Мәрмәр диңгеҙе битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Море
 |Название                = Мәрмәр диңгеҙе
 |Изображение             = Sea of Marmara map.png
  |Ширина изображения     = 300px
  |Подпись                = Мәрмәр диңгеҙе картаһы
 |lat_dir = N|lat_deg =40 |lat_min =43 |lat_sec = 21
 |lon_dir = E|lon_deg = 28|lon_min =13 |lon_sec =29 
 |region                  = 
 |CoordScale              = 1000000
 |Расположение            = 
  |Длина                  = 280
  |Ширина                 = 80
  |Площадь                = 11 472
 |Объём                   = 4 000
 |Длина береговой линии   = 
 |Наибольшая глубина      = 1355
 |Средняя глубина         = 
 |Площадь водосбора       = 
  |Впадающие реки         = [[Граникус]], [[Сусурлук]]
 |Категория на Викискладе = 
}}

'''Мәрмәр диңгеҙе''' ({{lang-tr|Marmara Denizi}}, мәрмәр табылған [[Мармара]] утрауы исеменән; боронғо грек телендң Προποντίς, ''Пропонтида'', диңгеҙ башланған урын) — [[Төркиә]]нең Кесе Азия һәм [[Европа]] өлөшөндә урынлашҡан [[Атлантик океан]] [[диңгеҙ]]е. Төньяҡ-көнсығышы [[Босфор]] боғаҙы аша [[Ҡара диңгеҙ]] менән тоташа. Көньяҡ-көнбайышта [[Дарданелдар боғаҙы]] аша [[Эгей диңгеҙе]] менән тоташа. Диңгеҙ киң йүнәлештә һуҙыла; уның оҙонлоғо 280 км, иң зур киңлеге-80 км, майҙаны 11 472 км². Уртаса һыу күләме — 4 мең км³, тәрәнлеге — 1355 метрға тиклем.

== Тарихы ==
Мәрмәр диңгеҙенең барлыҡҡа килеүен ер ҡабығының ҙур ярыҡтары менән бәйләйҙәр, улар Евразия һәм Африка материктарын айыра. Диңгеҙ ярҙарының беренсе тасуирламаһын 1845—1848 йылдарҙа рус флотының капитан-лейтенанты М.П.Манганари башҡара. [[XIX быуат]] аҙағында рус ғалимдары С. О. Макаров һәм һәм Б. Шпиндлер Мәрмәр диңгеҙенең гидрологик һәм биологик тикшеренеүҙәрен үткәрә (уның етәкселегендә 1890—1891 йылдарҙа Рус география йәмғиәтенең һәм Император фәндәр академияһы кәрәк-яраҡ менән тәьмин иткән экспедиция башҡарыла).

== Географияһы ==
[[Файл:Black sea RUS.png|мини|Ҡара диңгеҙ регионы]]
[[Файл:Kanal İstanbul-ru.svg|мини|[[Истанбул (канал)|Истанбул каналы проекты]]]]
Ярҙары башлыса таулы, көньяҡта һәм көнсығышта ныҡ бүлгеләнгән ([[Измитский залив|Измит]], [[Гемликский залив|Гемлик]] ҡултыҡтары һ.б.). Иң эре утрауҙары — Мармара, Принцев, төньяҡ ярҙары буйында һыу аҫты рифтары. Диңгеҙгә ҙур булмаған Граник һәм Сусурлук йылғалары ҡоя (барыһы ла тиерлек — Азия ярынан).
Төркиә 2023 йылға Босфор боғаҙынан көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта Мәрмәр һәм Ҡара диңгеҙҙәрен тоташтырыусы 150 м киңлектәге Истанбул суднолар йөрөшле каналын төҙөргә планлаштыра<ref>Канал «Стамбул»: Турки обходят Россию с фланга. svpressa.ru. Дата обращения: 14 апреля 2020</ref>. Уның буйынса нефть ташыусы танкерҙарҙың күп өлөшө уҙасаҡ тип планлаштырыла<ref>По каналу «Стамбул» будут перевозить нефть. restproperty.ru. Дата обращения: 14 апреля 2020.</ref>. «Истанбул» каналы Мәрмәр һәм Ҡара диңгеҙҙәрен Кючюк-Чекмедже күле аща тоташтырасаҡ<ref>Остров Стамбул. Новый Босфор — национальный проект Эрдогана для «новой Турции». www.novayagazeta.ru. Дата обращения: 14 апреля 2020.</ref>

== Гидрология ==
Диңгеҙ туңмай. Һыу өҫтө температураһы ҡышын 9&nbsp;°C,  йәйен 29&nbsp;°C тиклем. Диңгеҙ гидрологияһы өсөн боғаҙҙар аша Ҡара һәм Эгей диңгеҙҙәренең һыуы менән алмашыныу хас. Йөҙлөгөндә тоҙлолоғо 26 ‰ тиклем, был Ҡара диңгеҙгә ҡарағанда күпкә юғарыраҡ, әммә океандарға ҡарағанда байтаҡҡа әҙерәк. Шул ук ваҡытта һыу төбөндәге тоҙлолоғо күпкә юғарырак — 38 ‰ тиклем, Урта диңгеҙ һыуы менән сағыштырырға була.

== Флора һәм фаунаһы ==
Мәрмәр дигеҙенең флораһы һәм фаунаһы Урта диңгеҙенең төр составына оҡшаш<ref>{{БСЭ3|статья=Мраморное море}}</ref>.
== Хужалыҡ өсөн файҙаланыу ==
Балыҡсылыҡ (скумбрия) үҫешкән. Мәрмәр диңгеҙе аша Ҡара диңгеҙҙән Урта диңгеҙгә мөһим судно юлдары үтә. 1999 йылдың декабрендә Мәрмәр диңгеҙендә шторм ваҡытында Рәсәйҙең «Волгонефть-248» танкеры бата, шуның һөҙөмтәһендә диңгеҙгә байтаҡ нефть продукттары аға<ref>{{cite web|author = |url = http://www.travel.ru/news/1999/12/30/697.html |title = В Мраморном море затонул танкер «Волгонефть 248», в результате чего произошел разлив нефтепродуктов. / Турция : Природа / Travel.Ru |lang = ru |website = www.travel.ru |date = |accessdate = 2020-04-14|deadlink = no}}</ref>. 
Яр буйҙарында бик борондан халыҡ тығыҙ ултырған; төньяҡ-көнсығышта, Босфор боғаҙы янында Истанбул ҡалаһы урынлашҡан. Яр буйҙарында — күп һанлы курорттар (Эрдек, Муданья һ.б.).

== Галерея ==
<gallery mode=packed heights=150 style="font-size:88%; line-height:130%">
STS040-610-50.jpg|Йыһандан Мәрмәр диңгеҙе ([[STS-40]], 1991). Диңгеҙ — был яҡты һыу ятҡылығы.
Gulf of Izmit, Turkey.JPG|Астронавтың был фотоһүрәтендә Измит ҡултығының аҙағында Мәрмәр диңгеҙенең төньяҡ һәм көнсығыш ярҙары буйында Измиттың баш ҡала өлкәһе сағылған.
Ebédlőház - Rodostó, 2014.10.25 (43).JPG|Мәрмәр диңгеҙе
Bosphorus aerial view.jpg|Босфорға һауанан күренеш, көньяҡ осо һәм артҡы планда Истанбул
Marmara sea.JPG|Истанбулдан Мәрмәр диңгеҙенә күренеш ([[Кумкапы]])
Yassiada 1.jpg|Мәрмәр диңгеҙе {{iw|Яссыада|Яссыадаға|en|Yassıada}} яҡыная
Marmara Sea at Yesilkoy (Resim 093).jpg|[[Ешилькёй]]ҙан Мәрмәр диңгеҙенә күренеш
Kalamış.jpg|[[Кадыкёй]]ҙан Мәрмәр диңгеҙенә күренеш
</gallery>

[[Категория:Мәрмәр диңгеҙе]]


{{sea-stub}}