Cəlil Cavadov üçün mənbəyə bax

{{Yaxşı məqalə}}
{{Vəzifəli şəxs
 |adı                           = Cəlil Cavadov
 |şəkil                         = Azərbaycanın ilk kontr-admiralı.jpg
 |şəklin izahı                  = Kontr-admiral Cəlil Cavadov. 1968-ci il
 |vəzifə                         = [[Azərbaycan SSR]] [[DOSAAF|Orduya, Aviasiyaya, Donanmaya Könüllü Yardım Cəmiyyəti]]nin Respublika Komitəsinin sədri
 |bayraq                        = SSRİ OADKYC emblemi.png
 |bayraq2                       = OADKYC bayrağı.gif
 |başlanğıc                    = [[27 fevral]] [[1954]]
 |son                      = [[7 fevral]] [[1971]]
 |vətəndaşlığı                  = {{ADR}}→<br>{{SSRİ}}
 |milliyyəti                    = [[azərbaycanlı]]
 |doğum tarixi                  = 1.8.1918
 |doğum yeri                    = [[Fatmayı]], [[Bakı qəzası]], [[Azərbaycan Demokratik Respublikası]]
 |vəfat tarixi                  = 6.2.1980
 |vəfat yeri                    = [[Bakı]], [[Azərbaycan SSR]], [[SSRİ]]
 |həyat yoldaşı                 = Gülsüm Bağırbəyova
 |uşağı                         = Həmidə, Fəridə, Cəmilə, Azadə
 |atası                         = Məmmədəli Cavadov
 |anası                         = Həmidə Cavadova
 |xidmət illəri                 = 1937–1980
 |mənsubiyyəti                  = {{SSRİ}}
 |qoşun növü                    = Dəniz donanması
 |rütbəsi                       = [[Fayl:CCCP navy Rank kontr-admiral infobox.svg|55px|link=Kontr-admiral]] [[Kontr-admiral]]
 |döyüşlər                      = [[Böyük Vətən müharibəsi]]
 |vəzifə_2                       = [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]]nin deputatı
 |bayraq_2                      = Emblem of the Azerbaijan SSR (1940-1978).svg
 |bayraq2_2                     = Flag of Azerbaijan SSR.svg
 |başlanğıc_2                  = [[1959]]
 |son_2                    = [[1963]]
 |mükafatları                   = [[Fayl:Нагрудный знак ДОСААФ.jpg|40px|SSRİ OADYKC Fəxri nişanı]]<br>{{"Qırmızı Ulduz" ordeni|1945}} {{"Qırmızı Ulduz" ordeni}} {{"Döyüş xidmətlərinə görə" medalı}} {{"Sevastopolun müdafiəsinə görə" medalı}} {{"Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı|1944}} {{"Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə" medalı|1944}} {{"1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı|1945}} {{"1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı|1945}} {{"Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı|1948}} {{"1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi" yubiley medalı|1965}} {{"Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı|1970}} {{"SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı" medalı|1977}} {{"Əmək veteranı" medalı|1978}} {{"1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 60 illiyi" yubiley medalı|2005}}
 |imzası                        = Cəlil Cavadovun imzası.svg
 |vikianbar                     = Cəlil Cavadov
}}

'''Cəlil Məmmədəli oğlu Cavadov''' ([[1 avqust]] [[1918]], [[Fatmayı]], [[Bakı qəzası]] – [[6 fevral]] [[1980]], [[Bakı]]) — Azərbaycan-sovet sərkərdəsi, [[kontr-admiral]] (1968), [[Azərbaycan]] və [[SSRİ]]-nin türk-müsəlman xalqlarının tarixində ilk [[admiral]], Azərbaycan SSR Orduya, Aviasiyaya, Donanmaya Könüllü Yardım Cəmiyyətinin ([[DOSAAF|OADKYC]]) Respublika Komitəsinin sədri (1954–1971)<ref name="AME"/>, [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]]nin 5-ci çağırış (1959–1963) deputatı.

Cəlil Cavadov [[Böyük Vətən müharibəsi]] zamanı [[Qara dəniz]], [[Şimal dənizi]], [[Baltik dənizi]]ndə, eləcə də [[Dunay çayı]]nda keçirilən hərbi əməliyyatlar zamanı desant çıxarılması və bir sıra şəhərlərin təxliyə olunmasında iştirak etmişdir. O, döyüşlərdə və OADYKC-da xidmətlərinə görə 2 dəfə [["Qırmızı Ulduz" ordeni]] və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur.

== Erkən həyatı ==
[[Fayl:Qara Dəniz Ali Hərbi – Dəniz Məktəbinin müdavimi Cəlil Cavadov, 1937.jpg|left|thumb|189px|<center>Qara Dəniz Ali Hərbi-Dəniz Məktəbinin müdavimi Cəlil Cavadov, 1937</center>]]
Cəlil Məmmədəli oğlu Cavadov 1918-ci il avqustun 1-də [[Abşeron]]un [[Fatmayı]] kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Bəzi məqalələrdə anadan olma ili [[1916-cı il]] göstərilsə də, nikah haqqında şəhadətnamədə və xüsusən də partiya xasiyyətnamələrində (sovet dövründə vəzifəyə təqdimat yazılarkən xasiyyətnaməyə xüsusi diqqət yetirilirdi) 1918-ci il göstərilib. Atası Məmmədəli Cavadov (1882–1946), Fatmayı kəndinin sakini olub, tanınmış neft milyonçusu və xeyriyyəçi [[Musa Nağıyev]]in şirkətlərindən birində müdir işləyib, sovetlər dövründə neft sənayesində çalışıb. Anası, Həmidə Cavadova (1890–1929) Fatmayı kəndinin sakini, evdar qadın olub. Həmidə xanımın atası Fatmayı məscidinin axundu və məktəb nəzdindəki məktəbin müdiri Daşdəmir Rzayev idi.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=8–9}}

=== Təhsili ===
Cəlil Cavadov 1929-cu ildə Fatmayı kəndində məktəb bitirmiş, 1930–1935-ci illərdə Bakıda N.Nərimanov adına Sənaye Texnikumunun kimya fakültəsində oxumuşdur. Texnikumu bitirdikdən sonra "AzNeft" birliyinin Azqazkontorunda texnik-kimyaçı vəzifəsinə işə qəbul olunub. Burada bir il işlədikdən sonra, 1936-cı ildə D.İ.Mendeleyev adına Moskva Kimya-Texnologiya İnstitutuna daxil olub.<ref name="AME"/> 1937-ci ildə institutun 1-ci kursunu bitirəndən sonra komsomol göndərişinə əsasən [[Sevastopol]] şəhərindəki P.S.Naximov adına Qara Dəniz Ali Hərbi-Dənizçilik məktəbinə daxil olmuşdur. Cavadov məktəbin ilk müdavim qrupunda olub. Müdavimlər dəniz qırağındakı çadırlarda, qış vaxtında "Ocakov" köhnə paraxodunda yaşayırdılar. Dərslər açıq havada və natamam hazır olan tikililərdə keçirilidi. Dərslərdən sonra istirahət əvəzinə müdavimlər tikintidə çalışırdılar. Bütün dövlət imtahanlarını uğurla verən Cavadov "[[miçman]]" rütbəsinə layiq görüldü və 1941-ci il martın 18-də "vaxta komandiri" ixtisası ilə 6 aylıq təcrübə keçməyə göndərildi.<ref name="savash">{{cite web|title= Джавадов Джалил Мамедали оглы|url= http://savash-az.com/SAILORS.htm|publisher= САВАШ – Военно-исторический сайт|language= ru|accessdate= 11 yanvar 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191107102208/http://savash-az.com/SAILORS.htm|archivedate=7 noyabr 2019}}</ref> Təcrübə müddəti bitəndən sonra gənc miçmanlar məktəbə qayıtmalı və burada [[leytenant]] poqonları və diplomları almalı idilər.

== Hərbi fəaliyyəti ==

=== Dunay və Krım döyüşlərində iştirakı ===
[[Fayl:Müdavim Cəlil Cavadov 2.jpg|right|thumb|220px|<center>Cəlil Cavadov 1941-ci ildə</center>]]
Miçman C.Cavadov SSRİ-nin ən qərb donanması olan Dunay Hərbi Donanmasına (DHD) təyinat aldı. Cavadov 3 ay ərzində "Jeleznyakov" monitorun döyüş artilleriya hissə komandirinin dublyoru, sonra isə 1125 layihəli zirehli kater komandirinin dublyoru kimi xidmət etdi.{{sfn|Ахмедов|2018|p=48}}

1941-ci il iyunun 22-də [[Almaniya]]nın [[SSRİ]]-yə qəfil hücumu ilə [[II Dünya müharibəsi]]nin "Sovet İttifaqının 1941-1945-ci illər [[Böyük Vətən müharibəsi]]" adlı yeni mərhələsi başladı. Müharibənin ilk gününü miçman Cavadov öz zirehli katerində döyüş postunda qarşıladı. 1941-ci il iyunun 22-də [[almanlar|alman]] aviasiyasının dəstəyi ilə [[rumınlar|rumın]] qoşunları Reni, İzmail, Yeni Kiliya, Vilkov və DHD–nın İzmaildəki əsas bazasının bombardmanına başladı. İyunun 22–24-də DHD gəmiləri [[Dunay]]ı minalayır, müdafiə olunan qoşunları atəşlə dəstəkləyərək Dunayın sağ sahilini atəşə tuturdular. C.Cavadovun zirehli kateri bu döyüşlərdə iştirak edirdi. 24 iyun 1941-ci ildə miçman C.Cavadova "[[leytenant]]" hərbi rütbəsi verildi.<ref group =s>SSRİ Hərbi-Dəniz Donanması (HDD) Xalq Komissarının 0962 saylı, 1941-ci il 24 iyun tarixli əmri</ref> İyunun 25-də Cavadov Satul-Nou burnuna desant çıxarılması, iyunun 26-da Kiliya-Veke (Köhnə Kiliya) şəhərinə desant çıxarılması və şəhərin tutulmasında iştirak etdi. Kiliya-Veke şəhərinə desant çıxarılması zamanı Cavadov xüsusi fərqləndi: ala qaranlıqda, qarşı tərəfin atəşi altında onların artilleriyasının atəşini korrektə edən müşahidə məntəqəsini məhv etdi.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=31–35}}

Cavadovun zirehli kateri DHD Kiliya gəmilər qrupu tərkibində döyüşlərdə iştirak edirdi. İyulun 22-də DHD gəmiləri Nikolayev limanında cəmləşdilər, lakin bir ay müddətində aramsız döyüşlər, eləcə də Dunaydan [[Qara dəniz]]ə keçid nəticəsində gəmi və katerlər zədəli idi. Zədələnmiş gəmiləri, o cümlədən Cavadovun zirehli katerini təmir etmək mümkün olmadı. "Boş" hərbi gəmilər yox idi və Cavadov yedək gəmisinə komandir təyin olunmasına razılıq verdi. [["Qırmızı Ulduz" ordeni]] təqdim ediləndə Cavadovun təltif vərəqəsində yazılmışdır: ''"Yedək gəmisinin komandiri olaraq Dunayın ağzından əhalinin və dövlət əmlakının təxliyəsini həyata keçirirdi. Qarşı tərəfin aviasiyasının aramsız zərbələri altında Nikolayev yaxınlığında qarşı tərəfə atəş açan monitor gəmilərinə hərbi sursat çatdırırdı. Atəş və hava zərbələri nəticəsində yedək gəmisində bir neçə dəfə yanğın başlamış, lakin yoldaş Cavadovun bacarıqlı hərəkətləri və fərasəti nəticəsində hərbi sursat alovdan xilas edilmiş və verilən tapşırıqlar vaxtında yerinə yetirilmişdir"''.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=42–43}}

Avqustun 12-15-də Cəlil Cavadovun yedək gəmisi [[Nikolayev]]in təxliyə olunmasında iştirak etmişdir. Avqustun 15-dən yedək gəmisi Xerson limanında idi. Döyüşkən komandir qarşı tərəfin hərbi təyyarələrinin aramsız həmlələri, sualtı qayıqlarının hücumları altında səhra artilleriyası və hətta tankların atəşindən yayınaraq fövqəladə şəraitdə mərmi və patronlar daşıyırdı. Avqustun sonunda Cavadov [[Xerson]] şəhərinin təxliyə olunmasında iştirak etdi.{{sfn|Ахмедов|2018|p=49}}

DHD komandanının sərəncamında olan leytenant Cavadov 1941-ci ilin sentyabrında Dəniz briqadası tərkibində dəniz piyadaları bölüyünün komandiri təyin olundu. Burada o, Kinburn dili uğrunda qurudakı döyüşlərdə iştirak etdi. Bu döyüşlərdə leytenant Cavadov ayağından yaralandı və [[Sevastopol]]a təxliyə olundu.

1941-ci il oktyabrın 19-da leytenant C.Cavadov "dəniz ovçusu" MO-4 katerinin komandir köməkçisi təyin olundu. Bort nömrəsi 120 olan bu kater Qara Dəniz Donanmasının Baş Bazası Hövzəsinin Mühafizəsi tərkibinə aid idi. Cəlil Cavadova yazılmış təltif vərəqində yazılmışdır: ''"MO-120 katerinin komandir köməkçisi olaraq qarşı tərəfin aviasiyası və sualtı qayıqlarının güclü həmlələri altında mühasirədə olan Sevastopola hərbi sursat və ərzaq daşıyan nəqliyyat gəmilərini müşayət edirdi"''.{{sfn|Əhmədov|2018|p=52}} Cavadovun MO-120 kateri Kerç – Feodosiya əməliyyatında (26 dekabr 1941 – 20 may 1942-ci il) desant çıxarılması və Sudak desant əməliyyatında (6 yanvar – 27 yanvar 1942-ci il) iştirak etmişdir. 1942-ci ilin iyulunda Sevastopolun müdafiəçilərinin təxliyəsi zamanı leytenant Cavadov öz gəmisindən aralı döyüş əmrlərini yerinə yetirməli olmuşdur. Məhz onun sayəsində Qara Dəniz Donanmasının 6 ədəd dalğıc gəmisi və 20-dən artıq dalğıcının qarşı tərəfin artıq ələ keçirdiyi şəhərdən çıxarmaq mümkün olmuşdur.{{sfn|Ахмедов|2018|p=49}}

Cavadovu komandanlıq orden və medallara təqdim etmiş, lakin o, təltif nişanlarını müharibənin sonunda, bəzilərini isə müharibədən sonra almışdır. Cəlil Cavadovun ilk təltif nişanı [["Döyüş xidmətlərinə görə" medalı]] idi. Cavadovun [[Sevastopol]] uğrunda döyüşlərdə göstərdiyi xidmətlər ikinci döyüş təltif nişanı — [["Sevastopolun müdafiəsinə görə" medalı]] ilə qeyd olunmuşdur.{{sfn|Ахмедов|2018|p=49}}

=== Qafqaz hərbi əməliyyatlar teatrındakı döyüşlərdə iştirakı ===
Leytenant Cəlil Cavadov [[Tuapse]] hərbi-dəniz bazasında dislokasiya olunmuş 12-ci tral katerləri divizionu tərkibində tral kateri (KTŞ) komandiri təyin olundu. KTŞ-nin əsas məqsədi qarşı tərəfin minaları ilə mübarizə idi. Lakin Cavadovun kateri həmçinin mina sədd gəmisi, tüstü sədd gəmisi, hava müşayiəti, xəbərdarlığı və rabitəsi kateri və başqa məqsədlər üçün istifadə olunurdu. 1943-cü il fevralın 4-də Cavadovun kateri Cənubi Ozereykada desant çıxarılmasında iştirak etmişdir. Qarşı tərəfin atəşi altında desantı çıxardı, daha sonra od tutub yanan iki sovet katerinə yaxınlaşdı və onların heyətlərini xilas etdi. Qafqaz hərbi əməliyyatlar teatrında döyüş əməliyyatlarında fəal iştirakına görə leytenant Cəlil Cavadov [["Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı]]na layiq görülmüşdür.{{sfn|Ахмедов|2018|pp=49–50}}

=== Şimal Donanmasında döyüşlərdə iştirakı ===
[[Fayl:Cəlil Cavadov 14.jpg|left|thumb|320px|Şimal Donanmasının "kiçik ovçu"su dərinlik bombaları ilə qarşı tərəfin sualtı qayığına hücum edir]]
1943-cü il fevralın 11-də Cavadov dinləyici qismində S.Kirov adına Sualtı Qayıqlar və Qayıqlar Əleyhinə Qırmızıbayraqlı Təlim Dəstəsi Nəzdində Ali Xüsusi Kurslarına göndərildi.<ref group =s>SSRİ Hərbi-Dəniz Donanması Xalq Komissarının 0241 saylı əmri</ref> Kursları bitirdikdən sonra leytenant Cəlil Cavadov Şimal donanmasında "Kiçik ovçu" katerinin komandiri təyin olundu.<ref group =s>SSRİ HDD Xalq Komissarının 4 avqust 1943-cü il tarixli 0400 saylı əmri</ref> Bir neçə ay ərzində Cavadovun kateri Solovets yunqalar məktəbinin mühafizəsində iştirak etmişdir. 1943-cü ilin sonunda leytenant Cavadovun kateri Şimal Donanmasının [[Polyarnıy]] şəhərində bazası olan "kiçik ovçular" katerlər divizionunun tərkibinə daxil edildi. Divizionun katerləri qarşı tərəfin sualtı qayıqlarının axtarışını aparır, gəmiləri müşayiət edir, hava hücumlarından qoruyur, həmçinin qarşı tərəfin kommunikasiyalarında müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirir, mina sədləri qoyur, desantlar çıxarırdılar. Komandanlıq "kiçik ovçu"ları mütləq desant vasitələri tərkibinə daxil edirdi, çünki onlar [[fyord]]ların girişində atəşə tutulan zaman atəş sektorunu sürətlə keçib desant çıxarmaq iqtidarında idilər. "Kiçik ovçu"ların vacib tapşırıqlarından biri [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|sovet]] sualtı qayıqların minalanmış ərazilərdən keçirmək idi. [[Barens dənizi]]ndə belə keçidlərin biri zamanı Cavadovun kateri qarşı tərəfin keşikçi gəmisi ilə üz-üzə gəldi. Müqayisə olunmayan kiçik ölçüləri və atəş qüvvəsi olan Cavadovun kateri nəinki qarşı tərəfi qovmağa müvəffəq oldu, həm də sovet sualtı qayığını qarşılayıb limana keçirdi. Digər növbətçilik zamanı Cavadovun kateri minalanmış sahənin hüdudunda manevr edərək dərinlik bombaları ilə qarşı tərəfin sualtı qayığını qovdu, sonra isə sovet sualtı qayığını qarşıladı və limana keçirdi.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=74–88}}

1944-cü il [[Arktika]] naviqasiyasında Cavadovun kateri [[Kara dənizi]]ndə döyüş əməliyyatlarında iştirak etdi. 16 mart 1944-cü ildə o, [[baş leytenant]] rütbəsinə layiq görüldü.<ref group =s>SSRİ HDD Xalq Komissarının 16 mart 1944-cü il tarixli, 0199 saylı əmri</ref> 1944-cü ilin yazında Cavadov [[Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası]]na üzv qəbul olundu. 1944-cü il oktyabrında Cavadovun MO-4 kateri sovet donanmasının ən uğurlu desant əməliyyatlarından biri olan Liinaxamari desantında (1944-cü il, 12 oktyabr – 14 oktyabr) iştirak etdi.

Baş leytenant Cəlil Cavadovun Şimal Donanmasındakı döyüşlərdə iştirak etməsi 1944-cü il dekabrın 5-də [["Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə" medalı]] ilə qeyd olundu (medal 1945-ci il martın 7-də təqdim olunub).

=== Dunaydakı döyüşlər və Dunayın minalardan təmizlənməsində iştirakı ===
[[Fayl:BK-221. 1945-ci il.jpg|right|thumb|320px|<center>Cəlil Cavadovun komandiri olduğu BK-221 zirehli kater. 1945-ci il</center>]]
1945-ci il martın sonunda Cavadov yenidən yaradılmış Dunay Hərbi Donamasına təyinat aldı. 4 aprel 1945-ci ildə Cəlil Cavadov BK-221 zirehli katerin komandiri təyin olundu.<ref group=s>SSRİ HDD Xalq Komissarının 4 aprel 1945-ci il tarixli, 0650 saylı əmri</ref> Cavadovun zirehli kateri DHD-ın 1-ci zirehli katerlər briqadası 3-cü divizionu 4-cü dəstəsinə daxil idi.

1945-ci il aprelin əvvəlinə Cavadov [[Slovakiya]]nın [[Komarno]] şəhərinin azad edilməsində iştirak etdi. Komarno tutulduqdan sonra DHD gəmiləri [[Dunay]]la yuxarı qalxaraq öz artilleriyasının atəşi və keçidlərin təmin edilməsi ilə [[Bratislava]]ya doğru hücum edən qoşunlara kömək göstərirdilər. Cəlil Cavadov [[Bratislava]] uğrunda döyüşlərdə iştirak etdi. [[Vyana]] şəhəri yaxınlığında Cavadov xüsusilə fərqlənmişdir. Belə ki, gecələrin birində o, katerlə eni 500 m olan çayda 20&nbsp;km məsafə keçmiş, qarşı tərəfin əlində olan iki sahil arasında, partladılmış körpü qalıqları yanından ötmüş və təhlükəsiz yerdə kəşfiyyatçılar qrupunu çıxarmışdı. Geri qayıdanda kater qarşı tərəfin çarpazlaşan atəşinə məruz qalmış, matrosların yarıdan çoxu sıradan çıxmış, katerdə yanğın başlamışdır. Lakin kateri hündür sıldırımlı sahil altında gizlədərək heyət alovu söndürməyə nail olmuşdur. Daha sonra kater manevr edərək atəş zonasından çıxmış və sovet mövqelərinə çatmışdı. Səhəri gün Cavadovun tapdığı yolu və onun çıxardığı kəşfiyyatçıların məlumatlarını istifadə edən donanmanın gəmiləri Vyanaya doğru hərəkət etdilər. Vyana uğrunda döyüşlərdə dönüş 1945-ci il aprelin 11-də baş verdi. Həmin gün katerlər qrupu şəhərdə yeganə salamat qalmış körpüyə desant çıxardı və bununla da qarşı tərəfin qüvvələrini parçaladı. Cavadovun zirehli kateri desantın atəş dəstəyi qrupuna daxil olaraq qarşı tərəfin mövqelərini atəşə tuturdu. Aprelin 14-nə keçən gecə Vyana azad edildi. Hücumu davam etdirərək sovet qoşunları [[Avstriya]] paytaxtından şimala geri çəkilməyə çalışan alman qoşunlarını mühasirəyə alıb darmadağın etdi, Dunayın sol sahilində olan qarşı tərəfin güclü müqavimət məntəqələri Korneyburq və Floridsdorf şəhərlərini tutdu. Reydlərin birində Cavadov sahil kollarında pusquda dayanan alman gözətçi gəmisini məhv etdi.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=100–104}}

Vyana əməliyyatı bitəndən sonra DHD qarşısında yeni tapşırıq qoyuldu: [[Dunay]] farvatertini Curcadan Vyanaya qədər olan məsafədə minalardan təmizləmək. Burada təxminən 3300 mina var idi, yəni bir kilometrə orta hesabla 1,6 mina düşürdü. Minalardan təmizləmək üçün təkcə tral gəmiləri deyil, zirehli kater və minaatan katerləri ayrılmışdır. Onların minalarla mübarizə aparmaq üçün heç bir qurğuları yox idi, lakin güclü mühərrikləri tral barjalarını dartmağa imkan verirdi. 1945-ci il mayın 26-da Tilnedə partladılmış körpünün altından keçən zaman güclü axın olan yerdə mina ilə toqquşmadan yayınarkən Cavadovun kateri sahilə atıldı. Komandirin çevik hərəkətləri sayəsində heyət təxliyə olundu. Su axını kateri çevirərək batırdı. Zirehli kater qaldırıldı və təmirə göndərildi. Yoxlama göstərdi ki, baş verən hadisədə komandirin səhvi yox idi və o, təmirdən sonra sıraya qayıdan gəminin komandiri vəzifəsinə təyin edildi.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=105–109}}

1945-ci il oktyabrın 25-də [[almanlar]]la müharibə cəbhəsində komandanlığın döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsində fərqləndiyinə görə görə Cəlil Cavadov [["Qırmızı Ulduz" ordeni]] ilə təltif olundu.<ref group=s>1-ci Kerç-Vyana Qırmızıbayraqlı çay gəmiləri briqadası üzrə 25 oktyabr tarixli, 017 saylı əmri</ref><ref name="savash"/> [[SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti]]nin 1945-ci il 9 may tarixli Sərəncamına əsasən Cəlil Cavadov [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı]] ilə təltif olundu. Bu dövrdə Cavadovun ikinci "Qırmızı Ulduz" ordeni ilə təltif olunması barəsində təqdimat yazıldı, lakin təqdimat, ehtimal olunur ki, o zaman itirildi və orden ona yalnız 1953-cü ildə verildi. Dunayın minalardan təmizlənməsindəki fəaliyyəti təltiflə nəticələndi. 1945-ci il iyunun 6-da Cavadov [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı]] ilə təltif olundu.

=== Xəzərdə xidməti ===
[[Fayl:Cəlil Cavadov6.jpg|left|thumb|220px|<center>II dərəcəli kapitan Cəlil Cavadov, 1956-ci il</center>]]
1946-cı ilin sonunda Cavadov Xəzər Dəniz Donanmasına "kiçik ovçu"lar divizionu artillerist vəzifəsinə keçirildi. Baş leytenant Cəlil Cavadov 1947-ci il aprelin 18-də desant gəmiləri 1-ci əlahiddə artilleristi təyin olundu.<ref group=s>SSRİ Hərbi-Dəniz Qüvvələri Baş Komandanının 18 aprel 1947-ci il tarixli, 0129 saylı əmri</ref> 1947-ci ilin oktyabrın 10-da ona [[kapitan-leytenant]] rütbəsi verildi.<ref group=s>SSRİ HDD Baş Komandanın 1947-ci il 10 oktyabr tarixli, 01192 saylı əmri</ref> [[SSRİ Ali Soveti]] Rəyasət Heyətinin 1948-ci il 22 fevral sərəncamı ilə kapitan-leytenant [["Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı]] ilə təltif edildi.

14 fevral 1949-cu ildə kapitan-leytenant Cəlil Cavadov xidmətini davam etdirmək üçün SSRİ Donanmaya Könüllü Yardım Cəmiyyətinə ezam olundu.<ref group=s>SSRİ HDD Baş komandanının 14 fevral 1949-cu il tarixli, 0204 saylı əmri</ref><ref name="AME">{{harvnb|AME|2014|pp=195–196}}</ref> 16 yanvar 1958-ci ildə Müdafiə, Aviasiya və Kimyəvi qurulucuğa yardım (OSOAVİAXİM) Cəmiyyəti ləğv olundu və onun əsasında üç müstəqil könüllü cəmiyyət təşkil olundu: Orduya Yardım Könüllü Cəmiyyəti (Dosarm), Donanmaya Yardım Könüllü Cəmiyyəti (Dosflot), Aviasiyaya Yardım Könüllü Cəmiyyəti (Dosav).<ref group=s>SSRİ Nazirlər Kabinetinin 16 yanvar 1958-ci il tarixli qətnaməsi</ref> SSRİ Dosflot Cəmiyyəti hərbi-dəniz işinin təbliğatı, üzvlər və əhali arasında dəniz biliklərinin yayılması, SSRİ hərbi-dəniz qüvvəlləri ehtiyatına daxil olan mükəlləfiyyətlilərin hazırlanması və ixtisasların təkmilləşdirilməsi, hərbi-dəniz idmanı və dəniz modelçiliyinin inkişafı məqsədilə təşkil olunmuşdur. 24 fevral 1949-cu ildə Cavadov Azərbaycan SSR Dosflot cəmiyyəti respublika komitəsi sədr müavini təyin olundu.<ref group=s>SSRİ Dosflot üzrə 1949-cu il 24 fevral tarixli, 3/c saylı əmr</ref>

SSRİ Nazirlər Şurası 1951-ci il avqustun 20-də Dosarm və Dosflotu vahid cəmiyyət çərçivəsində — Ordu, Aviasiya və Donanmaya Yardım Ümumittifaq Cəmiyyətinə birləşdirmək qərarına gəldi.{{sfn|Ахмедов|2018|p=52}} 31 oktyabr 1951-ci ildə Cəlil Cavadov Bakı hərbi-dəniz klubunun baş komandir-təlimatçısı, 1951-ci il noyabrın 1-də OADYKC-in Hərbi-Dəniz tədris təşkilatının təlim bölməsinin rəisi təyin olundu.<ref group=s>OADYKC-nın 31 oktyabr 1951-ci il, 055/ok saylı əmri</ref>

6 noyabr 1951-ci ildə Cəlil Cavadova 3-cü dərəcəli kapitan rütbəsi verildi.<ref group=s>SSRİ Hərbi-Dəniz Nazirinin 6 noyabr 1951-ci il tarixli, 04234 saylı əmri</ref>
Hərbi-dəniz işinin təbliğatına və gənc kadrların hazırlanmasına Cavadov bütün qüvvələri səfərbər etdi. Cavadov 19 fevral 1953-cü ildə Azərbaycan SSR OADYKC [[Bakı vilayətı|Bakı vilayət]] komitəsinin sədri,<ref group=s>SSRİ OADYKC-ın 19 fevral 1953-cü il tarixli, 069/ok saylı əmri</ref> mayın 31-də isə Azərbaycan SSR OADYKC respublika komitəsinin müavini seçildi.<ref group=s>SSRİ OADYKC-ın 31 may 1953-cü il tarixli, 0163/ok saylı əmri</ref>{{sfn|Əhmədov|2018|pp=130–135}}

Azərbaycan OADYKC rəhbərliyində 1954-cü il fevralın 27-də Azərbaycan SSR OADYKC Birinci Respublika konfransı Cəlil Cavadovu Azərbaycan SSR OADYKC respublika komitəsinin sədri seçdi.<ref group=s>Konfrans qərarı № 0102/ok</ref>{{sfn|Ахмедов|2018|p=53}}

1956-cı ilin martında Cəlil Cavadov 2-ci dərəcəli kapitan hərbi rütbəsinə,<ref group=s>SSRİ HDD Baş komandanın 1956-cı il 24 mart tarixli, 0897 saylı əmri</ref> 1961-ci ildə Cəlil Cavadov 1-ci dərəcəli kapitan hərbi rütbəsinə layiq görüldü.<ref group=s>SSRİ Müdafiə Nazirinin 29 sentyabr 1961-ci il tarixli, 01596 saylı əmri</ref>

{{Qalereya
|Miqyas  = 320
|Ad      = 
|Yeri    = right
|Cismi   = 
|Çərçivə = 
|Fayl:Cəlil Cavadov 1958.jpg|<center><small>Cəlil Cavadov SSRİ OADKYC IV qurultayın deputatları arasında. Birinci cərgədə otururlar (soldan sağa): 2-ci dərəcəli kapitan Cəlil Cavadov, SSRİ OADKYC MK sədri ordu generalı A.L.Getman, Sovet İttifaqı Marşalı [[Semyon Budyonnı|S.M.Budyonnıy]]. 1958-ci il, [[Moskva]]</small> </center>
|Fayl:Cəlil Cavadov Vəli Axundov ilə.jpg|<center>[[Vəli Axundov]] ilə iclasların birində</center>
|Fayl:CəlilCavadov5.jpg|<center>Cəlil Cavadovun "SSRİ OADKYC Fəxri Nişanı" ilə təltif olunması. 1960-cı il.</center>
|Fayl:Cəlil Cavadov8.jpg|<center>Cəlil Cavadov</center>
|Fayl:Cəlil Cavadov 17.jpg|<center>Cəlil Cavadov</center>
|Fayl:Cəlil Cavadov9.jpg|<center>Cəlil Cavadov</center>}}
1959-cu ildə Cəlil Cavadov 5-ci çağırış Xilə seçki dairəsindən Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçildi. 1959–1963-cü illərdə Cavadov [[Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası|Azərbaycan Kommunist partiyası]] XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV qurultaylarının deputatı seçilmişdir. XXIV qurultayda o, Azərbaycan Kommunist Partiyası Təftiş Komissiyasının üzvü seçilmişdir. Cavadov 1959-1963-cü illərdə Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsi üzvlüyünə namizəd, 1962-1971-ci illərdə SSRİ OADYKC Rəyasət Heyətinin üzvü, 1967-ci ildə Ümumittifaq OADYKC VI qurultayında Ümumittifaq OADYKC MK üzvü seçildi.

1968-ci il fevralın 19-da Cəlil Cavadov kontr-admiral hərbi rütbəsinə layiq görüldü.<ref group=s>SSRİ Nazirlər Şurasının 110 saylı sərəncamı</ref> Cəlil Cavadov kontr-admiral rütbəsinə layiq görülən təkcə ilk azərbaycanlı deyil, həm də [[SSRİ]] müsəlman xalqlarının ilk nümayəndəsi idi.{{Efn|Kontr-admiral adına layiq görülən SSRİ türk-müsəlman xalqlarının ikinci nümayəndəsi eyni vaxtda iki nəfər hesab olunur — 1971-ci ildə bu yüksək ada layiq görülmüş [[Həmid Qasımbəyov|Həmid Həbib oğlu Qasımbəyov]] və Qazan tatarı Mars Camaloviç İskəndərov. Səhvən ilk kontr-admiral hesab olunan Qazan tatarı İsxaq İbhimoviç İlyasbəyov əslində 1917-ci ildə "donanma general-mayoru" rütbəsinə layiq görülmüşdür.}}{{sfn|Əhmədov|2018|p=176}}

Rəhbərlik etdiyi qurumun struktur və fəaliyyətini təkmilləşdirməyə çalışan Cavadov SSRİ OADYKC nümayəndə heyətinin tərkibində rəsmi xarici ezamiyyətlərdə iştirak etmişdi: 1968-ci ilin sentyabrında [[Bolqarıstan]]a və 1969-cu ilin noyabrında [[Macarıstan]]a səfərlər xüsusilə fərqlənmişdir.

11 aprel 1970-ci ildə döyüş və siyasi hazırlıqda əla göstəricilər, qoşunların idarə olunması və onların döyüş hazırlığının saxlanması, həmçinin çoxşaxəli ictimai fəaliyyətə görə [[SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti]] adından kontr-admirala [["Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı|"Hərbi şücaətə görə" medalı]] təqdim olundu.<ref group=s>SSRİ Müdafiə Naziri Sovet İttifaqı Marşalı [[Andrey Qreçko|A.Qreçkonun]] 1970-ci il 11 aprel tarixli, 49 saylı əmri</ref>

1971-ci il fevralın 7-də səhhətinə görə kontr-admiral Cəlil Cavadov Azərbaycan OADYKC sədri vəzifəsindən istefaya çıxdı. 31 dekabr 1971-ci ildə xidmətlərinə görə kontr-admirala təşəkkür elan olundu və o, "Admiral C.M.Cavadova Silahlı Qüvvələrdə qüsursuz xidmətə görə SSRİ müdafiə Nazirliyindən. 1971" yazısı olan adlı saatla təltif olundu.<ref group=s>SSRİ Müdafiə Nazirinin 31 dekabr 1971 tarixli əmri</ref>{{sfn|Əhmədov|2018|pp=185–186}}

Kontr-admiral Cəlil Cavadov 1980-ci il fevralın 6-da vəfat etdi. Ona Zabitlər Evində vida mərasimi keçirildi, fəxri qarovul bölüyü keçdi və məzar üzərində yaylım atəşi açıldı.

== Hərbi rütbələri ==
{{Şəkillər albomu
| yer = right
| istiqamət      = şaquli
| miqyas         = 300
| şəkil1         = Cəlil Cavadovun paqonları.jpg
| alt1= 
| izah1          = 
| şəkil2         = Cəlil Cavadovun paqonları 2.jpg
| alt2= 
| izah2          = <center>Cəlil Cavadovun poqonları</center>
}}
* [[miçman]] — 18 mart 1941
* [[leytenant]] — 24 iyun 1941
* [[baş leytenant]] — 16 mart 1944
* [[kapitan-leytenant]] — 10 oktyabr 1947
* 3-cü dərəcəli [[Kapitan (hərbi rütbə)|kapitan]] — 6 noyabr 1951
* 2-ci dərəcəli kapitan — 24 mart 1956
* 1-ci dərəcli kapitan — 29 sentyabr 1961
* [[Kontr-admiral]] — 19 fevral 1968

== Təltifləri ==
{{Şəkillər albomu
| yer = right
| istiqamət      = şaquli
| miqyas         = 250
| şəkil1         = Cəlil Cavadovun döyüş medalları.jpg
| alt1= 
| izah1          = <center>Cəlil Cavadovun bəzi döyüş medalları: '''soldan''' [["Sevastopolun müdafiəsinə görə" medalı]], [["Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı]] və [["Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə" medalı]] </center>
| şəkil2         = Qırmızı Ulduz ordeni-3.jpg
| alt2= 
| izah2          = <center>Kontr-admiralın "[["Qırmızı Ulduz" ordeni|Qırmızı Ulduz]]" ordenlərindən biri</center>
}}
'''Döyüş'''
* 2 dəfə [["Qırmızı Ulduz" ordeni]]{{Efn|Birinci orden 1947-ci ildə, ikinci isə 1953-cü ildə təqdim olunub}}
* [["Döyüş xidmətlərinə görə" medalı]]
* [["Sevastopolun müdafiəsinə görə" medalı]]
* [["Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı]] — 1 may 1944{{Efn|Medal 1945-ci ilin sonunda təqdim olunub}}
* [["Sovet Zapolyaryesinin müdafiəsinə görə" medalı]] — 5 dekabr 1944{{Efn|Medal 1945-ci il martın 7-də təqdim olunub}}
* [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı]] — 9 may 1945{{Efn|Medal 1946-ci il yanvarın 18-də təqdim olunub}}
* [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı]] — 6 iyun 1945{{Efn|Medal 1946-ci il iyunun 20-də təqdim olunub}}
* [["Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı]] — 22 fevral 1948{{Efn|Medal 1948-ci il avqustun 25-də təqdim olunub}}

'''OADYKC-da xidmətə görə'''
* [["Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı|"Hərbi şücaətə görə" medalı]] — 11 aprel 1970
* [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi" yubiley medalı]] — 1965
* [["SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı" medalı]] — 16 yanvar 1977
* [["Əmək veteranı" medalı]] — 16 iyun 1978
* "SSRİ OADYKC fəxri nişanı" — 22 mart 1960{{Efn|"SSRİ OADKYC-nin fəxri nişanı" SSRİ OADKYC-nin ən ali təltif nişanı idi və onunla kütləvi müdafiə, təlim, idman işinin inkişafı və maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsindəki böyük xidmətlərə görə OADKYC təşkilatları, fəalları və ştat işçiləri təltif olunurdu.}}
* "Fəal işə görə" döş nişanı — 14 may 1957
* "YHHM əlaçısı" döş nişanı — 1958
* 2 dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri fərmanı — 29 iyun 1964 və 22 fevral 1968
* Ümumittifaq OADKYC Mərkəzi Komitəsinin Fəxri fərmanı — 30 aprel 1965
* SSRİ Müdafiə nazirinin fəxri fərmanı — 10 mart 1969
* 2 dəfə "SSRİ OADYKC" xatirə fəxri nişanı
* "OADYKC 80 illiyi" yubiley medalı — 2004{{Efn|name=a|Medal ailəyə təqdim olunub}}
* [["1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 60 illiyi" yubiley medalı]] — 27 aprel 2005{{Efn|name=a}}

== Ailəsi ==
1948-ci il iyulun 19-da Cəlil Cavadov 1929-cu il təvəllüdlü Gülsüm Azad qızı Bağırbəyova ilə evləndi. Onun atası Bağırbəyov Azad Ələkbər oğlu 1888-ci ildə [[Şuşa]]da anadan olub. Bağırbəyovlar nəsli təkcə [[Azərbaycan]]da deyil, ondan kənarda da tanınırdı. Belə ki, Zülfüqar Mirzəələkbər oğlu Bağırbəyov çar ordusunda zabit olub, 33-cü [[Şərqi Sibir]] atıcı alayının podporuçiki kimi 1904-cü ildə [[Port Artur müharibəsi]]ndə fərqlənmiş və yaralanmışdır. Onun haqqında [[Çar Rusiyası]]nda geniş yayılmış "Niva" jurnalında məqalə də dərc olunmuşdu. Azad Bağırbəyov sənədlərdə Bağırov soyadı ilə Abşeron kəndlərindən birinə köçmüş, [[Bakı]]da işə düzələrək mənşəyini "fəhlə" kimi göstərirdi. O, 1943-cü ildə vəfat etmiş və uşaqları (böyük qızı Gülsüm, kiçik qızı Bahar) onun həyat yoldaşı Məxmər tərbiyələndirmişdir.{{sfn|Əhmədov|2018|pp=120–122}}

Cəlil Cavadovun övladları:
* Həmidə (1950-ci il təvəllüdlü, musiqi müəllimi)
* Fəridə (1953-cü il təvəllüdlü, [[mayor]])
* Cəmilə (1963-cü il təvəllüdlü, musiqi elmləri doktoru, [[professor]])
* Azadə (1964-cü il təvəllüdlü, dövlət qulluqçusu).

== Xatirəsi ==
[[Fayl:Cəlil Cavadov Xatirə lövhəsi.jpg|right|thumb|180px|Cəlil Cavadov yaşadığı evin qarşısındakı xatirə lövhəsi]]
10 fevral 1992-ci ildə [[Bakı]] şəhərində [[Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı]] tərəfindən [[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti]]nin vəsaiti hesabına "ilk azərbaycanlı kontr-admiral Cəlil Cavadovun yaşadığı Nərimanov prospektindəki 55 nömrəli evə xatirə lövhəsinin vurulması" tövsiyə olunmuşdur.<ref group=s>Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 10 fevral 1992-ci il tarixli, 74 saylı qərarı</ref> Qərar 1997-ci ildə icra olunmuş, [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin sərəncamı ilə Cavadovun yaşadığı ev üzərində (Zərifə Əliyeva küçəsi, 24) xatirə lövhəsi vurulub.{{sfn|Ахмедов|2018|pp=54–55}}

9 fevral 1993-cü ildə Azərbaycan OADYKC Bakı Nümunəvi Dəniz Məktəbinə kontr-admiral Cəlil Məmmədəli oğlu Cavadovun adı verilmişdir.<ref group=s>Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 9 fevral 1993-cü il tarixli, 73 saylı qərarı</ref> 1995-ci il mayın 9-da kontr-admiral Cəlil Cavadovun adı Xəzər Donanması Veteranları Fəxri kitabına salınıb.

2018-ci ildə Cəlil Cavadovun 100 illik yubileyi münasibətilə onun döyüş və xidməti yoluna həsr olunmuş və [[Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi|Müdafiə Nazirliyi]] tərəfindən çap edilmiş "Admiral Cavadov. Həyatı və döyüş yolu" kitabı yayımlanmış,<ref>{{cite web |url=http://science.gov.az/news/open/9304|title="Admiral Cavadov: həyatı və döyüş yolu" adlı kitab işıq üzü görüb|date= 6 dekabr 2018|publisher=[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]|accessdate=8 noyabr 2019 |language=az|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191108070336/http://science.gov.az/news/open/9304|archivedate=8 noyabr 2019}}</ref> [[CBC]] kanalı tərəfindən "Donanmanın əfsanəsi" ({{dil-ru|Легенда флота}}) adlı film çəkilmişdir.<ref>{{cite web |url=http://mct.gov.az/az/umumi-xeberler/admiral-celil-cavadovun-100-illiyi-tenteneli-sekilde-qeyd-edilecek|title=Admiral Cəlil Cavadovun 100 illiyi təntənəli şəkildə qeyd olunacaq|date= 17 dekabr 2018|publisher=[[Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi]]|accessdate=7 noyabr 2019 |language=az|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191107102438/http://mct.gov.az/az/umumi-xeberler/admiral-celil-cavadovun-100-illiyi-tenteneli-sekilde-qeyd-edilecek|archivedate=7 noyabr 2019}}</ref> 19 dekabrda isə [[Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi]]ndə admiralın yubileyi qeyd olunub.<ref>{{cite web |url=http://www.mct.gov.az/az/umumi-xeberler/muzeyde-admiral-celil-cavadovun-100-illiyi-qeyd-olunub|title=Muzeydə admiral Cəlil Cavadovun 100 illiyi qeyd olunub|date= 19 dekabr 2018|publisher=[[Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi]]|accessdate=8 noyabr 2019 |language=az|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191108071037/http://www.mct.gov.az/az/umumi-xeberler/muzeyde-admiral-celil-cavadovun-100-illiyi-qeyd-olunub|archivedate=8 noyabr 2019}}</ref>

== Qeydlər ==
{{Notelist}}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|2}}

=== Sənədlər ===
{{columns-list|2|
<references group=s/>
}}

== Ədəbiyyat ==

=== Azərbaycan dilində ===
{{Refbegin|2}}
* {{cite book|ref=harv|last = Əhmədov|first = Səbuhi|year = 2018|author-link =|title = Admiral Cəlil Cavadov: həyatı və döyüş yolu|pages = 212 səh.|location=Bakı|isbn = 978-9952-37-076-8}}
* {{AME|5|195–196|Cavadov Cəlil Məmmədəli oğlu}}
* {{ASE|10|391|Ҹавадов Ҹәлил Мәммәдәли оғлу}}
* {{məqalə|müəllif= |başlıq=Cəlil Məmmədəli oğlu Cavadov|nəşr="Bakının səsi" qəzeti|il=20–26 aprel 1997}}
* {{məqalə|müəllif=Əliyev Z.|başlıq=Onun mənəvi haqqı, bizim vətəndaşlıq borcumuz|nəşr="Səhər" qəzeti|il=13 iyul 1991}}
* {{məqalə|müəllif=Nəzirli Ş.|başlıq=Qəhrəmanların sorağında|nəşr="Bakı" qəzeti|il=7 aprel 1987}}
* {{məqalə|müəllif=Təranə|başlıq=Susqun ömrün qaynar xatirələri|nəşr="Kaspi" qəzeti|il=13–14 fevral 2001}}
* {{məqalə|müəllif=Yasinzadə Ə.|başlıq=Kontr-admiral Cavadov|nəşr="Yurddaş" qəzeti|il=13 iyun 1991}}
* {{məqalə|müəllif=Həsənov A.|başlıq=Admiral doğma kəndində|nəşr="Abşeron" qəzeti|il=26 aprel 1975}}
* {{məqalə|müəllif=Qritçenko A.|başlıq=Mərd və mətanətli adam|nəşr="Azərbaycan ordusu" qəzeti|il=9 avqust 1996}}
{{refend}}

=== Rus dilində ===
{{Refbegin|2}}
* {{cite magazine |ref=harv |last=Ахмедов |first=Сабухи |date=2018 |title=Первый адмирал Азербайджана |magazine=İRS — Международный Азербайджанский журнал |issue=5 |edition=95 |location=Баку |issn=1992-4828 |url=http://irs-az.com/new/files/2018/242/2887.pdf |language=ru |page=48–55 |access-date=2019-01-18 |archive-date=2022-01-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220117095601/https://irs-az.com/new/files/2018/242/2887.pdf |url-status=live }}
* {{cite book|author = [[Sergey Biryuzov|Б.С.Бирюзов]] |year = 1963|title = Советский солдат на балканах|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|author = |year = 1974|title = Военный путь Советского Военно-Морского флота|language = ru|location=Москва}}
* {{cite journal|date=1964|title=Быть полезными Родине|journal=Радио|issue=№4}}
* {{cite book|author = |year = 2015|title = В борьбе против нацизма мы были вместе. Каталог выставки.|publisher=Центральный Музей Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite journal|date=1994|title=Великая Отечественная. День за Днём.|journal=Морской сборник|issue=№8}}
* {{cite book|last1=Володин|first1=А.Н.|last2=Мерлай|first2=Н.М.|year = 1997|title = Медали СССР.|language = ru|location=Санкт-Петербург}}
* {{cite book|last1=Вьюненко|first1=Н.П.|last2=Мординов|first2=Р.Н.|year = 1957|title = Военные флотилии в Великой Отечественной войне.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|author = |year = 2005|title = Генералы Азербайджана.|publisher=[[Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi|Музей истории Азербайджана]]|language = ru|location=Баку}}
* {{cite book|last1=Головко|first1=А.Г.|year = 1984|title = Вместе с флотом.|language = ru|location=Москва}}
* {{məqalə|müəllif=Гритченко А.|başlıq=Через всю войну|nəşr="Xəzərin keşiyində" qəzeti|il=29 yanvar; 5, 12, 19, 26 fevral; 5, 12 mart 1994}}
* {{cite book|last1=Ермаш|first1=Л.Л.|last2=Бирюк|first2=В.С.|year = 1999|title = Малые охотники типа МО-IV.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite web|url = http://ivb.com.ua/stat90.htm|title = ЧВВМУ им. П.С.Нахимова. История. Люди. События. Энциклопедическое издание|author = Иванов В.Б.|date = |website = ivb.com.ua|accessdate = 7 noyabr 2019|language = ru|archiveurl = https://web.archive.org/web/20191107103029/http://ivb.com.ua/stat90.htm|archivedate = 7 noyabr 2019}}
* {{cite journal|date=1985|title=Имени героя. Бакинский радиоклуб имени Ази Асланова|journal=Радио|issue=№1}}
* {{cite book|last1=Кирин|first1=И.Д.|year = 1958|title = Черноморский флот в битве за Кавказ.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Козлов|first1=И.А.|last2=Шломин|first2=В.С.|year = 1983|title = Краснознаменный Северный флот.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Колесников|first1=Г.А.|last2=Рожков|first2=А.М.|year = 1986|title = Ордена и медали СССР.|language = ru|location=Минск}}
* {{cite journal|last1=Комал|first1=Ф.Б.|date=1990|title=Военные кадры накануне войны|journal=Военно-исторический журнал|issue=№2}}
* {{cite book|last1=Бережный|first1=С.С.|year = 1988|title = Корабли и суда ВМФ СССР 1925-1945. Справочник.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|year = 1990|title = Краснознаменная Каспийская флотилия: Знаменательные даты, события, документы, цифры, факты: Пособие для пропагандистов и агитаторов|language = ru|agency=Под руков. А.А. Гритченко.|location=Баку}}
* {{cite book|year = 1989|title = Краткий очерк истории боев и деятельности 6-го Краснознамённого Керченского дивизиона морских охотников Черноморского флота в период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.|language = ru|location=Одесса}}
* {{cite book|last1=Кузнецов|first1=Н.Г.|year = 1975|title = Курсом к победе.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Кузнецов|first1=Н.Г.|year = 1971|title = На флотах боевая тревога.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Локтионов|first1=И.И.|year = 1962|title = Дунайская флотилия в Великой Отечественной войне (1941-1945 гг.).|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|year = 1974|title = ужество старших – пример молодым|language = ru|location=Баку}}
* {{cite book|last1=Неменко|first1=А.В.|year = 2015|title = Черноморский флот в годы войны. 1941-1945.|language = ru|location=Москва}}
* {{cite journal|date=1985|title=Неуловимый монитор|journal=Моделист-конструктор|issue=№3}}
* {{cite book|last1=Огарков|first1=Н.В.|year = 1977|title = Советская Военная Энциклопедия.|chapter=Керченско-Венская бригада речных кораблей|volume=Т.IV|language = ru|page=144–145|location=Москва}}
* {{cite journal|last1=Плехов|first1=И.М.|last2=Хратов|first2=С.П.|year = 1982|title = Речные танки идут в бой.|language = ru|journal=Катера и яхты|issue=№4 (98)}}
* {{məqalə|müəllif=Самедов А.|başlıq=Первый адмирал Азербайджана|nəşr=газета "Гюнай"|il=13 июля 2002}}
* {{məqalə|başlıq=Свет для потомков|nəşr=газета "Вышка"|il=27 февраля 1985}}
* {{cite book|year = 1985|title = Великая Отечественная война 1941-1945. Энциклопедия.|chapter=Северный флот|language = ru|agency=Под ред. М.Козлова.|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Синенко|first1=В.И.|year = 1975|title = Операция "Килия-Веке"|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|last1=Фокеев|first1=К.Ф.|year = 1968|title = Десант в Линахамари|language = ru|location=Москва}}
* {{məqalə|müəllif=Скляров Ю.|başlıq=Его моральное право, наш гражданский долг|nəşr=газета "Каспиец"|il=15 августа 1991}}
* {{cite book|last1=Широковад|first1=А.|year = 2005|title = Поход на Вену|language = ru|location=Москва}}
* {{cite book|year = 1985|title = Великая Отечественная война 1941-1945. Энциклопедия.|chapter=Школа юнг|language = ru|agency=Под ред. М.Козлова.|location=Москва}}
{{refend}}

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Cəlil Cavadov}}
* {{YouTube | id= z3GKz6RiCtA|title= "Donanmanın əfsanəsi" — Cəlil Cavadovun həyat və fəaliyyətinə həsr olunmuş sənədli film }}
* {{YouTube|id= ICAusX0Mix0|title= Azərbaycanın ilk kontr-admiralının 100 illiyidir}}
* {{cite web|url = https://www.baku.ru/enc-show.php?id=63185&cmm_id=276|archiveurl = https://web.archive.org/web/20191107102907/https://www.baku.ru/enc-show.php?id=63185&cmm_id=276|archivedate = 7 noyabr 2019|title = Джавадов Джалил Мамедали оглы - первый контр-адмирал Азербайджана|website = baku.ru|accessdate = 7 noyabr 2019|language = ru}}
* {{cite web|url = http://www.peoples.ru/military/admiral/jalil_djavadov/|archiveurl = https://web.archive.org/web/20191107102727/https://www.peoples.ru/military/admiral/jalil_djavadov/|archivedate = 7 noyabr 2019|title = Джалил Джавадов|website = peoples.ru|accessdate = 7 noyabr 2019|language = ru}}
* {{cite web|url = http://pobeda1945.su/frontovik/3074|archiveurl = https://web.archive.org/web/20191107102704/http://pobeda1945.su/frontovik/3074|archivedate = 7 noyabr 2019|title = Джавадов Джалил Мамедали-оглы|website = pobeda1945.su|accessdate = 7 noyabr 2019|language = ru}}

[[Kateqoriya:Azərbaycan hərbçiləri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycanın hərbi dənizçiləri]]
[[Kateqoriya:Bakı qəzasında doğulanlar]]
[[Kateqoriya:Bakıda vəfat edənlər]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan SSR Ali Sovetinin V çağırış deputatları]]