Guadalix de la Sierra

Guadalix de la Sierra
Alministración
País	España
Autonomía	Comunidá de Madrid
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Guadalix de la Sierra (es)
Códigu postal	28794
Xeografía
Coordenaes	40°47′06″N 3°41′42″W
Guadalix de la Sierra Guadalix de la Sierra (España)
Superficie	61 km²
Altitú	832 m
Llenda con	Miraflores de la Sierra, Bustarviejo, Navalafuente, Cabanillas de la Sierra, Venturada, El Vellón, Colmenar Viejo y Pedrezuela
Demografía
Población	6814 hab. (2023) - 3136 homes (2019) - 3078 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.1% de Comunidá de Madrid
Densidá	111,7 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
guadalixdelasierra.com

Nun confundir con [[:Guadix (Granada)]].

Guadalix de la Sierra (tamién llamáu a cencielles Guadalix) ye un conceyu español de la provincia y Comunidá de Madrid a 49 quilómetros de Madrid capital na cuenca del ríu Jarama. Acordies con el Institutu Nacional d'Estadística (España), en 2016 cuenta con una población de 5.982 habitantes y una densidá de población de 99,19 habitantes/km².

Mediu físicu

El términu municipal de Guadalix de la Sierra ta integráu na contorna de la Cuenca Alta del Manzanares (asina denomada, anque nun fai mención a la realidá; yá que Guadalix de la Sierra y el so términu municipal nada tienen que ver col ríu Manzanares y la so cuenca) y llinda al N colos conceyos de Bustarviejo, Navalafuente y Cabanillas de la Sierra; al S con Colmenar Viejo; al E con Venturada, El Vellón y Pedrezuela; y al O con Miraflores de la Sierra.

El so territoriu ta conformáu por un estensu valle asitiáu en plena Sierra de Madrid y enmarcáu por pequeñu formaciones montascoses. Presenta un relieve onduláu y montuoso, con una altitú media de 832 m. Les sos mayores elevaciones atopar nel cuetu de San Pedro (1425 m) y Cancho de Pedrezuela (1149 m), que s'alcen na llende sur con Colmenar Viejo. Al noroeste álcense los cuetos de Cabeza Mojón (931 m) y Mangirona (906 m).

La mayor parte de los sos suelos son de composición caliar, lo qu'esplica la esistencia de dellos covarones naturales, como la cueva de los Alcores, cueva de los Llobos, cueva de Peñarrubia, etc. El territoriu de Guadalix ye bien ricu n'acuíferos. El so principal calce fluvial ye'l ríu Guadalix, que les sos agües fueron represadas nel banzáu de Pedrezuela (primeramente denomináu d'El Vellón), qu'adopta dientro del términu municipal una posición casi radial, dende'l cantu oriental del nucleu hasta la llende col conceyu de Pedrezuela. Nel banzáu desaguan el restu de regueros que rieguen el términu, como son el de Sequillo, Valdesalices, Mosquil, Gargüera, Sabuquillo, Albalá, Valdemoro, del Valle, etc. Amás nel sosuelu abonden les agües soterrañes, qu'aprucen al traviés de manantiales, como la Fonte del Espinar y El Pilancón (esta postrera abastecía d'agua a la población hasta qu'a principios del sieglu XXI trespasó la xestión a la Canal de Sabela II, abasteciendo al conceyu de Guadalix con agua enriada dende los banzaos del ríu Lozoya). Por causa del so allugamientu nel valle, Guadalix de la Sierra gocia d'una microclima característicu, con iviernos non demasiáu fríos y branos de nidies temperatures.

Naturaleza

Na redolada natural del conceyu predominen montes de sufreres, encines y enebros. La fauna ta representada por una perimportante colonia de cigüeñes blanques, según interesantes ánades y aves acuátiques qu'habiten nes riberes del banzáu. Como paraxes de singular curiosu paisaxísticu y natural méntense: el banzáu de Pedrezuela cola so redolada, el cuetu de San Pedro, les formaciones caliares al este de la población, los sotos de les riberes del regueru de Valdesalices al noroeste del cuetu de San Pedro, etc. Tamién cunta coles árees recreatives Virxe del Espinar -agua, ríu, arboláu, fontes, meses y barbacoes-, y Parque 1 de Mayu arboláu, banzáu de Pedrezuela, fonte y meses-. Guadalix de la Sierra ufierta diverses alternatives pa la práutica del senderismo y otres actividaes al campu, tales como les rutes de l'ascensión al cuetu de San Pedro; Guadalix-San Agustín, siguiendo l'antiguu camín rural ente dambes poblaciones; Guadalix-Puertu de la Morcuera, xubiendo'l calce del Guadalix.

Otres actividaes son, por casu, la esguilada de les parés caliares de Peñarrubia; espeleoloxía na cueva de los Alcores; práutica de vela y windsurf y piragüismu nel banzáu de Pedrezuela.

El cascu urbanu de Guadalix allugar nel estremu occidental del valle del Guadalix, sobre una fértil y amplia vega, güei en bona parte somorguiada peles agües del banzáu de Pedrezuela.

Historia

Conceyu de Guadalix de la Sierra.

Estatua nun parque de Guadalix de la Sierra.

Esisten nicios de población nel actual términu municipal de Guadalix de la Sierra que lleven a pensar n'asentamientos humanos na cueva de los Alcores yá nel Paleolíticu Cimeru. Tamién s'afayaron restos del periodu Neolíticu y de la Edá del Bronce na zona del Montecillo.

Nun falten muertes de la presencia de romanos y visigodos, tales como la esistencia del antiguu monesteriu de San Felices y delles tumbes. Otros afayos arqueolóxicos faen pensar nuna población ininterrumpida na zona dende dómina prehistórica. Los sos raigaños árabes son evidentes, dende'l mesmu nome del pueblu, hasta otros topónimos como'l regueru Albalá o'l covarón de los Alcores.

Sicasí, la fundación del actual conceyu asitiar a finales del sieglu XIII cuando, pa poblar los territorios conquistaos, creáronse les poblaciones que dempués constituyeron El Real de Manzanares, ente elles Guadalix. La población quedó baxu tutelar de la Casa del Infantado hasta que Carlos I -y concedió'l títulu de villa'l 24 d'avientu de 1523, coles mesmes qu'a Porquerizas (anguaño Miraflores) y a Galapagar.

Dende'l sieglu XVI, destacó como encruz de caminos de cierta importancia, como ye'l casu del camín que comunicaba'l castiellu de los Mendoza en Manzanares el Real con Chozas de la Sierra (anguaño Soto del Real) y Guadalix; escontra Guadalaxara, al traviés de Torrelaguna y El Casar de Talamanca; y qu'enllazaba col procedente de Segovia. Yá nel sieglu XVII acoyó nel so términu a florecientes congregaciones relixoses y cofraderíes, amás de cinco ermites. Inclusive esistió un hospital nel pueblu, asitiáu na cai qu'entá lleva esi nome.

Dependiente de la Casa del Infantado y de Segovia incorporóse definitivamente a la provincia de Madrid en 1833.

Los testimonios de la primer metá del sieglu XX falen de "males cases en males cais" al referise a Guadalix de la Sierra. Sicasí, yá en 1903 inauguróse un nuevu edificiu del Conceyu, y en 1922 yá s'acometiera una obra sanitaria importante, como foi la dotación d'agua corriente, al traviés d'un depósitu instaláu na salida escontra Miraflores, con agua proveniente de la finca "La Canaleja". El saneamientu del cascu históricu al traviés d'alcantarelláu y l'asfaltáu de les cais coles sos correspondientes ceres rematar en 1972; dotando asina al pueblu d'un aspeutu más modernu, dientro de la estructura rural que caltenía.

Tres la Guerra Civil (1936-1939) reconstruyóse la nave de la ilesia, y edificáronse el centru d'hixene rural, dalguna vivienda pa funcionarios, un bebederu y una fonte. A partir de los años cincuenta amontáronse les obres d'infraestructura y de servicios polo xeneral. Un grupu d'unes 10 families trabayaron na canteres de piedra, y otres tantes na estracción de cal pa les construcciones. Instaláronse los servicios de cartería, teléfonu y telégrafos, según el serviciu de coches ente Madrid y Colmenar Viejo, anque en Guadalix predominaron les carretes de besties y les bicicletes. El pueblu cuntaba con una fonda y un cine, y taba dotáu de nuevos locales escolares.

Mentanto'l pueblu siguía coles sos xeres agraries, especialmente con una boyante ganadería. Sicasí, na década de los sesenta, la construcción del banzáu d'El Vellón (anguaño, de Pedrezuela) incidió de manera negativa na tradicional actividá del pueblu, al anubrir amplies zones de camperes, fragmentos de víes pecuaries, la ponte sobre'l Guadalix (conocíu como "la ponte de los trés güeyos", que los sos restos pueden apreciase cuando baxa lo suficiente el nivel de les agües del banzáu) y l'antigua ermita allugada na vera del ríu (ídem), metanes una alamea.

Anque empecipiada y siguida dende sieglos tras, na década de los ´70 del sieglu XX produció la esplotación intensiva de canteres a cielu abiertu, allugaes la mayoría nel llau sur del banzáu, na antigua carretera que xunía Guadalix con El Molar (agora cortada pola esistencia del banzáu). Hubo n'activu un par de plantes de machaqueo, col consiguiente aumentu del tráficu urbanu de camiones que tresportaben el grebu estrayíu en brutu y el llográu tres el procesu de trituración. Anguaño atópense n'estáu d'abandonu; tanto les canteres como les antigües instalaciones de tresformamientu na carretera de Colmenar Viejo y na carretera de Navalafuente, respeutivamente.

Pero'l banzáu traxo tamién un cambéu positivu: la medría del sector turísticu y, consecuentemente, el de la construcción. Asina (amás de la Colonia Virxe del Espinar, conocida como "Les Cases Barates", que data de los desarrollos de colonización del réxime franquista de los años ´40 y foi la primera en manifestar la puxanza de les viviendes na sierra pa dómines de descansu), surdieron les urbanizaciones Miralpantano y Peña de l'Agua, que daten de los años ´60 del sieglu pasáu y son les más antigües del conceyu.

Darréu, construyéronse otres urbanizaciones y dellos edificios de trés y cuatro plantes, que dieron una nueva fisonomía a la llocalidá. Les nueves construcciones convirtieron a Guadalix de la Sierra nuna ciudá cuartu y de segunda residencia, que fai qu'en dómines de veranéu, la so población habitual multiplicar por cuatro. Ye l'actual ciudá onde se graba'l reality Gran Hermanu dende 2001.

Monumentos

Balconada del conceyu

Hai de solliñar la ilesia gótica del sieglu XIV (Ilesia Parroquial de San Xuan Bautista), que'l so campanariu atopar davezu coronáu pol nial d'una pareya de cigüeñes. Na película Bienvenido, Mister Marshall apaecen dos ilesies: la que ta na plaza ye falsa y la que se ve detrás ye la verdadera.

La construcción de modernes edificaciones (chalés y viviendes unifamiliares) nos últimos años pol términu municipal de Guadalix provocó un fondu cambéu del pueblu, anque nel cascu antiguu caltiénense delles construcciones típiques rurales. Los monumentos más representativos del so patrimoniu arquiteutónicu son:

• Ilesia parroquial de San Xuan Bautista, que la so espodada torre ye, ensin dulda, l'elementu más característicu del conxuntu. La torre foi llevantada a principios del sieglu XVI polos Campero, padre y fíu. Trátase d'una construcción de sillería compuesta por trés cuerpos separaos por impostas decoraes con boles. El superior -el de les campanes- ostenta en cada frente dos baldíos llixeramente apuntaos. Rematar con una cornisa sofitada sobre ménsulas y afátase con ocho gárgoles en forma de figures d'animales; sobre aquella asítiase un antepechu, ornado de la mesma con ocho pináculos qu'enmarquen l'arranque del capitel construyíu con llábanos de piedra tallada. Nel cuerpu inferior de la torre topa la portada d'accesu al edificiu de la ilesia, constituyida por un arcu apuntáu formáu por delles arquivoltas cóncaves, ente les que s'emplega una franxa de decoración de fueyes de cardu y animales; un alfiz, con forma de semicírculu na so parte cimera encuadra'l conxuntu. El intradós decorar con flores de cuatro pétalos con botón central, asitiándose na parte curva una repisa pa escultura, na actualidá vacida. Nos llaterales esteriores puede apreciase que la so estructura taba pensada pa tar formada por trés naves; pero que quedaron amenorgaes a la central, nun llegando a desenvolvese los dos llaterales proyeutaes primeramente.

El conxuntu de la cabecera y el cruceru, del sieglu XVI, ye de sillería de bona calidá. Cubrir con bóvedes de crucería que sofiten sobre ménsulas nos capiteles de los cuatro pilastres toscanes del cruceru. El so altor ye espectacular. La sacristía ye tamién del sieglu XVI, y ta cubierta con bóveda de crucería sobre ménsulas. En 1.992 sufrió una rehabilitación y reforma que camudaron el so aspeutu esterior, quedando de manifiestu los materiales contemporáneos utilizaos y perdiendo guapura al respective del so aspeutu orixinal. La opinión xeneralizada del vecinderu del pueblu ye que se perdió valor monumental del conxuntu, al respective de la so estructura y aspeutu orixinales. Nel so interior pueden destacar dos cuadros renacentistes representando a San Sebastián y a la Virxe del Rosario. Talles de madera importante executaes por Mariano Rubio Jiménez, fíu del pueblu y discípulu predilectu de Benlliure. Especial interés tien la figura de San Xuan Bautista neñu.

• Conceyu, ye una edificación exenta llevantada en 1903, en mampostería. Tien planta rectangular y cubierta a cuatro agües. Foi reformáu en 1.991, añadiendo na so cubierta un nuevu elementu central que s'estrema n'altor y qu'acueye el mecanismu del reló (anque ésti yá nun ta en funcionamientu). Coles mesmes que sufrió la reforma, aprovechar pa peatonalizar la plaza consistorial con un empedrado que, nel so diseñu orixinal, incluyía una fonte con un calce que percorría la parte central de la plaza, xusto delantre de la fachada del conceyu. Permanez dibuxáu nel empedrado el calce proyeutáu; anque, por motivos de seguridá nes concentraciones populares, refugóse la inclusión de la corriente d'agua.

• Ermita de la Virxe del Espinar,la ermita orixinal quedó somorguiada sol banzáu de Pedrezuela y en 1969 construyóse una obra de Miguel Fisac y qu'anguaño s'atopa abandonada. En 1997 decidir por referendu popular construyir una nueva, llevándose a cabu la so edificación ya inauguración na que, de magar, ye la morada de la patrona de la llocalidá: la Virxe del Espinar. Esta nueva ermita ta asitiada na antigua carretera que diba a El Molar, agora cortada pola esistencia del banzáu; na fastera al sur del banzáu.

Gobiernu

Tres les eleiciones municipales de 2015 los 13 conceyales quedaron asina:

• 7 (1340 votos-46,53%)
• 3 (759 votos-26,35%)
• 3 (597 votos-20,73%)
• 0 (108 votos-3,75%)

Fonte: http://resultados.elpais.com/elecciones/2015/municipales/12/28/67.html

Fiestes

Fiestes patronales de La nuesa Señora del Espinar

• Les fiestes patronales celebrar del 7 (día de "la víespora") al 12 de setiembre, y son n'Honor a Nuesa Señora la Virxe del Espinar. Lóxicamente, son actos principales la novena a la Virxe, nos díes previos al 8 de setiembre y la romería que se celebra'l día 9.

Antes taben caracterizaes polos tradicionales encierres y les corríes de toros, que rematen el "día de los mozos". Nos últimos años, fuéronse incluyendo mayor variedá d'orquestes, espectáculos piromusicales, grand prix de peñes, caldereta de toru de trepa con pataques (l'últimu día), torneos deportivos, charangues de peñes, cucaña, xigantes y cabezudos, campeonatu de mus, simultánea d'axedrez, flamencolix, danzalix, troféu de BTT "Virxe del Espinar". Lo que más estrema a les Fiestes de Guadalix de les d'otres llocalidaes aledañas ye l'allegría y color qu'añaden les sos peñes. Dende los años 70, en qu'apaecieron "L'Allegría", "El Desastre", "Los Golfos" (la primera infantil), fuéronse asocediendo infinidá d'elles, conformando un puzzle nel que toos collaboren, intégrense y esfruten; ensin escaecer el "riego" típicu de les nueches en que les peñes tán acompañaes de les sos charangues de música.

La Tortiella

• Día de la Tortiella, martes d'Antroxu. Tolos vecinos van comer la tortiella al campu. Pela tarde desfile d'antroxu, con premios pa les comparses y los meyores amarutes del mundu.

=== El Mayu Madrugada del 1 de mayu: Últimamente ta cobrando protagonismu especial la tradición ancestral de "poner el mayu" na plaza, convirtiéndose n'otra fecha señalada pa participar de la música y la fiesta nel cascu históricu del pueblu. Los mozos quintos mover a la vega del ríu pa cortar un árbol que van treslladar, van llevantar y va permanecer argutu na plaza del conceyu mientres tou esi mes.

San Isidro

• San Isidro Llabrador, 15 de mayu. Tres la misa que se celebra a la una de la tarde, tien llugar la procesión n'honor al santu. Acompáñen-y tolos llabradores y ganaderos de la llocalidá xunto col restu del pueblu. Sémase trigu por toles cais simbólicamente y tres ellos tolos tractores de la llocalidá, que los sos remolques enllenar de neños tirando granos de trigu. Tamién salen en procesión imnumerables caballos. Tres la procesión sémense-tiren carambelos faciendo la delicia de neños y mayores. Na Plaza Consistorial dase llimonada y pan con quesu.

San Juan

• San Xuan Bautista, 24 de xunu. Patrón de Guadalix de la Sierra. La Ilesia parroquial lleva'l so nome. Procesión cola imaxe de San Juan neñu, obra del escultor Mariano Rubio (fíu del pueblu) hasta la vera del ríu Guadalix. Yá nel ríu'l santu entra na agua y bautízase a tol que quiera anovar el so bautismu.

Educación

En Guadalix de la Sierra hai 3 escueles infantiles (2 públiques y 1 privada), 1 colexu públicu d'educación infantil y primaria y 1 institutu d'educación secundaria.

Cultura

En Guadalix de la Sierra dende 2004 hai un Centru d'Accesu a Internet, en que los sos habitantes pueden conectase a Internet y amás apuntase a cursos d'Informática de distintos niveles. Tamién cabo destacar la Escuela de Música y Danza Maestru José Guillén asitiada nel conceyu.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Guadalix de la Sierra.
• Páxina web del Conceyu de Guadalix de la Sierra
  • Tresporte públicu en Guadalix de la Sierra
• Escuela Municipal de Música de Guadalix de la Sierra
• Banda y Escuela Municipal de Música de Guadalix de la Sierra

Estadística

• Institutu d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Ficha municipal Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine
• Instituto d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Series estadístiques del conceyu Archiváu 2007-09-30 en Wayback Machine

Caleyeru, cartografía y fotografía aérea

• Institutu d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Nomenclátor Oficial y Caleyeru (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• OpenStreetMap

• Datos: Q55482
• Multimedia: Guadalix de la Sierra