un mes duru nel que les oveyes tan abellugaes y non pastiando albentestate. Esti datu fai camentar que [[Xesús]] '''ñació''' ente [[marzu]] y [[abril]] del añu [[6 e.C.]].
 == Referencies ==
 {{llistaref}}
-* (1) [http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C.]
+* (1) [http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm esplicación del movimientu de los planetes nel 7 e.C.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061115235512/http://www.uco.es/~i52cacaj/AAC/bolet26/belen.htm |date=2006-11-15 }}
-* (2)''...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu 185 dC ''más en [http://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF] versión html [http://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF equí]</ref>.
+* (2)''...nun hai dengún restu gaseosu de tal españíu, nin dada la so proximidá nel tiempu, emisión dalguna de radiu como güelga de talu eventu. Arriendes, l'únicu rexistru d'esta mena esistente en "dos sieglos na redolada" remóntase al añu 185 dC ''más en [https://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF Arqueoastronomía : La Estrella de Belén(archivo PDF] versión html [https://web.archive.org/web/20031231115226/http://www.terra.es/personal/r2a01292/Archivos/Estrella%20de%20Belen.PDF equí]</ref>.
 * (3) ''(Nos Pasos de los Reis Magos, L'Institutu d'Astrofísica de Canaries nun s'identifica coles opiniones nin colos conteníos equí incluyío, que son responsabilidá única de Mark Kidger)'' [http://www.iac.es/galeria/mrk/Belen.htm]
-* [http://www.iac.es/galeria/mrk/Que_fue.htm Qué foi y qué nun foi l'estrella de Belén.]
+* [http://www.iac.es/galeria/mrk/Que_fue.htm Qué foi y qué nun foi la estrella de Belén.]
 {{commons|Star of Bethlehem}}