41°12′24″ şm. e. 45°04′55″ ş. u.HGYO

Kəmərli: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k 5.191.51.54 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Babək Akifoğlu tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
k 62.217.138.117 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 2 redaktə geri qaytarılaraq Bikar tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu
Teq: Geri qaytarma
 
(27 istifadəçi tərəfindən edilmiş 47 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 38: Sətir 38:
|əvvəlki adı =
|əvvəlki adı =
|statuslu =
|statuslu =
|sahəsi = 39.59<ref name="icra">{{cite web|title=Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Qazax rayonunda hərbi təcavüzün nəticələri barədə MƏLUMAT|url=http://qazax-ih.gov.az/page/43.html|website=[[Qazax rayonu|Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti]]|accessdate=29 noyabr 2016}}</ref>
|sahəsi = 39.59<ref name="icra">{{cite web|title=Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Qazax rayonunda hərbi təcavüzün nəticələri barədə MƏLUMAT|url=http://qazax-ih.gov.az/page/43.html|website=[[Qazax rayonu|Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti]]|accessdate=29 noyabr 2016|archive-date=2019-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20190115113426/http://www.qazax-ih.gov.az/page/43.html|url-status=live}}</ref>
|hündürlük növü = dəniz səviyyəsi
|hündürlük növü = dəniz səviyyəsi
|YM mərkəzinin hündürlüyü = 550
|YM mərkəzinin hündürlüyü = 550
|iqlimi =
|iqlimi =
|rəsmi dili = Azərbaycan dili
|rəsmi dili = [[Azərbaycan dili]]
|əhalisi = 3,155<ref name="icra" />
|əhalisi = 3,155<ref name="icra" />
|siyahıyaalma ili =
|siyahıyaalma ili =
|sıxlığı =
|sıxlığı =
|aqlomerasiya =
|aqlomerasiya =
|milli tərkibi = [[Azərbaycanlılar]]
|milli tərkibi = [[azərbaycanlılar]]
|dini tərkib =
|dini tərkib =
|etnoxronim = [[İncəlilər (Qazax)]]
|etnoxronim = [[İncəlilər (Qazax)|İncəlilər]]
|saat qurşağı = +4
|saat qurşağı = +4
|DST =
|DST =
Sətir 64: Sətir 64:
'''Kəmərli''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nın [[Qazax rayonu]]nun inzibati ərazi vahidində kənd. [[İncə dərəsi]]nə aid üç kənddən biridir. [[Azərbaycan]]da qədim yaşayış məskənlərindən biri.
'''Kəmərli''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nın [[Qazax rayonu]]nun inzibati ərazi vahidində kənd. [[İncə dərəsi]]nə aid üç kənddən biridir. [[Azərbaycan]]da qədim yaşayış məskənlərindən biri.


[[1982]]-ci ildə kənd ərazisinin bir hissəsi yəni Korbulağ ərazisinin 1,5 hissəsi SSRİ Mərkəzi komitəsinin qərarı ilə Ermənistana verilmişdir. Kəmərlilər o dövr üçün çox ciddi sayılacaq müqavimət göstərmişdir.<ref>{{Cite web |title=Erməni işğalının nəticələri |url=http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/Consequences_of_Armenian_aggression.pdf |access-date=2010-06-21 |archive-date=2010-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100703010541/http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/Consequences_of_Armenian_aggression.pdf |url-status=dead }}</ref>
1982-ci ildə kənd ərazisinin bir hissəsi yəni Korbulağ ərazisinin 1,5 hissəsi SSRİ Mərkəzi komitəsinin qərarı ilə Ermənistana verilmişdir. Kəmərlilər o dövr üçün çox ciddi sayılacaq müqavimət göstərmişdir.<ref>{{Cite web |title=Erməni işğalının nəticələri |url=http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/Consequences_of_Armenian_aggression.pdf |access-date=2010-06-21 |archive-date=2010-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100703010541/http://karabakh-doc.azerall.info/ru/isegod/Consequences_of_Armenian_aggression.pdf |url-status=dead }}</ref>


==Etimologiya==
== Etimologiya ==
⚫
[[Kənd]]in adı Kimer (Kəmərli) tayfasının adından yaranmışdır. Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsindən köç edərək [[Azərbaycan]]da və Şərqi [[Anadolu]]da məskunlaşmşdılar. [[Herodot]]un yazdığına görə, e.ə. VIII əsrdə Şərqdən [[Qara dəniz]]in Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə [[skiflər]] gəlmişdilər. Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş, yığışıb Cənubi [[Qafqaz]]a, oradan da [[Kiçik Asiya]]ya köç etmişdilər. [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki, bu məlumatda skif deyildikdə, konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil. Çünki, antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir [[etnos]]un adı deyildi. [[Herodot]]un kimmerlər ("kimmer" sözün qədim [[yunan dili]]nə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər. İlk dəfə qədim yunan şairi [[Homer]] bu adı kimmer kimi işlətmiş, sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır. Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.
[[Kənd]]in adı Kimer (Kəmərli) tayfasının adından yaranmışdır.
⚫
Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsindən köç edərək [[Azərbaycan]]da və Şərqi [[Anadolu]]da məskunlaşmşdılar.[[Herodot]]un yazdığına görə,e.ə. VIII əsrdə Şərqdən [[Qara dəniz]]in Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə [[skiflər]] gəlmişdilər.Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş,yığışıb Cənubi [[Qafqaz]]a,oradan da [[Kiçik Asiya]]ya köç etmişdilər.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,bu məlumatda skif deyildikdə,konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil. Çünki, antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir [[etnos]]un adı deyildi. [[Herodot]]un kimmerlər ("kimmer" sözün qədim [[yunan dili]]nə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər,yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər.İlk dəfə qədim yunan şairi [[Homer]] bu adı kimmer kimi işlətmiş,sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır.Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.


Tədqiqatçılara görə,kimmerlər [[Qara dəniz]]in Qərb sahili tərəfdən,ya da [[Dəryal keçidi]]ndən Cənubi [[Qafqaz]]a,[[Kür]]-[[Araz]] vadisinin Qərb hissəsinə,[[Azərbaycan]]-[[Gürcüstan]] sərhəd zonasına gəlmiş,lakin burada çox dayanmayaraq [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) zonasına getmişlər.Qədim [[gürcülər]] kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ.M.Dyakonov,Midiya tarixi,səh.123) O zamanlar [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisində haylar (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində ərmənlər də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri [[türk]] mənşəli və [[Qafqaz]] dilli xalqlar idilər.Lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi [[Urartu]] dövlətinin (e.ə. IX-VII əsrlər) nəzarəti altında idi. E.ə. 715-ci ildə kimmerlər [[Urartu]] ordusu ilə toqquşurlar. Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.
Tədqiqatçılara görə, kimmerlər [[Qara dəniz]]in Qərb sahili tərəfdən, ya da [[Dəryal keçidi]]ndən Cənubi [[Qafqaz]]a, [[Kür]]-[[Araz]] vadisinin Qərb hissəsinə, [[Azərbaycan]]-[[Gürcüstan]] sərhəd zonasına gəlmiş, lakin burada çox dayanmayaraq [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) zonasına getmişlər. Qədim [[gürcülər]] kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ. M. Dyakonov, Midiya tarixi, səh.123) O zamanlar [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisində haylar (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində ərmənlər də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri [[türk]] mənşəli və [[Qafqaz]] dilli xalqlar idilər, lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi [[Urartu]] dövlətinin (e.ə. IX–VII əsrlər) nəzarəti altında idi. E.ə. 715-ci ildə kimmerlər [[Urartu]] ordusu ilə toqquşurlar. Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.


Kimmerlərin bir qismi [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisindən köç edərək [[Kiçik Asiya]]da məskunlaşır.Çünki onları Şimali [[Qara dəniz]] çöllərindən qovan [[skiflər]] ([[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] antik tarixçilərin burada skif adı altında [[saklar]]ı nəzərdə tutduğunu qeyd edir) ardlarınca Cənubi Qafaza gəlmişdilər.[[Kiçik Asiya]]ya köç edən kimmerlər burada [[Frigiya]] dövlətinin varlığına son qoyurlar.( Bəzi tədqiqatçılara görə haylar məhz frig tayfalarından biri idilər)Bu dövlətin tabeliyində olan və Hayasa adlı vilayətin sakinləri olan haylar (indiki [[ermənilər]]) qaçmağa üz qoyurlar və bütün [[Kiçik Asiya]]ya səpələnirlər.
Kimmerlərin bir qismi [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisindən köç edərək [[Kiçik Asiya]]da məskunlaşır. Çünki onları Şimali [[Qara dəniz]] çöllərindən qovan [[skiflər]] ([[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] antik tarixçilərin burada skif adı altında [[saklar]]ı nəzərdə tutduğunu qeyd edir) ardlarınca Cənubi Qafaza gəlmişdilər. [[Kiçik Asiya]]ya köç edən kimmerlər burada [[Frigiya]] dövlətinin varlığına son qoyurlar.(Bəzi tədqiqatçılara görə haylar məhz frig tayfalarından biri idilər) Bu dövlətin tabeliyində olan və Hayasa adlı vilayətin sakinləri olan haylar (indiki [[ermənilər]]) qaçmağa üz qoyurlar və bütün [[Kiçik Asiya]]ya səpələnirlər.


Kimerlərin bir hissəsi isə [[Kiçik Asiya]] ərazisindən [[Manna]] dövləti ərazisinə keçir.Sonrakı əsrlərdə isə kimmerlər yerli türklər-[[mannalar]] və [[madaylar]]la qaynayıb qarışırlar.Onların adları isə Kəmər,Kəmərli və Qəmərli kimi toponimlərdə qorunub saxlanır.
Kimerlərin bir hissəsi isə [[Kiçik Asiya]] ərazisindən [[Manna]] dövləti ərazisinə keçir. Sonrakı əsrlərdə isə kimmerlər yerli türklər-[[mannalar]] və [[madaylar]]la qaynayıb qarışırlar. Onların adları isə Kəmər, Kəmərli və Qəmərli kimi toponimlərdə qorunub saxlanır.


İlkin tədqiqatlar dövründə kimmerlər İrandilli etnos sayılırdı. İ.M.Dyakonov qeyd edirdi ki,"kimmer" adı bu etnosa kənardan verilmiş adıır və [[İran]] dillərində "həmişə hərəkətdə olan" anlamındadır.Belə çxır ki,bu [[etnos]]un əsl adı məlum deyil.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] isə qeyd edir ki,kənardan verilmə olduğu halda kimmer adı [[Toponimika|toponimlərdə]] əks oluna və qoruna bilməzdi. Sonrakıı araşdırmalar kimmerlərin həqiqətən də türk etnosu olduğunu sübut etdi.Kimmerlərin türk mənşəli olduğunu sübut edən bir neçə dəlil var:
İlkin tədqiqatlar dövründə kimmerlər İrandilli etnos sayılırdı. İ. M. Dyakonov qeyd edirdi ki,"kimmer" adı bu etnosa kənardan verilmiş adıır və [[İran]] dillərində "həmişə hərəkətdə olan" anlamındadır. Belə çxır ki, bu [[etnos]]un əsl adı məlum deyil. [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] isə qeyd edir ki, kənardan verilmə olduğu halda kimmer adı [[Toponimika|toponimlərdə]] əks oluna və qoruna bilməzdi. Sonrakıı araşdırmalar kimmerlərin həqiqətən də türk etnosu olduğunu sübut etdi. Kimmerlərin türk mənşəli olduğunu sübut edən bir neçə dəlil var:


1)"Kəmər" etnonimi qədim türkcə kam (qam) –şaman və bir sıra türk tayfa adları üçün (avar,bolqar,qacar,sabar,xəzər və s) üçün səciyyəvi olan "ər" – kişi,ər,döyüşçü sözlərindəndir.Bu fikir ilk dəfə F.Cəlilov tərəfindən irəli sürülmüşdür.Qeyd etmək lazımdır ki,kəmər etnoniminin birinci komponenti olan "kəm","qam" sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü təşkil edir:Kamak ([[Azərbaycan]]da Qaymaqlı kəndlərinin adlarında qalmışdır),kaman,yaxud kuman (rus ənbələrində poloves adlandırılırlar),kamat (kumat) və s.
1)"Kəmər" etnonimi qədim türkcə kam (qam) –şaman və bir sıra türk tayfa adları üçün (avar, bolqar, qacar, sabar, xəzər və s) üçün səciyyəvi olan "ər" – kişi, ər, döyüşçü sözlərindəndir. Bu fikir ilk dəfə F. Cəlilov tərəfindən irəli sürülmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, kəmər etnoniminin birinci komponenti olan "kəm","qam" sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü təşkil edir:Kamak ([[Azərbaycan]]da Qaymaqlı kəndlərinin adlarında qalmışdır), kaman, yaxud kuman (rus ənbələrində poloves adlandırılırlar), kamat (kumat) və s.


2)Q.A.Melikişvili yazır ki,kimmerlər [[Qafqaz Albaniyası]]nın Qərbində də yaşamışlar.(Q.A.Meliişvili,Qədim Şərq mənbələri Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixi haqqında,Tiflis,1954) Q.Qeybullayev isə qeyd edir ki,Cənubi [[Qafqaz]]a gələn kimmerlərin bir hissəsi Azərbaycan respublikasının Qərb bölgəsində,[[Gürcüstan]]da və indiki [[Ermənistan]] respublikası ərazisində daimi məskunlaşmışdılar.[[Qazax]] – [[Borçalı]] bölgəsində Böyük və Kiçik Kəmərli,Kəmərqaya,Qəmərli kəndlərinin adları da bu tayfa ilə bağlıdır.XIX əsrin sonlarında [[Qafqaz]]da Kəmərli adlı yeddi kənd məlum idi.Kimmerlər [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) toponimikasında da öz izlərini qoymuşlar.[[İrəvan]] yaxınlığında orta əsrlərdə Qumri,Qəmri adlı türk kəndləri məlumdur.Hay mənbələrində bu toponim Kumayr kimi xatırlanır.Erməni tarixçisi Y.A.Manandyan yazır ki,"kumar" toponimi ("y" səsi erməni dilində əlavə olunmadır,kumar isə kamarın fonetik formasıdır.) kimmer etnonimini əks etdirir.[[Türkiyə]] ərazisində də Kəmərli toponimləri məlumdur.[[Güney Azərbaycan]]da Qaşqay tayfasının bir qolu Qəmər adlanır.Bütün bunlar sübut edir ki,antik müəlliflərin kimmer kimi işlətdikləri qəmər və ya kəmər etnonimi kənardan verilmə ad deyil,özünüadlandırmadır.Bu etnonimin kəmər yaxud da qəmər formasında olmasını onun [[Assur]] mənbələrində Qamer kimi yazılması da sübut edir.(İ.M.Dyakonov,Assur-Babil mənbələri Urartu tarixi haqqında,1951)
2)Q. A. Melikişvili yazır ki, kimmerlər [[Qafqaz Albaniyası]]nın Qərbində də yaşamışlar.(Q. A. Meliişvili, Qədim Şərq mənbələri Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixi haqqında, Tiflis,1954) Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, Cənubi [[Qafqaz]]a gələn kimmerlərin bir hissəsi Azərbaycan respublikasının Qərb bölgəsində,[[Gürcüstan]]da və indiki [[Ermənistan]] respublikası ərazisində daimi məskunlaşmışdılar.[[Qazax]] – [[Borçalı]] bölgəsində Böyük və Kiçik Kəmərli, Kəmərqaya, Qəmərli kəndlərinin adları da bu tayfa ilə bağlıdır. XIX əsrin sonlarında [[Qafqaz]]da Kəmərli adlı yeddi kənd məlum idi. Kimmerlər [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) toponimikasında da öz izlərini qoymuşlar.[[İrəvan]] yaxınlığında orta əsrlərdə Qumri, Qəmri adlı türk kəndləri məlumdur. Hay mənbələrində bu toponim Kumayr kimi xatırlanır. Erməni tarixçisi Y. A. Manandyan yazır ki,"kumar" toponimi ("y" səsi erməni dilində əlavə olunmadır, kumar isə kamarın fonetik formasıdır.) kimmer etnonimini əks etdirir.[[Türkiyə]] ərazisində də Kəmərli toponimləri məlumdur.[[Güney Azərbaycan]]da Qaşqay tayfasının bir qolu Qəmər adlanır. Bütün bunlar sübut edir ki, antik müəlliflərin kimmer kimi işlətdikləri qəmər və ya kəmər etnonimi kənardan verilmə ad deyil, özünüadlandırmadır. Bu etnonimin kəmər yaxud da qəmər formasında olmasını onun [[Assur]] mənbələrində Qamer kimi yazılması da sübut edir.(İ. M. Dyakonov, Assur-Babil mənbələri Urartu tarixi haqqında,1951)


3)Kimmerlərin çar adları da (çar sözü qədim türkcədə "sər" – hökmdar sözündəndir və [[slavyanlar]] da bu sözü [[qıpçaqlar]]dan mənimsəmişlər) türk mənşəlidir:
3)Kimmerlərin çar adları da (çar sözü qədim türkcədə "sər" – hökmdar sözündəndir və [[slavyanlar]] da bu sözü [[qıpçaqlar]]dan mənimsəmişlər) türk mənşəlidir:


[[Güney Azərbaycan]] ərazisində kimmer etnonimi kamar,komar,kəmər və qomar formalarında iki Komar, Kəmər, Kəmərdaran, iki Kamara, Kamarabad,Qemar, Qamarabad, Kamare,Kəmər-binə, Kamare-pain, Kamare-siyah, Kamaran və b. Yaşayış məntəqələrinin adlarında qalmışdır.Göstərilən kəndlərin hamısının əhalisi [[Azərbaycan türkləri]]dir.
[[Güney Azərbaycan]] ərazisində kimmer etnonimi kamar, komar, kəmər və qomar formalarında iki Komar, Kəmər, Kəmərdaran, iki Kamara, Kamarabad, Qemar, Qamarabad, Kamare, Kəmər-binə, Kamare-pain, Kamare-siyah, Kamaran və b. Yaşayış məntəqələrinin adlarında qalmışdır. Göstərilən kəndlərin hamısının əhalisi [[Azərbaycan türkləri]]dir.


İ.M.Artamanovun fikrincə,kimmerlər sonra [[Ön Asiya]]dan geriyə-Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsinə də köç etmişlər.Lakin Güney [[Qafqaz]]da və [[Güney Azərbaycan]]da kimmer etnonimini əks etdirən toponimlərin mövcudluğu göstərir ki,kimmerlərin bir hissəsi burada daimi məskunlaşmışdı.
İ. M. Artamanovun fikrincə, kimmerlər sonra [[Ön Asiya]]dan geriyə-Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsinə də köç etmişlər, lakin Güney [[Qafqaz]]da və [[Güney Azərbaycan]]da kimmer etnonimini əks etdirən toponimlərin mövcudluğu göstərir ki, kimmerlərin bir hissəsi burada daimi məskunlaşmışdı.


Qeyd etmək lazımdır ki,[[Ön Asiya]]nın və Cənubi [[Qafqaz]]ın qədim xalqları haqqında e.ə. VII əsrdə tərtib olunmuş və [[Bibliya]]da da əksini tapmış şəcərə cədvəlində kəmərlərin adı Qomer kimi çəkilir.Bu göstərir ki,kimmerlər e.ə. VII əsrdə [[Ön Asiya]]da nüfuzlu etnos sayılırdı.[[Qafqaz albanları]]ndan olan tarixçi [[Moisey Kalankatlı]]nın qədim xalqlara aid şəcərə cədvəlində də Maday və Aşkenaz (Sak) etnosları Qəmər etnosu ilə əlaqəli verilmişdir:"Yafətin oğlu Qəmər,onun oğlu Maday,onun oğlu Aşkenaz,onun oğlu Sarmat."([[Alban ölkəsinin tarixi]],I kitab,II fəsil)
Qeyd etmək lazımdır ki,[[Ön Asiya]]nın və Cənubi [[Qafqaz]]ın qədim xalqları haqqında e.ə. VII əsrdə tərtib olunmuş və [[Bibliya]]da da əksini tapmış şəcərə cədvəlində kəmərlərin adı Qomer kimi çəkilir. Bu göstərir ki, kimmerlər e.ə. VII əsrdə [[Ön Asiya]]da nüfuzlu etnos sayılırdı.[[Qafqaz albanları]]ndan olan tarixçi [[Moisey Kalankatlı]]nın qədim xalqlara aid şəcərə cədvəlində də Maday və Aşkenaz (Sak) etnosları Qəmər etnosu ilə əlaqəli verilmişdir:"Yafətin oğlu Qəmər, onun oğlu Maday, onun oğlu Aşkenaz, onun oğlu Sarmat."([[Alban ölkəsinin tarixi]], I kitab, II fəsil)


Kimmerlərin bir hissəsi isə [[Krım]]ın dağlıq ərazisində (bəzi tədqiqatçılara görə əsasən [[Kerç yarımadası]]nda) yaşamışdır.[[Herodot]]dan başlayaraq antik mənbələrdə onlar tavrlar,onların ərazisi isə Tavrida adlanmışdır.Həmin mənbələrdə tavrlar yaylaq maldarlığı ilə məşğul olan xalq kimi səciyyələndirilir.Onlarda Foanta adlı hökmdar adı da məlumdur ki,bu da qədim türklərdə Tuvantay adının qədim yunan dilində təhrif edilmiş formasıdır.
Kimmerlərin bir hissəsi isə [[Krım]]ın dağlıq ərazisində (bəzi tədqiqatçılara görə əsasən [[Kerç yarımadası]]nda) yaşamışdır.[[Herodot]]dan başlayaraq antik mənbələrdə onlar tavrlar, onların ərazisi isə Tavrida adlanmışdır. Həmin mənbələrdə tavrlar yaylaq maldarlığı ilə məşğul olan xalq kimi səciyyələndirilir. Onlarda Foanta adlı hökmdar adı da məlumdur ki, bu da qədim türklərdə Tuvantay adının qədim yunan dilində təhrif edilmiş formasıdır.


==Tarixi==
== Tarixi ==
*Kəmərli kəndi [[İncəçay|İncə çayının]] vadisində, dağlıq ərazidə yerləşir. [[Qazax]] [[tayfa]] ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.<ref>http://www.qazax.net/az/vilages.htm</ref>
* Kəmərli kəndi [[İncəçay|İncə çayının]] vadisində, dağlıq ərazidə yerləşir. [[Qazax]] [[tayfa]] ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.qazax.net/az/vilages.htm |access-date=2011-09-05 |archive-date=2015-10-17 |archive-url=https://archive.today/20151017194455/http://www.qazax.net/az/vilages.htm |url-status=live }}</ref>


==Toponimikası==
== Toponimikası ==
Kəmərli oyk., sadə. [[Qazax]] r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də [[kənd]]. [[İncəçay]]ın sahilində, dağlıq ərazidədir. Yaşayış məntəqəsi Qazax tayfa ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Mənşəcə [[qıpçaq]] tayfalarından olan kəmərlilərin adına [[İran]]dakı qaşqayların tərkibində, [[Ermənistan]], [[Türkiyə]] [[Toponimika|toponimiyasında]] da rast gəlmək mümkündür. Tədqiqatçılar kəmərli etnonimini mənşəcə e.ə. [[VII əsr]]də [[Cənubi Qafqaz]]a gəlmiş kimmerilərlə də əlaqələndirirlər.<ref>Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]. [[Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu]]. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427</ref>
Kəmərli oyk., sadə. [[Qazax]] r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də [[kənd]]. [[İncəçay]]ın sahilində, dağlıq ərazidədir. Yaşayış məntəqəsi Qazax tayfa ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Mənşəcə [[qıpçaq]] tayfalarından olan kəmərlilərin adına [[İran]]dakı qaşqayların tərkibində, [[Ermənistan]], [[Türkiyə]] [[Toponimika|toponimiyasında]] da rast gəlmək mümkündür. Tədqiqatçılar kəmərli etnonimini mənşəcə e.ə. [[VII əsr]]də [[Cənubi Qafqaz]]a gəlmiş kimmerilərlə də əlaqələndirirlər.<ref>Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]. [[Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu]]. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427</ref>


==Coğrafiyası və iqlimi==
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kəmərli kəndi [[Qazax rayonu]]nun qərbində, [[İncə dərəsi]]ndə, İncəsu çayının ([[Kür]]ün qolu) sağ sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.
Kəmərli kəndi [[Qazax rayonu]]nun qərbində, [[İncə dərəsi]]ndə, İncəsu çayının ([[Kür]]ün qolu) sağ sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.


Kəmərli kəndi qərbdən Ermənistan Respublikasının [[Barana rayonu]]nun (Noyemberyan) mərkəzi olan Barana şəhəri ilə, şərqdən Qazaxın [[Qaymaqlı]] kəndiylə, çöllük ərazilərdən şimaldan Qazaxın [[İkinci Şıxlı]], cənub-qərbdən [[Qərbi Azərbaycan]]ın [[Barana rayonu]]nun (Noyemberyan) Balakənd, cənubdan isə Qurumsu kəndi ilə sərhəddir.
Kəmərli kəndi qərbdən Ermənistan Respublikasının [[Barana rayonu]]nun (Noyemberyan) mərkəzi olan Barana şəhəri ilə, şərqdən Qazaxın [[Qaymaqlı]] kəndiylə, çöllük ərazilərdən şimaldan Qazaxın [[İkinci Şıxlı]], cənub-qərbdən [[Qərbi Azərbaycan]]ın [[Barana rayonu]]nun (Noyemberyan) Balakənd, cənubdan isə Qurumsu kəndi ilə sərhəddir.


İqlimi mülayim qış və isti yayla xarakterizə olunur. Qışı quraq keçir. [[1984-cü il]]də [[Ermənistan]] rəhbərliyi [[Azərbaycan]]ın [[Qazax rayonu]]nun Kəmərli kəndinin 1675 ha torpaq sahəsinə iddia irəli sürmüşdü. Bu ərazi Ermənistan SSR Noyemberyan rayonunun Dovex kəndi ilə Qazax rayonunun Kəmərli kəndi arasında yerləşir. Kəmərli əhalisi erməni iddialarını dayandırmaq üçün rayon rəhbərliy və Azərbaycan hökumətinə dəfələrlə müraciət etmişdir. Hətta Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinə müraciətlər belə nəticələr vermədi. 24 oktyabr 1984-cü il tarixində Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini Ş.Rasizadə, Azərbaycan KP MK Qazax rayon partiya komitəsinin birinci katibi A.Süleymanov, rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri B.Eyyubov və digər rəsmi şəxslər Kəmərli kəndindən 6&nbsp;km aralıda yerləşən Bataqlı bulaq deyilən yerə gəlmişlər. Onların Ermənistanın əsassız iddia etdiyi meşə massivinə baxmaq istəyi kənd əhalisini hiddətləndirmişdi. Həyati mənafelərinə toxunan məsələnin qoyuluşundan narazı olan kənd sakinləri gələnləri daşa basıb, Ş.Rasizadənin maşınını aşırmışdılar. Yaranmış vəziyyət Azərbaycan KP MK bürosunun 1984-cü il 12 noyabr tarixli iclasında “Qazax rayonunun Kəmərli kəndində münaqişə haqqında” adı altında müzakirə edildi. İclası açan MK-nın birinci katibi Kamran Bağırov bu məsələ ilə bağlı Moskvadan göstəriş verildiyini də etiraf etdi. Müzakirələrdən sonra MK bürosu müvafiq qərar qəbul etdi və Moskvanın təzyiqi ilə Ermənistanın əsassız ərazi iddiasını təmin etdi.
İqlimi mülayim qış və isti yayla xarakterizə olunur. Qışı quraq keçir. 1984-cü ildə [[Ermənistan]] rəhbərliyi [[Azərbaycan]]ın [[Qazax rayonu]]nun Kəmərli kəndinin 1675 ha torpaq sahəsinə iddia irəli sürmüşdü. Bu ərazi Ermənistan SSR Noyemberyan rayonunun Dovex kəndi ilə Qazax rayonunun Kəmərli kəndi arasında yerləşir. Kəmərli əhalisi erməni iddialarını dayandırmaq üçün rayon rəhbərliy və Azərbaycan hökumətinə dəfələrlə müraciət etmişdir. Hətta Sov. İKP Mərkəzi Komitəsinə müraciətlər belə nəticələr vermədi. 24 oktyabr 1984-cü il tarixində Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini Ş. Rasizadə, Azərbaycan KP MK Qazax rayon partiya komitəsinin birinci katibi A. Süleymanov, rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri B. Eyyubov və digər rəsmi şəxslər Kəmərli kəndindən 6 km aralıda yerləşən Bataqlı bulaq deyilən yerə gəlmişlər. Onların Ermənistanın əsassız iddia etdiyi meşə massivinə baxmaq istəyi kənd əhalisini hiddətləndirmişdi. Həyati mənafelərinə toxunan məsələnin qoyuluşundan narazı olan kənd sakinləri gələnləri daşa basıb, Ş. Rasizadənin maşınını aşırmışdılar. Yaranmış vəziyyət Azərbaycan KP MK bürosunun 1984-cü il 12 noyabr tarixli iclasında "Qazax rayonunun Kəmərli kəndində münaqişə haqqında" adı altında müzakirə edildi. İclası açan MK-nın birinci katibi Kamran Bağırov bu məsələ ilə bağlı Moskvadan göstəriş verildiyini də etiraf etdi. Müzakirələrdən sonra MK bürosu müvafiq qərar qəbul etdi və Moskvanın təzyiqi ilə Ermənistanın əsassız ərazi iddiasını təmin etdi.


Hazırda bu ərazi hər iki tərəfdən minalanıb və nə ermənilər, nə azərbaycanlılar əraziyə daxil ola bilmirlər. Beləliklə Kəmərli kəndi Daş bulaq, Almalı bulaq, Məsçidin bulağı, Tutlu dərə, Fındıqlı bulağı, Hayvalı bulağı, Birinci Dərəbəyli, İkinci Dərəbəyli, Bala Cövüzlü, Böyük Cövüzlü, Soyuq bulaq, Kömürxana, Battaqlı, Xanımın yurdu, Qara qaya və s. dədə-baba meşəliklərindən məhrum oldu.
Hazırda bu ərazi hər iki tərəfdən minalanıb və nə ermənilər, nə azərbaycanlılar əraziyə daxil ola bilmirlər. Beləliklə Kəmərli kəndi Daş bulaq, Almalı bulaq, Məsçidin bulağı, Tutlu dərə, Fındıqlı bulağı, Hayvalı bulağı, Birinci Dərəbəyli, İkinci Dərəbəyli, Bala Cövüzlü, Böyük Cövüzlü, Soyuq bulaq, Kömürxana, Battaqlı, Xanımın yurdu, Qara qaya və s. dədə-baba meşəliklərindən məhrum oldu.


==Əhalisi==
== Əhalisi ==
*Kənddə 3155<ref name="icra"/> nəfər [[əhali]] yaşayır. Kənd əhalisi [[Azərbaycan türkləri]]ndən ibarətdir.
* Kənddə 3155<ref name="icra"/> nəfər [[əhali]] yaşayır. Kənd əhalisi [[Azərbaycan türkləri]]ndən ibarətdir.


==Görkəmli şəxsləri==
== Görkəmli şəxsləri ==
⚫
* [[Rafiq Alıcanov]] (1965–1993) – [[Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı]].
*[[Əlövsət Qocayev]] - (1956)
⚫
* [[Aşıq Cəlal Qəhrəmanov]] (1928–1978) — Azərbaycan aşığı.
Azərbaycan Respublikasından Amerika Birləşmiş Ştatlarına İLK səfər edən BANKİR
⚫
* [[Aslan Kəmərli]] (1942–1992) — şair, 1981-ci ildən [[Azərbaycan Yazıçılar Birliyi]]nin üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1975). "Azərbaycan" qəzetinin bölgə müxbiri olub.
⚫
*[[Rafiq Alıcanov]] – (1965-1993) Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
⚫
* [[Ələddin İncəli]] (1930–2017) — Şair, publisist, jurnalist, [[Azərbaycan Yazıçılar Birliyi]]nin üzvü. Redaksiyada işlədiyi illərdə "Əməkdə fərqlənməyə görə", "Rəşadətli əməyə görə", "Əmək veteranı" medalları ilə təltif olunmuşdur. Qazax rayon kino birliyinin direktoru kimi də fəaliyyət göstərib.
⚫
*[[Aşıq Cəlal Qəhrəmanov]] ({{Comment|d.|Doğulub}} [[1928]] – {{Comment|ö.|Ölüb}} [[1978]]) — Azərbaycan aşığı.
* [[Şükür Bayramov]] (1928-1994) Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
⚫
*[[Aslan Kəmərli]] (1942-1992) — şair, 1981-ci ildən [[Azərbaycan Yazıçılar Birliyi]]nin üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1975). "Azərbaycan" qəzetinin bölgə müxbiri olub.
⚫
* [[Vəli Ləzgiyev]] (1909–1968) — Şair, partizan.
⚫
*[[Ələddin İncəli]] ({{Comment|d.|Doğulub}}) [[1930]] - Şair, publisist, jurnalist, [[Azərbaycan Yazıçılar Birliyi]]nin üzvü. Redaksiyada işlədiyi illərdə " Əməkdə fərqlənməyə görə", " Rəşadətli əməyə görə", "Əmək veteranı" medalları ilə təltif olunmuşdur. Qazax rayon kino birliyinin direktoru kimi də fəaliyyət göstərib.
⚫
* [[Qafar Sarıvəlli]] (1956) — rəssam, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü.
*[[Şirin Qiyasbəyli]] — ([[1889]]-[[1943]]) — Azərbaycan jurnalisti, pedaqоq, yazıçı, ictimai xadim.
* [[Mürsəl Həkimov]] (1929–2006) — ədəbiyyatşünas, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru (1986), professor (1989).
⚫
*[[Vəli Ləzgiyev]] (1909-1968) - Şair, Partizan.
* [[Mahmud Allahmanlı]] (1960) — filologiya elmləri doktoru (2008), [[professor]] (2009), folklorşünas alim, tənqidçi, publisist.
⚫
*[[Qafar Sarıvəlli]] (1956) - Məşhur rəssam, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü.
*[[Mürsəl Həkimov]] (d. [[1929]]) — ədəbiyyatşünas, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru (1986), professor (1989).
* [[Abbas Abbasov (mühəndis)|Abbas Abbasov]] (1928-2009) azərbaycanlı alim, texnika emləri doktoru, professor.
*[[Mahmud Allahmanlı]] (1960) — filologiya elmləri doktoru ([[2008]]), [[professor]] ([[2009]]), fоlklоrşünas alim, tənqidçi, publisist.
* [[Xanbaba Bayramov]] (d.1928) — texnika elmləri doktoru, professor.
* [[Avdı Qoşqar]] (1958) azərbaycanlı şair, publisist, [[Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti]].
*[[Sevinc Qiyasbəyli]] - (1966) Həkim onkoloq, tibb elmləri doktoru, [[professor]], [[Milli Onkologiya Mərkəzi]] I kimyaterapiya şöbəsinin böyük elmi əməkdaşı.
* [[Süleyman Osmanoğlu]] (1952-2011)- azərbaycanlı jurnalist.
* [[Əli Oruc oğlu Orucov]] - Güləşçi,SSRİ idman ustası,Hüquq elmləri namizədi,1-ci Qarabağ müharibəsi Veteranı,Prezidentin Təhlükəsizlik Xidmətinin Polkovniki,Prezidentin şəxsi mühavizəçisi.


==Maddi-mədəni irsi==
== Maddi-mədəni irsi ==
*[[Alban məbədinin qalıqları (Kəmərli)]] — [[Qazax rayonu]]nun Kəmərli kəndində yerləşir. Orta əsrlərə aiddir. Ölkə əhəmiyyətli [[Arxeologiya|arxeoloji]] abidədir.
* [[Alban məbədinin qalıqları (Kəmərli)]] — [[Qazax rayonu]]nun Kəmərli kəndində yerləşir. Orta əsrlərə aiddir. Ölkə əhəmiyyətli [[Arxeologiya|arxeoloji]] abidədir.


==Xalça mədəniyyəti ==
== Xalça mədəniyyəti ==
*[[Kəmərli xalçaları]]
* [[Kəmərli xalçaları]]


==Kənd təsərrüfatı==
== Kənd təsərrüfatı ==
*[[Kənd təsərrüfatı]]nın əsasını [[əkinçilik]], [[heyvandarlıq]], [[taxılçılıq]], [[tərəvəzçilik]], [[bağçılıq]], [[üzümçülük]] və [[narçılıq]] təşkil edir. Əsas kənd-təsərrüfat bitkiləri [[taxıl]], [[kartof]] və başqalarıdır.
* [[Kənd təsərrüfatı]]nın əsasını [[əkinçilik]], [[heyvandarlıq]], [[taxılçılıq]], [[tərəvəzçilik]], [[bağçılıq]], [[üzümçülük]] və [[narçılıq]] təşkil edir. Əsas kənd-təsərrüfat bitkiləri [[taxıl]], [[kartof]] və başqalarıdır.


⚫
== Mənbələr ==
==Tanınmış soyları==
⚫
* [[Kimmerlər#sitat istinad-1|Jump up↑]] Qeybullayev Q. Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh.
*[[Orucov|Orucovlular]] Azərbaycan xalqının tanınmış soylarından biri. Qazax Rayonunun [[Kəmərli]] kəndinə mənsub nəsildir. Ali Nümayəndələri - Qəhət Orucov, İqbal Orucov, Tural Orucov, Vüqar Orucov, İbrahim Orucov, Səməd Orucov.
⚫
* Q. Ə. Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü taxindən, Bakı,1994
⚫
* Q. Ə. Qeybullayev-Qədim türklər və Ermənistan, Bakı,1993
⚫
* İ. M. Dyakonov-Midiya tarixi, Moskva-Leninqrad,1956
⚫
* M. Kalankatlı-Alban ölkəsinin tarixi, Bakı,2007
⚫
* Ə. Ələkbərli-Qədim türk-oğuz yurdu Ermənistan, Bakı,1994
⚫
* İ. M. Dyakonov-Moskva,1981


==Xarici keçidlər==
== İstinadlar ==
*[http://archive.li/tTWhY Azərbaycan Respublikasi Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti. Bələdiyyələr]

⚫
==Mənbələr==
⚫
*[[Kimmerlər#sitat istinad-1|Jump up↑]] Qeybullayev Q. Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh.
⚫
*Q.Ə.Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü taxindən,Bakı,1994
⚫
*Q.Ə.Qeybullayev-Qədim türklər və Ermənistan,Bakı,1993
⚫
*İ.M.Dyakonov-Midiya tarixi,Moskva-Leninqrad,1956
⚫
*M. Kalankatlı-Alban ölkəsinin tarixi,Bakı,2007
⚫
*Ə.Ələkbərli-Qədim türk-oğuz yurdu Ermənistan,Bakı,1994
⚫
*İ.M.Dyakonov-Moskva,1981

==İstinadlar==
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı}}

{{Qazax rayonunun yaşayış məntəqələri}}
{{Qazax rayonunun yaşayış məntəqələri}}
{{Qazax rayonu-qaralama}}
{{Qazax rayonu-qaralama}}

Səhifəsinin 05:42, 5 dekabr 2024 tarixinə olan son versiyası

Kənd
Kəmərli
41°12′24″ şm. e. 45°04′55″ ş. u.HGYO
Ölkə  Azərbaycan
Region Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu
Rayon Qazax rayonu
İcra nümayəndəsi Orucov Səməd İbrahim oğlu
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi 39.59[1]
Mərkəzin hündürlüyü 550 m
Saat qurşağı UTC+4
Əhalisi
Əhalisi 3,155[1] nəfər
Milli tərkibi azərbaycanlılar
Etnoxronim İncəlilər
Rəsmi dili Azərbaycan dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +994 22 29
Poçt indeksi AZ 3521
Kəmərli xəritədə
Kəmərli
Kəmərli

Kəmərli — Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. İncə dərəsinə aid üç kənddən biridir. Azərbaycanda qədim yaşayış məskənlərindən biri.

1982-ci ildə kənd ərazisinin bir hissəsi yəni Korbulağ ərazisinin 1,5 hissəsi SSRİ Mərkəzi komitəsinin qərarı ilə Ermənistana verilmişdir. Kəmərlilər o dövr üçün çox ciddi sayılacaq müqavimət göstərmişdir.[2]

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəndin adı Kimer (Kəmərli) tayfasının adından yaranmışdır. Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali Qara dəniz hövzəsindən köç edərək Azərbaycanda və Şərqi Anadoluda məskunlaşmşdılar. Herodotun yazdığına görə, e.ə. VIII əsrdə Şərqdən Qara dənizin Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə skiflər gəlmişdilər. Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş, yığışıb Cənubi Qafqaza, oradan da Kiçik Asiyaya köç etmişdilər. Q. Qeybullayev qeyd edir ki, bu məlumatda skif deyildikdə, konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil. Çünki, antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir etnosun adı deyildi. Herodotun kimmerlər ("kimmer" sözün qədim yunan dilinə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər. İlk dəfə qədim yunan şairi Homer bu adı kimmer kimi işlətmiş, sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır. Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.

Tədqiqatçılara görə, kimmerlər Qara dənizin Qərb sahili tərəfdən, ya da Dəryal keçidindən Cənubi Qafqaza, Kür-Araz vadisinin Qərb hissəsinə, Azərbaycan-Gürcüstan sərhəd zonasına gəlmiş, lakin burada çox dayanmayaraq Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) zonasına getmişlər. Qədim gürcülər kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ. M. Dyakonov, Midiya tarixi, səh.123) O zamanlar Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) ərazisində haylar (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində ərmənlər də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri türk mənşəli və Qafqaz dilli xalqlar idilər, lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi Urartu dövlətinin (e.ə. IX–VII əsrlər) nəzarəti altında idi. E.ə. 715-ci ildə kimmerlər Urartu ordusu ilə toqquşurlar. Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.

Kimmerlərin bir qismi Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) ərazisindən köç edərək Kiçik Asiyada məskunlaşır. Çünki onları Şimali Qara dəniz çöllərindən qovan skiflər (Q. Qeybullayev antik tarixçilərin burada skif adı altında sakları nəzərdə tutduğunu qeyd edir) ardlarınca Cənubi Qafaza gəlmişdilər. Kiçik Asiyaya köç edən kimmerlər burada Frigiya dövlətinin varlığına son qoyurlar.(Bəzi tədqiqatçılara görə haylar məhz frig tayfalarından biri idilər) Bu dövlətin tabeliyində olan və Hayasa adlı vilayətin sakinləri olan haylar (indiki ermənilər) qaçmağa üz qoyurlar və bütün Kiçik Asiyaya səpələnirlər.

Kimerlərin bir hissəsi isə Kiçik Asiya ərazisindən Manna dövləti ərazisinə keçir. Sonrakı əsrlərdə isə kimmerlər yerli türklər-mannalar və madaylarla qaynayıb qarışırlar. Onların adları isə Kəmər, Kəmərli və Qəmərli kimi toponimlərdə qorunub saxlanır.

İlkin tədqiqatlar dövründə kimmerlər İrandilli etnos sayılırdı. İ. M. Dyakonov qeyd edirdi ki,"kimmer" adı bu etnosa kənardan verilmiş adıır və İran dillərində "həmişə hərəkətdə olan" anlamındadır. Belə çxır ki, bu etnosun əsl adı məlum deyil. Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, kənardan verilmə olduğu halda kimmer adı toponimlərdə əks oluna və qoruna bilməzdi. Sonrakıı araşdırmalar kimmerlərin həqiqətən də türk etnosu olduğunu sübut etdi. Kimmerlərin türk mənşəli olduğunu sübut edən bir neçə dəlil var:

1)"Kəmər" etnonimi qədim türkcə kam (qam) –şaman və bir sıra türk tayfa adları üçün (avar, bolqar, qacar, sabar, xəzər və s) üçün səciyyəvi olan "ər" – kişi, ər, döyüşçü sözlərindəndir. Bu fikir ilk dəfə F. Cəlilov tərəfindən irəli sürülmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, kəmər etnoniminin birinci komponenti olan "kəm","qam" sözü başqa türk tayfa adlarının da kökünü təşkil edir:Kamak (Azərbaycanda Qaymaqlı kəndlərinin adlarında qalmışdır), kaman, yaxud kuman (rus ənbələrində poloves adlandırılırlar), kamat (kumat) və s.

2)Q. A. Melikişvili yazır ki, kimmerlər Qafqaz Albaniyasının Qərbində də yaşamışlar.(Q. A. Meliişvili, Qədim Şərq mənbələri Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixi haqqında, Tiflis,1954) Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, Cənubi Qafqaza gələn kimmerlərin bir hissəsi Azərbaycan respublikasının Qərb bölgəsində,Gürcüstanda və indiki Ermənistan respublikası ərazisində daimi məskunlaşmışdılar.Qazax – Borçalı bölgəsində Böyük və Kiçik Kəmərli, Kəmərqaya, Qəmərli kəndlərinin adları da bu tayfa ilə bağlıdır. XIX əsrin sonlarında Qafqazda Kəmərli adlı yeddi kənd məlum idi. Kimmerlər Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) toponimikasında da öz izlərini qoymuşlar.İrəvan yaxınlığında orta əsrlərdə Qumri, Qəmri adlı türk kəndləri məlumdur. Hay mənbələrində bu toponim Kumayr kimi xatırlanır. Erməni tarixçisi Y. A. Manandyan yazır ki,"kumar" toponimi ("y" səsi erməni dilində əlavə olunmadır, kumar isə kamarın fonetik formasıdır.) kimmer etnonimini əks etdirir.Türkiyə ərazisində də Kəmərli toponimləri məlumdur.Güney Azərbaycanda Qaşqay tayfasının bir qolu Qəmər adlanır. Bütün bunlar sübut edir ki, antik müəlliflərin kimmer kimi işlətdikləri qəmər və ya kəmər etnonimi kənardan verilmə ad deyil, özünüadlandırmadır. Bu etnonimin kəmər yaxud da qəmər formasında olmasını onun Assur mənbələrində Qamer kimi yazılması da sübut edir.(İ. M. Dyakonov, Assur-Babil mənbələri Urartu tarixi haqqında,1951)

3)Kimmerlərin çar adları da (çar sözü qədim türkcədə "sər" – hökmdar sözündəndir və slavyanlar da bu sözü qıpçaqlardan mənimsəmişlər) türk mənşəlidir:

Güney Azərbaycan ərazisində kimmer etnonimi kamar, komar, kəmər və qomar formalarında iki Komar, Kəmər, Kəmərdaran, iki Kamara, Kamarabad, Qemar, Qamarabad, Kamare, Kəmər-binə, Kamare-pain, Kamare-siyah, Kamaran və b. Yaşayış məntəqələrinin adlarında qalmışdır. Göstərilən kəndlərin hamısının əhalisi Azərbaycan türkləridir.

İ. M. Artamanovun fikrincə, kimmerlər sonra Ön Asiyadan geriyə-Şimali Qara dəniz hövzəsinə də köç etmişlər, lakin Güney Qafqazda və Güney Azərbaycanda kimmer etnonimini əks etdirən toponimlərin mövcudluğu göstərir ki, kimmerlərin bir hissəsi burada daimi məskunlaşmışdı.

Qeyd etmək lazımdır ki,Ön Asiyanın və Cənubi Qafqazın qədim xalqları haqqında e.ə. VII əsrdə tərtib olunmuş və Bibliyada da əksini tapmış şəcərə cədvəlində kəmərlərin adı Qomer kimi çəkilir. Bu göstərir ki, kimmerlər e.ə. VII əsrdə Ön Asiyada nüfuzlu etnos sayılırdı.Qafqaz albanlarından olan tarixçi Moisey Kalankatlının qədim xalqlara aid şəcərə cədvəlində də Maday və Aşkenaz (Sak) etnosları Qəmər etnosu ilə əlaqəli verilmişdir:"Yafətin oğlu Qəmər, onun oğlu Maday, onun oğlu Aşkenaz, onun oğlu Sarmat."(Alban ölkəsinin tarixi, I kitab, II fəsil)

Kimmerlərin bir hissəsi isə Krımın dağlıq ərazisində (bəzi tədqiqatçılara görə əsasən Kerç yarımadasında) yaşamışdır.Herodotdan başlayaraq antik mənbələrdə onlar tavrlar, onların ərazisi isə Tavrida adlanmışdır. Həmin mənbələrdə tavrlar yaylaq maldarlığı ilə məşğul olan xalq kimi səciyyələndirilir. Onlarda Foanta adlı hökmdar adı da məlumdur ki, bu da qədim türklərdə Tuvantay adının qədim yunan dilində təhrif edilmiş formasıdır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Kəmərli kəndi İncə çayının vadisində, dağlıq ərazidə yerləşir. Qazax tayfa ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.[3]

Toponimikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəmərli oyk., sadə. Qazax r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. İncəçayın sahilində, dağlıq ərazidədir. Yaşayış məntəqəsi Qazax tayfa ittifaqına daxil olan kəmərli tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Mənşəcə qıpçaq tayfalarından olan kəmərlilərin adına İrandakı qaşqayların tərkibində, Ermənistan, Türkiyə toponimiyasında da rast gəlmək mümkündür. Tədqiqatçılar kəmərli etnonimini mənşəcə e.ə. VII əsrdə Cənubi Qafqaza gəlmiş kimmerilərlə də əlaqələndirirlər.[4]

Coğrafiyası və iqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəmərli kəndi Qazax rayonunun qərbində, İncə dərəsində, İncəsu çayının (Kürün qolu) sağ sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.

Kəmərli kəndi qərbdən Ermənistan Respublikasının Barana rayonunun (Noyemberyan) mərkəzi olan Barana şəhəri ilə, şərqdən Qazaxın Qaymaqlı kəndiylə, çöllük ərazilərdən şimaldan Qazaxın İkinci Şıxlı, cənub-qərbdən Qərbi Azərbaycanın Barana rayonunun (Noyemberyan) Balakənd, cənubdan isə Qurumsu kəndi ilə sərhəddir.

İqlimi mülayim qış və isti yayla xarakterizə olunur. Qışı quraq keçir. 1984-cü ildə Ermənistan rəhbərliyi Azərbaycanın Qazax rayonunun Kəmərli kəndinin 1675 ha torpaq sahəsinə iddia irəli sürmüşdü. Bu ərazi Ermənistan SSR Noyemberyan rayonunun Dovex kəndi ilə Qazax rayonunun Kəmərli kəndi arasında yerləşir. Kəmərli əhalisi erməni iddialarını dayandırmaq üçün rayon rəhbərliy və Azərbaycan hökumətinə dəfələrlə müraciət etmişdir. Hətta Sov. İKP Mərkəzi Komitəsinə müraciətlər belə nəticələr vermədi. 24 oktyabr 1984-cü il tarixində Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini Ş. Rasizadə, Azərbaycan KP MK Qazax rayon partiya komitəsinin birinci katibi A. Süleymanov, rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri B. Eyyubov və digər rəsmi şəxslər Kəmərli kəndindən 6 km aralıda yerləşən Bataqlı bulaq deyilən yerə gəlmişlər. Onların Ermənistanın əsassız iddia etdiyi meşə massivinə baxmaq istəyi kənd əhalisini hiddətləndirmişdi. Həyati mənafelərinə toxunan məsələnin qoyuluşundan narazı olan kənd sakinləri gələnləri daşa basıb, Ş. Rasizadənin maşınını aşırmışdılar. Yaranmış vəziyyət Azərbaycan KP MK bürosunun 1984-cü il 12 noyabr tarixli iclasında "Qazax rayonunun Kəmərli kəndində münaqişə haqqında" adı altında müzakirə edildi. İclası açan MK-nın birinci katibi Kamran Bağırov bu məsələ ilə bağlı Moskvadan göstəriş verildiyini də etiraf etdi. Müzakirələrdən sonra MK bürosu müvafiq qərar qəbul etdi və Moskvanın təzyiqi ilə Ermənistanın əsassız ərazi iddiasını təmin etdi.

Hazırda bu ərazi hər iki tərəfdən minalanıb və nə ermənilər, nə azərbaycanlılar əraziyə daxil ola bilmirlər. Beləliklə Kəmərli kəndi Daş bulaq, Almalı bulaq, Məsçidin bulağı, Tutlu dərə, Fındıqlı bulağı, Hayvalı bulağı, Birinci Dərəbəyli, İkinci Dərəbəyli, Bala Cövüzlü, Böyük Cövüzlü, Soyuq bulaq, Kömürxana, Battaqlı, Xanımın yurdu, Qara qaya və s. dədə-baba meşəliklərindən məhrum oldu.

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Görkəmli şəxsləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maddi-mədəni irsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xalça mədəniyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kənd təsərrüfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Jump up↑ Qeybullayev Q. Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh.
  • Q. Ə. Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü taxindən, Bakı,1994
  • Q. Ə. Qeybullayev-Qədim türklər və Ermənistan, Bakı,1993
  • İ. M. Dyakonov-Midiya tarixi, Moskva-Leninqrad,1956
  • M. Kalankatlı-Alban ölkəsinin tarixi, Bakı,2007
  • Ə. Ələkbərli-Qədim türk-oğuz yurdu Ermənistan, Bakı,1994
  • İ. M. Dyakonov-Moskva,1981

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 "Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Qazax rayonunda hərbi təcavüzün nəticələri barədə MƏLUMAT". Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti. 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 noyabr 2016.
  2. ↑ "Erməni işğalının nəticələri" (PDF). 2010-07-03 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-21.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-05.
  4. ↑ Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kəmərli&oldid=7875693"