Мостай Кәрим битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
| Исеме = Мостафа Сафа улы Кәримов
| Төп исеме = 
|Рәсеме               = Mustai Karim 2004.jpg
| Киңлек= 197px
| Ҡултамғаһы = <small> [http://www.bashedu.ru/konkurs/baimov/bpr/bpr129.html BSU Internet Centre] сайтынан фотография</small>
| Тыуған ваҡыттағы исеме = 
| Псевдонимдары = Мостай Кәрим
| Тыуыу датаһы = 20.10.1919
| Тыуған урыны = [[Келәш (Шишмә районы)|Келәш]] ауылы, Сәфәр улусы, [[Өфө өйәҙе]], {{ТУ|Өфө губернаһы}}<ref name="Х">Хәҙерге Башҡортостандың {{ТУ|Шишмә районы}}.</ref>
| Вафат булыу датаһы = 21.9.2005
| Вафат булған урыны  = {{ВБУ|Өфө}}, [[Башҡортостан]]
| Гражданлығы = {{Флагификация|СССР}} → {{Флагификация|Российская Федерация}}
| Эшмәкәрлек төрө = {{поэт|СССР|Рәсәй|XX быуат}}, прозаик, {{драматург|XX быуат|СССР|Рәсәй}}
| Әҫәрҙәренең телдәре = 
| Әүҙемлек йылдары = 1930-сы йылдар — 2005
| Йүнәлеше = социалистик реализм
| Жанр = шиғырҙар, поэма, пьеса, повесть
| Дебют = «Отряд ҡуҙғалды» шиғырҙар йыйынтығы
| Премиялары =
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{Ленинская премия|1984}}{{!!}}{{Государственная премия СССР|1972}} {{!!}} {{Госпремия имени Станиславского|1967}}
{{!}}}
|  Наградалары =
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{Медаль Серп и Молот|1979}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 2 степени|2004 год}}{{!}}{{!}}{{Орден За заслуги перед Отечеством 3 степени|1995 год}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{Орден Ленина}} {{!}}{{!}} {{Орден Ленина}} {{!}}{{!}} {{Орден Отечественной войны 1 степени}}{{!}}{{!}} {{Орден Отечественной войны 2 степени}}
{{!}}-
{{!}} {{Орден Трудового Красного Знамени}}{{!}}{{!}} {{Орден Трудового Красного Знамени}} {{!}}{{!}} {{Орден Дружбы Народов}} {{!}}{{!}} {{Орден Красной Звезды}}
{{!}}-
{{!}} {{Орден Знак Почёта}}{{!!}} {{Медаль За освобождение Белграда}}{{!!}} {{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Двадцать лет победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.}} 
{{!}}-
{{!}}{{Медаль Сорок лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}{{!!}} {{Медаль 50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Жукова}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} {{заслуженный деятель искусств РСФСР|1982}}{{!}}{{!}}{{Орден Салавата Юлаева}}
{{!}}}
| Lib =
| Сайт =
}}
{{Фамилиялаш|Кәримов}}
'''Мостай Кәрим''' (тулы исеме — ''Мостафа Сафа улы Кәримов''; [[20 октябрь]] [[1919 йыл]] — [[21 сентябрь]] [[2005 йыл]]) — шағир, драматург, тәнҡитсе, публицист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1992). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1939 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 1951–1962 йылдарҙа [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] идараһы рәйесе, 1962—1989 йылдарҙа [[РСФСР]] Яҙыусылар союзы идараһы секретары. РСФСР-ҙың IV–XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979). Башҡортостандың халыҡ шағиры (1963). РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1982). [[ЮНЕСКО]] ҡарамағындағы [[Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ-ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1978). Ленин премияһы (1984), СССР‑ҙың Дәүләт премияһы (1972), РСФСР‑ҙың [[К. С. Станиславский]] исемендәге дәүләт премияһы (1967), Башҡорт АССР-ының [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы|Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1967), [[М. А. Шолохов]] исемендәге премия (1999) лауреаты. 

== Биографияһы  ==
Мостафа Сафа улы Кәримов 1919 йылдың 20 октябрендә хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Шишмә районы]] [[Келәш (Шишмә районы)|Келәш]] ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. 1941 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтының]] тел һәм әҙәбиәт факультетын тамамлай. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башланыу менән фронтҡа китә, һуғышта элемтә башлығы һәм артиллерия штабы башлығы булып хеҙмәт итә. Ҡаты йәрәхәтләнә: мина ярсығы күкрәгенә инеп, йөрәгенә саҡ ҡына барып етмәй ҡала.

{{Цитата|
''Ҡарҙар ирер, йылы ел иҫһә,''<br /> 
''Ҡарҙар китеп барыр, яҙ килһә;'' <br />
''Бәлки, үсем кәмер дошманға,''<br /> 
''Тәнемдәге тимер иреһә.'' <br />
''Ун туғыҙ йыл әрней ул яра,''<br /> 
''Өсөнсө көн тоташ ҡар яуа.''<br /> |Мостай Кәрим. ''"Өсөнсө көн тоташ ҡар яуа..."''|<ref>Мостай Кәрим. Әҫәрҙәр, I том. Өфө: Китап, 2009</ref>}}

Госпиталдә ятып дауаланып сыҡҡас, йәнә фронтҡа китә. Еңеү көнөнәсә фронт гәзиттәрендә хәбәрсе булып эшләй. Һуғыштан ҡайтҡас, ижади һәм ижтимағи эшкә бирелә.

1930-сы йылдарҙа уҡ яҙа башлай: 1938 йылда «Отряд ҡуҙғалды» тигән беренсе шиғыр йыйынтығы нәшер ителә; 1941 йылда «Яҙғы тауыштар» тигән шиғыр китабы сыға. Барыhы 100-ҙән ашыу шиғриәт һәм проза китабы, 10-дан ашыу пьесаһы донъя күрә. 1940 йылда СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. 1951—1962 йылдарҙа Башҡортостан Яҙыусылар союзы идараһы рәйесе.

Мостай Кәримдең әҫәрҙәре бер нисә тиҫтә телгә тәржемә ителгән.

2005 йылдың 21 сентябрендә Өфөлә вафат була. [[Өфө]]нөң Мосолман зыяратында<ref>[http://pomnim.me/search/?info=867d5e4a-8e87-11e6-96ac-00199984c65f Өфөнөң Мосолман зыяратында Мостай Кәрим ҡәбере]</ref> ерләнгән.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* КПСС съездары делегаты итеп һайлана. 1955—1980 йылдарҙа [[РСФСР]]-ҙың 4—11-се саҡырылыш Юғары Советтары депутаты, БАССР-ҙың Юғары Советы депутаты була.

== Иң билдәле әҫәрҙәре ==
* Шиғриәт йыйынтыҡтары: «Ҡара һыуҙар», «Ҡайтыу», «Европа-Азия», «Заманалар», пьесалары: «Айгөл иле», «Ҡыҙ урлау», «[[Ай тотолған төндә]]», «[[Салауат Юлаев|Салауат]]. Өн ҡатыш ете төш», «Ташлама утты, Прометей!»
* Повестары: «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ», «Беҙҙең өйҙөң йәме», «Өс таған», «Ярлыҡау».

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979)
* II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (2004)
* III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (1995)
* Ике [[Ленин ордены]] (1967, 1979)
* I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1985)
* II дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1945)
* Ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1955, 1962)
* Халыҡтар Дуҫлығы ордены (1984)
* Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]] (1949)
* РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1982)
* Башҡортостандың халыҡ шағиры (1963)
* Башҡортостан Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1992)
* Әҙәбиәт һәм сәнғәт өлкәһендәге М. А. Шолохов исемендәге халыҡ-ара премия

== Хәтер ==
[[Файл:Mustai Karim 2019 stamp of Russia.jpg|thumb|right|250px|Рәсәй почта маркаһы]]
* Мостай Кәрим исемен [[Башҡортостан Республикаһы Мостай Кәрим исемендәге милли йәштәр театры|Башҡортостан Республикаhы милли йәштәр театры]] йөрөтә.
* Өфө, [[Сибай]] ҡалалары, [[Шишмә]], [[Келәш (Шишмә районы)|Келәш]] ауылдары һ. б. урамдарының береһенә Мостай Кәрим исеме бирелгән.
* Өфө ҡалаһының [[Мостай Кәрим исемендәге 158-се башҡорт гимназияһы|158-се Башҡорт гимназияһы]] һәм Келәш урта мәктәбе уның исемен йөрөтә<ref>{{cite web|url=http://gimn158ufa.ru/|title=Мустай Карим|publisher=Башкирская гимназия № 158 им. М. Карима|accessdate=2015-10-22}}</ref>.
* Өфөлә әҙип йәшәгән йортҡа мемориаль таҡтаташ ҡуйылған<ref>http://img-fotki.yandex.ru/get/5624/36256508.2b/0_6d910_2925788d_orig</ref>.
* Өфөлә Мостай Кәримгә һәйкәл<ref>{{cite web|url=http://regnum.ru/news/fd-volga/bash/1693834.html|title=В Уфе установят памятник поэту Мустаю Кариму|accessdate=2013-08-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/6IuinqOQq|archivedate=2013-08-16}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017084052/http://regnum.ru/news/fd-volga/bash/1693834.html |date=2013-10-17 }}</ref>, ә [[Оло Ыҡтамаҡ]]та — бюст ҡуйылған<ref>Марат Гафаров. Памятника достоин // Край мой родимый — Мечетлинский. Сборник статей и очерков. — Уфа: Мир печати, 2010. — 272 с.</ref>.
* Өфөлә Мостай Кәрим һәйкәле янында [[Мостай Кәрим исемендәге сквер]] булдырылған.
* [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетында уҡыған студенттар өсөн әҙиптең стипендиялары һәм гранттары булдырылған<ref>{{cite web |url=http://www.bashinform.ru/bash/733696/|title=Башҡортостанда Мостай Кәрим исемендәге гранттар булдырылды|date=2015-10-20|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-10-22}}</ref>.
* «Аэрофлот» авиакомпанияһының пассажир авиалайнерҙарының береһе [[Башҡортостандың халыҡ шағиры]] Мостай Кәрим исемен йөрөтә<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1054375-v-nebe-nad-rossiey-budet-letat-samolet-imeni-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/?sphrase_id=1440402 В небе над Россией будет летать самолет имени народного поэта Башкирии Мустая Карима]</ref>.
* Ҡабарҙы-Балкар Республикаһының Кавказ һыртында, Чегем тарлауығында, 3555 метр бейеклектәге түбәгә Мостай Кәрим исеме бирелде<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1184663-v-kabardino-balkarii-poyavilsya-pik-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/ В Кабардино-Балкарии появился Пик народного поэта Башкирии Мустая Карима]</ref> (2018).
* [[Ҡаҙағстан]]дың [[Алматы]] ҡалаһының Ете һыу районындағы урамға Мостай Кәрим исеме бирелде<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1264040-ulitsa-v-almaty-nazvana-imenem-mustaya-karima/ Улица в Алматы названа именем Мустая Карима. ИА «Башинформ», 23 января 2019 года]{{ref-ru}}{{V|23|01|2019}}</ref>.
* Рәсәй Президенты Указы менән 2019 йылдың 31 майында «Өфө» аэропортына Мостай Кәрим исеме бирелде<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1314751/ «Өфө» аэропортына Мостай Кәрим исеме бирелде. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы. 2019 йыл, 31 май]{{V|1|06|2019}}</ref>.
* 2023 йылдың ғинуарында Мостай Кәрим исеме [[Төмән өлкәһе]] [[Нижневартовск]] ҡалаһындағы урамға бирелде<ref>[https://www.bashinform.ru/news/culture/2023-01-24/v-nizhnevartovske-v-chest-mustaya-karima-nazvana-ulitsa-3116920 В Нижневартовске в честь Мустая Карима названа улица. ИА «Башинформ», 24 января 2023 года]{{ref-ru}}{{V|24|01|2023}}</ref>.

=== Тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы саралар ===
* 2020 йыдың 27 авгусында [[Ҡазан]] ҡалаһында Мостай Кәримгә һәйкәл асылды<ref>[https://www.bashinform.ru/news/1486366-v-kazani-otkryli-pamyatnik-narodnomu-poetu-bashkortostana-mustayu-karimu/ В Казани открыли памятник народному поэту Башкортостана Мустаю Кариму. ИА «Башинформ», 27 августа 2020 года]{{ref-ru}}{{V|29|08|2020}}</ref>.
* 2020 йылдың мартында [[Екатеринбург]] ҡалаһының Октябрь районы урамына Мостай Кәрим исеме бирелде. Ул быға тиклем булған [[Сыңғыҙ Айытматов]] исемендәге урамдан йыраҡ түгел урынлашҡан<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1429023-imenem-mustaya-karima-nazvana-ulitsa-v-ekaterinburge/ Именем Мустая Карима названа улица в Екатеринбурге. ИА «Башинформ», 2020, 23 марта]{{ref-ru}}{{V|23|03|2020}}</ref>.
* 2019 йылдың 5 сентябрендә [[Рәсәй Банкы]] Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған иҫтәлекле көмөш тәңкәне әйләнешкә сығарҙы<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1350056/ Рәсәй банкы Мостай Кәримдең 100 йыллығы хөрмәтенә иҫтәлекле тәңкә сығарҙы. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 6 сентябрь 2019 йыл]{{V|6|09|2019}}</ref>.
* Мостай Кәримгә арналған конверт почта әйләнешенә сыҡты, ул әҙиптең тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1349299/ Мостай Кәримгә арналған почта конверты һатыуға сыҡты. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 5 сентябрь 2019 йыл]{{V|5|09|2019}}</ref>.  
* 2019 йылдың 10 апрелендә Өфөләге Ҡала мәҙәниәт һарайында Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы концерт була<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1295184-v-stolitse-bashkortostana-proydet-kontsert-k-100-letiyu-mustaya-karima/ В столице Башкортостана пройдет концерт к 100-летию Мустая Карима. ИА «Башинформ», 2019, 9 апреля]{{ref-ru}}</ref>.
* Ҡазан ҡалаһындағы бер урамға Мостай Кәримдең исеме бирелә<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1287754/ Ҡазан урамына Мостай Кәримдең исеме бирелә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 21 март]{{V|24|03|2019}}</ref>.
* Рәсәйҙең яңы круиз лайнерына Мостай Кәрим исеме бирелә<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1283313/ Рәсәйҙең яңы круиз лайнерына Мостай Кәримдең исеме бирелә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 12 март]{{V|12|03|2019}}</ref>.
* Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның көндәлек яҙмалары һәм хаттары донъя күрергә тейеш<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1197655/. Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның көндәлек яҙмалары һәм хаттары донъя күрергә тейеш. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 15 август 2018 йыл]{{V|15|08|2018}}</ref>.
* Мостай Кәримдең тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы уның тормошо һәм ижады тураһында документаль фильм төшөрөлә<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1196180/ Мостай Кәримдең 100 йыллығына уның тормошо һәм ижады тураһында документаль фильм төшөрөлә. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 10 август 2018 йыл]{{V|13|08|2018}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|4}}

== Әҙәбиәт ==
* Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}{{V|12|03|2019}}
* Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с. {{ref-ru}}{{V|12|03|2019}}
* ''[[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Ғәйнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов Ғ. Б.]]'' Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит.{{V|12|03|2019}}
* ''[[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Гайнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хусаинов Г. Б.]]'' Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1977. — 416 с.{{ref-ru}} {{V|12|03|2019}}

== Һылтанмалар ==
; [[Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы]]ның электрон бүлегендә ижади мираҫы
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3262 Башҡорт телендәге әҫәрҙәре]
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3263 Рус телендәге әҫәрҙәре]
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3264 Башҡа телдәрҙәге әҫәрҙәре]
; энциклопедиялар, рәсми сайттар  
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/7238-k-rim-mostaj|Кәрим Мостай|автор=[[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов Ғ. Б.]]}}
* {{БРЭ |статья=Карим Мустай|id=2046932 |автор=Алиева Светлана Умаровна|том= |страницы= |ref=}}
* {{Warheroes|id=9027|star = Labor}}
* [http://mustaykarim.narod.ru/ Мостай Кәримгә бағышланған сайт]
; башҡа сығанаҡтар
* [http://www.omet-rb.ru/rubrikalar/sh-khes-yanynda/400-d-ver-prometee Дәвер Прометее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160423125400/http://omet-rb.ru/rubrikalar/sh-khes-yanynda/400-d-ver-prometee |date=2016-04-23 }}.// [[Өмөт (гәзит)|«Өмөт» гәзите]], 2014. {{ref-tt}}
* [http://www.bashinform.ru/bash/669959/ Мостай Кәримдең 95 йыллығына рус һәм башҡорт телендә уның афоризмдар йыйынтығы сыҡты].
* [http://www.bashinform.ru/bash/616681 Мостай Кәримдең «Ай тотолған төндә» трагедияһының театр постановкаһы алтын юбилейын билдәләй]
* [http://kiskeufa.ru/index.php?dn=news&to=art&id=2378 Мостай Кәрим һүҙе ике донъяны тоташтырып тора һаман]
; видеояҙмалар
* [https://www.youtube.com/watch?v=A58Rp_jkxiI «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ» повесынан Мәрәhим йыры]
* [https://www.youtube.com/watch?v=t79dlvf0ZOs «Ай тотолған төндә» кинофильмы]
* [https://www.youtube.com/watch?v=szmzB1Br0ms «Мостай Кәрим» тулы форматлы нәфис-публицистик фильм]

{{Башҡортостандың халыҡ шағирҙары}}
{{Башҡортостандың халыҡ сәсәндәре}}
{{Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары}}
{{Герои Социалистического Труда}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:Башҡорт шағирҙары]]
[[Категория:Башҡорт яҙыусылары]]
[[Категория:Башҡорт драматургтары]]
[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Өфө мосолман зыяратында ерләнгән шәхестәр]]
[[Категория:Башҡортостандың халыҡ шағирҙары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Мостай Кәрим]]
[[Категория:Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академиктары]]
[[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары (Башҡортостан)]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы рәйестәре]]
[[Категория:Өфө ҡалаһының почётлы граждандары]]
[[Категория:Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаттары]]
[[Категория:РСФСР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:БАССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Почта маркаларында шәхестәр]]


{{writer-stub}}
[[Категория:Башҡорттарҙан Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]]