Karpe diem
Karpe diem (azərb. Carpe diem) — Latın ədəbiyyatının məşhur şairi Horatiusun "Odessa" əsərindəki bir şeirdə işlədilən “anı yaşa” mənasına gələn ifadədir. Bu ifadə bəzən epikürçülük fəlsəfəsini müdafiə edən bir söz kimi başa düşülür.
Tərcüməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Karpe latın dilində “tutmaq, götürmək” mənasına gələn carpō felinin ikinci şəxsin təkində işlədilən əmr formasıdır. Diem “gün” isminin təsirlik halıdır. Karpe diemin daha bədii tərcüməsi “anı yaşa”, yəni indiki zamandan həzz al ola bilər. Hazırda bu ifadə qərb ədəbiyyatında “gün ərzində qarşına çıxan fürsətlərdən istifadə et” mənasında işlənir.
Mənası
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Odessa" əsərində bu ifadə “sabaha mümkün olduqca az inan, anı yaşa “ mənasına gələn "carpe diem, quam minimum credula postero" cümləsinin bir hissəsidir. Şeirdə deyilir ki, gələcəyi görmək mümkünsüzdür, insan gələcəkdə baş verəcək hadisələrə ümid bəsləməkdənsə öz gələcəyini yaxşılaşdırmaq üçün edə biləcəyi hər şeyi bu gün etməlidir. Çox zaman bu ifadənin Horatiusun epikürçü fəlsəfəsi ilə əlaqəli olduğu düşünülür. “Karpe diem“ Horatius tərəfindən gələcəkdə baş verməsi ehtimal olunan hadisələrə bel bağlamayaraq bu gün gələcək üçün addım atmaq anlamında işlədilir.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Odessa"dan parça: lat.
Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
temptaris numeros. ut melius, quidquid erit, pati.
seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,
quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
Tyrrhenum. Sapias, vina liques et spatio brevi
spem longam reseces. dum loquimur, fugerit invida
aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.
Lyukono, sorma tanrılar bizə nə tale yazıb, qadağandır bunu bilmək,
Babil numerologiyasına da bağlama heç ümid.
Nə gözəldir baş verəcəklərə tab gətirmək,
Görən Yupiter sənə daha neçə qış bəxş edib.
Bəlkə, sonuncudur bu qış, qarşıdaki qayalıqlarda Tirren dənizini yoran,
Müdrik ol, dürüst ol, böyük ümidləri kiçik zamana sığışdır, şərabı vur başa,
Biz danışarkən axıb gedir qəlbiqara zaman,
Sabaha az bel bağla mümkün olduqca, anı yaşa!
İfadənin işlənməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qədim ədəbiyyatda
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ola bilsin ki, bu konseptin ilk yazılı forması Siduri ilə Gilqameş arasında keçən söhbətdə öz əksini tapmışdır. Siduri Gilqameşə əzab çəkməyi buraxmağı və həyatla barışmağı məsləhət görür. Onu bir növ indiki zamanda yaşamağa, yəni karpe diemə çağırır. XIX yüzilliyin əvvəllərində Corc Bayronun əsərlərində tez-tez istifadə edilən günün nəbzini tut (seize the day) sözləri də eyni məzmunludur.
Müasir dövrdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]1989-cu ildə "Ölü şairlər cəmiyyəti" filmində İngilis dili müəllimi Con Kitinq (rolda Robin Vilyams) sonradan məşhurlaşan cümlələr işlədir: "Karpe Diem. Günü yaşayın, oğlanlar. Həyatınızı möhtəşəm edin."
“Fineas və Förb” animasiya filmində “Karpe Diem” adlanan saundtrekdən istifadə olunmuşdur.
"Karpe diem" ifadəsi Amerika, Britaniya və digər ölkələrin musiqi qrupları tərəfindən mahnılarda dəfələrlə işlədilmişdir.