Xuez

El xuez o la xueza ye la persona que resuelve un discutiniu o que decide'l destín d'un imputáu, tomando en cuenta les evidencies o pruebes presentaes nun xuiciu, alministrando xusticia. Convien distingir al xuez del tribunal, que nun ye jurídicamente un ser humanu, sinón un órganu xudicial compuestu por persones físiques, que pueden rotar ensin frayar esta garantía.

Davezu son consideraos emplegaos o funcionarios públicos, anque ello va depender del país en concretu, son remunerados pol Estáu (ensin perxuiciu de la figura de los xueces árbitros y los xueces de paz), ya integren el denomináu Poder Xudicial. Polo xeneral, carauterizar pola so autonomía, independencia y inamovilidad, ensin que puedan ser destituyíos de los sos cargos salvu poles causes establecíes constitucional o llegalmente. Coles mesmes, son responsables de los sos actos ministeriales, civil y penalmente.

Magar esfruten de la independencia na so actuar, les sos resolvimientos suelen ser revisables polos sos superiores, por aciu los llamaos recursos xudiciales, pudiendo ser éstes confirmaes, modificaes o revocaes.

La concepción de xuez, atopa xustificación racional nel aprovechamientu pola entidá estatal respeutiva, de la esperiencia, conocencies, maña, capacidá, sensibilidá ya identidá adquiríes nel desempeñu del llabor, según del desenvolvimientu de la virtú innata pa impartir xusticia como productu del exerciciu de la función, de los meyores xueces con que cunta'l Poder Xudicial, col propósitu que la prestación del serviciu públicu de xusticia a la ciudadanía, atópase en manes de los más calificaos y esperimentaos xueces de cada Estáu.

Suxeción del xuez a la Llei

El derechu ye un sistema complexu de secuencies de normes y actos xurídicos establecíos de mano. Sicasí, los órganos d'aplicación deciden el significáu de la norma que s'aplica. Son los xueces los encargaos de l'aplicación del derechu y estes normes. Por eso l'orde xurídicu ye'l cuadru de los tresformamientos xurídicos, non daqué acabáu o en reposu, y esto produz una serie de paradoxes yá que la creación xurídica ye constante y los xueces xeneren xurisprudencia. El procesu interpretativu xenera un enunciáu que de la mesma apuerta norma xurídica.^[1]

Nel modelu européu continental la figura del Xuez ye bien distintu a la del modelu norteamericanu, nel que la idea roussianiana de la Llei xeneró un sistema xurídicu que venceya a los xueces a la llei. Nel modelu européu - por casu, l'español -, los xueces tienen un mayor marxe de discrecionalidad na interpretación xurídica.^[2]

Nos Estaos Xuníos los xueces enconten les sos decisiones na Constitución más que nes lleis o otres normes xurídiques, lo cual otorgar un gran poder políticu. Si les lleis nun-yos paecen constitucionales nun les apliquen.^[3]

Sicasí, nel nuesu modelu xudicial (européu y llatinoamericanu) tolos poderes públicos tán sometíos a la llei. Esiste una suxeción del xuez al llexislador (función llexislativa del poder llexislativu) y una subordinación del J.v.c

El Xuez nun ta autorizáu a crear normes xurídiques.
Les decisiones del Xuez tán fundaes en normes xurídiques que provienen d'una fonte autorizada.
Presumir que'l Xuez conoz la llei y demás normes xurídiques.
El Xuez nun puede refugar l'aplicación d'una llei.

Sicasí, la función del Xuez nun ye daqué puramente mecánicu, la visión tradicional del Xuez y la esixencia básica de la so sumisión a la llei nun significa que'l Xuez nun sía un xurista, nun significa la esterilización de la so profesionalismo y los sos ideales de xusticia. La interpretación de la Llei implica una importante función valorativa, non yá téunica, una y bones la función del Xuez implica tamién un control de los otros poderes del Estáu siempres y cuando la Llei sía consecuencia d'una democracia y el Xuez nun se convierta nun poder político.^[2]

La identificación del poder políticu a la impunidá y la corrupción, dase cuando los rexímenes de transición escontra la democracia caltienen traces de la cultura política totalitaria na cual la Independencia xudicial ye incierta, tal como asocedió na Alemaña nazi. El riesgu, nos países européu y llatinoamericanu que vivieron rexímenes dictatoriales, ye que los xueces siempres fallen a favor del poder executivu de vez.^[3]

Nun va poder exercer como xuez aquel que tea inculpáu o procesáu por dalgún delitu hasta tantu nun sía sobreseído o absueltu, tampoco aquella persona que fuera condergada por un delitu maldosu hasta que nun fuera rehabilitada y tampoco aquelles persones que tean quitaes de los sos derechos cívicos por torgues físiques o psíquicos. Non tolos xueces tán al mandu de un tribunal. Un xuez puede dedicase profesionalmente al exerciciu de la xurisdicción o cumplir funciones alministratives o gubernatives, como'l que trabaya nel Rexistru Civil o'l que trabaya, por casu n'España, nel Conseyu Xeneral del Poder Xudicial. N'España los xueces de paz exercen potestá xurisdiccional pero nun tienen un calter profesional como los otros nin el so puestu ye inamovible.^[4]

Tipos de judicaturas

La potestá del xuez ye conferida pol Estáu, al traviés de diversos procedimientos, dada, según el país y fundamentalmente según la tradición xurídica qu'ésti entienda.

Nos sistemes xurídicos de raigañu romanista (imperantes en gran parte d'Europa y América Llatina), denomináu Derechu continental, los xueces suelen ser nomaos poles autoridaes alministratives que conformen la Caña xudicial, ente elles los superiores xerárquicos, (de cutiu tres un exame o concursu); ente qu'en dellos Estaos d'Estaos Xuníos (Estáu Federal en que impera un sistema xurídicu de raigañu anglosaxona), son escoyíos. Estes diferencies principales ente unu y otru sistema, reconocen el so orixe na esistencia de tradiciones llegales de procedencia heteroxénea.

Tipos de xuez

Principalmente estrémense cinco sistemes xurídicos: el Derechu continental, el Common Law, el Derechu socialista, el derechu relixosu y el Derechu mistu o híbridu, sistemes que perduren hasta los nuesos díes. El so conceutu de xusticia y la so interpretación nun ye'l mesmu, yá que como asocede nel Derechu anglosaxón, la busca d'esi ideal efectúase d'alcuerdu al rigorismo exexéticu del precedente xudicial, lo qu'embodecó'l derechu anglosaxón, lo que difier del Derechu continental, onde la interpretación a la Llei, con base nos principios constitucionales de cada país, imbuyíos de los alcuerdos y trataos internacionales, constitúi'l camín pa la busca de soluciones xustes, nos casos concretos.

Anque la función de los xueces tien el mesmu orixe en cada unu d'estos sistemes, la so evolución ye bien desemeyada. Nel Common Law podríamos asitiar al xuez nun papel de "creador xudicial", lo que se menguó cola poca movilidá que-y da'l sistema de precedentes, ente que nel Derechu continental el xuez taba adscritu a un papel más bien interpretativu.

Delles clases de xuez son les que se reseñen de siguío:

Atendiendo a la so posición nel sistema xudicial

Maxistráu o Xuez supremu, que ye cualesquier de los maxistraos que se topen nel últimu grau de carrera xudicial. Davezu integren la respeutiva Alta Corte o Tribunal Supremu.
Xuez ordinariu ye tou aquel qu'exerz el so xurisdicción por derechu propiu y tópase establecíu por oficiu permanente p'alministrar xusticia nun puntu determináu.
Xuez convencional poles mesmes partes pa entender nun negociu determináu, que nun tien puramente'l cargu públicu de Xuez, siendo solo un particular, cola potestá, sol cumplimientu de ciertos requisitos, de resolver un problema particular y concreto.

En rellación cola interposición del recursu d'apelación o alzada

Xuez cimeru llamáu tamién Xuez ad quem que ye'l que tien autoridá pa xulgar les causes en apelación y conocer de les quexes contra los inferiores.
Xuez a quo, aquel a quien se recurre p'ante'l superior.

En rellación cola so competencia

Xuez competente ye'l que tien competencia pa conocer d'un asuntu o un negociu.
Xuez incompetente ye'l qu'escarez de competencia pa conocer del negociu de que se trata por razón de la persona, de la materia o del llugar o cualesquier otra.
Xuez privativu ye'l que tien la facultá pa conocer d'una causa, con inhibición o esclusión del ordinariu que tendría de conocela; o'l qu'exerz dalguna xurisdicción privilexada n'orde a ciertes persones o asuntos.
Xuez promiscuo ye'l que conoz de too tipu asuntu, dientro de la so xurisdicción territorial, con delles salvedaes qu'a cada xurisdicción concernen.

Evolución histórica de la función del xuez

Los xueces en Roma, antes del periodu imperial, nun yeren espertos en derechu, teníen un poder bien llindáu, teniendo d'asesorase per mediu de xurisconsultos. Mientres el periodu imperial la so función principal yera l'aplicación de la voluntá del emperador. Foi nos tiempos medievales y prerrevolucionarios el so poder tuvo menos llindáu y la so actuación yera similar a la de los actuales xueces ingleses.

Sicasí, coles revoluciones, la construcción de los Estaos, les soberaníes nacionales y la separación de poderes, acutóse categóricamente la función xudicial, los xueces yá nun podríen faer el derechu, refugándose la doctrina del "stare decisis". Asina'l xuez del Derechu continental, yera una especie d'emplegáu espertu (un meru emplegáu públicu), que la so función consistía a cencielles n'atopar la disposición llexislativa correuta. Sicasí dende la creación de los Tribunales Constitucionales, escurríos por Kelsen, la xera interpretativa, llevó a dereches de tradición constitucional a esferes realmente lliberales, nes cualos, la xusticia ta al algame de toos.

Mientres nel Common Law el xuez aplica'l razonamientu deductivu ya inductivu pa dar una resolución, sofitada nes lleis; precedentes o derivada del derechu natural; esto ye, sofitaes en verdaes autoevidentes y que non trasgredan les lleis establecíes, nun siendo que estes lleis queden demostraes deductiva o inductivamente que son inválides; que siendo'l casu, van ser refugaes o modificaes. Eso sicasí vese llindáu, una y bones el precedente xudicial, convertir nuna fonte que llinda'l poder creador del xuez.

Anque hai semeyances ente dambes clases de xueces, nes sos funciones puramente tales llógrase apreciar una vasta diferencia, que por razones históriques anicióse. El fondu cambéu que sufrió'l derechu, dempués de la unidá xurídica que compartía toa Europa, el Derechu romanu, derivar a los sistemes xurídicos actuales, tan distintos, pero al empar análogos ente sigo; y nesta mesmu tresformamientu los xueces tomaron distintos aldos, marcándose decisivamente los papeles interpretativu y creativu que nestos sistemes execútense.

Tipos de xuez

Empezando poles denominación yá anticuaes, vamos dicir que se conocieron ente nós les siguientes:

Xuez pesquisidor llamar al xuez de comisión que dalguna vegada nomaben los tribunales cimeros, como'l Conseyu Real, chancilleríes y audiencies, yá namái pa pescudar ciertos delitos y afayar a los sos autores yá tamién pa castigalos, con inhibición de la xusticia ordinaria.
Xuez Llaboral: en tou procesu llaboral los xueces tienen d'evitar que la desigualdá ente les partes qu'afecte'l desenvolvimientu o resultancia del procesu, pa que'l so efeutu procuren algamar la igualdá real de les partes, privilexen el fondu sobre la forma, interpreten los requisitos y presupuestos procesales en sentíu favorable a la continuidá del procesu, reparen el debíu procesu, tutelar xurisdiccional y el principiu de razonabilidad. En particular, acentúen estos deberes frente a la madre gestante, el menor d'edá y la persona con discapacidá.
Xuez avenidor o d'avenencia ye nel llinguaxe de les Partíes, el xuez árbitru y arbitrador.
Xuez apartáu llamábase d'antiguo al xuez qu'exercía dalguna xurisdicción especial o privilexada.
Xuez in curia llamar a cualesquier de los seis xueces apostólicos españoles a quien el nunciu del papa en Madrid tenía de someter la conocencia de les causes que veníen n'apelación al so tribunal.
Xuez d'encuesta yera'l ministru togáu d'Aragón, que faía inquisición o pesquisa contra los funcionarios y dependientes de l'alministración de xusticia.
Xuez mayor de Vizcaya yera unu de los maxistraos de la Chancillería de Valladolid, que formaba tribunal por sigo solo y conocía en segunda instancia de les causes contra vizcainos que diben n'apelación del correxidor y xusticies de Vizcaya y que depués pasaben en grau de revistes la sala tamién titulada Mayor de Vizcaya na mesma chancillería.
Xuez oficial de capa y espada llamar a cada unu de los ministros de capa y espada qu'había na audiencia de la Contratación a Indies en Cádiz, cuando esistía esti tribunal.
Xuez de residencia yera'l xuez delegáu que cuando cumplíen el correxidores, alcaldes mayores y demás qu'alministraben xusticia, yera unviáu pol Supremu Conseyu pa reasumir la xurisdicción ordinaria y esaminar la conducta de dichos funcionarios, oyendo quexes o tomando noticies ya informes.
Xuez pedáneo llamaben los romanos a los asesores o conseyeros del pretor, porque se sentaben en bancos más baxos y quasi wi pedes prætoris a los xueces delegaos y compromisarios y a los que nun teníen autoridá sinón pa conocer de causes leves.
Xuez de competencies llamar a los ministros de cada unu de los conseyos o tribunales supremos que'l rei designaba cada añu pa decidir a pluralidá de votos les competencies formaes poles distintes xurisdicciones.
Xuez conservador llamar a los xueces nomaos pa conocer en primer instancia de los negocios de los estranxeros transeúntes.^[5]

Referencies

↑ Rolando Tamayo y Salmorán (2003). «Indeterminación del derechu. Les paradoxes de la interpretación xurídica», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.
↑ ^2,0 ^2,1 Roberto Gracía-Calvo y Montiel (2003). «La doble vinculación del xuez a la Constitución y la Llei», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.
↑ ^3,0 ^3,1 Ernesto Garzón Valdés (2003). «El papel del poder xudicial na transición a la democracia», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.
↑ (1996). «L'estatutu de xueces y maxistraos, páx. 189/201», Introducción a dereches Procesal. Madrid, editorial Colex. ISBN 84-7879-277-5.
↑ Enciclopedia moderna: diccionariu de lliteratura... Francisco de Paula Mellado, 1853

Ver tamién

Enllaces esternos

Caña Xudicial
Corte Constitucional Archiváu 2008-05-15 en Wayback Machine
Ayuda - Xueces y Xulgaos Archiváu 2021-12-20 en Wayback Machine

[Tamayo-1] Rolando Tamayo y Salmorán (2003). «Indeterminación del derechu. Les paradoxes de la interpretación xurídica», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.

[Roberto-2] 2,0 ^2,1 Roberto Gracía-Calvo y Montiel (2003). «La doble vinculación del xuez a la Constitución y la Llei», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.

[Ernesto-3] 3,0 ^3,1 Ernesto Garzón Valdés (2003). «El papel del poder xudicial na transición a la democracia», La función xudicial. Barcelona, Editorial Gedisa. ISBN 84-7432-990-6.

[4] (1996). «L'estatutu de xueces y maxistraos, páx. 189/201», Introducción a dereches Procesal. Madrid, editorial Colex. ISBN 84-7879-277-5.

[5] Enciclopedia moderna: diccionariu de lliteratura... Francisco de Paula Mellado, 1853

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]