Molinicos

Molinicos
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella-La Mancha
Provincia	provincia d'Albacete
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Molinicos (es)	José González Osuna
Nome oficial	Molinicos (es)
Códigu postal	02440, 02448 y 02449
Xeografía
Coordenaes	38°27′59″N 2°14′26″W / 38.4663°N 2.2406°O
	Molinicos Molinicos (España)
Superficie	144 km²
Altitú	965 m
Llenda con	Riópar, Bogarra, Paterna del Madera, Alcaraz, Aýna, Elche de la Sierra y Yeste
Demografía
Población	824 hab. (2023); - 441 homes (2019); - 411 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.21% de provincia d'Albacete
Densidá	5,72 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	molinicos.es

Molinicos ye un conceyu español asitiáu al sureste de la península ibérica, na provincia d'Albacete, dientro de la comunidá autónoma de Castiella-La Mancha, ya integráu na Mancomunidá de Conceyos de la Sierra del Segura, y una villa^[2] de dichu conceyu, capital municipal.^[3] El conceyu se incardina dientro del partíu xudicial de Hellín, númberu 4 de la provincia, y parte del so territoriu conforma'l Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca.

Asitiáu nel sur de la provincia, falta 91 km de la capital provincial, ocupando'l so términu municipal una estensión de 144 km², na que, según l'INE de 2017, viven 863 habitantes, que se distribúin en 16 entidá de población.

Les tradicionales actividaes económiques del conceyu tuvieron venceyaes col sector primariu, anque de forma progresiva foi basculando escontra'l sector servicios, que güei día atropa cerca del 50% de la so actividá económica. Importante puxanza cobró mientres los últimos años el turismu rellacionáu cola naturaleza, el mundu rural, el deporte y la cultura. Especialmente reseñable ye la ruta de Amanece, que no es poco, película de José Luis Cuerda, rodada parte d'ella en Molinicos, onde pueden visitase los llugares y escenarios nos que se filmaron delles escenes, o les rutes de les talayes, la de los oficios o'l Muséu Micológico de Molinicos, únicu en Castiella-La Mancha.

Del so pasáu árabe, sieglu XII, perduren delles talayes y castiellos asitiáu a lo llargo del términu municipal declaraos Bien d'Interés Cultural.^[4] Estos enclaves fueron frontera, y llugar de lluches, primero ente los reinos cristianos y musulmanes, y dempués ente l'Alfoz d'Alcaraz y la Encomienda Santiaguista de Yeste-Taibilla.

La idiosincrasia del conceyu de Molinicos atópase estrechamente venceyada cola celebración d'espectáculos taurinos como los encierres, prueba d'ello son los que se cuerren en Molinicos nes fiestes populares del 30 d'agostu al 3 de setiembre, ya inclusive por cuenta de les fiestes patronales de San Xosé en marzu, o los de la llocalidá de La Vegallera, en redol a la festividá de la Inmaculada Concepción n'agostu.

Toponimia

Mientres la so fundación, y tres la Edá media, el nucleu de Molinicos foi conocíu como Morote, ello ye qu'entá siguen esistiendo llugares con esi nome anguaño na zona, tales como Cañada de Morote, el caserío de Morote o l'aldega de Regueru Morote. Pero'l nome actual de Molinicos tien los sos oríxenes na esistencia de dellos molinos fariñeru que mientres los sieglos XVII y XVIII fueron dando nome a la llocalidá, y que s'asitiaben jalonando los márxenes del regueru Morote.^[5]

Xentiliciu

El xentiliciu de Molinicos ye «moliniqueños» o «moliniquenses», ensin prexuiciu de los que puedan corresponde-yos por pertenecer a les diverses llocalidaes que conformen el conceyu (vegallero, pardaleño, collarejo,...). Tamién se suel utilizar xunto al nome la espresión de la zona onde moren. En Molinicos por casu utilícense les espresiones «...de les corrolades», o «...del barranquito», pa faer alusión al barriu al que pertenecen.^[6]

Símbolos

Na villa de Molinicos sobresal percima de cualesquier otru elementu de calter simbólicu'l so escudu municipal, anque esisten otros elementos qu'identifiquen al territoriu y a los sos habitantes, ente ellos hai que resaltar "La Diana", auténticu himnu municipal de Molinicos.

Escudu

Dende la emancipación del conceyu, Molinicos nun usó escudu d'armes dalgunu, sinón el d'España nes sos distintes modalidaes. Sicasí, hasta'l sieglu XX nun hubo la necesidá de tener unu propiu.^[7]

L'escudu nun varió sustancialmente, anque sigo que sufrió cambeos, siendo'l puntu d'inflexón el proyeutu d'escudu que s'intentó enllantar cola instauración del Estáu de les Autonomíes.

Escudu tradicional de Molinicos

L'escudu ta cortáu. Na metá cimera, en campu de plata reparen dos molinos d'agua d'oru los dos sobre ondes d'agua de plata y azur. Na metá inferior, en campu de plata tres pinos de sinople terrasados nel mesmu color. Bordura de gules con dos rames d'olivar.

Al timbre corona mural de villa d'oru.

Proyeutu de 1981

En 1981, y cola xeneralización del Estáu autonómicu, intentóse afaer l'escudu de Molinicos a los requerimientos de la heráldica, amás d'acentuar la pertenencia a la Comunidá de Castiella-La Mancha. Y ye que l'escudu propuestu, parte d'un escudu partíu, primero en campu d'oru trés pinos de sinople, el segundu en campu de plata cruz de Santiago en gules. Bordura de gules con seis castillos d'oru.^[8]

Escudu actual

Escudu cortáu, el primeru de plata, dos molinos d'agua de gules sobre ondes d'agua de plata y azur. Conmemorando'l nome topónimu del conceyu, y les primeres actividaes económiques del mesmu que'l so color simboliza la pertenencia del mesmu a les órdenes de Santiago y de Calatrava.

El segundu d'oru, tres pinos sobre suelu ambos de sinople. Tratándose d'un significáu económico y xeográfico, pos los pinos rinden dignu homenaxe a la tradición maderero y serrano.

Al timbre, Corona Real zarrada, que ye un círculu d'oru, engastado de piedres precioses, compuesta d'ocho florones de fueyes d'acanto, visible cinco, interpoladas de perlles y de que les sos fueyes salen dos tales diademes sumaes de perlles que converxen nel mundu d'azur o azul, col semimeridiano y l'ecuador n'oru, sumáu de cruz d'oru. La corona forrada de gules o colloráu.^[9]

Himnu

Jesús Merlo, primer direutor de la Banda de Música Municipal compunxo una serie de pieces dende l'añu 1886, ente elles el pasacalles Molinicos, siendo la más popular la Diana, un pasacalles que se convirtió nel auténticu himnu del conceyu, tratándose d'una melodía atribuyida polos vecinos como un himnu.^[10]

Xeografía

Vista panorámica de la llocalidá de Molinicos dende la carretera de Yeste.

Situación

Noroeste: Paterna del Madera	Norte: Bogarra	Nordeste: Ayna
Oeste: Riópar		Este: Elche de la Sierra
Suroeste Yeste y Riópar	Sur: Yeste	Sureste: Elche de la Sierra y Yeste

Allugamientu y estensión municipal

El términu municipal de Molinicos atopar al suroeste de la provincia d'Albacete, en plenu centru de l'antigua Sierra d'Alcaraz y na actual mancomunidá de servicios de la Sierra del Segura, col so nucleu de población principal, Molinicos, asitiáu a unos 91 km de la ciudá d'Albacete, queda encuadráu nes fueyes 841, 866 y 867 del Institutu Xeográficu Nacional, a escala 1/50 000.

Llatitú: 38° 27' 56" N
Llargor: 2° 14' 23" 0
Altitú sobre'l nivel del mar:800 m
L'antípoda natural del conceyu de Molinicos atópase na ciudá neozelandesa de Te Karaka.

La superficie municipal ye de 144 km², siendo predominantemente montascosu, pos s'atopa asitiáu ente les Sierres d'Alcaraz y del Segura, nuna encruciada ente la llanura de La Mancha, Andalucía, Murcia y el Llevante.

Conceyos estremeros

El conceyu asítiase en plenu centru del territoriu de la Sierra de Segura, y tien llendes territoriales con siete municipios, colos que compartió historia a lo llargo de los tiempos, ensertándose toos ellos na provincia d'Albacete, atopándose a caballu ente la Sierra d'Alcaraz y la Sierra de Segura.^[11]

Orografía

El términu municipal de Molinicos tien una altitú media de 823 m, bazcuyando ente un mínimu próximu a los 700 m, y un máximu de más de 1 630 m, lo que-y confier un calter eminentemente abrupto y montascosu nel que s'alternen cañones, valles y pimpanos montes. Molinicos atópase dientro de la parte montascosa y plegada del sur de la provincia d'Albacete, a caballu ente les sierres d'Alcaraz, la Sierra de l'Agua y la Sierra del Segura, asitiándose dientro de la cuenca del ríu Mundo, principal afluente del ríu Segura.

El paisaxe ta compuestu de macizos montascosos enxareyaos, marcáu na parte más alta de la sierra por torcas, navas cubiertes de praos, recortaos riscos y grandes canchalllabres. Los montes y los visos asoceder con hoyas creaes al aprovechar dalgún valle fluvial, y les fasteres qu'arramen agües al ríu Mundo, principalmente al norte, derrotu por gran cantidá de ribayos que s'estienden por tola superficie.

La parte del septentrión llenda cola Cuerda del Gallineru, la Devesa d'Almenara y la Collada del Enazar. Nel aproximamientu al oeste, el conceyu queda llindáu pola Piedra de la Chaparra. Al este del mesmu asítiase'l monte Mesillas, los Pinares de Bogarra, y el monte públicu del Cuartu Alarcón al traviés del ríu Mundo, siguiendo'l so cursu, que traviesa'l conceyu d'este a oeste, faía'l so metá atopen los montes de Fonte Carrasca, Cerrajón, Pinar de Pinilla y Cerrajoncillo.

El monte de la Cañada del Provencio, asitiáu na parte norte, llenda cola Sierra d'Alcaraz, llegando hasta'l Picu de la Almenara. La Sierra del Gallineru, cola Peña homónima, y la Sierra de l'Agua cola Peralta, conformen la llende occidental, siguíos per montes de menor cota, como les Corzas y Cabezallera, creando un circu montascosu de tipu alpín, que xunto col ríu Mundo na parte del sur representa nel so interior el monte descritu.

Nel norte tamién s'atopa Cabeza Madera; al sur, San Cristóbal, Peña Bolomba, la Ferrada; al oeste ta la parte de más altitú, col Gallineru, Cuetu del Helechar del Picu del Osu y Sierra del Cujón. Hai de solliñar el Cerrajón, la Peña de la Cruz y la Covanosa.^[11]

Vértices xeodésicos

**Vértices xeodésicos de Molinicos**^[12]
Puntu xeodésicu	Altitú msnm	Númberu	Fueya MTN	Coordenaes
Cerrajón^[13]	1 128,438	86699	866	38°46′N 2°12′W / 38.767°N 2.200°O / 38.767; -2.200
Piteru^[14]	1 629,614	84141	841	38°46′N 2°22′W / 38.767°N 2.367°O / 38.767; -2.367
Covanosa^[15]	1 127,214	86697	866	38°46′N 2°13′W / 38.767°N 2.217°O / 38.767; -2.217
La Morra^[16]	1 284,915	84161	841	38°46′N 2°18′W / 38.767°N 2.300°O / 38.767; -2.300
San Cristóbal^[17]	1 292,774	86678	866	38°46′N 2°16′W / 38.767°N 2.267°O / 38.767; -2.267

Fuentes: Institutu Xeográficu Nacional d'España - IGN

Xeoloxía

La so formación a partir de la Era Terciaria col plegamientu alpín na parte del sector prebético de la Cordal Béticu. Los materiales magrizos detectar na zona del Gallineru, correspondientes al prebético esternu. Na zona de Los Alejos, al nordeste del conceyu aprecien rastros del Xurásicu, asocediendo lo mesmo na parte d'El Pardal.

Na zona meridional, direición este oeste, asítiase la parte correspondiente a Fonte - Figal, dientro del Prebético, del Cretácicu Inferior, en que'l so nucleu apaez rastros del Miocenu marín. Nel Prebético internu na etapa del Cretácicu Cimeru atópase la serie de Les Collaes, coles facies de lamelibranquios y equinodermos.

No que correspuende al conceyu, dase'l Miocénico, con alternanza de fiendes y conglomeraos poligónicos, magres raxes y arenisques marines resultantes de la erosión de los relieves colindantes del Miocenu marín, que nesta dómina yá taben remanecíos.

El sinclinal de Los Picos del Osu, Cabeza de Madera y el anticlinal de La Vegallera tán asitiaos nuna zona de plegues y escames de direición norte como unidá de directriz bética del Prebético esternu, a diferencia de Los Alejos, que s'asitia nel anticlinal y escames de direición sur. Nes Sierres del Cujón y d'El Pardal, l'anticlinal de Torre - Pedro y les plegues al sur de Molinicos, tamién s'aprecien falles normales correspondientes a sinclinales.^[11]

Hidrografía

El términu municipal de Molinicos pertenez a la cuenca hidrográfica del Segura, siendo'l ríu Mundo el principal afluente del ríu Segura, estremando'l términu en dos partes bien estremaes: la primera, al norte, na subcuenca del Mundu; y la segunda, al sur, na cuenca del Segura.

Na zona norte hai que destacar tres zones:

La Vegallera: un gran valle articuláu en forma d'abanicu, derrotu pel ríu Vadillos, qu'al traviés d'un cañón busca'l ríu Mundo. Nel norte del valle atopa la Sierra de l'Agua y picu Piteru, y al sur otra cadena de montascosa de menor valumbu dixebrar del valle de la Cañada del Provencio.

La Cañada del Provencio: un estrechu valle percorríu pol regueru del mesmu nome que lu dixebrar del Mundu, nel que desagua pelos Picos del Osu.

El ríu Mundo: crucia'l términu d'oeste a este pol valle, derrompiendo al norte pelos Picos del Osu y Cabezallera, onde recibe les agües del regueru de la Cañada del Provencio y el ríu Vadillos, y al sur pol Calar del Mundu, y los sos allongamientos como la Sierra del Cujón y la Sierra de Bogarra, onde toma les agües del regueru de la Celada.

Na zona sur de Molinicos tamién podemos estremar dos zones:

La zona de la Sierra del Cujón, na so aguada más meridional, forma una serie de pequeños valles entornaos sobre'l ríu Los tos, derrotos por pequeñu regueros.

La zona del regueru Morote, que naz nes cercaníes de la llocalidá de Cañada de Morote, y converxe colos regueros d'El Pardal y Fonte - Figal, nel mesmu pueblu de Molinicos, y como l'anterior zona, ta formada por estrechos valles que basculan faía'l sur pa desaguar nel ríu Los tos, na cola del banzáu de la Fuensanta.^[11]

Climatoloxía

El clima de Molinicos puede clasificase como estremáu, anque con matices húmedos (media añal de 63 %), mesotérmico, con gran escesu d'agua na metá iverniza, anque mientres el periodu branizu tórnase templáu y secu, con un solazu abondosu. Ente la media de temperatura del mes más templáu (xunetu), y del mes más fríu (xineru) la media ye d'unos 15 °C.

Acordies cola clasificación d'Martonne, Albacete, provincia na que s'atopa Molinicos, pertenez al tipu «estepes y países secos mediterráneos».

Dientro del conceyu, les diferencies térmiques son bien significatives, que s'acentúen atendiendo al altor, siendo en La Vegallera y na El Quejigal los llugares onde se suelen dar los valores más fríos. Baste como exemplu qu'ente'l nucleu de Molinicos (asitiáu a 820 msnm), y l'empalme cola CM-412 (a 1 000 msnm) dixebraos namái 2 km, suelen haber unos 2 °C de diferencia.

Los vientos tamién tienen la so presencia en Molinicos, siendo los dominantes nel términu municipal los de direición nordeste y suroeste. Son numberosos los bancos de borrina que s'acurren sobremanera nel valle del ríu Mundo, según na mesma llocalidá de Molinicos.

Parámetros climáticos permediu de Molinicos
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	10	12	15	18	22	28	32	32	27	20	14	11	20
Temperatura mínima media (°C)	0	0	2	8	13	15	16	16	13	8	3	1	7
Fonte: TiempoSol.com ye.kiero.com

Ecoloxía

Flora

*Colmenilla o Cagarria*, cogorda bien apreciada en Molinicos.

La flora ye bien variada, esistiendo dellos cientos de taxones de rangu específicu y subespecífico de flora vascular, amás de delles decenes de taxones de fungos. Molinicos tamién cunta con dos especies en peligru d'estinción (Coincya rupestris y Sarcocapnos baetica), dolce vulnerables y cerca de ventidós d'interés especial; amás de 35 especies d'árboles monteses distintos y 135 plantes reinales.

Dientro del dominiu floral mediterraneu, Molinicos presenta una estructura de la so flora particular y evolutivo.

Principalmente'l monte, dientro del términu de Molinicos, constituyir por una serie d'estratos como'l arbóreo, el arbustivo, les lianas o plantes trepadores, y les yerbes. La principal comunidá vexetal potencial ye'l monte esclerófilo mediterraneu, formáu por plantes que s'afixeron a la rigorosa seca braniza.

Esisten dos tipos de vexetación: una vexetación deteriorada y otra de mases forestales:

- Les alteraciones de la estructura vexetal son patentes alredor de los nucleos urbanos, ente los 800 m y 1000 m, fundamentalmente atópense nel sureste del conceyu. Ellí, la influencia de los derrompimientos humanos dieron llugar a árees de quercineas, que s'atopen esclariaes y esmocaes pal aprovechamientos maderizos, y camperes y abiyotes pal aprovechamientu ganaderu. Estes superficies convertir por evolución n'árees de carba con predominiu de tomillares.

- Les grandes mases forestales concernen a les distintes especies vexetales que s'afaen a los distintos climes locales, aniciaos pol desnivel y l'esposición. La preponderancia absoluta correspuende al Pinus pinaster que suel tar ente los 900 m y los 1300 m nel aveséu o solanes fríes o en zones de transición de zones templaes y fríes. Depués vienen el Pinus halepensis nos llugares templaos ente los 800 m y los 1100 m, y el Pinus nigra en sitios fríos ente los 1300 m y los 1500 m.

Destaquen nel conceyu los estratos arbóreos de quejigar – aceral, melojar, o'l ablanéu. Les especies más representatives del sotobosque son: l'espín albar, el torviscu, les peoníes, la rosa montés, el boxe... Dientro de la riqueza de la vexetación del conceyu tamién almiramos los montes de ribera, amestaos a los cursos d'agua, los sauces, alamees o choperas, olmedas y fresnedas como formaciones arbóreas. Espinos, artos, roses, madreselves, taray, adelfa, carrizales, xuncales, herbizales y pacionales apaecen nestos montes caducifolios.

Nel so territoriu tamién cunta con gran númberu d'especies micológicas. Ye un llugar aparente pa la nacencia de fungos por cuenta de la so altitú, la composición del suelu y la variedá botánica que tien, ye tan importante qu'inclusive tien viñes, allugando una gran variedá micológica, yá que nos campos cercanos a Molinicos pueden atopase hasta una variedá de 2500 clases de cogordes, ente macros y micros.^[18]

Fauna Molinicos cunta con diverses especies de caparines, dalgunes d'elles autóctones del conceyu.

Pola so situación na Sierra del Segura, zona montascosa de monte, Molinicos tien una gran bayura d'animales selvaxes. Dientro del grupu de la fauna vertebrada catalogar en Molinicos cerca de 174 especies, de les cualos 6 son pexes, 8 correspuenden a anfibios, 17 son reptiles, 109 pertenecen al grupu de les aves y 34 son mamíferos. Pela so parte, dientro de la fauna invertebrada catalogar más de 140 especies d'interés, de les que destaquen la caparina Graellsia isabellae, el odonato Coenagrion mercuriale, y un lepidópteru, el Euphydryas aurinia, amás d'una especie autóctono y único de Molinicos que ye'l Navasius sulcatus una especie de saltapraos.^[19]

L'hábitat de les grandes especies animales queda condicionáu pola estructura vexetal:

- Alredor de los nucleos urbanos, y n'olivares o pequeños caseríos, aves de presa qu'acompañen al home: el ratoneru común, águila real, ferre común, el peñerina vulgar, la perdiz común, la palombu torcaz, la tórtola, el vencejo, el abeyerucu, les abubillas, el avión común, la llavandera cascadeña, el cerrica, la papuda cabecinegra, el mierlu, el malvís charro, el carboneru, el pitituerto, l'estornín, el glayu, la pega, el cuervu, el chotacabras, el miagón...

- Nos llenderos del monte, y enfusándose nestos, abonden xabalinos, musarañes, esguiles, foínos, melandros, papalbes, foines, gatu montés y la cabra montés. Amás de toos estos, cabo destacar pola so importancia otros animales como los coneyos, la llebre, o'l topín de Cabrera, (afayáu precisamente nesti conceyu gracies a dellos exemplares prindaos en 1910 pol norteamericanu Gerrit Smith Miller, y que sirvieron p'afayar al Microtus dentatus, especie sinónima d'ésta).^[20]

Nel términu municipal podemos atopar fauna acuática nel ríu Mundo y nos distintos regueros que componen la so rede fluvial. Ente estos haise d'estremar los pexes de ríu como la trucha y el barbu. Igualmente haise de citar anfibios como les sacaveres, el sapu y la xaronca. Tamién hai presencia de reptiles como la llagartesa colirroja, la llagartesa de Valverde, el llagartu ocelado, la llagartesa colilarga, la coronela meridional, la culiebra d'escalera, la culiebra bastarda, la culiebra viperina, y la víbora hocicuda.

Espacios naturales y árees protexíes

El conceyu de Molinicos tien una gran riqueza natural, por ello atópase declaráu como Reserva de la Biosfera^[21] pola UNESCO. Molinicos forma parte de la rede ecolóxica europea de caltenimientu de la biodiversidá, ya inclusive parte del mesmu intégrase nun Parque Natural.

Dientro del Parque Natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca, declaráu por aciu la Llei 3/2005, de 5 de mayu de 2005, intégrase la parte más suroccidental del conceyu de Molinicos, 2 045 hectárees, onde se concentren les mayores mases forestales, y que suponen el 10,72 % del total del Parque.^[22]

El norte, oeste y suroeste del conceyu tamién s'atopa integrada n'otra zona d'especial caltenimientu, nel L. I. C. (Llugar d'Importancia Comuñal) de la Sierra d'Alcaraz y del Segura, Cañones del Segura y del Mundu, (ES4210008), incluyíes na Rede Natura 2000.^[23] De la mesma, el norte y oeste del territoriu municipal, atópase dientro de la (Zona d'Especial Proteición de les Aves) ZEPA YE0000388, incluyida na Rede Natura 2000 con una superficie de 8 626,57 ha de la mesma, incluyida nesti conceyu.^[24]

Historia

La situación xeográfica de Molinicos, nel centru de la contorna de la Sierra del Segura albaceteña, fixo a esti términu municipal parte de tolos avatares históricos, que, quiera que non, xestaron el calter d'estes tierres.

Prehistoria

Mientres el paleolíticu, debieron d'esistir pobladores dientro de los territorios de lo que güei conformen el conceyu de Molinicos, pos na redoma del mesmu atopa l'importante xacimientu de la Cueva del Neñu en (Ayna), con pintures rupestres de más de 10.000 años d'antigüedá.^[25] Yá nel neolíticu, debieron d'asocedese grandes tresformamientos nestes tierres, y dando empiezu'l poblamientu de dellos llugares del so términu, tales como'l Cuetu de Los Chóvales, la Cueva de Cortes, o Piedra Picazos, toes elles cerca de La Vegallera, lo que-y convirtió nel nucleu más avanzáu de Molinicos, según atestigüen ciertes muertes apaecíes.^[26]

En cuanto al periodu prerromanu ye de destacar l'íberu, que tamién dexó pruebes del so pasu por Molinicos, y ye que son dellos los afayos d'esta dómina de la historia de la península que s'atoparon cerca del conceyu, (el pobláu íberu de la Piedra de Peñarrubia, el Tolmo de Minateda en Hellín, o la esfinxe d'Haches en Bogarra.^[27]

Edá antigua

Romanos

La dominación romana supunxo pa tola contorna la unificación de les distintes tribus indíxenes que la poblaron d'antiguo. El conceyu de Molinicos foi incluyíu, nun primer momentu, nel territoriu de la Hispania Citerior, y más tarde na Tarraconensis, anque finalmente formara parte de la xurisdicción Cartaginensis. Mui cerca de Molinicos atopábense importantes ciudaes romanes como Saltigi (Chinchilla de Monte-Aragón), Ilunum (Hellín), Balazote o Castrum Altum, (Peñas de San Pedro).^[28]

El conceyu atopar ente dos importantes calzaes y rutes romanes:^[29]

La vía Hercúlea, camín que xunía Cádiz con Roma, y que venía dende Mentesa Oretana (actual Villanueva de la Fuente en Ciudá Real), escontra Saguntum (Puertu de Sagunto na provincia de Valencia). Esta vía romana nun foi creada ex novo, sinón qu'aprovecharía la infraestructura viaria de los antiguos caminos íberos, reforzándola y aumentar.

La otra yera un ramal de la vía romana Córduba-Saguntum, onde al altor de Santisteban del Puertu (antigua Ilugo) esviar escontra Cartago Nova (Cartaxena), pasando pol valle del ríu Guadalimar hasta llegar a la cuenca del ríu Mundo, en direición a Hellín (Illunum), onde enllazaba con otra importante vía, la de Complutum a Cartago Nova.

Visigodos

El Baxu Imperiu romanu caracterizóse como una dómina d'inestabilidá política, de decadencia de la ciudá y el consiguiente establecimientu nel campu. Delles ciudaes fortifíquense, pero progresivamente les folaes de bárbaros, y los bagaudas, bandes de llabradores afamiaos qu'atentaben contra les grandes propiedaes van faer desquebrajarse al imperiu en Hispania. Nesti contestu asítiase'l foedus o tratáu ente'l emperador Constancio y el visigodu Valla del añu 415, en pocu más de cien años los visigodos taben asitiaos na Península Ibérica.

Nun esistió un procesu de rotura, sinón d'asimilación de la cultura romana poles poblaciones godes, o meyor dichu hispanovisigodos. Convertida la población hispana al catolicismu nel añu 589, unu de los aspeutos más interesantes foi'l de la relixosidá. Na provincia d'Albacete dos conxuntos rupestres dedicaos al cultu atópase na contorna de Hellín, de tipu eromítico (La Camareta) y cenobíticu (Alboragico), carauterizaos pola presencia de cruces llatines y l'orientación al Oriente.^[30]

Darréu, la presencia visigoda tamién debió de sentise en Molinicos, pos s'atopaba a caballu ente Alcaraz, onde s'afayó un xarru llitúrxicu de bronce, y Villares, onde se conoz la Gutta medieval, un conceyu por tantu d'esta dómina. Nesti periodu pierde l'anterior unidá del territoriu quedando circunscrita la zona de Molinicos dientro de la rexón de la Orospeda que mientres dalgún tiempu foi tamién conquistada polos bizantinos. Tres delles décades de debilitamientu visigodu, produzse la entrada de los musulmanes na península col desembarcu en Xibraltar el 27 d'abril de 711, de Táriq Ibn Ziyad llugarteniente del gobernador de Tánxer.^[31]

Edá Media

Árabes

Los árabes tomen Alcaraz nel 712, polo que la zona de Molinicos tuvo de vencer ante les huestes musulmanes en feches bien cercanes, ya incorporase a la circunscripción de Tudmir, que de primeres (713-779) foi un pequeñu reinu visigodu semindependiente, y más tarde una cora o provincia árabe.^[32]

Alcaraz convertir nun importante centru pa los árabes de la zona, que la ocuparon mientres más de 300 años, y estendió el so poder a los territorios redoma, bien por aciu l'empléu de les armes, bien por aciu compra. Ye de destacar, que según una Carta billingüe (escrita en castellán y árabe granadín), el Conceyu d'Alcaraz merca los terrenes de Sierra (a 80 km d'Alcaraz y asitiada ente Hellín y Tobarra) a Aboadalla, -moru fixu del alcayat (señoríu) d'Albacete- al preciu d'ochocientos maravedinos y venti carneros, pagaderos antes del día de San Miguel d'esi mesmu añu, polo que claramente s'incluyía nel Alfoz d'Alcaraz a los territorios de Molinicos al tar asitiaos a menos de 20 quilómetros de la ciudá alcaraceña.^[33]

Ente los sieglos X y XII construyir en Molinicos numberoses talayes y torrexones, qu'anque con diversa tipoloxía, teníen la función de vixilar pa la defensa de grandes castiellos como los de Riópar o Alcaraz. Concretamente nel conceyu atopamos les de Torre - Pedro, el Morcillar, La Vegallera, el Cortixu Llión, o la del propiu Molinicos, y ye qu'estes tierres fueron mientres bien d'años frontera ente la zona cristiana y la musulmana.

Cola disgregación del Califatu de Córdoba (1030), y l'apaición de los reinos de Taifas, el conceyu de Molinicos envolubrar nuna espiral de vaivenes territoriales que lo faen pasar a pertenecer a la Taifa de Toledo nuna situación estremero y fronterizo cola de Dénia (actual provincia d'Alicante) al que pertenecíen los vecinos de Yeste o Hellín. Más tarde, sobremanera tres la conquista cristiana de Toledo (1085), y la decadencia del reinu de Dénia, el territoriu pasa a pertenecer al reinu taifa de Murcia.

A finales d'esti periodu, la situación de Molinicos y les sos aldegues yera de continuu conflictu por asitiase nuna rexón fronteriza ente los musulmanes de Murcia, el Conceyu d'Alcaraz o a la Encamienta Santiaguista, según les situaciones de les guerres.^[34]

La Reconquista

A postreros del sieglu XII y empiezos del XIII, la frontera cristianu-musulmana bazcuyaba en función de les batalles, y el monarca castellanu, Alfonsu VIII, esforciar por afitala ente'l cursu mediu del ríu Júcar y contra les estribaciones de Sierra Morena.

Asina lo fixo ente 1211 y 1213, interviniendo na batalla de Las Navas de Tolosa (1212), na que salieron ganaos definitivamente los almohades, y que marcó l'entamu de la conquista de Granada.

Anque los cristianos aliaos col rei moru de Murcia tomaron la ciudá d'Alcaraz en 1170, llueu fueron espulsaos polos almohades, hasta que Alfonsu VIII en percorriendo'l cursu del ríu Júcar y dir progresivamente tomando les sos fortaleces, allega al castiellu musulmán de "Hisn al-Karas" (actual Alcaraz), y tres dellos díes de llucha consigue pone-y cercu y faela capitular definitivamente'l 22 de mayu de 1213, siendo testigu'l Arzobispu de Toledo, Rodrigo Ximénez de Rada. L'entós rei d'Alcaraz, yera independiente del reinu taifa de Murcia, d'esta miente llogró que Alcaraz fuera la puerta d'entrada de Castiella escontra'l Mar Mediterraneu, Granada y Murcia.^[35]

A partir d'esa fecha, van ser los cristianos quien, dende la fortaleza d'Alcaraz, hostiguen a los musulmanes que pueblen los territorios vecinos, y vaigan estendiendo reconquistar a los llugares próximos. Coles mesmes, dar# en la organización del conceyu alcaraceño y a la so repoblación el Fueru de Cuenca, concediéndolo Alfonsu VIII por estes feches como Fueru d'Alcaraz.

Les tierres del actual conceyu de Molinicos fueron conquistaes en delles avanzaes cristianes, anque debió d'asoceder ente 1213 (toma d'Alcaraz), y 1242 (toma de Yeste). Estes tierres fueron probablemente repoblaes por dellos caballeros qu'intervinieron na campaña de Las Navas de Tolosa, anque la mayoría de población yera mudéxar, yá que el rei dexó una fuerte guarnición militar destinada a la defensa de la fortaleza d'Alcaraz y a la pacificación y conquista de los territorios circundantes ente les que taría Molinicos.

Dende 1213 hasta 1243 tou Molinicos tuvo dientro de la iniciativa reconquistadora del Conceyu d'Alcaraz, pos caseríos como l'actual Fonte - Figal pertenecíen al Conceyu d'Alcaraz ente 1236-1243 tal que indiquen unes quexes del Conceyu pola invasión de los santiaguistas de Yeste y Segura de la Sierra, al tar nuna rexón fronteriza ente estes y Murcia.^[36]

Los vecinos de Molinicos collaboraron de forma activa na conquista de la cercana llocalidá de Huéscar, fortaleza de gran poder dientro del Reinu de Granada, y que la so cayida supunxo un gran impulsu en tomar del reinu musulmán.

Yá mientres la primer metá del sieglu XIII danse situaciones conflictives nel conceyu con enclín a la disgregación, pos mientres una parte sigue con Alcaraz (la más occidental), otra pasa a los musulmanes de Murcia (la parte más oriental), ya inclusive delles llocalidaes apuerten a independientes pola conquista de dalgún noble como ye'l casu de San Vicente (actual La Vegallera) qu'en 1471 pasa a Pedro Manrique, y que se caltién nuna situación privilexada hasta 1565. El 15 de xineru de 1477 los Reis Católicos legitimaban la ocupación de San Vicente como premiu a los sos servicios na guerra de socesión a la corona de Castiella.

Nesta etapa'l territoriu de Molinicos debió d'andar bien esgazáu, pos una parte perteneció a los Manriques, otra a Juan Pacheco entrando na mesma apuesta d'estes families. Asina cuando l'Adelantráu de Murcia, Pedro Fajardo, llegó hasta Alcaraz en 1475 tuvo de tomar enantes Molinicos, anque pocu dempués Alcaraz intentó recuperar otra vegada'l territoriu perdíu.

En 1477 los Reis Católicos fixeron entrar a tola zona de Molinicos na Santa Hermandá, xunto a Alcaraz y Cartaxena, al igual que'l Marquesáu de Villena.

Edá Moderna

Rematando la Edá Media delles fueron les aldegues d'Alcaraz que s'independizaron pa formar conceyos independientes. Asina Molinicos pasó a formar parte d'Ayna el 22 de setiembre de 1564, ente que la zona noroeste del actual conceyu con La Vegallera a la cabeza, debió de rellumar con lluz propio.

Edá contemporánea

Sieglu XIX

Guerra de la Independencia Una vegada

empezada la Guerra de la Independencia Española (1808-1814), y la entronización de Xosé I Bonaparte, el gobiernu decide ordenar el territoriu d'España estremándolo en 38 prefeutures a imaxe de les establecíes en Francia, y en 111 subprefeutures, según el proyeutu del clérigu Llorente, col nome de les mesmes relatives a accidentes xeográficos (fundamentalmente ríos y cabos), anque nun llegó a entrar a valir. L'actual conceyu de Molinicos atoparíase estremáu en dos, ente que la parte noroeste del conceyu pertenecería de la prefeutura de Güeyos del Guadiana (actual Ciudá Real), y de la subprefeutura d'Alcaraz, el restu facer na prefeutura de Segura de la Sierra Segura (actual Xaén).

Mientres la Guerra de la Independencia, dellos vecinos de la zona de Cañada del Provencio y La Vegallera, comandados pol sacerdote de la Cañada del Provencio, colen a Alcaraz a defender la ciudá de les tropes Napoleóniques, sobremanera ente 1810 y 1811, siendo escorríos por éstos, según por desertores del exércitu español.^[37]

Una vegada espulsáu'l exércitu francés de la zona'l 13 de febreru de 1812, va celebrar en La Vegallera, la primer misa na acabante crear ilesia de la llocalidá, dedicada a la Inmaculada Concepción, solicitando la mesma al Arzobispu de Toledo.^[37]

Emancipación

El términu municipal de Molinicos nun foi tan estensu como lo ye anguaño, sinón que se foi configurando al traviés del pasu por distintos conceyos hasta qu'en 1846 consiguiera definitivamente la so emancipación.

El 21 xunu de 1846, y por aciu Real Orde del Ministeriu de Gobernación, de 26 de mayu d'esi mesmu añu, mándase incluyir a les llocalidaes de Fonte - Figal, Los Alejos y Fonte Carrasca nel distritu municipal de Molinicos.^[38]

El 19 de xunetu de 1858, el Plenu de la Diputación d'Albacete estudia un pidimientu de los vecinos de la zona norte de Los Alejos pa pasar de Bogarra a Molinicos, fundando'l so pidimientu pola menor distancia que-yos dixebra de Molinicos que de Bogarra. Poco dempués, y nesa mesma sesión, la Diputación estudia tamién la segregación de La Alfera, Les Ánimes y El Quejigal d'Alcaraz, pa pasar a Molinicos, emplegándose como argumentación...en que d'aquel puntu falten seis llegües de penosu camín, cuando d'esti solu dixébra-y una.^[39] Alcaraz oponer a esta segregación aduciendo la escasez de términu que sufría. Pero la Diputación, n'indicando que nel espediente sigue la Llei de 8 de xineru de 1845, determina que...ensin xéneru de dulda a los recurrentes asisti entera xusticia..., y, poro, débese dar en el so agregamientu a Molinicos, incluyendo...la porción de terrenes comunes, baldíos o de mesmos que se-yos señale en porción exacta col númberu d'habitantes.^[38]

Finalmente, el 14 d'ochobre de 1860, el Conceyu de Molinicos en Plenu aprueba l'agregamientu de la zona norte de Los Alejos al conceyu, y el 28 d'ochobre d'esi mesmu añu, tres dellos conflictos que surdieron con Alcaraz, el Conceyu de Molinicos da en l'aprobación del agregamientu de La Alfera, Les Ánimes y El Quejigal, como llocalidaes de plenu derechu del conceyu de Molinicos.^[38]

El 12 de payares de 1860, produzse l'agregamientu de Mesones o Riomundo,^[39] como entós conocíase a Molinicos tres una nota del Plenu de la Diputación d'Albacete, na que s'indica que se recibieron dos tales comunicaciones de los Alcaldes d'Alcaraz y Molinicos, nes que se fai saber que l'aldega de Riomundo, que yera d'Alcaraz, pasa a pertenecer a Molinicos.^[40]

El 15 de mayu de 1861, el Plenu del Conceyu de Molinicos, tres la solicitú de los habitantes de La Vegallera, y de la Cañada del Provencio de segregase d'Alcaraz pa pasar a Molinicos, toma un alcuerdu pol cual cuando se produxera la incorporación comprometer a recibilos como vecinos de plenu derechu. Nun sería d'estrañar, pola antigüedá de la esistencia d'Alcaraz, que la ciudá caltuviera ciertos privilexos sobre les sos aldegues, y que los vecinos quixeren asegurase los plenos derechos cuando s'incorporaren a Molinicos.^[39]

El 3 de marzu de 1863 la Diputación Provincial, por aciu Plenu considera que Alcaraz nun puede atender debidamente a los vecinos de Cañada del Provencio y La Vegallera pola so alloñanza y, por tanto, beneficiaríense de la so incorporación a Molinicos. Aprueba por tanto la incorporación d'estes llocalidaes al conceyu de Molinicos.

El 23 d'abril de 1863 la reina Sabela II robla la Real Orde pola cual segréguense Cañada del Provencio y La Vegallera d'Alcaraz amestándose a Molinicos, y finalmente el 22 de payares de 1863, el Plenu del Conceyu de Molinicos da en l'aprobación del agregamientu de Cañada del Provencio y La Vegallera al términu municipal de Molinicos, poniendo asina fin al procesu d'ampliación del conceyu empecipiáu en 1846, y configurando l'actual territoriu.^[40]

Sieglu XX

Ficheru:Calle Iglesia Molinicos (mediados del siglo XX).jpg

Fotografia de mediaos del sieglu XX del cascu antiguu de Molinicosen onde sobresal la Ilesia de San José.

Dende mediaos del sieglu XIX, y hasta mediaos del sieglu XX, la medría de la población ye esponencial, pasando de los 1232 habitantes nel añu 1857, a los 4989 que vivíen en Molinicos en 1950. A partir d'equí, la falta d'empléu y les difíciles condiciones de vida fixeron que munches persones emigraren en busca d'unes condiciones de vida meyor.

En 1929 solicítase la creación de diez escueles en tol conceyu, concretamente nes llocalidaes de Mesones, La Alfera, Los Alejos, Pinilla, Cañada de Morote, El Pardal, Torre - Pedro, El Morcillar, Cañada del Provencio y La Vegallera, yá que l'aumentu de la población faía necesaria la instrucción de los neños, y el volume de los mesmos yera eleváu.

La Guerra Civil nesti conceyu desenvolver ente 1936 y 1939, y anque nun esistieron batalles, o bombardeos, sí que se desenvolvieron dellos acontecimientos violentos sobre un clima d'hostilidá y que causaron la muerte de delles persones, ya inclusive destrucciones importantes n'edificios relixosos por tol términu municipal.

Mientres los años de la posguerra española, plantégase un contenciosu de segregación per parte del vecín conceyu de Riópar pa anexonase tantu la llocalidá de La Vegallera como la Cañada del Provencio. Mientres esi mesmu, en tol conceyu recoyeron firmes en contra del mesmu, y en 1950 plantegóse un contenciosu que, finalmente, fallaría'l Tribunal Supremu a favor de la so permanencia nel conceyu de Molinicos, lo cual foi celebráu con una gran fiesta y cohetes.^[37]

Precisamente en 1950 empecípiase la carretera que coneuta la carretera autonómica CM-412 cola llocalidá de La Vegallera, pasando por otres llocalidá como Pinilla, Los Alejos, La Alfera, Les Ánimes y Cañada del Provencio, que tres dellos problemes y retrasos sería terminada en 1970, lo que dexaba l'accesu a la mesma con automóvil. Sicasí, nun sería hasta 1990 cuando s'asfaltaría la calzada sobre'l mesmu trazáu que tenía la pista forestal anterior.

A pesar de la creación en 1950 de la Diócesis d'Albacete, nun ye hasta 1969 cuando la Parroquía de Molinicos, xunto cola de La Vegallera y Cañada del Provencio, según otres de la zona, (non asina la de Yeste, que pertenecía a la Diócesis de Cartaxena), pasaren a formar parte d'ésta procedente de l'Archidiócesis de Toledo, que entá tenía importantes territorios na sierra d'Alcaraz y norte de la provincia de Xaén. Auníase asina les circunscripciones eclesiásticu y civil.

Un puntu importante dientro de la historia de Molinicos nos últimos años foi la quema que se produció en 1994, nel vecín conceyu de Yeste, y que tamién afectó al de Molinicos. En total xamuscáronse 14 284 h, y cerca de 1300 persones de dambos conceyos tuvieron que ser sacupaes.^[41]

Población y ordenación urbana

Llocalidaes

Nel conceyu esisten dieciséis entidá singulares de población según el nomenclátor de 2014. Sicasí, esisten tamién numberosos caseríos o cortixos tremaos que son habitaos de forma esporádica o que s'utilicen pa la realización de xeres agrícoles o ganaderes.

Casi toles aldegues perdieron población, y dalgunes sumieron, como ye'l casu del de Cases del Enazar, Cortixu del Santu,Les Hermanes, Les Güertes, L'Estrechu o El Montañés, ente otres. Solamente aguantaron les llocalidaes más grandes qu'inclusive pierden población como ye'l casu de La Vegallera, Les Collaes, El Pardal, Fonte - Figal, Mesones y Los Alejos.

Panorámica de La Vegallera.
Vista de Les Collaes.
Imaxe d'El Pardal.
Fotografia de Cañada del Provencio.

Nome	Categoría histórica^[2]	Altitú^[2]	Coordenaes	Distancia a la capital (en km)^[2]
Llocalidaes del conceyu de Molinicos^[42]
Molinicos	villa	823	38°59′44″N 01°51′21″W / 38.99556°N 1.85583°O / 38.99556; -1.85583	-
Los Alejos	aldea \| align="center" \| 725	38°30′20″N 2°14′23″W / 38.50556°N 2.23972°O / 38.50556; -2.23972	9,0
La Alfera	aldega \| align="center" \| 780	38°30′07″N 2°17′7″W / 38.50194°N 2.28528°O / 38.50194; -2.28528	13,0
Les Ánimes	aldega \| align="center" \| 790	38°30′45″N 2°17′11″W / 38.51250°N 2.28639°O / 38.51250; -2.28639	14,0
Cañada de Morote	aldega \| align="center" \| 1050	38°28′45″N 2°17′14″W / 38.47917°N 2.28722°O / 38.47917; -2.28722	5,0
Cañada del Provencio	aldega \| align="center" \| 1070	38°31′08″N 2°21′17″W / 38.51889°N 2.35472°O / 38.51889; -2.35472	19,0
Les Collaes	aldega \| align="center" \| 1100	38°27′11″N 2°19′24″W / 38.45306°N 2.32333°O / 38.45306; -2.32333	11,0
Fonte Carrasca	aldega \| align="center" \| 1060	38°30′25″N 2°13′30″W / 38.50694°N 2.22500°O / 38.50694; -2.22500	6,0
Fonte - Figal	aldega \| align="center" \| 970	38°29′38″N 2°14′28″W / 38.49389°N 2.24111°O / 38.49389; -2.24111	5,0
Las Hoyas	aldega \| align="center" \| 1050	38°28′32″N 2°16′00″W / 38.47556°N 2.26667°O / 38.47556; -2.26667	5,0
Mesones	aldega \| align="center" \| 800	38°29′40″N 2°21′42″W / 38.49444°N 2.36167°O / 38.49444; -2.36167	17,0
El Pardal	aldega \| align="center" \| 1080	38°29′52″N 2°18′1″W / 38.49778°N 2.30028°O / 38.49778; -2.30028	5,5
Pinilla	aldega \| align="center" \| 990	38°30′18″N 2°13′11″W / 38.50500°N 2.21972°O / 38.50500; -2.21972	4,2
El Quejigal	aldega \| align="center" \| 780	38°30′30″N 2°18′24″W / 38.50833°N 2.30667°O / 38.50833; -2.30667	17,0
Torre - Pedro	aldega \| align="center" \| 980	38°27′01″N 2°16′00″W / 38.45028°N 2.26667°O / 38.45028; -2.26667	6,0
La Vegallera (con dos nucleos: Los Chovales y Vegallera)	aldega \| align="center" \| 1200	38°32′45″N 2°19′28″W / 38.54583°N 2.32444°O / 38.54583; -2.32444	21,0

Fuentes: INE 2010 (datos de 2009), Google Earth [2]

Demografía

Evolución demográfica^[44]^[45]
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2015	2017
2 061	2 743	3 431	3 867	4 086	4 989	3 179	2 601	2 084	1 613	1 288	917	863

Na evolución poblacional reparar dos etapes evidentes y distintes. La primera hasta 1950, con un claru enclín a la crecedera, inclusive escomanáu, y la segunda, a partir de 1950, con un despoblamientu continuu qu'asitia la so población per debaxo de la esistente en 1900. Na última década apréciase un descensu menor, tendiendo al estancamientu de la población. Otru fenómenu ye la progresiva concentración de la mesma nel cascu urbanu de Molinicos, en cuantes que les aldegues y cortixos tienden a la despoblación, salvu casos escepcionales.^[46]

Molinicos llegó a tener cerca de los 5 000 habitantes nos años 1950, siendo'l so cumal poblacional; les escases oportunidaes de trabayu pa esi aumentu de población, obligaron a la emigración de gran númberu de persones faía tierres más prósperes, sobremanera al estranxeru (Francia, Alemaña y Suiza), o a rexones españoles como Cataluña, País Vascu, Baleares y Comunidá Valenciana, y tamién a la capital provincial.

Tolos branos, y fiestes tales como navidá, aquellos emigrantes y les sos families vuelven retornar por poco tiempu a la llocalidá que-yos vio nacer. Anque en Molinicos y aldegues viven cerca de 1 100 persones, en dómines branices y festives róndense los 3 500 habitantes. El Plan d'Ordenación Municipal de Molinicos envalora que la torna de dellos de los emigrantes del conceyu de forma gradiada nos próximos años, xunida a la crecedera de la población llocal (enforma menor en porcentaxe) va suponer una crecedera de la población que pasaría dende los 1 348, hasta los 2 468 habitantes de fechu.

Molinicos nun foi ayenu a la inmigración qu'esperimentó España na última década. En 2009, nel conceyu vivíen persones de 11 nacionalidaes, y trés continentes. Según l'Institutu Nacional d'Estadística, nel informe del Padrón municipal de 2009, el 3,4 % de la población del conceyu ye d'orixe inmigrante. La nacionalidá más numberosa ye la británica (47 % del total), siguida de lloñe pola arxentina (10 %), y en tercer llugar compartir la francesa y la boliviana (8 %). A les enantes citaes hai qu'añader les de Chile, Paraguái, Colombia, Ecuador, Arxelia, Rumanía, Italia o Alemaña.^[47]

Evolución demográfica por decenios dende la emancipación.
Llugares de destín de la emigración moliniqueña mientres el sieglu XX.
Procedencia de los inmigrantes nel conceyu de Molinicos en 2009.

Urbanismu

N'ochobre de 1986 hubo un intentu d'aprobar una serie de normes subsidiarias de planiamientu municipal, anque finalmente nun fueron ratificaes, polo que, hasta l'aprobación del plan de 2010, siguía vixente dende la so aprobación n'avientu de 1979 el Plan de Delimitación de Suelu Urbanu, aprobáu pola Comisión Provincial d'Urbanismu, llargamente superáu pola realidá actual.^[48]

El Plan d'Ordenación Municipal (POM) de Molinicos, foi ratificáu en mayu de 2010, y tien como oxeto la total ordenación del territoriu entendíu dientro del términu municipal de Molinicos, sustituyendo na so totalidá al planiamientu anterior.

Pa potenciar la crecedera de Molinicos, el nuevu POM creó nuevos sectores de suelu urbanizable pa la creación de zones residenciales en respuesta a la demanda de vivienda esistente nel conceyu.

Tamién se proyeutó la creación de nueves zones con destín industrial, yá que nel planiamientu de 2010 nun se destinaba suelu pa tal fin. Otramiente, establezse una ordenación del suelu rústicu, tanto estructural como detallada, col fin de regular les actividaes que se realicen nesti tipu de terrenes, estableciendo zones d'especial proteición, tantu ambiental, natural y cultural pa protexer el patrimoniu del conceyu.

La superficie interior al perímetru de delimitación del suelu urbanu algama una estensión de 487.480 m², que va ser ampliada hasta 621.706 m² aproximao.

Plantégase un aumentu del suelu residencial, xuníu a una crecedera de la población (dende los 1.348 hasta los 2.468 habitantes de fechu), yá que se trataría de residencies d'ocupación estacional (emigrantes que tornen a Molinicos en determinaes dómines, el turismu rural…), anque tamién de primera vivienda, sobremanera na población de Molinicos.

Según l'últimu censu de población y vivienda, que data de 2001, en Molinicos esistíen 1 030 viviendes, de les que les viviendes de segunda residencia suponen el 53 % del total de les mesmes. Con esti Plan d'Ordenación Municipal preténdese la construcción de 1 195 nueves viviendes, na so mayoría destinaes a segunda residencia.^[49]

Política Municipal

Conceyu

Nes eleiciones municipales celebraes en mayu de 2015 la constitución del Conceyu foi de 5 conceyales pertenecientes al Partíu Socialista (PSOE) y 2 al Partíu Popular (PP). Por cuenta de dichos resultancies, el Plenu Municipal escoyó alcaldesa por 4 años a María Dolores Serrano Gutiérrez, del Partíu Socialista.^[50]

Partíos políticos nel Conceyu de Molinicos (eleiciones de 2015)
Logo	Partíu políticu	Conceyales
	Partíu Socialista Obreru Español (PSOE)	5
	Partíu Popular (PP)	2

La política nel conceyu de Molinicos tuvo presidida siempres por dos grandes partíos, anque estos protagonistes fueron variando col aportar de los resultaos eleutorales.

Si tres l'aprobación de la Constitución, el triplete formáu por PSOE, UCD y l'Agrupación Unión d'Aldegues partíen el total de los conceyales apostaos, la inesperada cayida d'UCD nes eleiciones de 1983, favoreció que les eleiciones fueren cosa de dos partíos, fechu que permaneció hasta l'actualidá.

Los dos partíos, tantu PSOE como los independientes, rebautizando el partíu como AIMA, volvieron protagonizar les eleiciones de 1983 y 1987, onde los socialistes aumentaron la fienda que-yos dixebraba, llogrando finalmente faese col poder, situación que se repitió nos socesivos comicios.

Esa dicotomía ente dos partíos camudó de protagonistes a partir de les eleiciones de 1991, y cola cayida de los independientes, dio pasu a la llucha eleutoral ente'l PSOE y el PP, que namái s'alterió en 2003 pola vuelta a la escena política de los independientes, esta vegada con MYA como iniciales, y tamién nes eleiciones de 2011, onde Amando García Sánchez, alcalde del conceyu na década de los 80, presentóse como cabeza de llista poles sigles ARM, Agrupación Eleutoral Ríu Mundo.

El papel del tercer partíu foi crucial en dellos momentos, como asocedió col sofitu del PSOE a los independientes nes eleiciones de 1979, col fin de caltener un gobiernu estable, anque la mayoría del tiempu foi un papel secundariu, casu de los partíos de la órbita d'Alianza Popular na década de 1980, o d'Izquierda Xunida na década de 1990.

**Eleiciones municipales de Molinicos**^[50]
Logo	Partíos/añu	1979	1983	1987	1991^a	1995	1999	2003	2007	2011	2015^a
	PSOE	2	6	7	6	6	6	5	6	6	5
	PP	-^f	-^f	0^d	3	3	3	2	3	2	2
	IX	-^f	-^f	0	0	0	-^f	-^f	-^f	-^f	-^f
	UCD	5	-^f	-	-	-	-	-	-	-	-
	INDEPENDIENTES	4 (AUDA)^b	5 AIMA^c	4 AIMA^c	-^f	-^f	-^f	2^y (MYA)	-^f	1^g (ARM)	-^f
^a Molinicos pasa de 11 a 9 conceyales en virtú del art. 179 de la LOREG al tener menos de 2.000 habitantes (1991) y de 9 a 7 en 2015 por tener menos de 1.000. ^b Agrupación Unión d'Aldegues. ^c Agrupación Eleutoral Independiente de Molinicos y Aldegues. ^d Federación de Partíos d'Alianza Popular. ^y AIMA camudó'l so nome por MYA, Agrupación Local Independiente Molinicos y Aldegues. ^f Nun presentó candidatura. ^g Agrupación Eleutoral Ríu Mundo.

Alcaldes

Alcaldes dende les eleiciones de 1979
Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Amando García Sánchez	AUDA (En coalición col PSOE)
1983-1987	Amando García Sánchez Jesualdo Roldán García Amando García Sánchez	PSOE AIMA PSOE
1987-1991	José García Rodríguez Luciano Soria Navarro Francisco Marín Sánchez Moreno	PSOE
1991-1995	Juan Mena García	PSOE
1995-1999	Juan Mena García	PSOE
1999-2003	Juan Mena García	PSOE
2003-2007	José González Osuna	PSOE
2007-2011	José González Osuna	PSOE
2011-2015	José González Osuna^[50]	PSOE
2015-2019	María Dolores Serrano Gutiérrez^[50]	PSOE
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

La dómina de mayor inestabilidá política del conceyu de Molinicos, dende la instauración de la Democracia, concentrar na segunda metá de la década de 1980, cuando se producen delles dimisiones de conceyales dientro del Consistoriu.^[51]

Alministraciones públiques

Nel conceyu esisten organismos y entidaes dependientes de tolos niveles en que ta estremada l'Alministración Pública d'España, dende'l más cercanu al ciudadanu o Alministración Llocal, pasando pola Alministración Autonómica, hasta algamar el nivel cimeru o Alministración Xeneral del Estáu.

Alministración llocal

El conceyu de Molinicos entámase políticamente al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Molinicos mayores de 18 años, de nacionalidá española, y de los demás ciudadanos de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,^[52] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal de Molinicos ta formada por 9 conceyales.^[53]

Molinicos ye unu de los conceyos que cunta con un Foru de Participación Ciudadana, que foi creáu a finales de 2008 en virtú del programa Axenda 21, qu'aboga pol desenvolvimientu sostenible de los conceyos. Por ello, el Conceyu ratificó en xunu de 2004 la Carta d'Aalborg.^[54]

Alministración autonómica

La Conseyería d'Educación de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha ye la encargada de xestionar tanto al profesoráu, como a los centros d'enseñanza básica, según el Centru d'Educación d'Adultos qu'hai en Molinicos. Siendo la Delegación Provincial d'Educación d'Albacete l'organismu encargáu de la coordinación a nivel provincial.

La Sanidá en Molinicos, tamién ta xestionada pol SESCAM (Serviciu de Salú de Castiella-La Mancha), que les sos competencies correspuenden a la Conseyería de Sanidá y Bienestar Social de la Xunta de Comunidaes. Molinicos atópase dientro de la Xerencia d'Atención Primaria d'Albacete, y de la Xerencia d'Atención Especializada de Hellín.

El conceyu de Molinicos cunta con una Unidá de Xestión del SEPECAM (Serviciu Públicu d'Empléu de Castiella-La Mancha), y con un Axente de desenvolvimientu llocal.

Alministración xudicial

En Molinicos hai un Xulgáu de Paz allugáu nes dependencies del Conceyu, que la so secretaría xunir a la d'otros seis conceyos, creando l'Agrupación de Secretaríes de Xulgaos de Paz número 12 d'Albacete.^[55]

El conceyu de Molinicos perteneció mientres delles décades al yá escastáu Partíu Xudicial de Yeste, que darréu sería integráu na so totalidá nel Partíu Xudicial de Hellín, númberu 4 de la provincia d'Albacete,^[56] qu'arrexunta a 13 conceyos, y qu'atiende a cerca de 60.000 persones.

Infraestructures y equimamientos

Bienestar social

Educación y cultura

En Molinicos esisten dos colexos d'educación primaria, que tán arrexuntaos nel C. R. A. de San José de Molinicos,^[57] enantes denomináu Colexu Públicu de Molinicos.^[58] Amás, na Casa de la Cultura atopen l'aula d'educación p'adultos, qu'ufierta formación académica pa mayores de 18 años, y la Universidá Popular de Molinicos,^[59] qu'ufierta cursos y charres sobre los más diversos ámbitos. La parte educativa del conceyu completar cola Biblioteca Municipal, onde hai material en diversu formatu y cuenta con un Centru d'Internet, y l'adhesión del mesmu dientro del programa de la Universidá Rural Paulo Freire,^[60] que trata d'encarar y tomar conciencia del valor de la cultura rural.

**Centros educativos de Molinicos**
Tipu de centru	Direición
C. R. A. «San José»	Molinicos, Avenida de la Guardia Civil, 15
Colexu Públicu d'Educación Primaria de Vegallera	La Vegallera, 11
Centru d'Educación Persones Adultes	Casa de la Cultura de Molinicos, C/ Mayor,35
Universidá Popular	Casa de la Cultura de Molinicos, C/ Mayor, 35

Fuentes: Centros educativos de Molinicos 2010, Google Earth

Sanidá Artículu principal: SESCAM

Dientro del términu municipal de Molinicos hai once consultorios médicos, que s'atopen incluyíos na demarcación del Hospital Comarcal d'Hellín, siendo xestionaos pol Serviciu de Salú de Castiella-La Mancha (SESCAM). El Consultoriu de Salú de Molinicos cunta con serviciu d'urxencies 24 hores, y dellos facultativos que coordinen el llabor nos distintos centros auxiliares. Amás, na llocalidá esiste una farmacia asitiada na cai Nueva.

**Rede de centros sanitarios qu'afecten a Molinicos**^[61]
Tipu de centru	Direición
Consultorio de salú de Molinicos	Molinicos, C/ Mayor 23.
Consultoriu auxiliar “Los Alejos”	Los Alejos
Consultoriu auxiliar “La Alfera”	La Alfera
Consultoriu auxiliar “Les Ánimes”	Les Ánimes
Consultoriu auxiliar “Cañada del Provencio”	Cañada del Provencio
Consultoriu auxiliar “Les Collaes”	Les Collaes
Consultoriu auxiliar “Fonte - Figal”	Fonte - Figal
Consultoriu auxiliar “Mesones”	Mesones
Consultoriu auxiliar “El Pardal”	El Pardal
Consultoriu auxiliar “Torre - Pedro”	Torre - Pedro
Consultoriu auxiliar “Vegallera”	La Vegallera
Hospital Comarcal d'Hellín	C/ Juan Ramón Jiménez, e/n Hellín (Albacete)

Fuentes: Serviciu de Salú de Castiella-La Mancha, Google Earth

.

El Hospital Comarcal de Hellin atiende a una población cercana a les 65.000 persones^[62] de dellos conceyos de la zona sur de la provincia d'Albacete, ente ellos el de Molinicos.

Tamién nel términu de Molinicos hai cuatro cementerios (Molinicos, La Vegallera, El Pardal y Cañada del Provencio), y llueu va inaugurase un tanatorio de calter municipal.^[63]

Dientro la organización del Conceyu figuren como competencies municipales, según l'artículu 42 de la Llei Xeneral de Sanidá onde dispón qué, los Conceyos, ensin perxuiciu de les competencies de les demás Alministraciones Públiques, van tener les siguientes responsabilidaes mínimes n'asuntos rellacionaos cola Sanidá:^[64]

Control sanitariu del mediu ambiente: Contaminación atmosférica, suministru d'agües, saneamientu d'agües residuales, residuo urbanos ya industriales.
Control sanitariu d'industries, actividaes y servicios, tresportes, ruios y vibraciones.
Control sanitariu d'edificios y llugares de vivienda y convivencia humana, especialmente de los centros d'alimentación, peluqueríes, saunes y centros d'hixene personal, hoteles y centros residenciales, escueles, campamentos turísticos y árees d'actividá físicu deportives y de recréu.
Control sanitariu de la distribución y suministru d'alimentos perecederos, bebíes y demás productos, direuta o indireutamente rellacionaos col usu o consumu humanos, según los medios del so tresporte.
Control sanitariu de los campusantos y policía sanitaria mortuoria.

Servicios Sociales

El Conceyu de Molinicos cunta con una OMIC (Oficina Municipal d'Información del Consumidor) qu'ufierta los sos servicios dende'l Consistoriu, siendo Molinicos cabecera del área de los Servicios Sociales de la Diputación Provincial d'Albacete^[65] qu'arrexunta a seis municipios, y atiende a una población de cerca de 5600 persones. L'área de los Servicios Sociales del conceyu, xestiona servicios, programes y actuaciones que traten de dar respuesta a les necesidaes y demandes de los ciudadanos, priorizando actuaciones sobre aquellos sectores de población más desfavorecidos.

El Llar del Xubiláu, que s'atopa na Casa de la Cultura, acueye gran númberu de persones mayores, onde esfruten de la tranquilidá nes sos instalaciones y coles mesmes realícense diversos actos y actividaes recreatives.

Ta prevista la próxima inauguración de la residencia d'anciano «San José», con una capacidá pa 30 persones, que s'allugó na antigua residencia d'estudiantes de l'Avenida de la Guardia Civil.^[66]

Seguridá ciudadana

La dotación de Policía Municipal y la de Guardia Civil, con que cunta Molinicos, soluciona tolos problemes de pequeña delincuencia que pueda haber, y de caltener l'orde nes aglomeraciones de persones que se producen nes festividaes más señalaes.

Molinicos cunta con una Casa cuartel de la Guardia Civil, asitiada na cai del mesmu nome, que s'encuadra na compañía de Hellín, dependiente de la Comandancia d'Albacete.

Amás, Molinicos cuenta con una agrupación de voluntarios de Proteición Civil, qu'empresta los sos servicios ante'l requerimientu de les autoridaes en casos d'emerxencia, o como control en festividaes y eventos d'interés xeneral. Los sos oríxenes remontar a 2005 cuando s'aprueba'l so reglamentu.^[67]

Dientro del conceyu, concretamente na Base Aérea de Cañadillas asitiada en Fonte - Figal, asítiase'l Centru Comarcal d'Emerxencies de la Sierra del Segura, allugando un helipuertu con capacidá pa tres naves, con una superficie de más de 8000 m²; un hangar con 544 m², con un equipu mecánicu pa cada helicópteru, y l'edificiu principal que tien una superficie de 560 m².

En dichu edificiu hai una estancia pa los pilotos, otra pa los brigadistes, cola so propia cocina, un ximnasiu, dos vestuarios, una sala d'usos múltiples (pa dar formación ya información) y la sala del emisorista, que cunta con una rede de comunicaciones qu'opera con doble banda, l'aérea y la terrestre, dende la que puede controlase tol helipuertu.

Amás tien un xenerador llétricu, por que la base pueda operar anque falle'l suministru, un sistema de suministru d'agua potable, calefaición de biomasa y un gran depósitu d'agua por que los helicópteros puedan cargase en casu d'haber una quema, (compuestu por 24 especialistes, dos responsables helitransportados y dos téunicos), y un hangar.^[68]

Nel conceyu tamién esiste un Parque de Bomberos de Zona, dientro de los Servicios Especiales de Prevención y Estinción de Quemes (SEPEI) de la Diputación d'Albacete. El Parque de Molinicos, asitiáu na Carretera d'Albacete, atiende a 12 685 persones d'ocho municipios del sureste de la provincia, con una superficie averada de 1475,70 km². Dichu Parque, cuenta con un Xefe de Parque de Zona, tres Cabos de Xefe de Vez, y quince bomberos.^[69]

Servicios públicos y suministru

Lletricidá

El suministru d'eletricidá realizar Iberdrola por aciu venti centros de tresformamientu distribuyíos por tol términu municipal, que tresformen un total de 1470 kw, y que-yos da serviciu llétricu.^[48]

Agua potable

La titularidá y xestión del suministru d'agua potable correspuende al Conceyu o a los mesmos vecinos dependiendo del nucleu del que se trate. Esisten una serie de depósitos d'agua con capacidá pa cerca de 2 000 000 llitros qu'abastecen al conceyu na so totalidá, sicasí dellos d'estos depósitos interconectar ente sigo. L'únicu tratamientu que se-y da ye la cloración, de la cual encárgase'l Conceyu. La calidá de l'agua ye bona, controlándose dacuando.^[48]

Agües residuales

Hai una Estación Depuradora d'Agües Residuales (EDAR) na llocalidá de Molinicos, dimensionada pa la población, en temporada alta y pa una previsión de 25 años, de 1000 habitantes. Amás tase estudiando la posibilidá de dotar a delles poblaciones del conceyu d'EDAR's afeches a les sos necesidaes.^[48]

Residuos urbanes

La recoyida de los residuos sólides urbanos llevar a cabu pola Mancomunidá Sierra del Segura. La recoyida ye selectiva, treslladándose a la estación de tresferencies de Hellín, faciéndose diariamente nel nucleu principal, y nes demás llocalidaes realizar en díes alternos.^[48]

Tamién se proyeutó la creación d'un puntu llimpiu pal conceyu per parte de la Conseyería d'Industria, Enerxía y Mediu Ambiente de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha.^[70]

Comunicaciones y Tresportes

Regulación del tráficu urbanu

L'artículu 7 de la Llei sobre Tráficu, Circulación y Seguridá Vial (aprobada por RDL 339/1990) atribúi a los conceyos unes competencies abondes pa dexar, ente otres, la inmovilización de los vehículos, la ordenación y el control del tráficu y la regulación de los sos usos.^[71]

Parque de vehículos de motor

El conceyu de Molinicos cunta con un parque total de vehículos de 949, según un estudiu del Institutu d'Estadística de Castiella-La Mancha con datos de 2010.

**Parque vehículo de motor (2010)**^[72]
Tipu de vehículu	Cantidá
Turismos	455
Camiones y furgonetes	245
Autobuses	1
Motocicletes	52
Tractores industriales	4
Ciclomotores	151
Otros vehículos (remolques y semiremolques)	41
Total	949

Víes de comunicación

El conceyu de Molinicos ye travesáu d'este a oeste pola CM-412, qu'exerz como exa vertebrador del conceyu, lo mesmo que de tola Sierra del Segura, cuntando con dos aforos en Molinicos, que dan unos datos averaos de 1.000 vehículo día (996 y 1033 respeutivamente), de los que'l 90 % son vehículos llixeros, y el 10 % pesaos.^[73]

**Carreteres d'accesu a Molinicos**^[74]
Identificador	Orixe - Destino	Observaciones
A-30	Albacete-Cartaxena	55 Hellín enllaz CM-412
A-31	Madrid-Albacete-Alicante	145 Almansa-Montealegre del Castillo enllaz CM-412
A-32	Baillen-Linares-Albacete	Proyeutu de desdoblamientu de la N-322
N-322	Baillen-Albacete-Requena	Reolid
C-415	Ciudá Real-Alcaraz-Murcia	Antigua carretera que coincide col tramu CM-412 Riópar-Elche de la Sierra
CM-412	Riópar-Molinicos-Hellín	Vistes panorámiques d'interés
CM-3203	Albacete-Ayna-Elche de la Sierra	Elche de la Sierra enllaz CM-412
CM-3204	Siles (Xaén)-Riópar Molinicos	Vistes panorámiques d'interés
CM-3206	Yeste-Elche de la Sierra	Vistes panorámiques d'interés
CM-3216	Alcaraz-Riópar	Vistes panorámiques d'interés

El conceyu de Molinicos tien una rede de carreteres de calter llocal que dan accesu a toles poblaciones, según una trupa rede de carriles y caminos rurales.

Principales víes d'accesu a Molinicos.
Mapa de carreteres del conceyu de Molinicos.

Distancies

Molinicos atópase en plenu corazón de la Sierra del Segura, na parte meridional de la provincia d'Albacete, a mediu camín ente Andalucía, La Mancha y el Llevante español.^[75]

Ciudaes	Distancia (km)	Ciudaes	Distancia (km)	Ciudaes	Distancia (km)	Ciudaes	Distancia (km)
Albacete	91	Toledo	266	Ciudá Real	189	Cuenca	230
Guadalaxara	326	Madrid	304	Hellín	55	Almansa	131
Murcia	138	Valencia	243	Alicante	181	Xaén	198
Barcelona	589	Sevilla	413	Bilbao	689	Zaragoza	487
La Coruña	897	Lisboa	711	París	1 444	Roma	1 985

Tresporte públicu

Ficheru:Aeropuertu Los Llanos esterior.jpg

Terminal del Aeropuertu d'Albacete - Los Llanos, el más cercanu al conceyu.

Molinicos dispón d'un serviciu de tresporte públicu municipal que coneuta les distintes poblaciones del conceyu col nucleu principal, lo cual facilita la realización de xestiones alministratives, sanitaries o inclusive compres. El serviciu realizar por aciu un vehículu d'amenorgáu tamañu (microbús), por cuenta de la estrechura de delles carreteres y cais. Amás de cuntar con un serviciu de tresporte d'ámbitu educativu que dexa comunicar a estes poblaciones colos centros educativos.

Autobuses y taxis

Molinicos cunta con dos llinies regulares d'autobuses, una de calter provincial y la otra de calter interprovincial. Dambes realicen el so trayeutu tolos díes llaborales, y faciliten la comunicación del conceyu col esterior.

Llinia Molinicos - Ayna - Albacete.
Llinia La Puerta de Segura (Xaén) - Molinicos - Hellín.

Ferrocarril

Molinicos nun dispón de serviciu de ferrocarriles, debiendo de movese los potenciales usuarios d'esti serviciu a la estación de Hellín, o a la Estación d'Albacete-Los Llanos, esta postrera con serviciu d'A.V.E. escontra Valencia, Cuenca y Madrid, ya inclusive hasta Murcia, Alicante o Almería atopar n'obres na primer década del sieglu XXI. Sicasí, Molinicos atopábase dientro de dellos proyeutos del postreru cuartu del sieglu XIX y primer metá del XX, que pretendíen dotar a esta zona de ferrocarriles.^[76]

Aeropuertu

Los aeropuertos de pasaxeros más cercanos al conceyu son l'Aeropuertu de Los Llanos d'Albacete, que s'atopa a unos 91 km del conceyu, l'Aeropuertu de San Javier d'Murcia a 147 km de Molinicos, el del Altet d'Alicante a 193 km, y el d'Ciudá Real a 212 km.

Economía

Tradicionalmente el conceyu tuvo como principal actividá económica tou lo rellacionao col sector primariu, tantu ganadería y l'agricultura, como'l sector madereru. Anguaño, la principal actividá del conceyu ye'l sector servicios, gracies a la diversificación de la base económica, anque la importancia de la agrícultura sigue teniendo una fuerte presencia nel texíu granible.

Na estructura granible de Molinicos, ente que el 35,12 % de los emplegaos son autónomos, el 64,88 % son trabayadores por cuenta ayena.

Por sectores, el sector servicios concentra a la metá de toles empreses del conceyu, y tamién a la de los trabayadores, siendo ésti'l sector qu'esperimentó una mayor crecedera nos últimos años (fundamentalmente debíu a la puxanza del turismu rural, con capacidá pa más de 120 places). Per otru llau, reparar como la construcción sigue teniendo una fuerte consistencia na economía de Molinicos, yá que arrexunta al 25 % de les empreses, y a más del 23 % de los trabayadores.^[77]

La industria ye escasa na zona de Molinicos, y de pequeñes dimensiones, siendo la totalidá de les mesmes aniciaes nel conceyu de calter manufacturero. Sicasí cerca del 11% de los asalariaos del conceyu, y del 14 % de les empreses dedicar a esti llabor.

A lo último, el sector agrícola foi'l que mayores descensos sufrió, y anque nun esisten empreses dedicaes a esti sector nel conceyu, en 2010 ocupaba al 17 % de los emplegaos, d'ende la so importancia na economía moliniqueña.

El paru sigue siendo mayoritariamente femenín, prueba d'ello ye qu'en 2007, ente que nel ámbitu masculín el paru afectaba al 4,9 % d'esta población, nel femenín facer al 10,5% del mesmu, añu ésti de bonanza económica.^[78]

Sector primariu

El conceyu de Molinicos cunta con una amplia diversificación del sector primariu, qu'emplega en menor o mayor tiempu a un importante porcentaxe poblacíonal.

Agricultura

La mayoría de les esplotaciones agraries del conceyu tienen un amenorgáu tamañu, yá que el 66,85 % de les esplotaciones tienen ente 0,5 y 5 hectárees, ente que namái un 1,67 % tienen más de 50 h. Na so mayoría, estes pequeñes esplotaciones tán rellacionaes cola horticultura d'autoconsumo y establécense na redoma de les poblaciones, apurriendo a los habitantes verdures y frutes de temporada.

Ente los cultivos, los más destacaos son la olivar y l'almendral, anque tamién esisten dellos cultivos de cebera y viñéu.

La olivar significa cerca del 30% de les tierres llabraes y cuenta con delles variedaes d'aceituna, siendo les más importantes la picual, cuquillo, manzanilla, cornicabra, gordal y una variedá autóctona de Molinicos que ye llamada picolimón.^[79]

El cultivu tradicional de la olivar tien una dilatada historia nel conceyu, anque ta dando pasu a nueves formes de cultivu como l'ecolóxicu, y prueba d'ello ye que se pasó d'un importante númberu d'almazaras esistentes nel conceyu a una moderna Cooperativa de calter comarcal.

Tamién ye importante'l cultivu del almendral, qu'ocupa cerca del 45,2 % de les tierres llabraes, siendo'l principal cultivu del mesmu. Nesti casu, el númberu de variedaes ye muncho más ampliu, anque fundamentalmente cultívense les variedaes demayo largueta, marcona, esmorecimientu coloráu y guara. El cultivu del almendro ye de recién implantación en comparanza col de la olivar, y data de mediaos del sieglu XX. Los nuevos métodos de cultivu y recoyida tán camudando la mentalidá de los llabradores del conceyu.

D'antiguo tuvo bien d'importancia pa Molinicos el cultivu y posterior aprovechamientu del espartu, fasteres enteres de montes amuesen dexen güei testimoniu d'aquella importancia que llevó apareyada la construcción de toa una industria rellacionada col mesmu. Tamién tou lo rellacionao cola cebera tuvo muncha importancia, siendo episodios memorables la siega y posterior tría de les granes.^[80]

Ganadería

La ganadería foi otra actividá que protagonizó la economía del conceyu dende tiempos remotos. La principal actividá ganadera atópase rellacionada col sector ovín con un 77,62 % del total de les unidaes ganaderes, siguíes del caprino, con un 10,69 % de les mesmes. Molinicos atópase dientro de la zona de la I.G.P. (Indicación Xeográfica Protexida) del Corderu Segureño.^[81]

El conceyu cunta con una de les cabañes apícolas más importantes de tola provincia d'Albacete, llegando a representar a mediaos de los años 1990 cerca del 50 % del total de la mesma. Trátase d'una actividá bien tradicional que s'atopa en fase de modernización, anque bien amenazada poles masives importaciones d'Asia.^[82]

Sector madereru

Si la ganadería y l'agricultura representaron un importante elementu económicu en Molinicos, el sector de la madera nun s'hai de quedar tras, yá que el 78 % de la superficie del conceyu atópase ocupada por camperes con arboláu y especies forestales. Anque nun son de bien bona calidá, les meyores maderes de pinu atópase na zona de La Celada y Les Peraltas (noroeste y suroeste del conceyu).

La madera yera emplegada fundamentalmente pa ellaborar caxes d'embalaxe, palos, lleña, fabricación de carbón vexetal, y resina. El gremiu de la carpintería moliniqueño funde los sos raigaños nel sieglu XIX, llegó a esportar a dellos puntos d'España, ya inclusive a l'actual Burkina Fasu n'África, mientres la espansión industrial de la segunda metá del sieglu XX. Tamién hai delles carpinteríes y serreríes nel conceyu.^[82]

Sector secundariu

La ufierta d'empléu del sector secundariu en Molinicos produzse principalmente na construcción y na industria manufacturera. El sector de la construcción ta bien desenvueltu, y ye bien importante dende'l puntu de vista del personal que contraten y dende el puntu de vista del autoempleo. Nesti sector la movilidá ye constante, polo que munches d'estes empreses salen del conceyu pa realizar el trabayu.^[48]

Les industries tradicionales nel conceyu son de diversos tipos:

Pequeña industria de tipu familiar o artesanal

Formada por pequeñu talleres de carpintería metálica, fabricación artesana de panadería, etc...

Mediana industria de derivaos agrícoles

Destinada a la ellaboración y tresformamientu de distintos productos agrícoles y ganaderos.

Mediana industria non agrícola Dientro d'esti apartáu atopa la industria de materiales

de construcción y forestal.

El númberu d'industries representa un 13,9 %, de les actividaes económiques rexistraes en Molinicos. La industria puede considerase especialmente centrada na industria manufacturera. Esti tipu d'industria ufierta la importante carauterística de ser empreses de mayor plantía; poro, ye esti sector el qu'emplega a más población (especialmente muyeres).

Destaquen les industries manufactureras, principalmente del sector agroalimentario, que tamién apurren una gran cantidá de puestos de trabayu. Ente elles destaquen una Cooperativa Comarcal que cunta con productos rellacionaos col campu, fundamentalmente aceite (convencional y ecolóxicu) y productos como'l miel, y un mataderu industrial que fabrica carne y embutíos, y que distribúi la so producción tantu dientro de la contorna, como en provincies estremeres.^[83]

Según l'Impuestu d'Actividaes Económiques, hai un total de 36 actividaes industriales na zona, de les cualos, 25 tán rellacionaes col sector de la construcción, 9 a la industria manufacturera, principalmente agroalimentario (industria de pan y bollería, almazaras, mataderu, etc) y forestal, 1 actividá rellacionaes la estraición de grebos y otra dedicada al tresformamientu del metal. El nuevu P. O. M. de Molinicos contempla una zona a la entrada de la llocalidá de Molinicos destinada a concentrar les actividaes industriales (Polígonu Industrial).

Sector terciariu

El sector terciariu ta esperimentando una gran crecedera en tolos conceyos de la Sierra del Segura debíu a la puxanza del turismu rural, ente otros factores, lo que favoreció la creación de delles empreses del sector servicios, chigres, comercios, etc.^[48]

En Molinicos, el comerciu desempeña un papel importante dientro de l'actividá económica, yá que hai gran cantidá d'ellos y d'una gran variedá, considerándose que dientro del propiu nucleu urbanu la población ta provista de gran cantidá d'artículos ensin necesidá de movese pa la so adquisición a nucleos urbanos de mayor tamañu. Dientro del conceyu, el conxuntu d'esti sector ta constituyíu por empreses de caltenimientu, establecimientos hosteleros y pequeños comercios, polu esti postreru qu'arrexunta la mayor parte d'empresarios.^[84]

El patrimoniu natural del que dispón el conceyu y la puxanza del turismu rural, faen que'l turismu sía una potencial fonte d'ingresos pa esplotar pol conceyu.^[85]

Patrimoniu cultural

Patrimoniu relixosu

Ilesia de San José (Molinicos) (Finales del S. XVIII)

Monumentu natural conocíu popularmente como "El Bujero", impresionante mole de roca covanosa pola naturaleza.

Terminada del 13 de mayu de 1789, foi la primer piedra de la posterior creación del conceyu. Ta advocada al patrón de la llocalidá y sufrió dellos desperfectos mientres la Guerra Civil Española.^[86]

Ilesia de La nuesa Señora del Carmen (Molinicos) (Finales del S. XX)

Asitiada en plenu centru de la llocalidá, y de corte modernista, esta ilesia ta consagrada a Nuesa Señora del Carmen, patrona de Molinicos. Foi construyida na segunda parte del sieglu XX. Destaca'l so campanariu en forma de cruz.

Ilesia de San Vicente Mártir de La Vegallera (Principios del S. XIX).

En plenu centru de La Vegallera asítiase'l templu dedicáu a San Vicente. L'edificiu data de la primer metá del sieglu XIX, construyíu mientres la guerra d'independencia española.

Ilesia de San Pablo Apóstol de Cañada del Provencio (Finales del s. XVIII).

Asitiada nun puexu de la llocalidá de Cañada del Provencio, la ilesia de San Pablo Apóstol foi cabeza de la parroquia del mesmu nome qu'arrexuntaba a delles poblaciones del norte del conceyu, güei comparte esta condición cola de La Vegallera.

Patrimoniu civil y militar

Acueductu de Molinicos
Talaya de Torre - Pedro
Talaya Árabe de Molinicos
Castiellu de Vegallera
Castiellu de Molinicos
Plaza Mayor de Molinicos
Cascu Antiguu de Molinicos

Patrimoniu natural

Molinicos cunta con dellos espacios naturales, tantu dientro del cascu urbanu de Molinicos, como en tol so términu municipal, principalmente na zona que ta integrada dientro del Parque Natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca.

Pinu del Toril

Na so variedá de pinu laricio ye unu de los exemplares más grandes d'España. Trátase d'un enorme pinu d'unos quinientos años d'edá, venticinco metros d'altor y cinco metros de cuerda, que s'asitia na Sierra de l'Agua, cercana a la llocalidá de Cañada del Provencio.^[87]

Cultura y Folclor

Actividaes culturales

Delles son les actividaes culturales que se desenvuelven nel conceyu de Molinicos a lo llargo del añu: Esposiciones de fotografía, de pintura, teatru, cine al campu,... que son entamaes pol Conceyu, o por diverses asociaciones, y cunten col sofitu de la Mancomunidá de Conceyos de la Sierra del Segura, la Diputación Provincial d'Albacete o la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. Ente les actividaes culturales programaes destaquen les siguientes:

Festival d'Arte Cine y Música nel mediu rural Rizoma^[88]

Herederu de los alcuentros surrealistes que se vinieron celebrando en Molinicos mientres el mes de xunetu de dellos años, ye conmemoratorio del rodaxe de la película Amanece, que no es poco.

Certame lliterariu Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu:^[89]^[90] Na so XIV edición (2011) el Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu batió'l so récor de participación llegando al centenar de participantes, na so mayoría de Castiella - La Mancha, pero tamién del restu de la xeografía española (Sevilla, San Sebastián, Valladolid), y tamién de Llatinoamérica (Arxentina, Méxicu o Chile).^{[ensin referencies]}

Xornaes Micológicas de Molinicos:^[91] En 2011 va celebrase la so VII edición. Estes xornaes llevar a cabu mientres una fin de selmana de seronda, y nelles dan cita importantes espertos micólogos de les Universidaes d'Castiella - La Mancha y Murcia, amás de persones comenenciudes na tema.^[92]

Concursu de Pintura Rápida Isabel Fríes^[93]

Asociaciones culturales

Molinicos ye un conceyu onde'l asociacionismo ye un fenómenu latente y vivo, son munchos los vecinos que formen parte de dalguna asociación, tanto cultural, vecinal, deportiva taurina o comarcal.

Museos

En Molinicos cunta con un muséu n'activu, el Muséu Micológico de Molinicos Casa del Nízcalo, nel que puede conocese la historia de les cogordes y les sos propiedaes, faciendo un percorríu de les sos distintes variedaes.

En proyeutu atópase La ruta de los oficios, otru muséu de calter abiertu, que tien na temática de los antiguos oficios y l'agua el so principal aliciente. Pa poner en marcha dichu muséu, tán rehabilitándose inmuebles de calter etnográficu (antigua ferrería, fábrica de mazos de picar espartu, molín fariñeru, vivienda tradicional). La ruta va tar allugada nel cascu antiguu de la llocalidá, nuna redolada privilexada pola so guapura y arquiteutura.

Cine

José Luis Cuerda, Amanece, que no es poco^[94]

Los pueblos d'Ayna, Liétor y Molinicos sirvieron d'escenariu a la película Amanece que no es poco del direutor albaceteño José Luis Cuerda, na cual tamién participaron dellos habitantes como extras. La esencia de les sos xentes, les sos costumes y espresiones, los llugares del rodaxe y les formes de vida d'éstos, sirvieron a la Xunta de Comunidaes de Castiella–La Mancha pa crear, venti años dempués, la ruta Amanece que no es poco, escenarios de película, basada nesta obra cinematográfica.

Nel cascu urbanu de Molinicos tienen llugar delles escenes d'esta gran película, anque les más conocíes son:

- Llegada de Jimmy y el so fíu Teodoro al pueblu. Tien llugar na confluencia de Callar Ilesia con Callar Molinos, y ye interpretada por Luis Ciges y Antonio Resines.

- El desdoblamientu de Carmelo. En plena Calle Molinos, con Miguel Rellan nel papel del borrachu de Carmelo.

- Personaxe ensin personaxe. Conversación ente los actores Antonio Resines y Quique San Francisco, na Plaza Mayor de la llocalidá.

- L'Alcalde aforcar na sala de xuntes xunto con Ngé Ndomo. Interpretaos por Rafael Alonso y Samuel Claxton. La escena tien llugar na Casa de los Vidales, asitiada mui cerca de la Plaza del Carmen.

- El llibre albedríu. La secuencia rodar na Plaza Mayor de Molinicos. Trátase d'unu de los diálogos más brillosos de la película, que lleven a cabu los xeniales Castu Sendra más conocíu como «Cassen» y José Sazatornil «Saza».

- El pueblu negar a faer flash-back. Probablemente la escena más recordada de tola película, tien llugar en plena Plaza Mayor, concretamente dende los balcones del antiguu Conceyu (güei Muséu Micológico Casa del Niscalo).

- En celebrándose les rogativas, llueve arroz de Calasparra. Mientres la escena, rodada na Plaza Mayor, el cura convoca rogativas empobinaes a consiguir una votación concienzuda.

- Votaciones. Tamién na Plaza Mayor, asítiase la mesa eleutoral, compuesta pol Alcalde, el Cura, y el Cabu de la Guardia Civil. Y comunicación de la resultancia de les eleiciones na Casa de los Vidales.

- Levitación de Paquito. Rodada en callar Molinos, Paquito (Manuel Alexandre) ye alzáu poles fuercies del cielu, ante la mirada de Nacho y Cascales. Non te asustes diz-y Nacho, esto yá pasó equí una vegada.

Lliteratura

Manuel Vázquez Montalbán, La Rosa d'Alexandría

Los aspeutos xeográficos de Molinicos tamién fueron inspiración pal mundu de la lliteratura, asina Manuel Vázquez Montalbán na so novela “La rosa d'Alexandría”, dientro de la serie dedicada al detective Pepe Carvalho publicada en 1984, fai un curtiu resume de la zona, cuando'l xenial detective mover a estes tierres pa resolver un crime.

Aconseyáron-y tomar la carretera d'Hellín (…) La Mancha acompañólu casi dormida hasta qu'un pequeñu ríu Mundo (…) amosó-y los valles qu'abriera'l so dentame d'agua al traviés de los sieglos, y a midida que avanzaba escontra los oríxenes del ríu, un sol duce con poquedaes d'iviernu resaltaba los contrastes vivos d'un paisaxe de monte, vexetaciones de país con agües de camín, enebros, pinos, encines, jaras, romeros, pero tamién les copes desnudu y amagayáu de les nogueras a la espera del milagru de la primavera, y foi nel encruz de Molinicos onde detuvo'l coche (...). Molinicos taba ellí, nuna fondalada del terrén escontra la que baxaba una carretera secundaria y dio-y por averase a les estribaciones del pueblu.

La Rosa d'Alexandría.^[95]

Juan Goytisolo, Contracorrientes

L'escritor barcelonés Juan Goytisolo, percuerre gran parte de la sierra albaceteña tres diez años de la muerte de Franco y cúntanos les sos impresiones sobre estos pueblos y el trascendental cambéu democráticu esperimentáu pel país.

Mientres el mio percorríu por Alcaraz y Ayna, Molinicos, Bienservida, Letur y Riópar, al traviés d'una de les contornes más belles y desconocíes de la península, pudi comprobar una vegada más el desaxuste esistente ente les nueses zones urbanoindustriales y el desdexáu y focicón universu rural. Los tresformamientos políticos del país dende la muerte de Franco manifestar nel postreru remotes y desvaídas, como un simple rumor peneráu poles televisiones y ensin gran incidencia na vida diaria.

Contracorrientes^[96]

José Rodríguez Torrente y La Muerte de Zacarías^[97]

L'escritor José Rodríguez Torrente, natural de Molinicos, siempres tuvo presente a la so tierra en tola so obra lliteraria. En “La Muerte de Zacarías” inspirar en Molinicos pa desenvolver esta obra llena artimañas polítiques, de relixosidá popular y del tratamientu de la muerte.

La historia desenvolver mientres ocho díes nel Molinicos de mediaos de los años 1990, un pueblu estremáu ente los siguidores del Partíu del Progresu (que gobierna), y del Partíu Demócrata. En feches bien cercanes a les eleiciones, la muerte d'un militante del partíu nel poder, Zacarías, ye utilizáu pol so líder pa ganar les eleiciones al traviés d'un treme que nos llevará a ver cómo siempres hai más de lo que paez.^[97]

Música

La Banda Municipal de Música de Molinicos, o Banda de Música Municipal La nuesa Señora del Carmen, ta compuesta per cerca de 40 miembros, y cuenta con una dilatada historia de más d'un sieglu, ye considerada como una de les más antigües de la provincia d'Albacete.

Fiestes y tradiciones

Les fiestes populares de Molinicos tienen el so principal esponente nos encierres, que se celebren tantu nes fiestes de setiembre, ente los díes 30 d'agostu y 3 de setiembre, (n'ocasiones tamién el día 4), y mientres la celebración de les fiestes patronales de San José (en marzu).

Fiestes Patronales de San José: celebrar ente los díes 18 al 20 de marzu, siendo'l día grande'l 19 de marzu, festividá de San Xosé, celebrándose difrentes actos tanto musicales como liturgicos, según los tradicionales encierres.^[98]

Fiestes de Santa Lucía y San Antón: en Molinicos, según n'otres llocalidaes de la zona, celébrense fogueres los díes 12 d'avientu, viéspora de Santa Lucía y 16 de xineru, viéspora de San Antón, consistentes n'encender fogueres n'honor de dambos santos, pa caltener la vista la primera y a los animales el segundu. El golor a romeru, tomillu y otres yerbes arumoses anubren l'ambiente de la llocalidá. La tradición marca que se cene al calor de la «lumbre», y que tres ellos, los mozos percuerran les cais refundiando carretillas, cohetes y petardos.^[99]

Del antroxu provienen unos versos que denotan la ironía propia d'estes tierres:

Ye Molinicos, señores, pueblu tan dau al progresu

qu'hai quien diz que bien llueu

¡vamos tener dos ministerios!

porque ye tanta la influencia que per Madrid exercemos.

—Estribillu popular de Molinicos

Antroxu: la celebración principal asocede cada añu mientres el fin de selmana precedente a la cuaresma. L'antroxu tuvo un fuerte enraigono en Molinicos dende'l primer terciu del sieglu XX, anque colos acontecimientos de la Guerra Civil y la posterior dictadura, la celebración cayó en cayente. Foi a partir de los años 1990 cuando volvió resurdir esta celebración, que consiste nun pasacalles infantil, y otru de peñes y comparses, qu'acaba nuna popular verbena. Nel añu 2010 celebróse'l venti aniversariu de la recuperación de los antroxos.^[100]

Selmana Santa: ente'l Domingu de Ramos y el Domingu de Resurreición, cada barriu de Molinicos presenta a la so imaxe, y encárgase de procesionar con ellos el día correspondiente. La cencellez de los pasos nos que la xente apurre tolos sos esfuercios, acorica'l xeniu moliniqueño, na so fuerte capacidá d'entemecer lo tráxico colo feliz.

Tradicionalmente mientres estos díes el soníu de les carraques yera'l dominante, non repicando les campanes hasta'l Domingu de Resurreición, siendo sustituyíes pela Banda de Música. Na Guerra Civil, delles de les imáxenes coles que cuntaba la Ilesia de San José fueron destruyíes, polo que les actuales correspuenden a un periodu posterior.

El día con más vistosidá ye ensin dulda el Domingu de Resurreición, cuando se celebra la Procesión del Alcuentru, onde les imáxenes del resucitáu y de la Virxe converxen na Plaza del Carmen, y percuerren la principal cai de Molinicos.

Cencerraes: anque esta tradición yá sumió, dende tiempu inmemorial faíense sonar grandes llueques del ganáu la nueche de bodes cuando una vilba o un vilbu contraía segundes nupcias.

Fiestes nes diverses llocalidaes del conceyu: na so mayoría tienen llugar mientres la primavera y branu, y siguen un esquema bien similar, coles peculiaridaes de cada población. Por regla xeneral, la celebración empieza con una misa y procesión peles cais de la llocalidá n'honor al Santu Patrón, y la posterior repartida de rollos de caridá, llegando inclusive a puxar por estos. Anque dalgunes d'estes fiestes patronales sumieron, otres hanse díu recuperando nos últimos años.

Les fiestes de les aldegues son les siguientes:

- El Pardal, Fonte - Figal, y Torre - Pedro, celebren la Santa Cruz (mes de mayu).

- Mesones, celebra a San Antonio (13 de xunu).

- El Morcillar, Les Hermanes y La Alfera, celebren la Virxe de Fátima (13 de mayu).

- Los Alejos, celebra San Antón (17 de xineru).

- Les Collaes, celebra San Isidro (15 de mayu).

- En Fonte Carrasca y Cañada del Provencio, celebren l'Asunción de la Virxe (15 d'agostu).

- La Vegallera celebra la Inmaculada Concepción (15 d'agostu).

Turismu

El conceyu de Molinicos ufierta un gran abanicu d'oportunidaes respeuto al turismu, pos, amás de la so exuberante naturaleza (forma parte del Parque Natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca), y l'aselu y guapura de les sos poblaciones, asitiar en plenu centru de la Sierra del Segura. No que respecta al turismu cultural, el conceyu tien amás un muséu micológico únicu en Castiella-La Mancha, la Casa del Niscalo, y con otru en proyeutu sobre antiguos oficios.

El sector turísticu del conceyu ta cobrando gran puxanza nos últimos años, por cuenta de la creciente importancia del turismu rural n'España, esistiendo un camping de titularidá municipal con cerca de 400 places asitiáu na Mesones, un hostal, y delles cases rurales, que suman un total de cerca de 600 places. Ente los curiosos de Molinicos son múltiples les actividaes a destacar, ente elles La ruta d'Amanece que no es poco, la ruta de les talayes, los nueve rutes de senderismo esistentes, o les fiestes tradicional y popular de les llocalidaes.

Ruta d'Amanece, que no es poco:^[94]

Al cumplise 20 años dende l'estrenu de la película Amanece que no es poco, púnxose en marcha una ruta creada pola Xunta de Comunidaes de Castiella - La Mancha que percuerre los escenarios y les llocalizaciones onde se rodó esta película de cultu. Una de les llocalidaes onde tienen llugar delles escenes ye Molinicos.^[94]

Ruta de les talayes:^[101]

El conceyu de Molinicos cunta na so parte sur con delles talayes y castiellu d'orixe musulmán, que sirvieron como frontera colos reinos nazaríes de Granada, y que s'incluyeron nesta ruta que trescurre polo que mientres la baxa edá media fueren territorios de la Encomienda Santiaguista de Yeste-Taibilla. Concretamente formen parte de dos rutes:

Ruta 1: Llanu de la Torre - Torre - Pedro.^[101]

Ruta 2: Llanu de la Torre - El Morcillar.^[101]

Gastronomía

La comida tradicional de Molinicos ye la típica de les zones de monte, emplegando ingredientes fundamentalmente del terrén. Nun ye d'estrañar que la matanza del gochu o la collecha d'almendra o aceituna, amás de la recoyida del miel, marquen la gastronomía de tol añu como ingredientes estrella de la mesma, y ye que l'agricultura y la ganadería fueron los llabores que primaron nestes tierres, y por ello la gastronomía ta bien amestada a estes actividaes.

La matanza o'l «mataero», como se diz en Molinicos tenía llugar mientres l'iviernu, y yera l'actu que ponía fin a la cría del gochu, que mientres tol añu alimentárase-y con productos naturales, y ye que mientres la primer metá del sieglu XX la cocina tradicional moliniqueña basábase fundamentalmente de productos de la tierra y de la corrolada, siendo'l gochu l'elementu básicu.

Tradicionalmente en Molinicos nun se mercaba práuticamente nada, sinón que tou ellaborábase en casa o se cultivaba na güerta de la familia, inclusive elementos como'l pan que se preparar nos diversos fornos qu'esistíen per cada llocalidá o caserío del conceyu.

La gastronomía moliniqueña ta bien rellacionada coles festividaes que se dan a lo llargo del añu. Cada fiesta tien los sos propios platos, duces y llicores típicos. Valga l'exemplu del dulce con más solera de la zona de Molinicos; les hojueles. Estes prepárense de normal por cuenta d'acontecimientos importantes como bodes, comuniones o bautizos, siendo tradicional que s'axunten les muyeres na casa de la anfitriona pa preparar.

Tamién ye bien avezáu que cada familia ellabore'l so propiu vinu y posterior aguardiente cola uva propia mientres los meses de setiembre el primeru y a lo llargo del iviernu el segundu. Estos dos ingredientes van emplegar na ellaboración de delles comíes o postres, y tamién na ellaboración de dellos llicores como la “mistela” o'l “zurracapote”.^[102]

Medios de comunicación

Prensa

En Molinicos distribúyense distintos periódicos y revistes de tirada nacional, principalmente El Mundo, El País, l'ABC, los deportivos As, Marca, Sport y los d'ámbitu rexonal y provincial como La Verdá d'Albacete, La Tribuna d'Albacete, El Pueblu d'Albacete, o El Día d'Albacete.^[103]

De gran importancia pal conceyu foi revistir Achiperres,^[104] d'ámbitu municipal, publicada pola Asociación Cultural, tomaba noticies y estudios sobre'l conceyu. Dexó de publicar a principios del añu 2000.

Radio

Tradicionalmente Molinicos nun cuntó con una bona calidá na receición d'emisores de radio, anque se pueden sintonizar bon númberu de cadenes nacionales, rexonales y provinciales. Amás, ye frecuente captar cadenes de radio de provincies vecines (Murcia, Ciudá Real) y Xaén, y emisores locales.

Televisión

Nel añu 2010 Molinicos dio'l pasu a a la televisión dixital terrestre, y a pesar de dellos problemes que surdieron nes pedaníes del norte del conceyu (n'especial Cañada del Provencio y La Vegallera), yá se sintonizan teniendo un ampliu espectru toles cadenes nacionales, según les autonómiques. El siguiente pasu va ser la incorporación a la parrilla de canales de los d'ámbitu provincial.

Internet

Esisten delles páxines dedicaes al conceyu de Molinicos, siendo d'especial relevancia la del Conceyu del conceyu. Amás, l'actualidá de Molinicos puede siguise al traviés de la so web Diana de Molinicos o del blogue SiempreMolinicos. Cuntando con una estendida participación de la ciudadanía nestos medios dixitales.^{[ensin referencies]}

Deportes

Categoría principal: Deporte na provincia d'Albacete

Esisten seis pistes polideportivas, dos campos de fútbol, un frontón y tres piscines de calter municipal, amás de delles rutes de senderismo.

Fútbol

Ensin batura a duldes el fútbol ye'l deporte que más siguidores tien en Molinicos, yá nos años 1930, los profesores de les escueles esistentes nes aldegues d'El Morcillar, Pinilla, La Alfera, La Vegallera,... conformaren un equipu y rellataben a mayores y pequeños les xugaes de les estrelles d'esa dómina, como Ricardo Zamora.^[37]

Mientres los años 1970 y 1980, el resurdir del deporte más practicáu polos moliniqueños potenció la creación del actual complexu deportivu del campu de fútbol, y creó un equipu que llogró bien bones resultancies a nivel comarcal, participando inclusive en competiciones autonómiques. Ye más, llegó a crease nel conceyu otros equipos bastante fuertes como'l de Les Collaes, que tomaría'l relevu yá nos años 1990 al del propiu Molinicos.

Fútbol sala

Otru de los deportes practicaos en Molinicos ye'l fútbol sala, variedá del fútbol que foi enllantándose sobremanera a partir de la década de los ochenta, y la instalación de delles pistes polideportivas en delles llocalidaes del conceyu.

Los campeonatos comarcales, provinciales y autonómicos de fútbol-sala cuntaron con participación moliniqueña, especialmente mientres los últimos años nos que se llograron meyores resultaos.

Frontón

Tamién llamáu fronténis, tratar d'un deporte bien enraigonáu en Molinicos, prueba d'ello ye que yá mientres los años trenta del sieglu XX esistía una posada na actual Plaza Mayor de la llocalidá na que s'atopaba una cortil pa practicalo, anque con posterioridá treslladar a la Plaza de la Constitución, y darréu a les pistes polideportivas del Campu de fútbol.^[37]

Na práutica actual emplegar pa cutir la pelota raquetes especializaes, anque antaño la pelota solía fabricase de forma casera y a ésta cutir cola mesma mano. Tolos años entamen campeonatos locales de frontón en dómina braniza, siendo unu de los deportes más practicaos polos mozos del conceyu.

Carrera Popular de Molinicos

La Carrera Popular de Molinicos, prueba puntuable pal Circuitu Provincial de Carreres Populares d'Albacete,^[105] que yá cunta con delles ediciones, (en 2011 celebróse la VII edición), con un percorríu de cerca de 14 km, con unos fuertes desniveles, converten la prueba nuna de les más dures de tol circuitu. Mientres l'eventu, que se celebra a finales del mes de febreru, danse cita cerca de 600 corredores, y dende los sos entamos favoreció la práutica d'esti deporte ente los moliniqueños, prueba d'ello foi la creación del Club d'Atletismu Serrano Jiménez Molinicos, que tien ente les sos files a dellos mozos de la llocalidá. Mientres la prueba los vecinos entornar cola organización del eventu, convirtiéndose en cita ineludible dientro del calendariu d'actividaes del conceyu.

Ciclismu

La práutica del ciclismu ta bastante estendida nel conceyu, cuntándose una carrera ciclista yá nos años cuarenta del sieglu XX. Nos últimos años el ciclismu revitalizóse cola inclusión de Molinicos dientro de colar cicloturistes Catlike.^[106] Amás, en xunu de 2010, Molinicos foi testigu de la celebración de la prueba sub-23 de los Campeonatos d'España de ciclismu en carretera.^[107] entamáu pola Real Federación Española de Ciclismu.

Per otru llau, munchos mozos empleguen la bicicleta como mediu de tresporte, y tase potenciando la práutica del ciclismu na modalidá del ciclismu de monte o BTT, creándose inclusive'l Club BTT Molinicos apocayá, y celebrándose una carrera de BTT puntuable pal Circuitu Provincial de BTT d'Albacete, qu'en 2011 celebróse na llocalidá de La Vegallera.^[108]

Bolos y petanca

La bolea ye un deporte práuticamente autóctono, y de calter tradicional, que consiste en llanzar boles de fierro a distancia pa ver cuál de los participantes llogra un percorríu mayor con estes.

La petanca ye otru deporte d'enforma enraigono nel conceyu, especialmente ente la xente mayor. Estos deportes suelen rexuntar a gran númberu de siguidores mientres les competiciones de los mesmos, que se suelen celebrar por cuenta de les festividaes del conceyu.

Esguilada

La práutica de la esguilada en Molinicos ye una actividá bastante recién, y que corada un importante esfuerciu pa los sos prauticantes. Suelse prauticar ente otros llugares, na Peña Perico, una pimpana mole qu'abraza a la población, y na qu'esisten trece víes d'esguilada.^[109]

Senderismo

En Molinicos esisten nueve rutes que presenten distintos graos de dificultá y percorríu, que bazcuyen ente los 1,5 y los 30 km de llargor.^[110] Estes desenvuélvense a lo llargo del conceyu, y fueron en 2003 les primeres rutes de senderismo homologadas de tola provincia d'Albacete.^[111]

Personaxes pernomaos

Anteriores al sieglu XX

Andrés Francisco Gil (1780-?): natural de Yepes, (Toledo), foi sacerdote de la Parroquia de La Vegallera y Cañada del Provencio (Molinicos) dende 1806 a 1814. Mientres la Guerra d'Independencia Española partió xunto con dellos vecinos de la zona a Alcaraz pa lluchar contra los franceses y a pesar de tar mal armaos, gracies a la conocencia del terrén y la táctiques de guerrilles, causaron dellos problemes al exércitu de Napoleón.

Sufriendo los mayores atropellos ya insultos hasta ver atropellaos los santos sacramentos por un oficial d'aquel Cuerpu.

Según rellataba él mesmu, nuna carta a la Vicaría d'Alcaraz, (1814).

Amás, promovió la creación de la Ilesia de Begallera (La Vegallera) en 1812 con cerca de quarenta mil reales cedíos por particulares en calidá de préstamu, o de la caridá y trabayu de los vecinos.^[37]

José de Fríes Felipe (1809-1883): persona fundamental na historia del conceyu, foi un políticu de pesu na Sierra del Segura, llegó a ocupar en dos causes el cargu de Diputáu Provincial. De familia acomodada, téngase en cuenta qu'en 1866 yá yera suscriptor de la revista La España del sieglu XIX,^[112] la so llucha incensante pa llograr la emancipación de Molinicos xunto a los habitantes de la llocalidá, y el so trabayu como alcalde del conceyu nestos primeros años, valió-y el reconocencia de los moliniqueños, que llegaron a dedica-y una cai (parte de l'actual cai Mayor).

Reza'l so epitafiu como sigue:

Equí xacen los restos de Don José de Fríes Felipe. Finó'l 26 de payares de 1883 a los 74 años d'edá. Consagró la so esistencia toa entera, con amorosu enfotu, a la so familia. Dio al probe'l pan que-y negó la tierra y el so celu a l'aldega alzó en villa. Rogái a Dios por él, y asonsañái el so exemplu. R.I.P.....^[37]

Sieglu XX

Mamerto Carchano Carchano: sacerdote de la Parroquia San José de Molinicos ente 1924 y 1936, foi aprisionáu y deteníu por milicianos d'Elche de la Sierra (pueblu natal del sacerdote) y treslladáu a esta llocalidá onde sufrió tou tipu de vexames y tortures hasta morrer fusiláu pocos díes dempués. Tres un llargu procesu, finalmente foi beatificáu'l 28 d'ochobre de 2007 en Roma, pol Papa Benitu XVI xunto con otros 497 mártires de la Guerra Civil Española. La so festividá celébrase'l 6 de payares.^[113]

José Vidal de Fríes: médicu de vocación, yá nos años 1930 yá fixo delles operaciones en Molinicos a vida o muerte, como d'apendicitis, amputaciones, etc..., por cuenta de la falta d'un hospital próximu, y de les deficientes víes de comunicación mientres la dómina. Foi pioneru na zona n'enllantar un aparatu de rayos X, polo que veníen a Molinicos pacientes de tola contorna. Al rematar la Guerra Civil, instalar na ciudá d'Albacete onde creó una clínica y un centru radiolóxicu.^[37]

Alejandro José Moisés Fernández García: natural de Molinicos, ésti estudiosu de la naturaleza, pertenez a la dómina más actual de la historia de Molinicos, les sos investigaciones tomaron diversos campos, anque fundamentalmente traten sobre'l mediu físicu.

De formación autodidacta, realizó estudios sobre la ornitoloxía, apodera l'arte de la cetrería (ye autor d'un llibru sobre captura y ensayamientu del peñerina). Realizó una campaña de proteición del mediu ambiente en collaboración con Félix Rodríguez de la Fuente, y afayó tamién una variedá de viña, hasta agora desconocida pa la ciencia.

Llogró'l primer premiu del xuráu internacional al meyor inventu, (amás de dos medayes d'oru, con mención especial), na edición del añu 1993 de los premios Eureka celebrada en Bruxeles, pol so descubrimientu d'un métodu de plastificación de plantes que les caltién indefinidamente en condiciones ideales pal so estudiu, revolucionando la enseñanza de la botánica.^[114]

En 1994 llogró otru premiu por esti inventu, esta vegada, de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. Amás, apocayá escurrió un dispositivu pa la captación d'agua pluvial y el so aprovechamientu.^[115]

Isabel de Fríes Roldán: natural de Molinicos, y Llicenciada en Farmacia, l'ésitu acompáña-y pol so dedicación al arte de la pintura. Dende pequeña sintió atraición pol dibuxu, pero en rematando la so formación universitaria esa afición foi evolucionando hasta convertise, de forma autodidacta, nuna de los autores de pintura hiperrealista más destacaes del panorama nacional.

La xenial pintora moliniqueña espunxo de forma individual en dellos puntos de Castiella-La Mancha (Albacete, Ciudá Real y Cuenca) y España (Madrid, Alicante, Lleida,...), y de forma coleutiva en Florencia (Italia), onde consiguió'l quintu premiu Lorenzo'l Magníficu dau na V Biennale Internazionale Dell'Arte Contemporánea en 2007, Brescia]] (Italia), o na Jadite Gallery de Nueva York (Estaos Xuníos).^[116]

La so obra, de calter hiperrealista, tien un temariu bien variáu, incluyendo paisaxes del conceyu de Molinicos, ente otros. Una de les sos obres más importantes, La Sagrada Familia, atópase espuesta na Ilesia de La nuesa Señora del Carmen de Molinicos, amás d'otres partíes por otres poblaciones serranes. De forma añal convocar en Molinicos el Certame de Pintura Rápida Isabel de Fríes, que concentra a un bon númberu d'aficionaos a la pintura nesta llocalidá.

Ver tamién

Nucleos de población de Molinicos

Referencies

↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Ruiz, Francisco. «Población d'España - datos y mapes: Datos de Nomenclátor». Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
↑ Secretaría d'Estáu d'Alministraciones Públiques, Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques d'España. . Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
↑ DOCM, 13/06/1990 BOE, 14/09/1990. «Ley 4/1990 del Patrimoniu Históricu de Castiella-La Mancha». Consultáu'l 19 d'agostu de 2010.
↑ Conceyu de Molinicos (ed.): «Historia del Conceyu de Molinicos». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Cruz Herrera, Mª del Pilar (1993). «Diccionariu de xentilicios y seudogentilicios de la provincia d'Albacete». Revista de tradiciones populares. Zahora (42). ISSN 1132-7030. http://www.dipualba.es/publicaciones/varies/zahora/zahora42.pdf. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ García-Sabugu Beléndez, Luis Guillermo (1991). Institutu d'Estudios Albacetenses. (ed.): «Heráldica Municipal de la Provincia d'Albacete» páxs. 205-206. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ García Sánchez, Y.. «Impugnación al cambéu d'estructura del escudu de Molinicos». Consultáu'l 17 de febreru de 2010.
↑ Fatás, Guillermo (1991). Alianza Editorial: Diccionariu de términos d'arte y elementos d'arqueoloxía, heráldica y numismática., páx. 359-373. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Diana de Molinicos (ed.): «Diana de Molinicos». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Geografía de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Institutu Xeográficu d'España. ign.es (ed.): «[https://web.archive.org/web/20160306025041/http://www.ign.es/ign/layoutIn/geodesiaVertices.do?tipoBusqueda=4&nomProvincia=Albacete Dato y servicios xeodésicos]». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-06. Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Cerrajón». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Piteru». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Covanosa». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «La Morra». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «[ftp://ftp.geodesia.ign.es/Red_Geodesica/Hoja0866/086678.pdf San Cristóbal]». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.
↑ Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Vegetación de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ IVA LEYING. Mancomunidá Sierra del Segura (ed.): «AUDITORÍA AMBIENTAL AXENDA 21 DE LA MANCOMUNIDÁ DE LA SIERRA DEL SEGURA». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Gerrit Smith Miller (1912). Johnson Reprint Corp. (Europe exclusive of Rusia) in the collection of the British museum: Catalogue of the mammals of Western Europe, páx. 1 019. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Unesco (ed.): «World Network of Biosphere Reserves» (inglés) (marzu de 2010). Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. (ed.): «Calares del Mundu y de la Torca». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Ministeriu Mediu Ambiente (ed.): «Sierra d'Alcaraz y Segura y Cañones del Segura y del Mundu. Llista Nacional de la Rede Natura 2000». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «d'Alcaraz y de Segura y Cañones del Segura y del Mundu ZEPA Sierres d'Alcaraz y de Segura y Cañones del Segura y del Mundu». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Matea Martínez, A.. «Ayna, el trubiecu del arte rupestre albaceteño». Consultáu'l 22 de mayu de 2010.
↑ C. P. Molinicos: "La busca del pasáu. Recuperando lo nueso. (Vease bibliografía)"
↑ Jordan Montes, J. F. y otros editor=revistas.um.es. «La redolada arqueolóxica de la camareta (Hellín, Albacete)». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-05-16. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.
↑ Carrasco Serrano, G.. uclm.es (ed.): «Víes romanes y casones nel territoriu provincial d'Albacete». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
↑ Roldán Gómez, L.. uclm.es (ed.): «La investigación arqueolóxica de dómina romana n'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-05. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
↑ Ricu Sánchez, M. T.. «L'asentamientu rural visigodu de la Llomba Lencina (Tobarra, Albacete)». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
↑ Diariu La Verdá d'Albacete. laverdad.es (ed.): «Historia de la Provincia d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-07-02. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
↑ Conceyu d'Alcaraz. «Historia d'Alcaraz». Consultáu'l 4 d'abril de 2010.
↑ Pacheco Paniagua, J. A.. «Sobre la etimoloxía árabe d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-04-07. Consultáu'l 4 d'abril de 2010).
↑ Rodríguez Llopis, M.. «La evolución del poblamientu nes sierres de Segura (provincies d'Albacete y Xaén) mientres la Edá media». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-25. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.
↑ Cózar Gutiérrez, F.. «Aproximación a la vida nun conceyu fronterizu de la Castiella medieval al traviés de les normes del so fueru: Alcaraz, sieglu XIII». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-05. Consultáu'l 4 d'abril de 2010.
↑ Rodríguez Llopis, M.. «Conflicto fronterizos y dependencia señorial: La encomienda santiaguista de Yeste y Taibilla. (Sieglos XIII - XV)». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunetu de 2009. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.
↑ ^37,0 ^37,1 ^37,2 ^37,3 ^37,4 ^37,5 ^37,6 ^37,7 García García, José (2004). Molinicos al traviés de les alcordances. Diputación d'Albacete. OCLC 433216304.
↑ ^38,0 ^38,1 ^38,2 Colomer Morell, C. (ed.): «Revista Achiperres. Ampliación del términu municipal de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ ^39,0 ^39,1 ^39,2 Diana de Molinicos. molinicos.net (ed.): «Emancipación del conceyu de Molinicos». Consultáu'l 11 de xunetu de 2010.
↑ ^40,0 ^40,1 Colomer Morell, C.. dipualba.es (ed.): «Revista Achiperres. Ampliación del términu municipal de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Inforiesgos.es (14 de febreru de 2007). Gobierno d'España (ed.): «INFORMACIÓN BÁSICA SOBRE QUEMES FORESTALES». Consultáu'l 17 de xunetu de 2011.
↑ ine.es (ed.): «Nomenclátor. Rellación d'unidaes poblacionales. Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de setiembre de 2011. Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.
↑ ine.es (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Molinicos». Consultáu'l 21 de xunetu de 2010.
↑ «Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991». ine.es. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-01-14. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ INE. «Revisión del Padrón municipal». Consultáu'l 30 d'avientu de 2017.
↑ ine.es (ed.): «Series históriques de población. Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991. Conceyu de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-10. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ ine.es (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y nacionalidá.Conceyu de Molinicos». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ ^48,0 ^48,1 ^48,2 ^48,3 ^48,4 ^48,5 ^48,6 Conceyu de Molinicos (ed.): «Plan d'Ordenación Municipal de Molinicos». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Censo de población y vivienda de 2011». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunu de 2010. Consultáu'l 24 de xunetu de 2010.
↑ ^50,0 ^50,1 ^50,2 ^50,3 Diariu El País (ed.): «Resultaos eleutorales». Consultáu'l 10 de xunetu de 2015.
↑ Cuenca, Llión (4 de payares de 1984). abc.es (ed.): «L'alcalde de Molinicos afrelláu y solmenáu». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ noticies.juridicas.com (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, Art. 169». Consultáu'l 6 de payares de 2008.
↑ Conceyu de Molinicos. localtic.net (ed.): «Corporación municipal de Molinicos». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Mancomunidá de Conceyos de la Sierra del Segura - Diputación Provincial d'Albacete. «Agenda 21, Sierra del Segura (Albacete)». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.
↑ Boe.es Orde de 29 de payares de 1999. Anexu II.. «Orde de 29 de payares de 1999, pola que se constitúin Agrupaciones de Secretaríes de Xulgaos de Paz na Comunidá Autónoma de Castiella-La Mancha y determinar la so plantía». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Colexu Xeneral de Procuradores d'España.. «Hellín, Partíu xudicial númberu 4 d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-06-22. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Consejería d'Educación de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. educa.jccm.es (ed.): «Buscador de centros docentes non universitarios de Castiella-La Mancha». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Consejería d'Educación de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. Xunta de Comunidaes de Castiella - La Mancha (Diariu Oficial de Castiella - La Mancha 3 de xunetu de 2001) (ed.): «Orde de 21 de xunu de 2001 de la Conseyería d'Educación y Cultura de Castiella - La Mancha pola que s'aprueba'l cambéu de denominación del Colexu Rural Arrexuntáu de Molinicos». Consultáu'l 6 de payares de 2011.
↑ Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Los conceyos de Molinicos, Alcadozo y La Gineta incorporar a la rede d'Universidaes Populares». Consultáu'l 27 de xunetu de 2010.
↑ Universidá Rural Paulo Freire. universidadruralpf.org (ed.): «Universidad Rural Paulo Freire, sede Sierra del Segura». Archiváu dende l'orixinal, el 3 de febreru de 2010. Consultáu'l 27 de xunetu de 2010.
↑ SESCAM, Conseyería de Salú de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. sescam.jccm.es (ed.): «Centro de Salú y centros rellacionaos de Castiella-La Mancha». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2010. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Gabinete de Comunicación. Hospital d'Hellín.. «GRAN PREMIU NACIONAL A UN HOSPITAL DE LA REXÓN COMO REFERENTE SANITARIU». Consultáu'l 14 d'abril de 2012.
↑ laverdad.es (20 de payares de 2010). «Los velorios salen de casar». Consultáu'l 1 de payares de 2010.
↑ boe.es (ed.): «Ley 14/1986, de 25 d'abril, Xeneral de Sanidad». Consultáu'l 22 de xineru de 2010.
↑ Consorciu de Servicios Sociales de la Diputación d'Albacete (ed.): «Mapa de les zones del Consorciu de los Servicios Sociales». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-03-06. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Boletín Oficial de la Provincia d'Albacete. Diputación d'Albacete. (BOP 18 ochobre de 2010) (ed.): «Cesión gratuita a la Conseyería de Salú y Bienestar Social de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha del inmueble de titularidá municipal miniresidencia de mayores.». Consultáu'l 6 de payares de 2011.
↑ Conceyu de Molinicos (Boletín Oficial de la Provincia d'Albacete de 20 de mayu de 2005). «Anuncio del Conceyu de Molinicos d'aprobar el reglamentu de l'Agrupación llocal de voluntarios de Proteición Civil». Consultáu'l 4 de payares de 2011.
↑ La Cerca (24 d'ochobre de 2009). «El Conseyeru d'Agricultura y Desenvolvimientu Rural visitó les obres del Centru Comarcal d'Emerxencies de Molinicos (Albacete)». Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.
↑ Serviciu Provincial de Bomberos de la Diputación d'Albacete. «Servicio Especiales de Prevención y Estinción d'Incendio». Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.
↑ Diariu Oficial de Castiella-La Mancha (ed.): «Construcción de puntos llimpios en Cenizate y Molinicos (Albacete)». Consultáu'l 13 d'agostu de 2010.
↑ Direición Xeneral de Tráficu (ed.): «Ley de Tráficu, Circulación y Seguridá Vial». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'ochobre de 2009. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Institutu d'Estadística de Castiella-La Mancha (ed.): «Información municipal del conceyu de Molinicos». Consultáu'l 12 de xunetu de 2011.
↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. “Plan d'Aforos d'Albacete, mapa de tráficu 2007” (consultáu'l 13/07/2010)
↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «Red Autonómica de Carreteres» (2007). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'avientu de 2009. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Vía Michelín (ed.): «Alloña a distintes ciudaes». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Colomer Morell. C (ed.): «Revista Achiperres. Molinicos nun tien tren... pero pudo tenelo». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.
↑ Caja España (ed.): «Dato económicos y sociales de Molinicos» (Ficha municipal de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'avientu de 2009. Consultáu'l 26 de xunetu de 1010.
↑ LaCaixa.es (ed.): «Anuariu Económicu d'España 2009. (Molinicos)». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Gustavo Ariel Álvarez Leonardi y otros títulu=El cultivu ecolóxicu de la olivar na Sierra del Segura (2002). [1]. Mancomunidá Sierra del Segura (Albacete).
↑ Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «La esplotación forestal». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ I.G.P. Corderu de la Sierra de Segura y la Sagra (ed.): «Indicación Xeográfica Protexida Corderu de la Sierra de Segura y La Sagra». Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'ochobre de 2010. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ ^82,0 ^82,1 Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Analís de les actividaes granibles de la zona». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.
↑ Cooperativa Comarcal Sierra del Segura (ed.): «Cooperativa Comarcal Sierra del Segura». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ Conseyu de Cámares Oficiales de Comerciu ya Industria de Castiella-La Mancha. portaldelcomercioclm.com (ed.): «Equipamientu comercial de Molinicos». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ La Caixa. lacaixa.comunicacions.com (ed.): «Anuariu económicu municipal de La Caixa». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-06. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Conceyu de Molinicos (ed.): «Enclaves turísticos». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.
↑ Agrupación de Senderistas y Montañeros Colexos d'Abogaos y Graduaos Sociales de Murcia (ed.): «Pinu Gordu_d'el_Toril.pdf El Pinu Gordu del Toril». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.
↑ Asociación Xuvenil Vértigu de Molinicos. Portal-G y Conceyu de Molinicos. «Festival Rizoma». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Asociación Cultural de Molinicos. «Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Conceyu de Molinicos. «XIV Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu». Consultáu'l 20 d'ochobre de 2011.
↑ Grupu d'Aición Llocal de la Sierra del Segura. Conceyu de Molinicos. «Jornada Micológicas de Molinicos». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Ayunamiento de Molinicos. «VII Xornaes Micológicas de Molinicos». Consultáu'l 20 d'ochobre de 2011.
↑ Servicios Sociales, Conceyu de Molinicos. «Concursu de Pintura Rápida "Isabel Fríes"». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ ^94,0 ^94,1 ^94,2 Cuerda, José Luis. Consejería de turismo Castiella-La Mancha (ed.): «ye-pocu/ Escenarios de la película: Amanece, que no es poco». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Vazquez Montalbán,Manuel (1998). La Rosa d'Alejandria: Serie Carvalho. Planeta. Barcelona. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ Goytisolo, Juan (1985). Contracorrientes. Montesinos. Barcelona. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ ^97,0 ^97,1 Rodríguez Torrente, José (5 d'avientu de 2009). La tribuna d'Albacete (ed.): «En tou lo qu'asocede siempres hai más de lo que paez». Consultáu'l 20 de mayu de 2010.
↑ La Verdá (18 de marzu de 2011). laverdad.es (ed.): «Molinicos empieza a esfrutar la so tradicional fiesta llocal de San José». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ albacity.org (ed.): «Calendariu de fiestes de la Provincia d'Albacete». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Diariu La Verdá d'Albacete (ed.): «Molinicos conmemora'l 20 aniversariu de los sos antroxos» (10 de febreru de 2010). Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ ^101,0 ^101,1 ^101,2 Fundación de Yeste (ed.): «Ruta de les talayes de la encomienda de Yeste y Taibilla». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'agostu de 2009. Consultáu'l 18 de xunu de 2010.
↑ Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Gastronomía de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ eldiadigital.es (ed.): «El Día d'Albacete». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Asociación Cultural de Molinicos. dipualba.es (ed.): «Revista Cachivaches». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.
↑ Diputación d'Albacete. (ed.): «Evento del Circuitu Provincial de Carreres Populares Albacete 2010». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Cola Cicloturista Catlike (ed.): «Víes d'esguilada en Molinicos (Peña Perico)». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de xunetu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Real Federación Española de Ciclismu. trackglobe.com (ed.): «Mapes de los percorríos Albacete 2010». Archiváu dende l'orixinal, el 4 de xunetu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Diputación d'Albacete. (ed.): «III Marcha BTT Molinicos (La Vegallera)». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 31 d'agostu de 2011.
↑ Asociación Xuvenil Vértigu, Club de Monte Gran Xamán. dyndns.org (ed.): «Víes d'esguilada en Molinicos (Peña Perico)». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.
↑ Asociación de turismu rural de la Sierra del Segura (ed.): «Rutes de senderismo de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'agostu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
↑ Ecoloxistes n'Aición. nodo50.org (ed.): «El Conceyu de Molinicos presenta la primer rede de senderos homologada na provincia». Consultáu'l 18 de xunu de 2010.
↑ Imprenta y Litografía de Juan José Martínez, Madrid 1866 (ed.): «La España del sieglu XIX, los sos homes y acontecimientos más notables-». Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.
↑ Parroquia Santa Quiteria. Parroquia Santa Quiteria (ed.): «El Beatu Mamerto Carchano». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ C.R.A. Molinicos (ed.): «Recuperando lo'l nuesu». Archiváu dende l'orixinal, el 30 d'abril de 2010. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ Diariu La Verdá d'Albacete (ed.): «La salvación del líquidu elementu». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.
↑ Isabel de Fríes Roldán (ed.): «Web personal d'Isabel de Fríes, Esposiciones.». Consultáu'l 13 d'agostu de 2010.

Bibliografía

Centro de profesores d'Hellín. «Seminariu d'estudios locales sobre Molinicos». Diputación d'Albacete. Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 2011.

Centro rural arrexuntáu de Molinicos, Grupu de trabayu (2002). Recuperar lo nueso: un paséu pola vida y costumes de Molinicos. Hellín (Albacete). Centru de Profesores y Recursos. OCLC 433069188.

García García, José (2004). Molinicos al traviés de les alcordances. Diputación d'Albacete. OCLC 433216304.

Prieto González, Adoración (2000). La cocina tradicional de Molinicos. Aula d'Adultos, Biblioteca Municipal y Conceyu de Molinicos (Albacete). OCLC 432844712.

Enllaces esternos

Páxina oficial del Conceyu de Molinicos.

[4aa567f4760d292d0ff63887ec8a7625a1eb7407-1] Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.

[fruiz-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Ruiz, Francisco. «Población d'España - datos y mapes: Datos de Nomenclátor». Consultáu'l 26 de febreru de 2015.

[3] Secretaría d'Estáu d'Alministraciones Públiques, Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques d'España. . Consultáu'l 26 de febreru de 2015.

[4] DOCM, 13/06/1990 BOE, 14/09/1990. «Ley 4/1990 del Patrimoniu Históricu de Castiella-La Mancha». Consultáu'l 19 d'agostu de 2010.

[5] Conceyu de Molinicos (ed.): «Historia del Conceyu de Molinicos». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[6] Cruz Herrera, Mª del Pilar (1993). «Diccionariu de xentilicios y seudogentilicios de la provincia d'Albacete». Revista de tradiciones populares. Zahora (42). ISSN 1132-7030. http://www.dipualba.es/publicaciones/varies/zahora/zahora42.pdf. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[7] García-Sabugu Beléndez, Luis Guillermo (1991). Institutu d'Estudios Albacetenses. (ed.): «Heráldica Municipal de la Provincia d'Albacete» páxs. 205-206. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[8] García Sánchez, Y.. «Impugnación al cambéu d'estructura del escudu de Molinicos». Consultáu'l 17 de febreru de 2010.

[9] Fatás, Guillermo (1991). Alianza Editorial: Diccionariu de términos d'arte y elementos d'arqueoloxía, heráldica y numismática., páx. 359-373. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[10] Diana de Molinicos (ed.): «Diana de Molinicos». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[geo-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Geografía de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[12] Institutu Xeográficu d'España. ign.es (ed.): «[https://web.archive.org/web/20160306025041/http://www.ign.es/ign/layoutIn/geodesiaVertices.do?tipoBusqueda=4&nomProvincia=Albacete Dato y servicios xeodésicos]». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-06. Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[13] Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Cerrajón». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[14] Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Piteru». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[15] Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «Covanosa». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[16] Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «La Morra». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[17] Institutu Xeográficu d'España (4 d'avientu de 2010). geodesia.ign.es (ed.): «[ftp://ftp.geodesia.ign.es/Red_Geodesica/Hoja0866/086678.pdf San Cristóbal]». Consultáu'l 6 d'avientu de 2010.

[18] Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Vegetación de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[19] IVA LEYING. Mancomunidá Sierra del Segura (ed.): «AUDITORÍA AMBIENTAL AXENDA 21 DE LA MANCOMUNIDÁ DE LA SIERRA DEL SEGURA». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[20] Gerrit Smith Miller (1912). Johnson Reprint Corp. (Europe exclusive of Rusia) in the collection of the British museum: Catalogue of the mammals of Western Europe, páx. 1 019. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[21] Unesco (ed.): «World Network of Biosphere Reserves» (inglés) (marzu de 2010). Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[22] Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. (ed.): «Calares del Mundu y de la Torca». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[23] Ministeriu Mediu Ambiente (ed.): «Sierra d'Alcaraz y Segura y Cañones del Segura y del Mundu. Llista Nacional de la Rede Natura 2000». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[24] Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «d'Alcaraz y de Segura y Cañones del Segura y del Mundu ZEPA Sierres d'Alcaraz y de Segura y Cañones del Segura y del Mundu». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[25] Matea Martínez, A.. «Ayna, el trubiecu del arte rupestre albaceteño». Consultáu'l 22 de mayu de 2010.

[26] C. P. Molinicos: "La busca del pasáu. Recuperando lo nueso. (Vease bibliografía)"

[27] Jordan Montes, J. F. y otros editor=revistas.um.es. «La redolada arqueolóxica de la camareta (Hellín, Albacete)». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-05-16. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.

[28] Carrasco Serrano, G.. uclm.es (ed.): «Víes romanes y casones nel territoriu provincial d'Albacete». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.

[29] Roldán Gómez, L.. uclm.es (ed.): «La investigación arqueolóxica de dómina romana n'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-05. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.

[30] Ricu Sánchez, M. T.. «L'asentamientu rural visigodu de la Llomba Lencina (Tobarra, Albacete)». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.

[31] Diariu La Verdá d'Albacete. laverdad.es (ed.): «Historia de la Provincia d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-07-02. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.

[32] Conceyu d'Alcaraz. «Historia d'Alcaraz». Consultáu'l 4 d'abril de 2010.

[33] Pacheco Paniagua, J. A.. «Sobre la etimoloxía árabe d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-04-07. Consultáu'l 4 d'abril de 2010).

[34] Rodríguez Llopis, M.. «La evolución del poblamientu nes sierres de Segura (provincies d'Albacete y Xaén) mientres la Edá media». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-25. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.

[35] Cózar Gutiérrez, F.. «Aproximación a la vida nun conceyu fronterizu de la Castiella medieval al traviés de les normes del so fueru: Alcaraz, sieglu XIII». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-05. Consultáu'l 4 d'abril de 2010.

[36] Rodríguez Llopis, M.. «Conflicto fronterizos y dependencia señorial: La encomienda santiaguista de Yeste y Taibilla. (Sieglos XIII - XV)». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunetu de 2009. Consultáu'l 22 de mayu de 2010.

[García-37] 37,0 ^37,1 ^37,2 ^37,3 ^37,4 ^37,5 ^37,6 ^37,7 García García, José (2004). Molinicos al traviés de les alcordances. Diputación d'Albacete. OCLC 433216304.

[Revista_Achiperres_1-38] 38,0 ^38,1 ^38,2 Colomer Morell, C. (ed.): «Revista Achiperres. Ampliación del términu municipal de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[emancipación-39] 39,0 ^39,1 ^39,2 Diana de Molinicos. molinicos.net (ed.): «Emancipación del conceyu de Molinicos». Consultáu'l 11 de xunetu de 2010.

[Colomer_Morell_1-40] 40,0 ^40,1 Colomer Morell, C.. dipualba.es (ed.): «Revista Achiperres. Ampliación del términu municipal de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[41] Inforiesgos.es (14 de febreru de 2007). Gobierno d'España (ed.): «INFORMACIÓN BÁSICA SOBRE QUEMES FORESTALES». Consultáu'l 17 de xunetu de 2011.

[42] .es (ed.): «Nomenclátor. Rellación d'unidaes poblacionales. Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de setiembre de 2011. Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.

[h-43] .es (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Molinicos». Consultáu'l 21 de xunetu de 2010.

[44] «Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991». ine.es. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-01-14. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[45] INE. «Revisión del Padrón municipal». Consultáu'l 30 d'avientu de 2017.

[46] .es (ed.): «Series históriques de población. Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991. Conceyu de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-10. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[47] .es (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y nacionalidá.Conceyu de Molinicos». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[Ayto.-48] 48,0 ^48,1 ^48,2 ^48,3 ^48,4 ^48,5 ^48,6 Conceyu de Molinicos (ed.): «Plan d'Ordenación Municipal de Molinicos». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[49] Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Censo de población y vivienda de 2011». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunu de 2010. Consultáu'l 24 de xunetu de 2010.

[alcaldes-50] 50,0 ^50,1 ^50,2 ^50,3 Diariu El País (ed.): «Resultaos eleutorales». Consultáu'l 10 de xunetu de 2015.

[51] Cuenca, Llión (4 de payares de 1984). abc.es (ed.): «L'alcalde de Molinicos afrelláu y solmenáu». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[52] ticies.juridicas.com (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, Art. 169». Consultáu'l 6 de payares de 2008.

[53] Conceyu de Molinicos. localtic.net (ed.): «Corporación municipal de Molinicos». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[54] Mancomunidá de Conceyos de la Sierra del Segura - Diputación Provincial d'Albacete. «Agenda 21, Sierra del Segura (Albacete)». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.

[55] Boe.es Orde de 29 de payares de 1999. Anexu II.. «Orde de 29 de payares de 1999, pola que se constitúin Agrupaciones de Secretaríes de Xulgaos de Paz na Comunidá Autónoma de Castiella-La Mancha y determinar la so plantía». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[56] Colexu Xeneral de Procuradores d'España.. «Hellín, Partíu xudicial númberu 4 d'Albacete». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-06-22. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[57] Consejería d'Educación de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. educa.jccm.es (ed.): «Buscador de centros docentes non universitarios de Castiella-La Mancha». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[58] Consejería d'Educación de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. Xunta de Comunidaes de Castiella - La Mancha (Diariu Oficial de Castiella - La Mancha 3 de xunetu de 2001) (ed.): «Orde de 21 de xunu de 2001 de la Conseyería d'Educación y Cultura de Castiella - La Mancha pola que s'aprueba'l cambéu de denominación del Colexu Rural Arrexuntáu de Molinicos». Consultáu'l 6 de payares de 2011.

[59] Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Los conceyos de Molinicos, Alcadozo y La Gineta incorporar a la rede d'Universidaes Populares». Consultáu'l 27 de xunetu de 2010.

[60] Universidá Rural Paulo Freire. universidadruralpf.org (ed.): «Universidad Rural Paulo Freire, sede Sierra del Segura». Archiváu dende l'orixinal, el 3 de febreru de 2010. Consultáu'l 27 de xunetu de 2010.

[61] SESCAM, Conseyería de Salú de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. sescam.jccm.es (ed.): «Centro de Salú y centros rellacionaos de Castiella-La Mancha». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2010. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[62] Gabinete de Comunicación. Hospital d'Hellín.. «GRAN PREMIU NACIONAL A UN HOSPITAL DE LA REXÓN COMO REFERENTE SANITARIU». Consultáu'l 14 d'abril de 2012.

[63] verdad.es (20 de payares de 2010). «Los velorios salen de casar». Consultáu'l 1 de payares de 2010.

[64] .es (ed.): «Ley 14/1986, de 25 d'abril, Xeneral de Sanidad». Consultáu'l 22 de xineru de 2010.

[65] Consorciu de Servicios Sociales de la Diputación d'Albacete (ed.): «Mapa de les zones del Consorciu de los Servicios Sociales». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-03-06. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[66] Boletín Oficial de la Provincia d'Albacete. Diputación d'Albacete. (BOP 18 ochobre de 2010) (ed.): «Cesión gratuita a la Conseyería de Salú y Bienestar Social de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha del inmueble de titularidá municipal miniresidencia de mayores.». Consultáu'l 6 de payares de 2011.

[67] Conceyu de Molinicos (Boletín Oficial de la Provincia d'Albacete de 20 de mayu de 2005). «Anuncio del Conceyu de Molinicos d'aprobar el reglamentu de l'Agrupación llocal de voluntarios de Proteición Civil». Consultáu'l 4 de payares de 2011.

[68] La Cerca (24 d'ochobre de 2009). «El Conseyeru d'Agricultura y Desenvolvimientu Rural visitó les obres del Centru Comarcal d'Emerxencies de Molinicos (Albacete)». Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.

[69] Serviciu Provincial de Bomberos de la Diputación d'Albacete. «Servicio Especiales de Prevención y Estinción d'Incendio». Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.

[Ayto2.-70] Diariu Oficial de Castiella-La Mancha (ed.): «Construcción de puntos llimpios en Cenizate y Molinicos (Albacete)». Consultáu'l 13 d'agostu de 2010.

[71] Direición Xeneral de Tráficu (ed.): «Ley de Tráficu, Circulación y Seguridá Vial». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'ochobre de 2009. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[72] Institutu d'Estadística de Castiella-La Mancha (ed.): «Información municipal del conceyu de Molinicos». Consultáu'l 12 de xunetu de 2011.

[73] Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha. “Plan d'Aforos d'Albacete, mapa de tráficu 2007” (consultáu'l 13/07/2010)

[74] Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «Red Autonómica de Carreteres» (2007). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'avientu de 2009. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[75] Vía Michelín (ed.): «Alloña a distintes ciudaes». Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[76] Colomer Morell. C (ed.): «Revista Achiperres. Molinicos nun tien tren... pero pudo tenelo». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2011. Consultáu'l 22 de xunetu de 2010.

[77] Caja España (ed.): «Dato económicos y sociales de Molinicos» (Ficha municipal de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'avientu de 2009. Consultáu'l 26 de xunetu de 1010.

[78] LaCaixa.es (ed.): «Anuariu Económicu d'España 2009. (Molinicos)». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[79] Gustavo Ariel Álvarez Leonardi y otros títulu=El cultivu ecolóxicu de la olivar na Sierra del Segura (2002). [1]. Mancomunidá Sierra del Segura (Albacete).

[80] Diputación d'Albacete. dipualba.es (ed.): «La esplotación forestal». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[81] I.G.P. Corderu de la Sierra de Segura y la Sagra (ed.): «Indicación Xeográfica Protexida Corderu de la Sierra de Segura y La Sagra». Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'ochobre de 2010. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[actividaes-82] 82,0 ^82,1 Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Analís de les actividaes granibles de la zona». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 20 de xunetu de 2010.

[83] Cooperativa Comarcal Sierra del Segura (ed.): «Cooperativa Comarcal Sierra del Segura». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[84] Conseyu de Cámares Oficiales de Comerciu ya Industria de Castiella-La Mancha. portaldelcomercioclm.com (ed.): «Equipamientu comercial de Molinicos». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[85] La Caixa. lacaixa.comunicacions.com (ed.): «Anuariu económicu municipal de La Caixa». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-06. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[86] Conceyu de Molinicos (ed.): «Enclaves turísticos». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.

[87] Agrupación de Senderistas y Montañeros Colexos d'Abogaos y Graduaos Sociales de Murcia (ed.): «Pinu Gordu_d'el_Toril.pdf El Pinu Gordu del Toril». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.

[88] Asociación Xuvenil Vértigu de Molinicos. Portal-G y Conceyu de Molinicos. «Festival Rizoma». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[89] Asociación Cultural de Molinicos. «Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[90] Conceyu de Molinicos. «XIV Premiu Achiperres de Rellatu Curtiu». Consultáu'l 20 d'ochobre de 2011.

[91] Grupu d'Aición Llocal de la Sierra del Segura. Conceyu de Molinicos. «Jornada Micológicas de Molinicos». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[92] Ayunamiento de Molinicos. «VII Xornaes Micológicas de Molinicos». Consultáu'l 20 d'ochobre de 2011.

[93] Servicios Sociales, Conceyu de Molinicos. «Concursu de Pintura Rápida "Isabel Fríes"». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[ruta-94] 94,0 ^94,1 ^94,2 Cuerda, José Luis. Consejería de turismo Castiella-La Mancha (ed.): «ye-pocu/ Escenarios de la película: Amanece, que no es poco». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[95] Vazquez Montalbán,Manuel (1998). La Rosa d'Alejandria: Serie Carvalho. Planeta. Barcelona. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[96] Goytisolo, Juan (1985). Contracorrientes. Montesinos. Barcelona. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[José-97] 97,0 ^97,1 Rodríguez Torrente, José (5 d'avientu de 2009). La tribuna d'Albacete (ed.): «En tou lo qu'asocede siempres hai más de lo que paez». Consultáu'l 20 de mayu de 2010.

[98] La Verdá (18 de marzu de 2011). laverdad.es (ed.): «Molinicos empieza a esfrutar la so tradicional fiesta llocal de San José». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[99] ty.org (ed.): «Calendariu de fiestes de la Provincia d'Albacete». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[100] Diariu La Verdá d'Albacete (ed.): «Molinicos conmemora'l 20 aniversariu de los sos antroxos» (10 de febreru de 2010). Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[Yeste-101] 101,0 ^101,1 ^101,2 Fundación de Yeste (ed.): «Ruta de les talayes de la encomienda de Yeste y Taibilla». Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'agostu de 2009. Consultáu'l 18 de xunu de 2010.

[102] Diputación Provincial d'Albacete. dipualba.es (ed.): «Gastronomía de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de payares de 2011. Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[103] tal.es (ed.): «El Día d'Albacete». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[104] Asociación Cultural de Molinicos. dipualba.es (ed.): «Revista Cachivaches». Consultáu'l 4 d'abril de 2011.

[105] Diputación d'Albacete. (ed.): «Evento del Circuitu Provincial de Carreres Populares Albacete 2010». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[106] Cola Cicloturista Catlike (ed.): «Víes d'esguilada en Molinicos (Peña Perico)». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de xunetu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[107] Real Federación Española de Ciclismu. trackglobe.com (ed.): «Mapes de los percorríos Albacete 2010». Archiváu dende l'orixinal, el 4 de xunetu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[108] Diputación d'Albacete. (ed.): «III Marcha BTT Molinicos (La Vegallera)». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 31 d'agostu de 2011.

[109] Asociación Xuvenil Vértigu, Club de Monte Gran Xamán. dyndns.org (ed.): «Víes d'esguilada en Molinicos (Peña Perico)». Consultáu'l 23 de xunetu de 2010.

[110] Asociación de turismu rural de la Sierra del Segura (ed.): «Rutes de senderismo de Molinicos». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'agostu de 2010. Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.

[111] Ecoloxistes n'Aición. nodo50.org (ed.): «El Conceyu de Molinicos presenta la primer rede de senderos homologada na provincia». Consultáu'l 18 de xunu de 2010.

[112] Imprenta y Litografía de Juan José Martínez, Madrid 1866 (ed.): «La España del sieglu XIX, los sos homes y acontecimientos más notables-». Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.

[113] Parroquia Santa Quiteria. Parroquia Santa Quiteria (ed.): «El Beatu Mamerto Carchano». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[114] C.R.A. Molinicos (ed.): «Recuperando lo'l nuesu». Archiváu dende l'orixinal, el 30 d'abril de 2010. Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[115] Diariu La Verdá d'Albacete (ed.): «La salvación del líquidu elementu». Consultáu'l 26 de xunetu de 2010.

[116] Isabel de Fríes Roldán (ed.): «Web personal d'Isabel de Fríes, Esposiciones.». Consultáu'l 13 d'agostu de 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

Pirámide de población 2009^[43]
%	Homes	Edá	Muyeres	%
1,56		85+		3,57
3,58		80-84		3,76
4,77		75-79		2,88
4,40		70-74		4,86
3,02		65-69		4,58
4,49		60-64		3,21
2,75		55-59		4,12
3,02		50-54		2,20
4,58		45-49		3,02
3,20		40-44		2,20
2,29		35-39		2,66
2,75		30-34		1,93
1,74		25-29		2,75
2,75		20-24		1,83
1,93		15-19		2,29
1,93		10-14		1,56
1,00		5-9		0,64
1,37		0-4		0,92