11 sentyabr hücumları

11 sentyabr hücumları
11 sentyabr hadisələri zamanı qeydə alınan görüntülər
Hücum yeri	ABŞ Nyu-York, Manhetten; Virciniya, Arlinqton; Pensilvaniya, Şanksvill
Vaxt	2001-ci ilin sentyabrın 11-i 8:46 – 10:28
Hücum üsulu	Aviaquldurluq, intihar hücumu, qətliam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

11 sentyabr hücumları — Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı həyata keçirilən silsilə terror aktları.

Yerli vaxtla saat 08:46-da "American Airlines" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi.

Həmin axşam Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi prezident Corc Buşa məlumat verdi ki, onun Terrorla Mübarizə Mərkəzi hücumların Üsamə bin Ladenin rəhbərliyi altında Əl-Qaidənin işi olduğunu müəyyən edib. Birləşmiş Ştatlar rəsmi olaraq buna cavab olaraq, Əl-Qaidəni Əfqanıstandan çıxarmaq və liderlərini təslim etmək üçün ABŞ-ın şərtlərini rədd edən Talibanı devirmək üçün Terrorla Mübarizə və Əfqanıstanı işğal etdi. ABŞ-ın Şimali Atlantika Müqaviləsi 5-ci maddəsinə müraciət etməsi — bu günə qədər onun yeganə istifadəsi — müttəfiqləri Əl-Qaidə ilə mübarizəyə çağırdı. ABŞ və NATO-nun işğalçı qüvvələri Əfqanıstanı axtararkən, Üsamə bin Laden onlardan qaçmağı bacarmışdı. O, 2004-cü ilə qədər, hücumlara görə məsuliyyəti öz üzərinə götürdüyü lentə alınmış bəyanatın fraqmentləri yayımlanana qədər hər hansı əli olduğunu inkar etdi. Əl-Qaidənin istinad etdiyi motivlər arasında ABŞ-ın İsrailə dəstəyi, ABŞ-ın Səudiyyə Ərəbistanındakı hərbi bazaları və İraqa qarşı sanksiyaları da daxil idi. Bin Ladenin təxminən on il davam edən axtarışı 2011-ci il mayın 2-də, Pakistanın Abbottabad şəhərində ABŞ hərbçilərinin onun iqamətgahına basqın zamanı öldürülməsi ilə sona çatdı. Əfqanıstandakı müharibə 2020-ci ilin fevralında ABŞ və NATO qoşunlarının ölkədən çıxarılmasına dair razılaşma əldə olunana qədər daha səkkiz il davam etdi.

Təcavüzkarlar istisna olmaqla, hücumlar 2977 nəfərin ölümünə, minlərlə insanın yaralanmasına və uzunmüddətli sağlamlığa əhəmiyyətli təsirlərə səbəb olmuşdur, infrastruktura və əmlaka ən azı 10 milyard dollar ziyan vurulmuşdur. Müvafiq olaraq 343 və 72 nəfərin ölümü ilə tarixdə ən ölümcül terror hücumu, eləcə də Amerika tarixində yanğınsöndürənlər və hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşları üçün ən ölümcül hadisə olaraq qalır. Təyyarənin qülləyə çırpılması nəticəsində aviasiya tarixində ən çox insan itkisi olan təyyarə qəzasına çevirdi. Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin və onun ətrafının dağıdılması ABŞ iqtisadiyyatına ciddi ziyan vurmuş və qlobal bazarda təlatümlərə səbəb olmuşdur. Hadisədən sonra bir çox ölkələr antiterror qanunvericiliyini gücləndirmiş, hüquq-mühafizə və kəşfiyyat orqanlarının səlahiyyətlərini genişləndirmişdilər.

Hücumların səbəb olduğu ölümlərin ümumi sayı, onların bilavasitə təhrik etdikləri münaqişələrdə ölənlərin sayı ilə birlikdə Müharibənin Xərcləri layihəsi tərəfindən 4,5 milyondan çox olduğu təxmin edilir. Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin ərazisinin təmizlənməsi səkkiz ay çəkmiş və 2002-ci ilin mayında tamamlanmışdır, Pentaqon isə bir il ərzində təmir edilmişdir. Yeni kompleksin layihələndirilməsində gecikmələrdən sonra itirilmiş qüllələrin yerinə altı yeni binanın, həmçinin hücumlar zamanı həlak olan və ya yaralananlara həsr olunmuş muzey və memorialın inşası planlaşdırılmışdır.

Arxa fon

1996-cı ildə islamçı Əl-Qaidə təşkilatından Üsamə bin Laden ABŞ-a müharibə elan edərək və Ərəbistan yarımadasından bütün Amerika əsgərlərinin çıxarılmasını tələb edərək ilk fətvasını vermişdir. 1998-ci ildə verdiyi ikinci fətvada bin Laden Amerikanın İsrailə qarşı xarici siyasətinə, eləcə də Körfəz müharibəsindən sonra Amerika qoşunlarının Səudiyyə Ərəbistanında qalmasına etirazlarını açıqladı. Bin Laden ABŞ-ın müsəlmanlara qarşı aqressiv siyasəti geri dönənə qədər müsəlmanların Amerika hədəflərinə hücum etmək məsuliyyətinin olduğunu iddia etmişdir.

Hücumun hədəfləri

Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir. Müstəqil blokda yerləşən Bina 7 də daxil olmaqla 7 binadan ibarət kompleksə 2001-ci il sentyabrın 11-də çox ağır zərbə vuruldu. Dünyanın ən böyük ofis binası sayılan Pentaqon Amerika Birləşmiş Ştatlarının ürəyi hesab edilir. 11 sentyabr hücumlarında binanın 10 hissəsindən biri zərər gördü. Pentaqonda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzi dünyada iki ən yaxşı müdafiə olunan binadan biri hesab edilirdi. Geriyə qalan mənzərə isə misli görülməmiş bir dəhşətdir. 11 nömrəli sərnişin təyyarəsinin Şimal qülləsinin 95-ci mərtəbəsi ilə toqquşması nəticəsində yaranan qəza 92-ci mərtəbədən yuxarıda olan insanlara zərər verdi. Qəza bölgəsi olan mərtəbələr tüstü ilə dolduqca insanlar tullanmağa başladılar. Təmiz havada 10 saniyə yaşamaq zəhərli tüstünü ciyərlərə çəkərək ağır və dözülməz ölümdən əziyyət çəkməkdən daha yaxşı idi. Çoxlu sayda insan ilk öncə Cənub qülləsinin partlayışına şahidlik etdi. Onlar Dünya Ticarət Mərkəzinin tamamilə dağılacağı haqda heç bir fikri olmayan, binanın ətrafına yığışan çoxlu sayda yanğınsöndürən və tibb işçilərindən ibarət fövqəladə hallar zamanı yardıma gələn insanlar idilər. Cənub Qülləsinin şəkil və videoları Şimal qülləsinin dağılması haqqında ətraflı sübutlar verir. Hər iki qüllə qəza bölgəsində yaranan partlayış nəticəsində aşağıya doğru parçalandı və yerə çatmamışdan əvvəl çox böyük toz və çöküntüyə çevrildi. Bu hadisələr 3 minə yaxın sadə vətəndaşın ölümü, 6 mindən çox insanın yaralanması ilə nəticələndi. Bu hadisələrin baş verməsi hələ də aktualdır və indiyə qədər araşdırılır. Sentyabrın 11-i baş vermiş hadisə üzrə bir çox filmlər hazırlanmışdır.

PENTTBOM əməliyyatı

Federal Təhqiqat Bürosu 3 gün içində təyyarə oğrularının siyahısını tərtib etdi. Üsamə bin Laden bu əməliyyatı Əfqanistanda bir mağarada planlamışdı. Talibana qarşı cavab hücumu tezliklə baş verdi. Federal Təhqiqat Bürosu Amerika tarixində ilk dəfə PENTTBOM əməliyyatı adlanan böyük araşdırma başlatdı. Şübhəlilər 72 saat içində müəyyənləşdirildi, çünki onların bir neçəsi uçuş biletlərində və kredit kartı qeydlərində adlarını dəyişdirməyə təşəbbüs etmişdilər. Onlar təyyarədə Amerika vətəndaşı olmayan sərnişinlər arasında demək olar ki, yeganə ərəb sərnişinlər idilər və bu da Federal Təhqiqat Bürosuna doğum tarixi, viza statusu, yaşayış yeri kimi məlumatlardan istifadə edərək şübhəli sərnişinlərin kimliyini müəyyənləşdirməyə imkan verdi. 2001-ci il sentyabrın 27-də Federal Təhqiqat Bürosu 19 təyyarə oğrusunun milliyyəti və uydurma adları haqqında məlumatları və şəkillərini yayımladı. Şübhəli təyyarə oğruları Səudiyyə Ərəbistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Liviya və Misirdən idilər.

Amerikalılar üzərindəki təsirləri

11 sentyabr hücumlarının amerikalılar üzərində çox ağır təsirləri qaldı. Ölkənin hər yerindən polis məmurları və xilas etmə işçiləri Əkiz Qüllələrin qalıqları altında qalan insan cəsədlərini qurtarmaq prosesinə yardım etmək üçün Nyu-York şəhərinə axışıb gəldilər. Birləşmiş Ştatlar üzrə qan vermə göstəricisində 11 sentyabr həftəsindən sonra böyük artım yaşandı.

Bu hücumlar Amerika və dünya bazarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi. Nyu-York məzənnə fondu (NYMF) və Amerika məzənnə fondu Sentyabrın 11-də açılmadı və senytabrın 17-dək qapalı qaldı. Məzənnə fondu yenidən açılanda səhm bazarı 71%-dən 8921-ə endi, bu isə bir gündə qeydə alınan ən böyük enmə idi.

Eyni zamanda yaxın şərqlilərə və yaxın şərqlilərə bənzəyən digər insanlara qarşı çoxlu sayda hücum və nifrət zəminində törədilmış cinayətlər də qeydə alındı. Məsələn, sixlərə qarşı bu cür hücumlar baş verirdi, çünki six kişiləri ənənəvi olaraq türban geyinirlər, bu da Birləşmiş Ştatlarda bir qayda olaraq müsəlmanlarla əlaqələndirilən bir əlamətdir. Hind məbədinin partladılması, insanlara edilən hücumlar, təhqirlər, məscid və başqa dini binalara edilən hücumlar və sentyabrın 15-də Balbir Sinq Sodhinin qətlə yetirilməsi amerikalıların qəzəbinin göstəricisi idi. Balbir Sinq Sodhi güllələnmişdi, o da digərləri kimi müsəlman zənn edilən sıravi six idi.

Terrorla mübarizə

Hücumdan sonra Corc Buş administarsiyası Osama Bin Laden və Əl Qaidə təşkilatının ədalətə təslim olunmasi və digər terror şəbəkələrinin yaranmasının qarşısını almaq üçün terrorizmlə mübarizə elan etdi. Bu mübarizə terror törədən dövlətlərə qarşı iqtisadi və hərbi sanksiyalar tətbiq etmək, qlobal ciddi nəzarət və kəşfiyyatı artırmaq məqsədlərini hədəfləyirdi. Bu hadisələr ABŞ-nin beynəlxalq terrorçuluqla mübarizəyə başlamasına, əvvəlcə Əfqanıstan və daha sonra İraqa qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması və dünyada intensiv anti-islam təbliğatının aparılması üçün bəhanə oldu.

2001-ci il sentyabrın 20-ində prezident Buş ABŞ Konqresinin birgə sessiyasında 11 sentyabr günü baş verən hadisələr, 9 günlük xilasetmə və bərpa cəhdləri və 11 sentyabr terroruna qarşı cavab tədbirləri haqqında danışdı. Zərər çəkənlərin ailələrini və həyatda qalanları maliyyə yardımı ilə təmin etmək məqsədilə hücumların qurbanlarına yardım etmək üçün böyük miqdarda pul ayrıldı, xeyriyyə cəmiyyətləri yaradıldı.

2002-ci ilin sonunda terror aktlarına qarşı hazırlıq və təxirəsalınmaz tədbirlər üçün Tomas Kinin rərbərlik etdiyi Birləşmiş Ştatlarda Terror Aktları üzrə Milli Komitə (9/11 Komitəsi) yaradıldı. 2004-cü il iyulun 22-də Komitə özünün 9/11 Komitə məruzəsini yayımladı.

Hücumun qlobal kütləvi mediada işıqlandırılması

Hücüm barədə məlumatlar kütləvi informasiya vasitələri və dövlət tərəfindən dünyanın hər yerinə elan edildi. Lakin İraq “Amerika kouboyları insanlığa qarşı törətdikləri cinayətlərin bəhrəsini görürlər” kimi rəsmi bəyanatla fərqləndi.

Həmçinin bax

• 11 sentyabr hücumlarının itkiləri
• 11 sentyabr terror aktları icraçılarının siyahısı