Эстәлеккә күсергә

Ленин Владимир Ильич: өлгөләр араһындағы айырма

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеү
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
100 548 төҙәтеү
өҫтәмә мәғлүмәт
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(12 ҡатнашыусының 43 аралыҡтағы өлгөһө күрһәтелмәгән)
1 юл: 1 юл:
{{Государственный деятель
{{Государственный деятель
|имя = Владимир Ильич Ульянов (Ленин)
|имя = Владимир Ильич Ульянов (Ленин)
|изображение = Lenin CL.jpg
|изображение =
|описание изображения = В. И. Ульянов (Ленин)<br />М.С. Наппельбаум фотоһы, 1918 йыл, ғинуар.<ref>Лев Левинсон [http://7iskusstv.com/2010/Nomer3/Levinson1.php Вехи и судьбы фотографа и его героев] К 140-летию со дня рождения М. С. Наппельбаума</ref>
|описание изображения = В. И. Ульянов (Ленин)<br />М.С. Наппельбаум фотоһы, 1918 йыл, ғинуар.<ref>Лев Левинсон [http://7iskusstv.com/2010/Nomer3/Levinson1.php Вехи и судьбы фотографа и его героев] К 140-летию со дня рождения М. С. Наппельбаума</ref>
|титул = СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы председателе
|титул = СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы председателе
|флаг = URSSblason1er.gif
|флаг = Coat of arms of the Soviet Union 1923–1936.svg
|порядок = 1
|порядок = 1
|периодначало = [[30 декабрь]] [[1922]]
|периодначало = [[30 декабрь]] [[1922]]
22 юл: 22 юл:
|вероисповедание = [[Атеизм|Атеист]]
|вероисповедание = [[Атеизм|Атеист]]
|партия = РСДРП → РКП(б) → ВКП(б)
|партия = РСДРП → РКП(б) → ВКП(б)
|дата рождения = 22.04.1870 (10)
|дата рождения = 22.04.1870
|место рождения = {{ТУ|Сембер|Ульяновск|Ульяновск}}, [[Рәсәй империяһы]]
|место рождения = [[Рәсәй империяһы]] {{ТУ|Сембер|Ульяновскиҙа|Ульяновск}} ҡалаһы
|дата смерти = 21.01.1924
|дата смерти = 21.01.1924
|место смерти = Горки усадьбаһы, Суханов волосы, Подольск өйәҙе, Мәскәү губернаһы, [[СССР]]
|место смерти = [[СССР]], Мәскәү губернаһы, Подольск өйәҙе, Суханов волосы, Горки усадьбаһы
|похоронен = Ленин мавзолейы, [[Мәскәү]]
|похоронен = Ленин мавзолейы, [[Мәскәү]]
|отец = Илья Николаевич Ульянов
|отец = Илья Николаевич Ульянов
35 юл: 35 юл:
|награды =
|награды =
{{{!}} style="background: transparent"
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} Хорезм Халыҡ Социалистик Республикаһының Хеҙмәт ордены {{!}}{{!}}
{{!}} [[Файл:Labour Order Khorezm.jpg|30px|link=Хеҙмәт ордены|Орден труда Хорезмской НСР]]{{!}}{{!}}
{{!}}}
{{!}}}
}}
}}


⚫
'''Владимир Ильич Ленин''' (төп фамилияһы ''Улья́нов''; [[22 апрель]] [[1870 йыл]] — [[21 ғинуар]] [[1924 йыл]] — [[СССР|совет]] [[дәүләт]] эшмәкәре һәм [[сәйәсәт|сәйәсмән]], революционер, [[Философия|философ]], [[марксизм|марксист]] һәм публицист. [[марксизм|Марксизм-ленинизм]] классиктарының береһе, [[Рәсәй]]ҙә большевиктар партияһын ойоштороусы, [[СССР|Совет дәүләтенә]] нигеҙ һалыусы һәм Халыҡ Комиссарҙары Советының (СССР һәм РСФСР хөкүмәтенең) председателе. Өсөнсө (Коммунистик) Интернационалды ойоштороусы һәм уның идеологы.
{{мөхәррирләү|1=Айсар|2=14 апрель 2016}}.
⚫
'''Влади́мир Ильич Ле́нин''' (төп фамилияһы ''Улья́нов''; [[10 апрель]] (яңыса [[22 апрель]] [[1870]] — [[21 ғинуар]] [[1924]] — [[СССР|совет]] [[дәүләт]] эшмәкәре һәм [[сәйәсәт|сәйәсмән]], революционер, [[Философия|философ]], [[марксизм|марксист]] һәм публицист. [[марксизм|Марксизм-ленинизм]] классиктарының береһе, [[Рәсәй]]ҙә большевиктар партияһын ойоштороусы, [[СССР|Совет дәүләтенә]] нигеҙ һалыусы һәм Халыҡ Комиссарҙары Советының (СССР һәм РСФСР хөкүмәтенең) председателе. Өсөнсө (Коммунистик) Интернационалды ойоштороусы һәм уның идеологы.


== Биографияһы ==
== Биографияһы ==


=== Бала сағы, белеме һәм тәрбиәһе ===
=== Бала сағы, белеме һәм тәрбиәһе ===
⚫
Владимир Ильич Ульянов 1870 йылдың 10, яңы стиль буйынса 22 апрелендә [[Рәсәй Империяһы]]ның Сембер ([[рус теле|русса]] ''Симбирск'', 1924 йылдан — Ульяновск) ошо исемдәге губернаның халыҡ училищелары инспекторы ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы ''Ульянов Илья Николаевич'' ([[1831]]—[[1886]]) сығышы менән Нижегород өлкәһе Сергач өйәҙенә ҡараған Андросово ауылынан, элекке крепостной крәҫтиән улы. Әсәһе — ''Мария Александровна Ульянова'' (ҡыҙ фамилияһы Бланк, [[1835]]—[[1916]]), әсәһе яғынан швед-[[Немецтар|немец]], атаһы яғынан, төрлө фараздар буйынса, [[Украиндар|украин]], немец йә [[йәһүд]] тамырлы. Владимирҙың әсәһе яғынан ҡартатаһы Александр Дмитриевич Бланк, фараздарҙың береһенә ярашлы, [[православие]] ҡабул иткән (суҡынған) еврей булған<ref>{{книга

⚫
Владимир Ильич Ульянов 1870 йылдың 10, яңы стиль буйынса 22 апрелендә [[Рәсәй Империяһы]]ның Сембер ([[урыҫ теле|урыҫса]] ''Симбирск'', 1924 йылдан Ульяновск) ошо исемдәге губернаның халыҡ училищелары инспекторы ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы ''Ульянов Илья Николаевич'' ([[1831]]—[[1886]]) сығышы менән Нижегород өлкәһе Сергач өйәҙенә ҡараған Андросово ауылынан, элекке крепостной крәҫтиән улы. Әсәһе — ''Мария Александровна Ульянова'' (ҡыҙ фамилияһы Бланк, [[1835]]—[[1916]]), әсәһе яғынан швед-[[Немецтар|немец]], атаһы яғынан, төрлө фараздар буйынса, [[Украиндар|украин]], немец йә [[йәһүд]] тамырлы. Владимирҙың әсәһе яғынан ҡартатаһы Александр Дмитриевич Бланк, фараздарҙың береһенә ярашлы, [[православие]] ҡабул иткән (суҡынған) еврей булған<ref>{{книга
|автор = Штейн М. Г.
|автор = Штейн М. Г.
|часть =
|часть =
66 юл: 64 юл:
[[1879]]—[[1887]] йылдарҙа Владимир Ульянов Семберҙәге беренсе классик гимназияла уҡый һәм, уны алтын миҙалға тамамлап, Ҡазан университетының юридик факультетына уҡырға инә. Үҙенең уҡыусыһының латинды һәм телде үҙләштереүҙәге ҙур уңыштары айҡанлы уға тарих-тел факультетына инергә кәңәш биргән гимназияның ул саҡтағы етәксеһе Ф. М. Керенский (Рәсәйҙең 1917 йылдарҙағы Ваҡытлы Хөкүмәте башлығы Александр Керенскийҙың атаһы) Володя Ульяновтың был аҙымын тәрән ҡәнәғәтһеҙлек менән ҡабул итә<ref>''Елизарова-Ульянова А. И.'' Ленин Владимир Ильич. // Деятели СССР и революционного движения России: энциклопедический словарь Гранат. — {{М.}}: Советская энциклопедия, 1989. — С. 498.</ref>.
[[1879]]—[[1887]] йылдарҙа Владимир Ульянов Семберҙәге беренсе классик гимназияла уҡый һәм, уны алтын миҙалға тамамлап, Ҡазан университетының юридик факультетына уҡырға инә. Үҙенең уҡыусыһының латинды һәм телде үҙләштереүҙәге ҙур уңыштары айҡанлы уға тарих-тел факультетына инергә кәңәш биргән гимназияның ул саҡтағы етәксеһе Ф. М. Керенский (Рәсәйҙең 1917 йылдарҙағы Ваҡытлы Хөкүмәте башлығы Александр Керенскийҙың атаһы) Володя Ульяновтың был аҙымын тәрән ҡәнәғәтһеҙлек менән ҡабул итә<ref>''Елизарова-Ульянова А. И.'' Ленин Владимир Ильич. // Деятели СССР и революционного движения России: энциклопедический словарь Гранат. — {{М.}}: Советская энциклопедия, 1989. — С. 498.</ref>.
[[Файл:Komnata Lenina.jpg|thumb|right|1878—1887 йылдарҙа В. И. Ленин йәшәгән бүлмә. Хәҙер Ульяновтар ғаиләһенең йорт-музейы]]
[[Файл:Komnata Lenina.jpg|thumb|right|1878—1887 йылдарҙа В. И. Ленин йәшәгән бүлмә. Хәҙер Ульяновтар ғаиләһенең йорт-музейы]]
[[1887 йыл]]ға тиклем Владимир Ульяновтың ниндәйҙер революцион эшмәкәрлеге тураһында бер нимә лә билдәле түгел. Был ваҡытҡа ул суҡынған була һәм 16 йәшенә тиклем урындағы православие дине ойошмаһына ҡарай. Уның диндән силәшеүе 1886 йылға тура килә тип фаразларға кәрәк<ref name="smirnov">''Смирнов М. Ю.'' [http://leninism.su/index.php?option=com_content&view=article&id=4092:religiya-i-bibliya-v-trudax-vilenina-novyj-vzglyad-na-staruyu-temu&catid=3:lie&Itemid=27 Религия и Библия в трудах В. И. Ленина: новый взгляд на старую тему]</ref>. Уның гимназиялағы Дин предметы буйынса билдәләре тик «отлично» була<ref>{{книга|автор= Логинов В. Т.|часть= Глава 1. Начало пути, Аттестат зрелости|ссылка часть= |заглавие= Выбор пути|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство= Республика|год= 2005|pages=448 |allpages= |серия= |isbn= 5-250-01891-2|тираж=1500}}</ref>, ҡалған фәндәр буйынса ла шулай уҡ яҡшы уҡый. Уның өлгәргәнлек аттестатында бары бер «дүртле» билдәһе — [[логика]]нан була. Гимназияның 1885 йылғы уҡыусылары исемлегендә Владимир — «зирәк, тырыш һәм йыйнаҡ уҡыусы. Бар предметтар буйынса ла бик яҡшы өлгәшә. Үҙен өлгөлө тота» тип билдәләнгән. 1880 йылда уҡ, беренсе синыфты тамамлағандан һуң ул тәүге бүләккә лайыҡ була — уға тышлығына «Инсафлылыҡ һәм уңыштар өсөн» тип баҫып яҙылған китап менән маҡтау ҡағыҙы бирелә.
[[1887 йыл]]ға тиклем Владимир Ульяновтың ниндәйҙер революцион эшмәкәрлеге тураһында бер нимә лә билдәле түгел. Был ваҡытҡа ул суҡынған була һәм 16 йәшенә тиклем урындағы православие дине ойошмаһына ҡарай. Уның диндән ситләшеүе 1886 йылға тура килә тип фаразларға кәрәк<ref name="smirnov">''Смирнов М. Ю.'' [http://leninism.su/index.php?option=com_content&view=article&id=4092:religiya-i-bibliya-v-trudax-vilenina-novyj-vzglyad-na-staruyu-temu&catid=3:lie&Itemid=27 Религия и Библия в трудах В. И. Ленина: новый взгляд на старую тему]</ref>. Уның гимназиялағы Дин предметы буйынса билдәләре тик «отлично» була<ref>{{книга|автор= Логинов В. Т.|часть= Глава 1. Начало пути, Аттестат зрелости|ссылка часть= |заглавие= Выбор пути|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство= Республика|год= 2005|pages=448 |allpages= |серия= |isbn= 5-250-01891-2|тираж=1500}}</ref>, ҡалған фәндәр буйынса ла шулай уҡ яҡшы уҡый. Уның өлгөргәнлек аттестатында бары бер «дүртле» билдәһе — [[логика]]нан була. Гимназияның 1885 йылғы уҡыусылары исемлегендә Владимир — «зирәк, тырыш һәм йыйнаҡ уҡыусы. Бар предметтар буйынса ла бик яҡшы өлгәшә. Үҙен өлгөлө тота» тип билдәләнгән. 1880 йылда уҡ, беренсе синыфты тамамлағандан һуң, ул тәүге бүләккә лайыҡ була — тышлығына «Инсафлылыҡ һәм уңыштар өсөн» тип баҫып яҙылған китап менән маҡтау ҡағыҙы бирелә.


[[1887 йыл]]дың 8 (20) майында уның өлкән ағаһы Александр Ульянов, император [[Александр III]]-не үлтерергә теләүселәр заговорында ҡатнашыуҙа ғәйепләнеп, үлем язаһына хөкүм ителә. Александрҙың революцион эшмәкәрлеге хаҡында бер ни белмәгән Ульяновтар ғаиләһе өсөн был оло ҡайғы була.
[[1887 йыл]]дың 8 (20) майында өлкән ағаһы Александр Ульянов, император [[Александр III]]-не үлтерергә теләүселәр заговорында ҡатнашыуҙа ғәйепләнеп, үлем язаһына хөкөм ителә. Александрҙың революцион эшмәкәрлеге хаҡында бер ни белмәгән Ульяновтар ғаиләһе өсөн был оло ҡайғы була.


Ҡазан университетында Владимир студенттарҙың Лазарь Богораз етәкләгән «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») тигән йәшерен түңәрәгенә йәлеп ителә. Өс айҙан һуң, университеттың яңы уставы айҡанлы сыҡҡан студенттар сыуалышында ҡатнашҡаны өсөн ул уҡыуҙан ҡыуыла<ref name="НЭС 1">{{ВТ-НЭС|Ленин}}</ref>. Сыуалыштарҙан зыян күргән инспектор һүҙҙәренсә, Ульянов ғауғасы студенттарҙың беренсе рәтендә була.
Ҡазан университетында Владимир студенттарҙың Лазарь Богораз етәкләгән «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») тигән йәшерен түңәрәгенә йәлеп ителә. Өс айҙан һуң, университеттың яңы уставы айҡанлы сыҡҡан студенттар сыуалышында ҡатнашҡаны өсөн ул уҡыуҙан ҡыуыла<ref name="НЭС 1">{{ВТ-НЭС|Ленин}}</ref>. Сыуалыштарҙан зыян күргән инспектор һүҙҙәренсә, Ульянов ғауғасы студенттарҙың беренсе рәтендә була.


Был ваҡиғаларҙан һуң икенсе төндә башҡа ҡырҡ студент менән бергә Владимир ҙа ҡулға алына. Улар барыһы ла университеттан ҡыуыла һәм һөргөнгә оҙатыла. Владимир Ульянов 1888—1889 йылдың ҡышына тиклем [[Ҡазан губернаһы]]ның Лайыш өйәҙе Кокушкино ауылында (хәҙер [[Татарстан]]дың Питрәч районы Ленино-Кокушкино ауылы) йәшәй.
Был ваҡиғаларҙан һуң икенсе төндә башҡа ҡырҡ студент менән бергә Владимир ҙа ҡулға алына. Улар барыһы ла университеттан ҡыуыла һәм һөргөнгә оҙатыла. Владимир Ульянов 1888—1889 йылдың ҡышына тиклем [[Ҡазан губернаһы]]ның Лайыш өйәҙе Кокушкино ауылында (хәҙер [[Татарстан]]дың Питрәч районы Ленино-Кокушкино ауылы) йәшәй.


Тикшереү ваҡытында йәш Ульяновтың алда телгә алынған Богораз түңәрәге менә бәйләнеше асыҡланғанлыҡтан һәм уның ағаһының батшаға ҡаршы булғаны өсөн үлем язаһына тарттырылғанлыҡтан, ул полиция күҙәтеүе аҫтында булырға тейешле «ышанысһыҙҙар» исемлегенә эләгә. Шул сәбәптән уға универитетта уҡыуын дауам итергә рөхсәт ителмәй, әсәһенең был турала юллауҙары бер-бер артлы кире ҡағыла. Америка ғәлимы, Рәсәй тарихы белгесе Ричард Пайпс билдәләүенсә<ref>[http://www.litmir.net/br/?b=122319&p=2 ''Пайпс Ричард''. Русская революция: В 3 кн. Кн. 2. Большевики в борьбе за власть. 1917—1918. Глава 1. Ленин и истоки большевизма]</ref>,
Тикшереү ваҡытында, йәш Ульяновтың алда телгә алынған Богораз түңәрәге менән бәйләнеше асыҡланғанлыҡтан һәм уның ағаһының батшаға ҡаршы булғаны өсөн, үлем язаһына тарттырылғанлыҡтан, ул полиция күҙәтеүе аҫтында булырға тейешле «ышанысһыҙҙар» исемлегенә эләгә. Шул сәбәптән уға университетта уҡыуын дауам итергә рөхсәт ителмәй, әсәһенең был турала юллауҙары бер-бер артлы кире ҡағыла. Америка ғалимы, Рәсәй тарихы белгесе Ричард Пайпс билдәләүенсә<ref>[http://www.litmir.net/br/?b=122319&p=2 ''Пайпс Ричард''. Русская революция: В 3 кн. Кн. 2. Большевики в борьбе за власть. 1917—1918. Глава 1. Ленин и истоки большевизма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140713175106/http://www.litmir.net/br/?b=122319&p=2 |date=2014-07-13 }}</ref>,
<table><tr><td>
{{начало цитаты}}
{{начало цитаты}}
''Был осорҙа Ленин күп уҡый. Ул 1860—1870 йылдарҙа сыҡҡан бөтә «прогрессив» журнал һәм китаптарҙы ентекләп өйрәнә, бигерәк тә Николай Чернышевский әҫәрҙәренә ныҡлы иғтибар бирә. Улар, Лениндың үҙ һүҙҙәре буйынса, уға мөһим йоғонто яһай. Был ваҡыт Ульяновтар ғаиләһе өсөн ауыр осор була: Семберҙә күптәр уларҙан ситләшә, улар язаланған террорсы ғаиләһе менән бәйләнеш полицияның кәрәкмәгән иғтибарын йәлеп итеренән ҡурҡа...''
''Был осорҙа Ленин күп уҡый. Ул 1860—1870 йылдарҙа сыҡҡан бөтә «прогрессив» журнал һәм китаптарҙы ентекләп өйрәнә, бигерәк тә Николай Чернышевский әҫәрҙәренә ныҡлы иғтибар бирә. Улар, Лениндың үҙ һүҙҙәре буйынса, уға мөһим йоғонто яһай. Был ваҡыт Ульяновтар ғаиләһе өсөн ауыр осор була: Семберҙә күптәр уларҙан ситләшә, кешеләр язаланған террорсы ғаиләһе менән бәйләнеш полицияның кәрәкмәгән иғтибарын йәлеп итеренән ҡурҡа…''
{{конец цитаты}}
{{конец цитаты}}
</td></tr></table>

== Революцион эшмәкәрлегенең башы ==
== Революцион эшмәкәрлегенең башы ==


[[Файл:Lenin-circa-1887.jpg|200px|right|thumb|<center>Владимир Ульянов Сембер гимназияһын тамамлаған 1887 йылда.</center>]]
[[Файл:Lenin-circa-1887.jpg|200px|right|thumb|<center>Владимир Ульянов Сембер гимназияһын тамамлағанда, 1887 йыл.</center>]]
[[1888 йыл]]дың көҙөндә Ульянов Ҡазанға ҡайтырға рөхсәт ала, һуңыраҡ [[Рәсәй Империяһы|Рәсәйҙә]] [[марксизм]]ды тәүге пропагандалаусыларҙың береһе ''Николай Федосеев'' ойошторған түңәрәккә инә. Бында [[Карл Маркс]], [[Фридрих Энгельс]] һәм Георгий Плеханов әҫәрҙәре өйрәнәләр һәм тикшерәләр. Был турала [[1924 йыл]]да Н. К. Крупская [[Правда (гәзит)|«Правда» гәзитендә]] түбәндәгеләрҙе яҙып сыға: «Плехановты Владимир Ильич мөкиббән булып ярата. Плеханов уның үҫешендә ҙур роль уйнай, дөрөҫ революцион ҡараш табырға ярҙам итә, шуға ла Плеханов уның өсөн оҙаҡ ваҡыт юғары өлгө (ореол) була: Плеханов менән хатта ваҡ ҡына айырымлыҡтарҙы ла ул ныҡ ауыр кисерҙе»<ref>Цит. по:'' Шуб В.'' [http://www.hrono.ru/libris/lib_sh/shub12.html Политические деятели России]. — С. 157.</ref>.
[[1888 йыл]]дың көҙөндә Ульянов Ҡазанға ҡайтырға рөхсәт ала, һуңыраҡ [[Рәсәй Империяһы|Рәсәйҙә]] [[марксизм]]ды тәүге пропагандалаусыларҙың береһе ''Николай Федосеев'' ойошторған түңәрәккә инә. Бында [[Карл Маркс]], [[Фридрих Энгельс]] һәм Георгий Плеханов әҫәрҙәрен өйрәнәләр һәм тикшерәләр. Был турала [[1924 йыл]]да Н. К. Крупская [[Правда (гәзит)|«Правда» гәзитендә]] түбәндәгеләрҙе яҙып сыға: «Плехановты Владимир Ильич мөкиббән булып ярата. Плеханов уның үҫешендә ҙур роль уйнай, дөрөҫ революцион ҡараш табырға ярҙам итә, шуға ла Плеханов уның өсөн оҙаҡ ваҡыт юғары өлгө (ореол) була: Плеханов менән хатта ваҡ ҡына айырымлыҡтарҙы ла ул ныҡ ауыр кисерә»<ref>Цит. по:'' Шуб В.'' [http://www.hrono.ru/libris/lib_sh/shub12.html Политические деятели России]. — С. 157.</ref>.


[[1889 йыл]]дың майында М. А. Ульянова [[Һамар губернаһы]]на ҡараған Алакаевкала 83,5 дисәтинә (91,2 [[гектар]]) ер биләме булған именье һатып ала, һәм ғаилә шунда йәшәргә күсенә. Әсәһенең ныҡышмалы үтенесенә ҡаршы килә алмаған Владимир именье менән идара итеп ҡарай, әммә әллә ни эш ҡыра алмай{{sfn|Р.Сервис «Ленин. Биография»|с=92|name=S_92}}. Яҡын-тирәлә йәшәгән крәҫтиәндәр, яңы хужаларҙың тәжрибәһеҙлегенән файҙаланып, уларҙыңатын һәм ике һыйырын урлап алып китә<ref name="S_92"/>. Һөҙәмтәлә Ульянова башта ер биләмәһен, аҙаҡтан өйөн дә һата<ref name="S_92"/>. [[СССР|Совет заманында]] был ауылда Лениндың йорт-музейы булдырыла<ref>[http://www.museum.ru/M2083 Дом-музей В. И. Ленина в с. Алакаевка]</ref>.
[[1889 йыл]]дың майында М. А. Ульянова [[Һамар губернаһы]]на ҡараған Алакаевкала 83,5 дисәтинә (91,2 [[гектар]]) ер биләме булған имение һатып ала, һәм ғаилә шунда йәшәргә күсенә. Әсәһенең ныҡышмалы үтенесенә ҡаршы килә алмаған Владимир хужалыҡ менән идара итеп ҡарай, әммә әллә ни эш ҡыра алмай{{sfn|Р.Сервис «Ленин. Биография»|с=92|name=S_92}}. Яҡын-тирәлә йәшәгән крәҫтиәндәр, яңы хужаларҙың тәжрибәһеҙлегенән файҙаланып, уларҙың атын һәм ике һыйырын урлап алып китә<ref name="S_92"/>. Һөҙөмтәлә Ульянова башта ер биләмәһен, аҙаҡтан өйөн дә һата<ref name="S_92"/>. [[СССР|Совет заманында]] был ауылда Лениндың йорт-музейы булдырыла<ref>[http://www.museum.ru/M2083 Дом-музей В. И. Ленина в с. Алакаевка]</ref>.


1889 йылдың көҙөндә Ульяновтар ғаиләһе [[Һамар]] ҡалаһына күсенә. Ленин бында ла урындағы революционерҙар менән бәйләнеш тота.
1889 йылдың көҙөндә Ульяновтар ғаиләһе [[Һамар]] ҡалаһына күсенә. Ленин бында ла урындағы революционерҙар менән бәйләнеш тота.


Ричард Пайпс фекренсә, 1887—1891 йылдар арауығында йәш Ульянов, язалап үлтерелгән ағаһы артынан «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») яҡлы булып китә. Ҡазанда һәм Һамарҙа уның ағзаларын махсус эҙләп таба, уларҙан был ваҡытта «һөнәри революционерҙарҙың» конспирациялы һәм дисциплиналы ойошмаһы булып күренгән ошо хәрәкәттең практик эшмәкәрлеге хаҡында белешмә ала.
Ричард Пайпс фекеренсә, 1887—1891 йылдар арауығында йәш Ульянов, язалап үлтерелгән ағаһы артынан, «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») яҡлы булып китә. Ҡазанда һәм Һамарҙа уның ағзаларын махсус эҙләп таба, уларҙан был ваҡытта «һөнәри революционерҙарҙың» конспирациялы һәм дисциплиналы ойошмаһы булып күренгән ошо хәрәкәттең практик эшмәкәрлеге хаҡында белешмә ала.


[[1890 йыл]]да властар йомшара һәм Владимир Ульяновҡа экстерн рәүешендәгә имтиханға әҙерләнергә рөхсәт бирә. [[1891 йыл]]дың ноябрендә Ленин [[Санкт-Петербург дәүләт университеты|Петербург университетының]] юридик факультеты курсы буйынса экстерн формала имтихан тапшыра<ref>''Логинов В. Т.'' Владимир Ленин. Выбор пути: Биография. — М.: Республика, 2005. — 447 с.</ref>. Бынан һуң ул [[иҡтисад (фән)|иҡтисад]] темаһына бик күп хеҙмәттәр өйрәнә, бигерәк тә ауыл хужалығы буйынса земство отчеттарына ҙур иғтибар бүлә.
[[1890 йыл]]да властар йомшара һәм Владимир Ульяновҡа экстерн рәүешендә имтиханға әҙерләнергә рөхсәт бирә. [[1891 йыл]]дың ноябрендә Ленин [[Санкт-Петербург дәүләт университеты|Петербург университетының]] юридик факультеты курсы буйынса экстерн формала имтихан тапшыра<ref>''Логинов В. Т.'' Владимир Ленин. Выбор пути: Биография. — М.: Республика, 2005. — 447 с.</ref>. Бынан һуң ул [[иҡтисад (фән)|иҡтисад]] темаһына бик күп хеҙмәттәр өйрәнә, бигерәк тә ауыл хужалығы буйынса земство отчеттарына ҙур иғтибар бүлә.


[[1892]]—[[1893]] йылдар барышында Плеханов хеҙмәттәренең ныҡлы тәьҫире аҫтында Лениндың фекерҙәре «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») хәрәкәте ҡараштарынан [[Социал-демократия|социал-демократик]] йүнәлешкә үҙгәрә башлай. Ул [[1893 йыл]]да уҡ ваҡыты өсөн яңы булған доктрина эшләй: унда халҡының биштән дүрт өлөшө крәҫтиәндәр булған Рәсәй «капиталистик ил» итеп иғлан ителә. Ленинизмдың төп ҡараштары (кредоһы) [[1894 йыл]]да тулыһынса формалаша: «рус эшсеһе, барлыҡ демократик элементтарҙы етәкләүгә күтәрелеп, абсолютизмды ҡолатасаҡ һәм рус пролетариатын бөтә илдәрҙең пролетарийҙары менән бергә асыҡ [[сәйәсәт|сәйәси]] көрәш юлынан еңеүле коммунистик революцияға алып барасаҡ».
[[1892]]—[[1893]] йылдар барышында Плеханов хеҙмәттәренең ныҡлы тәьҫире аҫтында Лениндың фекерҙәре «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») хәрәкәте ҡараштарынан [[Социал-демократия|социал-демократик]] йүнәлешкә үҙгәрә башлай. Ул [[1893 йыл]]да уҡ заманы өсөн яңы доктрина эшләй: унда халҡының биштән дүрт өлөшө крәҫтиәндәр булған Рәсәй «капиталистик ил» итеп иғлан ителә. Ленинизмдың төп ҡараштары (кредоһы) [[1894 йыл]]да тулыһынса формалаша: «рус эшсеһе, барлыҡ демократик элементтарҙы етәкләүгә күтәрелеп, абсолютизмды ҡолатасаҡ һәм рус пролетариатын бөтә илдәрҙең пролетарийҙары менән бергә асыҡ [[сәйәсәт|сәйәси]] көрәш юлынан еңеүле коммунистик революцияға алып барасаҡ».


Тикшеренеүсе М. С. Восленский «Номенклатура» хеҙмәтендә билдәләүенсә,
Тикшеренеүсе М. С. Восленский «Номенклатура» хеҙмәтендә билдәләүенсә,
<table><tr><td>
<table><tr><td>
{{начало цитаты}}
{{начало цитаты}}
''Яңы етештереү мөнәсәбәттәре өсөн материал шарттар өлгөрөү-өлгөрмәүгә ҡарамаҫтан, Рәсәйҙә революцияға өлгәшеү Лениндың бынан һуңғы тормошоноң төп практик маҡсатына әүерелә.''
''Яңы етештереү мөнәсәбәттәре өсөн материаль шарттар өлгөрөү-өлгөрмәүгә ҡарамаҫтан, Рәсәйҙә революцияға өлгәшеү Лениндың бынан һуңғы тормошоноң төп практик маҡсатына әүерелә.''


''Ул ваҡыттағы башҡа рус марксистары өсөн тотҡарлыҡ һәм ҡамасау тыуҙырған нәмә лә йәш кешене уңайһыҙландырмай. Ярар, Рәсәй артта ҡалған, тей, уның пролетариаты көсһөҙ, тей, Рәсәй капитализмы әлегә үҙенең барлыҡ етештереү көстәрен йәйелдермәгән — эш бында түгел. Мөһиме — революция яһау!''
''Ул ваҡыттағы башҡа рус марксистары өсөн тотҡарлыҡ һәм ҡамасау тыуҙырған нәмә лә йәш кешене уңайһыҙландырмай. Ярар, Рәсәй артта ҡалған, тей, уның пролетариаты көсһөҙ, тей, Рәсәй капитализмы әлегә үҙенең барлыҡ етештереү көстәрен йәйелдермәгән — эш бында түгел. Мөһиме — революция яһау!''


''... «Ер һәм ирек» («Земля и воля») тәжрибәһе күрһәтеүенсә, крәҫтиәндәргә революцияның төп көсө булараҡ ышаныу үҙен аҡламаны. Ниндәйҙер ҙур синыфҡа таянмай батша дәүләтен әйләндереп ташлау өсөн бер төркөм революцион интеллигенция бигерәк аҙ һанлы булды: «народниктар» террорының һөҙөмтәһеҙлеге быны бөтә асыҡлығы менән күрһәтте. XIX һәм XX быуаттар сигендә һан яғынан тиҙ үҫкән пролетариат ҡына ул шарттарҙа Рәсәйҙә бындай ҙур синыф була алыр ине. Производствоға тупланыуы һәм хеҙмәт шарттары тыуҙырған тәртиплелеге арҡаһында эшселәр синыфы йәшәп килгән ҡоролошто ҡолатыу өсөн төп көс итеп ҡулланылырлыҡ иң яҡшы социаль ҡатлам.''
''… «Ер һәм ирек» («Земля и воля») тәжрибәһе күрһәтеүенсә, крәҫтиәндәргә революцияның төп көсө булараҡ ышаныу үҙен аҡламаны. Ниндәйҙер ҙур синыфҡа таянмай, батша дәүләтен әйләндереп ташлау өсөн бер төркөм революцион интеллигенция бигерәк аҙ һанлы булды: «народниктар» террорының һөҙөмтәһеҙлеге быны бөтә асыҡлығы менән күрһәтте. XIX һәм XX быуаттар сигендә һан яғынан тиҙ үҫкән пролетариат ҡына ул шарттарҙа Рәсәйҙә бындай ҙур синыф була алыр ине. Производствоға тупланыуы һәм хеҙмәт шарттары тыуҙырған тәртиплелеге арҡаһында эшселәр синыфы йәшәп килгән ҡоролошто ҡолатыу өсөн төп көс итеп ҡулланылырлыҡ иң яҡшы социаль ҡатлам.''
{{конец цитаты}}</td></tr></table>
{{конец цитаты}}</td></tr></table>


1892—1893 йылдарҙа Владимир Ульянов Һамарҙа адвокат ярҙамсыһы була, башлыса енәйәт эштәре алып бара»<ref name="yurclub.ru">''Е. Тетерев'' [http://www.yurclub.ru/docs/other/article120.html#sdfootnote11anc Октябрьская революция и адвокатура: путь к правовому государству и гражданскому обществу]</ref>.
1892—1893 йылдарҙа Владимир Ульянов Һамарҙа адвокат ярҙамсыһы була, башлыса енәйәт эштәрен алып бара"<ref name="yurclub.ru">''Е. Тетерев'' [http://www.yurclub.ru/docs/other/article120.html#sdfootnote11anc Октябрьская революция и адвокатура: путь к правовому государству и гражданскому обществу]</ref>.


[[1893 йыл]]да Ленин [[Санкт-Петербург]]ка күсә һәм адвокат ярҙамсыһы хеҙмәтен дауам итә<ref>С 28.02.1889 г. М. Ф. Волькенштейн стал присяжным поверенным в Санкт-Петербурге.// Список присяжных поверенных округа Санкт-Петербургской судебной палаты и их помощников к 31 января 1914 г. Санкт-Петербург, 1914. — С.17.</ref>. Петербургта ул марксистик политэкономия проблемалары, рус азатлыҡ хәрәкәте тарихы, [[Рәсәй империяһы]] ауылдары һәм сәнәғәтенең реформанан һуң капиталистик эволюция тарихтары буйынса хеҙмәттәр яҙа. Уларҙың бер өлөшө легаль донъя күрә. Был ваҡытта шулай уҡ социал-демократик партия программаһын эшләй. В. И. Лениндың публицист һәм бай статистик материалдар нигеҙендә Рәсәйҙә капитализм үҫешен тикшереүсе булараҡ эшмәкәрлеге уға социал-демократтар һәм оппозицион ҡарашлы либераль эшмәкәрҙәр араһында, шулай уҡ рус йәмғиәтенең башҡа күп кенә даиәрәләрендә киң билдәлелек килтерә<ref>История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков, А. И. Вдовин, С. В. Воронкова; под ред. Л. В. Милова. — {{М.}}: Эксмо, 2007. — 960 с.</ref>.
[[1893 йыл]]да Ленин [[Санкт-Петербург]]ка күсә һәм адвокат ярҙамсыһы хеҙмәтен дауам итә<ref>С 28.02.1889 г. М. Ф. Волькенштейн стал присяжным поверенным в Санкт-Петербурге.// Список присяжных поверенных округа Санкт-Петербургской судебной палаты и их помощников к 31 января 1914 г. Санкт-Петербург, 1914. — С.17.</ref>. Петербургта ул марксистик политэкономия проблемалары, рус азатлыҡ хәрәкәте тарихы, [[Рәсәй империяһы]] ауылдары һәм сәнәғәтенең реформанан һуң капиталистик эволюция тарихтары буйынса хеҙмәттәр яҙа. Уларҙың бер өлөшө легаль донъя күрә. Был ваҡытта шулай уҡ социал-демократик партия программаһын эшләй. В. И. Лениндың публицист һәм бай статистик материалдар нигеҙендә Рәсәйҙә капитализм үҫешен тикшереүсе булараҡ эшмәкәрлеге уға социал-демократтар һәм оппозицион ҡарашлы либераль эшмәкәрҙәр араһында, шулай уҡ рус йәмғиәтенең башҡа күп кенә даирәләрендә киң билдәлелек килтерә<ref>История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков, А. И. Вдовин, С. В. Воронкова; под ред. Л. В. Милова. — {{М.}}: Эксмо, 2007. — 960 с.</ref>.


[[Файл:Lenin-1895-mugshot.jpg|upright|thumb|195px|В. И. Ульяновтың полицияла эшләнгән фотоһүрәте, декабрь, 1895]]
[[Файл:Lenin-1895-mugshot.jpg|upright|thumb|195px|В. И. Ульяновтың полицияла эшләнгән фотоһүрәте, декабрь, 1895]]


Ричард Пайпс фекеренсә, 1893 йылда Петербургка килгәндә, үҙенең 23 йәшенә Ленин шәхес булараҡ тулыһынса өлгөрә:
Ричард Пайпс фекеренсә, 1893 йылда Петербургка килгәндә, 23 йәшендә Ленин шәхес булараҡ тулыһынса өлгөрә:


<table><tr><td>
<table><tr><td>
{{начало цитаты}}
{{начало цитаты}}
''... был һөйкөмһөҙ тышҡы ҡиәфәтле кешенән шундай эске көс бөркөлөп тора, башҡалар үҙҙәренең тәүге тәьҫораттарын бик тиҙ онота. Ихтыяр көсө, ныҡлы тәртип, энергия, аскетлыҡ һәм эшенә ҡаҡшамаҫ ышаныс бергә ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән иҫ киткес көслө тәьҫирҙе бары тик күп ҡабатланған «харизма» һүҙе (Хоҙайҙан бирелгән ылыҡтырыу һәләте) менән тасуирларға мөмкин. Потресов һүҙҙәренсә, был «килбәтһеҙ һәм тупаҫыраҡ», һөйкөмлөктән мәхрүм кеше, «гипнотик тәьҫир» яһай: «Плехановты — ихтирам иттеләр, Мартовты — яраттылар, әммә берҙән-бер бәхәсһеҙ юлбашсы кеүек бары тик Ленин артынан ғына һүҙһеҙ барҙылар. Сөнки тик Ленин ғына тимер ихтыярлы, ярһыу энергиялы һәм хәрәкәткә, эшкә фанатик ышаныуҙы унан кәм булмаған үҙенә ышаныу менән берләштергән һирәк осраған, бигерәк тә Рәсәйҙә, кеше ине»''
''… был һөйкөмһөҙ тышҡы ҡиәфәтле кешенән шундай эске көс бөркөлөп тора, башҡалар үҙҙәренең тәүге тәьҫораттарын бик тиҙ онота. Ихтыяр көсө, ныҡлы тәртип, энергия, аскетлыҡ һәм эшенә ҡаҡшамаҫ ышаныс бергә ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән иҫ киткес көслө тәьҫирҙе бары тик күп ҡабатланған «харизма» һүҙе (Хоҙайҙан бирелгән ылыҡтырыу һәләте) менән тасуирларға мөмкин. Потресов һүҙҙәренсә, был «килбәтһеҙ һәм тупаҫыраҡ», һөйкөмлөктән мәхрүм кеше, «гипнотик тәьҫир» яһай: «Плехановты — ихтирам иттеләр, Мартовты — яраттылар, әммә берҙән-бер бәхәсһеҙ юлбашсы кеүек бары тик Ленин артынан ғына һүҙһеҙ барҙылар. Сөнки тик Ленин ғына тимер ихтыярлы, ярһыу энергиялы һәм хәрәкәткә, эшкә фанатик ышаныуҙы унан кәм булмаған үҙенә ышаныу менән берләштергән һирәк осраған, бигерәк тә Рәсәйҙә, кеше ине»''
{{конец цитаты}}</td></tr></table>
{{конец цитаты}}</td></tr></table>


[[1895 йыл]]дың майында Ульянов сит илдәргә сығып китә: [[Швейцария]]ла Георгий Плеханов, [[Германия]]ла — Вильгельм Либкнехт, [[Франция]]ла — Поль Лафарг һәм халыҡ-ара эшселәр хәрәкәтенең башҡа эшмәкәрҙәре менән осраша. Шул уҡ йылда, Петербургҡа ҡайтҡас, Юлий Мартов һәм башҡа йәш революционерҙар менән бергә тарҡау марксистик түңәрәктәрҙе ''"Эшселәр синыфын азат итеү өсөн көрәш союзы"на'' берләштерә<ref>''Ленин В. И.'' Полное собрание сочинений. — Т. 2. — С. 660. — «Даты жизни и деятельности В. И. Ленина».</ref>. Плеханов йоғонтоһонда Ленин, ''батша Рәсәйен ярым феодаль ил'' тип иғлан итеп, уны ''«капиталистик» ил'' тип атаған үҙенең элекке доктринаһынан өлөшләтә баш тарта. Хәҙер инде «Либераль буржуазия» менән берлектә самодержавиены ҡолатыу уның өсөн иң яҡын маҡсатҡа әйләнә. «Көрәш союзы» эшселәр араһында әүҙем пропаганда эшмәкәрлеген йәйелдерә, 70-тән артыҡ листовка баҫтырып тарата<ref>''Костин А. Ф.'' Ленин — создатель партии нового типа. (1894—1904 гг.). — {{М.}}, 1970.</ref>. 1895 йылдың декабрендә "Союз"дың башҡа күп ағзалары менән бер рәттән Ульянов ҡулға алына. Йылдан артыҡ төрмәлә тотолғандан һуң, [[1897 йыл]]да ''Енисей губернаһы Минусинск өйәҙенең Шушенское ауылына'' өс йылға һөргөнгә ебәрелә.
1895 йылда революцион хәрәкәт етәкселәре менән танышыу маҡсатынан сит илдәргә сығып китә. Анда ул B. Либкнехт, П. Лафарг менән таныша, ә Женевада Плеханов менән осрашып, [[Рәсәй]]ҙә социал-демократик партия ойоштороу тураһында фекер алыша. Рәсәйгә ҡайтыу менән үк, еңҗиң һыҙғанып, "Эшселәр синыфы азатлығы өсөн көрәш союзы "ның эшсәнлеген башлап ебәрә. 1895 йылда ҡулға алына, төрмәлә ултыра, унан һуң дүрт йыл дауамында Себерҙең ҡараңғы бер мөйөшө Шушенскоела һөргөнлөктәтә була. Һөргөнлөктән ҡотолғас, өҙлөкһөҙ революцион эшсәнлеккә бирелә. Ҡулға алыныуҙан ҡасып, эмиграцияла була, [[Рәсәй]]ҙәге революцион хәрәкәт, социал-демократик партия менән ситтән тороп етәкселек итә, төрлө оппортунистик ағымдар менән көрәш алып бара, күп төрлө сығыштар, теоретик хеҙмәттәр яҙа.

Бында ул йыйылған материалдары нигеҙендә «Рәсәйҙә капитализм үҫеше» («Развитие капитализма в России») тигән китабын яҙа, ул «легаль марксизм»ға һәм «народниклыҡ» теорияһына ҡаршы йүнәлтелгән була<ref>[http://magister.msk.ru/library/lenin/len03v00.htm В. И. Ленин «Развитие капитализма в России».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101218044514/http://magister.msk.ru/library/lenin/len03v00.htm |date=2010-12-18 }}</ref>. Дөйөм алғанда, һөргән осоронда 30-ҙан артыҡ хеҙмәт яҙа<ref>Статья ''П. В. Волобуева'' из кн.: Политические деятели России 1917. Биографический словарь. — {{М.}}, 1993.</ref>, Петербург, [[Мәскәү]], [[Түбәнге Новгород]], Воронеж һәм башҡа ҡалаларҙың социал-демократтары менән бәйләнештәрҙе яйға һала. [[1890]]-сы йылдар аҙағында «К. Тулин» псевдонимы менән В. И. Ульянов марксистик даирәләрҙә билдәлелек яулай. Һөргөндә Ульянов крәҫтиәндәргә юридик мәсьәләр буйынса кәңәштәр бирә, улар өсөн төрлө документтар төҙөй<ref name="yurclub.ru"/>.

=== Беренсе эмиграцияһы ([[1900]]—[[1905]]) ===

[[1898 йыл]]да [[Минск]] ҡалаһында Петербург «Көрәш союзы» лидерҙарынан башҡа РСДРП-ының I съезы була, унда 9 делегат ҡатнаша. Съезд ''Рәсәй социаль-демократик эшселәр партияһын (Российская социаль-демократическая рабочая партия)'' ойоштороу тураһында Манифест ҡабул итә<ref>[http://bse.sci-lib.com/article069490.html БСЭ]</ref>. Үҙәк Комитеттың съезда һайланған барлыҡ ағзалары һәм делегаттарҙың күпселеге шунда уҡ ҡулға алына, үҙ делегаттарын съезға ебәргән ойошмалар полиция тарафынан тар-мар ителә. "Көрәш союзы"ның Себерҙә һөргөндәге етәкселәре ил буйынса таралған күп һанлы социаль-демократик ойошмаларҙы һәм марксистик түңәрәктәрҙе [[гәзит]] ярҙамында берләштерергә ҡарар итә.

[[1900 йыл]]дың февралендә, һөргөн ваҡыты бөткәндән һуң, Ленин, Мартов һәм Александр Потресов Рәсәй ҡалаларын йөрөп сыға һәм урындағы ойошмалар менән бәйләнеш урынлаштыра. 26 февралдә Ульянов үҙенә һөргөндән һуң йәшәргә рөхсәт ителгән [[Псков]] ҡалаһына килә. Бында апрелдә дөйөм Рәсәй эшселәр гәзите "Искра"ны булдырыу буйынса ойоштороу кәңәшмәһе үтә. Унда В. И. Ульянов-Ленин, Степан Радченко, Пётр Струве, Михаил Туган-Барановский, Юлий Мартов, Александр Потресов, Александр Стопани ҡатнаша. Шул уҡ айҙа Ленин йәшерен рәүештә бер көнгә Псковтан [[Рига]]ға барып килә. Латыш социал-демократтары менән һөйләшеүҙәрҙә «Искра» гәзитен сит илдән Рәсәйгә [[Латвия]] порттары аша индереү мәсьәләләре тикшерелә ref>[http://www.rigacv.lv/articles/lenin-v_rige М. Мистре Ленин в Риге]</ref>. 1900 йылдың май башында Владимир Ульянов Псковта сит илгә сығыу өсөн паспорт ала. 19 майҙа ул Петербургка китә, ә 21 майҙа уны полиция тотҡарлай. Ульяновтың Псковтан Подольск ҡалаһына ебәргән багажы ла ентекле тикшерелә, әммә унда китаптарҙан башҡа бер ни тапмай<ref>[http://edapskov.narod.ru/pskov/vilenin.htm#9 И. Н. Лукина. Книги Ленинской библиотеки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116195031/http://edapskov.narod.ru/pskov/vilenin.htm#9 |date=2014-01-16 }}</ref>. Шулай итеп, полицияның социаль-демократты ҡулға алыу операцияһы уңышһыҙлыҡҡа дусар була. Инде тәжрибәле конспиратор В. И. Ленин үҙенә ҡаршы ҡулланылырлыҡ бер нәмәгә лә сәбәп бирмәй. Псков жандарм идаралығы мәғлүмәттәре буйынса, «сит илгә киткәнсе, Псковта йәшәү осоронда ғәйепкә алырлыҡ бер ни ҡылманы». Лениндың Псков губерна земствоһының статистика бюроһында эшләүе һәм губернаны статистик тикшереү программаһын әҙерләүҙә ҡатнашыуы ла уға ныҡлы «ышыҡлау» булып хеҙмәт итә<ref>[http://pskgu.ru/projects/pgu/storage/PSKOV/ps20/ps_20_25.pdf И. Н. Лукина По поводу одной статьи о В. И. Ленине]</ref>. Баш ҡалаға рөхсәтһеҙ барыуынан башҡа бүтән ғәйебе табылмағанлыҡтан, ун көндән һуң уны ебәрәләр<ref>[https://web.archive.org/web/20111208161232/http://politazbuka.ru/biblioteka/115-texts/544-sinelnikov-a-v-shifry-i-revolyucionery-rossii.html Синельников А. В. Шифры и революционеры России]</ref>.

[[1900 йыл]]дың июнендә Владимир Ульянов әсәһе Мария Александровна һәм оло апаһы Анна Елизарова-Ульянова менән [[Өфө]]гә, бында һөргәндә булған ҡатыны ''Надежда Константиновна Крупская'' янына килә<ref>[http://www.personalguide.ru/museums/895/12280/ Ленин в Уфе]</ref>.

1900 йылдың [[29 июль|29 июлендә]] Ленин [[Швейцария]]ға китә, унда Плеханов менән гәзит һәм теоретик журнал сығарыу тураһында һөйләшә<ref>В. И. Ленин, «Полное собрание сочинений», т. 4, стр. 553, разд. «Даты жизни и деятельности В. И. Ленина», подг. Никольской, Л. Ф.</ref>. «Искра» гәзите редколлегияһына (һуңыраҡ «Заря» журналы ла сыға башлай) «Освобождение труда» төркөмөнөң эмиграцияла булған өс вәкиле — Плеханов, Павел Аксельрод һәм Вера Засулич, шулай уҡ "Көрәш союзы"нан — Ленин, Мартов һәм Потресов инә. Гәзиттең уртаса тиражы 8000 дана булһа, ҡайһы бер һандары — 10 000-гә тиклем етә. Баҫманы таратыуға Рәсәй империяһы биләмәләрендә йәшерен ойошмалар селтәре булдырыу ярҙам итә. «Искра» редакцияһы [[Мюнхен]]да урынлаша, ә Плеханов Женевала ҡала. Аксельрод элеккесә Цюрихта йәшәй. Мартов менән Засулич та Рәсәйҙән килеп етмәй. Мюнхенда аҙ ғына йәшәгәндән һуң Потресов та уны ҡалдырып китә. «Искра» гәзитен сығарыу буйынса төп эштәрҙе Ульянов башҡара. "Искра"ның тәүге һаны 1900 йылдың 24 декабрендә баҫыла. [[1901 йыл]]дың 1 апрелендә, Өфөләге һөргөнөн тултырып, Н. К. Крупская Мюнхенға килә һәм «Искра» редакцияһында эшкә тотона"<ref>[http://nounivers.narod.ru/bibl/zalb_11.htm Е. Зазерский, А. Любарский «Ленин. Эмиграция и Россия». Политиздат, 1975.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120417155533/http://nounivers.narod.ru/bibl/zalb_11.htm |date=2012-04-17 }}</ref>.

[[1901 йыл]]дың декабрендә «Заря» журналында «Аграрный вопрос и „критики Маркса“» исемле мәҡәлә донъя күрә — был Владимир Ульяновтың «Н. Ленин» тигән псевдоним менән баҫтырған тәүге хеҙмәте була<ref name="firstlenin">{{Из|БСЭ|ссылка=http://bse.sci-lib.com/article115306.html|заглавие=«Аграрный вопрос и "критики Маркса"»|издание=3-е}}</ref><ref>Ленин: Жизнь и смерть / Роберт Пейн; Пер. с англ. О. Л. Никулиной; введ. авт.; от редакции. — 3-е изд. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2008. — 667[5] с.: ил. — (Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып.1120) — ISBN 978-5-235-03137-1.</ref>.

[[1900]]—[[1902]] йылдар арауығында Ленин революцион хәрәкәттә был осорҙа башланған дөйөм көрсөк (кризис) тәьҫирендә «үҙ иркенә бирелгән революцион пролетариат тиҙҙән, бары тик иҡтисади талаптар менән генә сикләнеп, батша самодержавиеһы менән көрәштән баш тартасаҡ» тигән һығымтаға килә.

1902 йылда ''«Что делать? Наболевшие вопросы нашего движения»'' тигән хеҙмәтендә Ленин үҙенең партия хаҡындағы концепцияһын иғлан итә: ул партияны ''үҙәкләштерелгән хәрби ойошма'' тип күҙаллай («партия нового типа» — «яңы тип партияһы»). «Беҙгә революционерҙар ойошмаһы бирегеҙ, һәм беҙ Рәсәйҙе түңкәрәсәкбеҙ!» («Дайте нам организацию революционеров, и мы перевернём Россию!») тип яҙа ул. Был мәҡәләһендә Ленин шулай уҡ тәүге тапҡыр үҙенең «демократик централизм» доктринаһын аныҡ итеп әйтеп бирә: революционерҙар партияһының ҡаты (ҡәтғи) иерархик төҙөлөшө — (строгой иерархической организации партии революционеров).

Батша разведкаһының сит илдәге агентураһы Мюнхенда «Искра» эҙенә төшә, шуға ла [[1902 йыл]]дың апрелендә гәзит редакцияһы [[Лондон]]ға күсә. Ленин менән Крупская, Мартов һәм Засулич та шунда китә<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/sie/6951/ИСКРА История газеты «Искра» в Советской исторической энциклопедии]</ref>. 1902 йылдың апреленән [[1903 йыл]]дың апреленә тиклем В. И. Ленин Рихтер фамилияһы аҫтында Н. К. Крупская менән Лондонда йәшәй. Улар башта йыһазлы бүлмәләрҙә, аҙаҡтан [[Британ музейы]]нан алыҫ булмаған йортта фатирҙа тора. Владимир Ильич музей китапханаһында йыш була<ref>[http://myturizm.ru/?mod=articles&id=357&id_=197 По ленинским местам Европы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130518162556/http://myturizm.ru/?mod=articles&id=357&id_=197 |date=2013-05-18 }}</ref>. 1903 йылдың апрелендә, «Искра» гәзитен баҫыу күсерелеү сәбәпле, Ленин да ҡатыны менән Лондондан [[Женева]]ға күсенә<ref>[http://leninism.su/index.php?option=com_content&view=article&id=3709:1903-yanvar-iyul&catid=100:tom-1&Itemid=61 Биохроника Ленина 1903 (январь-июль)]</ref>. Унда улар [[1905 йыл]]ға тиклем йәшәй<ref>[http://www.royconrad.com/data/018.html Ленин в Женеве] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120108062803/http://royconrad.com/data/018.html |date=2012-01-08 }}</ref>.

==== РСДРП-ның II съезында ҡатнашыуы (1903 йыл) ====

{{КПСС}}

1903 йылдың [[17 июль|17 июленән]] [[10 август|10 авгусҡа]] тиклем Лондонда РСДРП-ның II съезы була. Ленин уны әҙерләүҙә әүҙем ҡатнаша: «Искра» гәзитендә һәм «Заря» журналында мәҡәләләр баҫтырыу менән бер рәттән 1901 йылдың йәйенән алып Плеханов менән бергә партия программаһы проекты өҫтөндә эшләй, устав проектын әҙерләй<ref name=bce1>{{БСЭ3}}</ref>. Программа ике өлөштән тора — программа-минимум һәм программа-максимум; уларҙың беренсеһе [[монархия|батшалыҡты]] ҡолатыуҙы һәм [[демократия|демократик республика]] төҙөүҙе, ауылда [[крепостнойлыҡ хоҡуғы|крепостнойлыҡ хоҡуҡ]] ҡалдыҡтарын бөтөрөүҙе, атап әйткәндә, крепостнойлыҡ хоҡуҡты юҡҡа сығарғанда, помещиктар киҫеп алған ерҙәрҙе крәҫтиәндәргә кире ҡайтарып биреүҙе, һигеҙ сәғәтлек эш көнө индереүҙе, милләттәрҙең үҙбилдәләнеш хоҡуғын таныу һәм уларҙың тигеҙлеген индереүҙе күҙ уңында тота; программа-максимум партияның аҙаҡҡы маҡсатын — [[социализм|социалистик йәмғиәт]] төҙөүҙе һәм был маҡсатҡа ирешеү шарттарын — социалистик революцияны һәм пролетариат диктатураһын билдәләй<ref name=bce1/>.

Съездың үҙендә Ленин бюро составына һайлана, программа, ойоштороу һәм мандат комиссияларында эшләй, бер нисә ултырышта рәйеслек итә һәм көн тәртибендәге барлыҡ мәсьәләләр буйынса ла тиерлек сығыш яһай<ref name=bce1/>.

РСДРП-ның Үҙәк Комитетын һайлағанда Ленин яҡлылар күпселек тауышты ала. Был осраҡлы хәл, артабанғы ваҡиғалар күрһәтеүенсә, партияны
бөтөнләйгә «большевиктар»ға һәм «меньшевиктар»ға бүлә.

=== Беренсе рус инҡилабы (1905—1907) ===

1904 йылдың аҙағына уҡ, киңәйә барған стачка хәрәкәте фонында, «большевиктар» һәм «меньшевиктар» фракциялары араһында ойоштороу мәсьәләләренән тыш сәйәси йәһәттән дә ҡапма-ҡаршылыҡтар барлыҡҡа килә<ref name=shelokh/>.

Рәсәйҙәге 1905—1907 йылдар революцияһын Ленин сит илдә — [[Швейцария]]ла ҡаршылай.

РСДРП-ның [[1905 йыл]]дың апрелендә [[Лондон]]да үткән III съезында Ленин ''был революцияның төп бурысы — «Рәсәйҙә самодержавиены һәм крепостнойлыҡ хоҡуҡ ҡалдыҡтарын бөтөрөү» тип билдәләй.''


== Революция осоро ==
== Революция осоро ==
Һөргөнлөктән ҡотолғас, өҙлөкһөҙ революцион эшсәнлеккә бирелә. Ҡулға алыныуҙан ҡасып, эмиграцияла була, [[Рәсәй]]ҙәге революцион хәрәкәт, социал-демократик партия менән ситтән тороп етәкселек итә, төрлө оппортунистик ағымдар менән көрәш алып бара, күп төрлө сығыштар, теоретик хеҙмәттәр яҙа.
⚫
1917 йылдың апрелендә Ленин Рәсәйгә ҡайта һәм, февраль айында уҙған буржуаз-демократик революцияны социалистик революцияға үҫтереү маҡсатын күҙҙә тотоп, эстәлеге менән ҡатлаулы, характеры менән ғәйәт дәрәжәлә киң эшсәнлек алып бара башлай. Октябрь революцияһынан һуң самаһыҙ ауыр шарттарҙа совет дәүләтен төҙөү эшенә керешә. Граждандар һуғышын туҡтатыу, эске ҡаршылыҡтарҙы йыра-йыра, Россия өсөн кәмһетеүле солохты яулау, аслыҡ менән көрәш ойоштороу, хәрәбәләр дәрәжәһендә ҡалған сәнәғәтте, транспортты торғоҙоу, иҡтисадты яңынан, яңы принциптар нигеҙендә ҡороу пландарын әҙерләү, партия эсендә барған дискуссияларға сик ҡуйыу, бәхәсле проблемаларҙы хәл итү, спекуляция, саботаж, ҡоротҡослоҡҡа ҡаршы көрәш асыу, съезддар, кәңәшмәләр, улар өсөн резолюциялар әҙерләү…. Сит ил делегацияларын, шулай уҡ Россияның төрлө төбәктәренән килгән "ходок"тарҙы ҡабул итеү, ата-әсәһеҙ ҡалған йәтим балаларға ярҙам ойоштороу, ғалимдәргә хеҙмәт шарттарын булдырып, фән үҫешенә юл асыу, күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне хәл итеү, һәр яҡлап бөлгөнлөк һәм хәйерселек баҫҡан йәш, яңы йәмғиәтте яҡлау һәм уны һаҡлап ҡалыу өсөн, ҡораллы көстәр ойоштороу, социалистик йәмғиәт принциплтарын тормошҡа ашыру юлында аяуһыҙ көрәш алып барыу… Оҙаҡ йылдар дауамында интеллектыуаль һәм физик яҡтан ошондый кийеренке эш алып барыу Лениндың сәләмәтлеген ҡаҡшатмай ҡалмаған, әлбиттә, һәм был глобаль күләмдәге проб-лемалар, уйҙар солғанышында йәшәү уны ҡотолғоһоҙ рәүештә ваҡытһыҙ үлеүгә алып барған… Ленин гигант күләмле революцион һәм ойоштороу эше менән бергә теория, шул иҫәптән философия теорияһы өлкәһендә эшләүҙән дә ситләшмәгән.

⚫
1917 йылдың апрелендә Ленин Рәсәйгә ҡайта һәм, февраль айында уҙған буржуаз-демократик революцияны социалистик революцияға үҫтереү маҡсатын күҙҙә тотоп, эстәлеге менән ҡатлаулы, характеры менән ғәйәт дәрәжәлә киң эшсәнлек алып бара башлай. Октябрь революцияһынан һуң самаһыҙ ауыр шарттарҙа совет дәүләтен төҙөү эшенә керешә. Граждандар һуғышын туҡтатыу, эске ҡаршылыҡтарҙы йыра-йыра, Рәсәй өсөн кәмһетеүле солохты яулау, аслыҡ менән көрәш ойоштороу, хәрәбәләр дәрәжәһендә ҡалған сәнәғәтте, транспортты торғоҙоу, иҡтисадты яңынан, яңы принциптар нигеҙендә ҡороу пландарын әҙерләү, партия эсендә барған дискуссияларға сик ҡуйыу, бәхәсле проблемаларҙы хәл итеү, спекуляция, саботаж, ҡоротҡослоҡҡа ҡаршы көрәш асыу, съездар, кәңәшмәләр, улар өсөн резолюциялар әҙерләү. Сит ил делегацияларын, шулай уҡ Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән килгән "ходок"тарҙы ҡабул итеү, ата-әсәһеҙ ҡалған йәтим балаларға ярҙам ойоштороу, ғалимдәргә хеҙмәт шарттарын булдырып, фән үҫешенә юл асыу, күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне хәл итеү, һәр яҡлап бөлгөнлөк һәм хәйерселек баҫҡан йәш, яңы йәмғиәтте яҡлау һәм уны һаҡлап ҡалыу өсөн, ҡораллы көстәр ойоштороу, социалистик йәмғиәт принциптарын тормошҡа ашырыу юлында аяуһыҙ көрәш алып барыу. Оҙаҡ йылдар дауамында интеллектуаль һәм физик яҡтан ошондай күтәренке эш алып барыу Лениндың сәләмәтлеген ҡаҡшатмай ҡалмаған, әлбиттә, һәм был глобаль күләмдәге проблемалар, уйҙар солғанышында йәшәү уны ҡотолғоһоҙ рәүештә ваҡытһыҙ үлеүгә алып барған. Ленин гигант күләмле революцион һәм ойоштороу эше менән бергә теория, шул иҫәптән философия теорияһы өлкәһендә эшләүҙән дә ситләшмәгән.


== Тәнҡит ==
== Тәнҡит ==
Ленин күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне сисеү юлдарын эҙләүҙә ғәжәйеп дәрәжәлә тапҡыр рәүештә ике ҡапма-ҡаршы тенденцияны, практик эшсәнлектә, конкрет әйткәндә, милли сәйәсәттә бының ҡотолғоһоҙлоғон, объективлығын иҫтән сығармаҫка кәрәк тигән нәтижә яһай. Ленин теорияла, шулай уҡ ғәмәли эшсәнлегендә лә хаталар ебәрә. Теория өлкәһендә уның империализмдың яҡын киләсәктәге яҙмышы тураһындағы, эшселәр синыфының теләһә ниндәй ижтимағи шарттарҙа ла революционлығы, уны абсолютҡа әуерелдерү кеүек нәтижәләре тарихи [[ысынбарлыҡ]] тарафынан иҫбатланманы.
Ленин күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне сисеү юлдарын эҙләүҙә ғәжәйеп дәрәжәлә тапҡыр рәүештә ике ҡапма-ҡаршы тенденцияны, практик эшсәнлектә, конкрет әйткәндә, милли сәйәсәттә бының ҡотолғоһоҙлоғон, объективлығын иҫтән сығармаҫка кәрәк тигән нәтижә яһай. Ленин теорияла, шулай уҡ ғәмәли эшсәнлегендә лә хаталар ебәрә. Теория өлкәһендә уның империализмдың яҡын киләсәктәге яҙмышы тураһындағы, эшселәр синыфының теләһә ниндәй ижтимағи шарттарҙа ла революционлығы, уны абсолютҡа әүерелдереү кеүек нәтижәләре тарихи [[ысынбарлыҡ]] тарафынан иҫбатланманы.


== Иҫкәрмәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
{{иҫкәрмәләр|3}}


== Сығанаҡтар ==
== Сығанаҡтар ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{иҫкәрмәләр}}
* [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/L/LENIN_Vladimir_Il'ich/_Lenin_V._I..html ''Воспоминания о Владимире Ильиче Ленине: в 10 томах (вышло 8 томов)''.] — М.: Политиздат, 1989—1991.
* [http://publ.lib.ru/ARCHIVES/L/LENIN_Vladimir_Il'ich/_Lenin_V._I..html ''Воспоминания о Владимире Ильиче Ленине: в 10 томах (вышло 8 томов)''.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070108232817/http://publ.lib.ru/ARCHIVES/L/LENIN_Vladimir_Il'ich/_Lenin_V._I..html |date=2007-01-08 }} — М.: Политиздат, 1989—1991.
* [http://leninism.su/index.php?option=com_content&view=category&id=25&Itemid=2 Подборка воспоминаний о В. И. Ленине]
* [http://leninism.su/index.php?option=com_content&view=category&id=25&Itemid=2 Подборка воспоминаний о В. И. Ленине] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304232837/http://leninism.su/index.php?id=25&itemid=2&option=com_content&view=category |date=2016-03-04 }}
* {{книга |автор=Бессонов Б. Н.|заглавие=Владимир Ленин — собиратель земель Русских |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=М.|издательство= Алгоритм |год=2007 |том= |страницы= |столбцы= |страниц= |серия=Великий Октябрь|isbn=978-5-9265-0440-5 |тираж=4000|ref=Бессонов}}
* {{книга |автор=Бессонов Б. Н.|заглавие=Владимир Ленин — собиратель земель Русских |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=М.|издательство= Алгоритм |год=2007 |том= |страницы= |столбцы= |страниц= |серия=Великий Октябрь|isbn=978-5-9265-0440-5 |тираж=4000|ref=Бессонов}}
* {{книга |автор=Бонч-Бруевич В. Д.|заглавие=Воспоминания о Ленине|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=М. |издательство=Наука|год=1969|том= |страницы= |столбцы= |страниц=544|серия= |isbn= |тираж= |ref=Бонч-Бруевич}}
* {{книга |автор=Бонч-Бруевич В. Д.|заглавие=Воспоминания о Ленине|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=М. |издательство=Наука|год=1969|том= |страницы= |столбцы= |страниц=544|серия= |isbn= |тираж= |ref=Бонч-Бруевич}}
225 юл: 265 юл:


=== Периодик матбуғат ===
=== Периодик матбуғат ===
* [http://elib.ngonb.ru/jspui/bitstream/NGONB/6616/2/021.pdf Ежедневная газета «Советская Сибирь» № 21 (1263). Суббота 26 января 1924 год. Ново-Николаевск]
* [http://elib.ngonb.ru/jspui/bitstream/NGONB/6616/2/021.pdf Ежедневная газета «Советская Сибирь» № 21 (1263). Суббота 26 января 1924 год. Ново-Николаевск] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304081958/http://elib.ngonb.ru/jspui/bitstream/NGONB/6616/2/021.pdf |date=2016-03-04 }}


=== Документтар тупланмалары ===
=== Документтар тупланмалары ===
276 юл: 316 юл:


[[Категория:Ленин]]
[[Категория:Ленин]]
[[Категория:Ульяновскиҙа тыуғандар]]
[[Категория:Мәскәү өлкәһендә вафат булғандар]]
[[Категория:Мәскәү өлкәһендә вафат булғандар]]
[[Категория:Ҡазан университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Ҡазан Император университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Марксистар]]
[[Категория:Марксистар]]
[[Категория:Материалистар]]
[[Категория:Материалистар]]
286 юл: 327 юл:
[[Категория:СССР шәхестәре|СССР шәхестәре]]
[[Категория:СССР шәхестәре|СССР шәхестәре]]
[[Категория:Сәйәси псевдонимдар]]
[[Категория:Сәйәси псевдонимдар]]
[[Категория:Үлтерергә маташыу ҡорбандары]]

06:55, 30 ғинуар 2024, ағымдағы өлгө

Владимир Ильич Ульянов (Ленин)
рус. Владимир Ильич Ленин
Владимир Ильич Ульянов (Ленин)
Флаг
Флаг
 СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы председателе
30 декабрь 1922 — 21 ғинуар 1924
Дауамсы: Алексей Иванович Рыков
Флаг
Флаг
 РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы председателе
8 ноябрь 1917 — 21 ғинуар 1924
Алдан килеүсе: вазифа раҫланған; Ваҡытлы хөкүмәт рәйес-министры Александр Фёдорович Керенский
Дауамсы: Алексей Иванович Рыков
 
Дине: Атеист
Тыуған: 22 апрель 1870({{padleft:1870|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:22|2|0}})
Рәсәй империяһы Сембер ҡалаһы
Үлгән: 21 ғинуар 1924({{padleft:1924|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:21|2|0}}) (53 йәш)
СССР, Мәскәү губернаһы, Подольск өйәҙе, Суханов волосы, Горки усадьбаһы
Ерләнгән: Ленин мавзолейы, Мәскәү
Династия: Семья Ульяновых[d]
Исеме: рус. Владимир Ильич Ульянов
Атаһы: Илья Николаевич Ульянов
Әсәһе: Мария Александровна Ульянова
Ҡатыны: Надежда Константиновна Крупская
Партия: РСДРП → РКП(б) → ВКП(б)
Белеме: Ҡазан университеты, Петербург университеты
Профессияһы: Юрист
 
Автограф:
 
Наградалары:
Хорезм Халыҡ Социалистик Республикаһының Хеҙмәт ордены

Владимир Ильич Ленин (төп фамилияһы Улья́нов; 22 апрель 1870 йыл — 21 ғинуар 1924 йыл — совет дәүләт эшмәкәре һәм сәйәсмән, революционер, философ, марксист һәм публицист. Марксизм-ленинизм классиктарының береһе, Рәсәйҙә большевиктар партияһын ойоштороусы, Совет дәүләтенә нигеҙ һалыусы һәм Халыҡ Комиссарҙары Советының (СССР һәм РСФСР хөкүмәтенең) председателе. Өсөнсө (Коммунистик) Интернационалды ойоштороусы һәм уның идеологы.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бала сағы, белеме һәм тәрбиәһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Владимир Ильич Ульянов 1870 йылдың 10, яңы стиль буйынса 22 апрелендә Рәсәй Империяһының Сембер (русса Симбирск, 1924 йылдан — Ульяновск) ошо исемдәге губернаның халыҡ училищелары инспекторы ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы Ульянов Илья Николаевич (1831—1886) сығышы менән Нижегород өлкәһе Сергач өйәҙенә ҡараған Андросово ауылынан, элекке крепостной крәҫтиән улы. Әсәһе — Мария Александровна Ульянова (ҡыҙ фамилияһы Бланк, 1835—1916), әсәһе яғынан швед-немец, атаһы яғынан, төрлө фараздар буйынса, украин, немец йә йәһүд тамырлы. Владимирҙың әсәһе яғынан ҡартатаһы Александр Дмитриевич Бланк, фараздарҙың береһенә ярашлы, православие ҡабул иткән (суҡынған) еврей булған[2][3]. Икенсе фараз буйынса, ул Екатерина II Рәсәйгә саҡырып килтергән немец колонистары ғаиләһенән[4]. Лениндың нәҫелен тикшергән совет яҙыусыһы Мариэтта Шагинян раҫлауынса, «Александр Бланк украин булған».

1879—1887 йылдарҙа Владимир Ульянов Семберҙәге беренсе классик гимназияла уҡый һәм, уны алтын миҙалға тамамлап, Ҡазан университетының юридик факультетына уҡырға инә. Үҙенең уҡыусыһының латинды һәм телде үҙләштереүҙәге ҙур уңыштары айҡанлы уға тарих-тел факультетына инергә кәңәш биргән гимназияның ул саҡтағы етәксеһе Ф. М. Керенский (Рәсәйҙең 1917 йылдарҙағы Ваҡытлы Хөкүмәте башлығы Александр Керенскийҙың атаһы) Володя Ульяновтың был аҙымын тәрән ҡәнәғәтһеҙлек менән ҡабул итә[5].

1878—1887 йылдарҙа В. И. Ленин йәшәгән бүлмә. Хәҙер Ульяновтар ғаиләһенең йорт-музейы

1887 йылға тиклем Владимир Ульяновтың ниндәйҙер революцион эшмәкәрлеге тураһында бер нимә лә билдәле түгел. Был ваҡытҡа ул суҡынған була һәм 16 йәшенә тиклем урындағы православие дине ойошмаһына ҡарай. Уның диндән ситләшеүе 1886 йылға тура килә тип фаразларға кәрәк[6]. Уның гимназиялағы Дин предметы буйынса билдәләре тик «отлично» була[7], ҡалған фәндәр буйынса ла шулай уҡ яҡшы уҡый. Уның өлгөргәнлек аттестатында бары бер «дүртле» билдәһе — логиканан була. Гимназияның 1885 йылғы уҡыусылары исемлегендә Владимир — «зирәк, тырыш һәм йыйнаҡ уҡыусы. Бар предметтар буйынса ла бик яҡшы өлгәшә. Үҙен өлгөлө тота» тип билдәләнгән. 1880 йылда уҡ, беренсе синыфты тамамлағандан һуң, ул тәүге бүләккә лайыҡ була — тышлығына «Инсафлылыҡ һәм уңыштар өсөн» тип баҫып яҙылған китап менән маҡтау ҡағыҙы бирелә.

1887 йылдың 8 (20) майында өлкән ағаһы Александр Ульянов, император Александр III-не үлтерергә теләүселәр заговорында ҡатнашыуҙа ғәйепләнеп, үлем язаһына хөкөм ителә. Александрҙың революцион эшмәкәрлеге хаҡында бер ни белмәгән Ульяновтар ғаиләһе өсөн был оло ҡайғы була.

Ҡазан университетында Владимир студенттарҙың Лазарь Богораз етәкләгән «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») тигән йәшерен түңәрәгенә йәлеп ителә. Өс айҙан һуң, университеттың яңы уставы айҡанлы сыҡҡан студенттар сыуалышында ҡатнашҡаны өсөн ул уҡыуҙан ҡыуыла[8]. Сыуалыштарҙан зыян күргән инспектор һүҙҙәренсә, Ульянов ғауғасы студенттарҙың беренсе рәтендә була.

Был ваҡиғаларҙан һуң икенсе төндә башҡа ҡырҡ студент менән бергә Владимир ҙа ҡулға алына. Улар барыһы ла университеттан ҡыуыла һәм һөргөнгә оҙатыла. Владимир Ульянов 1888—1889 йылдың ҡышына тиклем Ҡазан губернаһының Лайыш өйәҙе Кокушкино ауылында (хәҙер Татарстандың Питрәч районы Ленино-Кокушкино ауылы) йәшәй.

Тикшереү ваҡытында, йәш Ульяновтың алда телгә алынған Богораз түңәрәге менән бәйләнеше асыҡланғанлыҡтан һәм уның ағаһының батшаға ҡаршы булғаны өсөн, үлем язаһына тарттырылғанлыҡтан, ул полиция күҙәтеүе аҫтында булырға тейешле «ышанысһыҙҙар» исемлегенә эләгә. Шул сәбәптән уға университетта уҡыуын дауам итергә рөхсәт ителмәй, әсәһенең был турала юллауҙары бер-бер артлы кире ҡағыла. Америка ғалимы, Рәсәй тарихы белгесе Ричард Пайпс билдәләүенсә[9],

Был осорҙа Ленин күп уҡый. Ул 1860—1870 йылдарҙа сыҡҡан бөтә «прогрессив» журнал һәм китаптарҙы ентекләп өйрәнә, бигерәк тә Николай Чернышевский әҫәрҙәренә ныҡлы иғтибар бирә. Улар, Лениндың үҙ һүҙҙәре буйынса, уға мөһим йоғонто яһай. Был ваҡыт Ульяновтар ғаиләһе өсөн ауыр осор була: Семберҙә күптәр уларҙан ситләшә, кешеләр язаланған террорсы ғаиләһе менән бәйләнеш полицияның кәрәкмәгән иғтибарын йәлеп итеренән ҡурҡа…

Революцион эшмәкәрлегенең башы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Владимир Ульянов Сембер гимназияһын тамамлағанда, 1887 йыл.

1888 йылдың көҙөндә Ульянов Ҡазанға ҡайтырға рөхсәт ала, һуңыраҡ Рәсәйҙә марксизмды тәүге пропагандалаусыларҙың береһе Николай Федосеев ойошторған түңәрәккә инә. Бында Карл Маркс, Фридрих Энгельс һәм Георгий Плеханов әҫәрҙәрен өйрәнәләр һәм тикшерәләр. Был турала 1924 йылда Н. К. Крупская «Правда» гәзитендә түбәндәгеләрҙе яҙып сыға: «Плехановты Владимир Ильич мөкиббән булып ярата. Плеханов уның үҫешендә ҙур роль уйнай, дөрөҫ революцион ҡараш табырға ярҙам итә, шуға ла Плеханов уның өсөн оҙаҡ ваҡыт юғары өлгө (ореол) була: Плеханов менән хатта ваҡ ҡына айырымлыҡтарҙы ла ул ныҡ ауыр кисерә»[10].

1889 йылдың майында М. А. Ульянова Һамар губернаһына ҡараған Алакаевкала 83,5 дисәтинә (91,2 гектар) ер биләме булған имение һатып ала, һәм ғаилә шунда йәшәргә күсенә. Әсәһенең ныҡышмалы үтенесенә ҡаршы килә алмаған Владимир хужалыҡ менән идара итеп ҡарай, әммә әллә ни эш ҡыра алмай[11]. Яҡын-тирәлә йәшәгән крәҫтиәндәр, яңы хужаларҙың тәжрибәһеҙлегенән файҙаланып, уларҙың атын һәм ике һыйырын урлап алып китә[11]. Һөҙөмтәлә Ульянова башта ер биләмәһен, аҙаҡтан өйөн дә һата[11]. Совет заманында был ауылда Лениндың йорт-музейы булдырыла[12].

1889 йылдың көҙөндә Ульяновтар ғаиләһе Һамар ҡалаһына күсенә. Ленин бында ла урындағы революционерҙар менән бәйләнеш тота.

Ричард Пайпс фекеренсә, 1887—1891 йылдар арауығында йәш Ульянов, язалап үлтерелгән ағаһы артынан, «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») яҡлы булып китә. Ҡазанда һәм Һамарҙа уның ағзаларын махсус эҙләп таба, уларҙан был ваҡытта «һөнәри революционерҙарҙың» конспирациялы һәм дисциплиналы ойошмаһы булып күренгән ошо хәрәкәттең практик эшмәкәрлеге хаҡында белешмә ала.

1890 йылда властар йомшара һәм Владимир Ульяновҡа экстерн рәүешендә имтиханға әҙерләнергә рөхсәт бирә. 1891 йылдың ноябрендә Ленин Петербург университетының юридик факультеты курсы буйынса экстерн формала имтихан тапшыра[13]. Бынан һуң ул иҡтисад темаһына бик күп хеҙмәттәр өйрәнә, бигерәк тә ауыл хужалығы буйынса земство отчеттарына ҙур иғтибар бүлә.

1892—1893 йылдар барышында Плеханов хеҙмәттәренең ныҡлы тәьҫире аҫтында Лениндың фекерҙәре «Халыҡ азатлығы» («Народная воля») хәрәкәте ҡараштарынан социал-демократик йүнәлешкә үҙгәрә башлай. Ул 1893 йылда уҡ заманы өсөн яңы доктрина эшләй: унда халҡының биштән дүрт өлөшө крәҫтиәндәр булған Рәсәй «капиталистик ил» итеп иғлан ителә. Ленинизмдың төп ҡараштары (кредоһы) 1894 йылда тулыһынса формалаша: «рус эшсеһе, барлыҡ демократик элементтарҙы етәкләүгә күтәрелеп, абсолютизмды ҡолатасаҡ һәм рус пролетариатын бөтә илдәрҙең пролетарийҙары менән бергә асыҡ сәйәси көрәш юлынан еңеүле коммунистик революцияға алып барасаҡ».

Тикшеренеүсе М. С. Восленский «Номенклатура» хеҙмәтендә билдәләүенсә,

Яңы етештереү мөнәсәбәттәре өсөн материаль шарттар өлгөрөү-өлгөрмәүгә ҡарамаҫтан, Рәсәйҙә революцияға өлгәшеү Лениндың бынан һуңғы тормошоноң төп практик маҡсатына әүерелә.

Ул ваҡыттағы башҡа рус марксистары өсөн тотҡарлыҡ һәм ҡамасау тыуҙырған нәмә лә йәш кешене уңайһыҙландырмай. Ярар, Рәсәй артта ҡалған, тей, уның пролетариаты көсһөҙ, тей, Рәсәй капитализмы әлегә үҙенең барлыҡ етештереү көстәрен йәйелдермәгән — эш бында түгел. Мөһиме — революция яһау!

… «Ер һәм ирек» («Земля и воля») тәжрибәһе күрһәтеүенсә, крәҫтиәндәргә революцияның төп көсө булараҡ ышаныу үҙен аҡламаны. Ниндәйҙер ҙур синыфҡа таянмай, батша дәүләтен әйләндереп ташлау өсөн бер төркөм революцион интеллигенция бигерәк аҙ һанлы булды: «народниктар» террорының һөҙөмтәһеҙлеге быны бөтә асыҡлығы менән күрһәтте. XIX һәм XX быуаттар сигендә һан яғынан тиҙ үҫкән пролетариат ҡына ул шарттарҙа Рәсәйҙә бындай ҙур синыф була алыр ине. Производствоға тупланыуы һәм хеҙмәт шарттары тыуҙырған тәртиплелеге арҡаһында эшселәр синыфы йәшәп килгән ҡоролошто ҡолатыу өсөн төп көс итеп ҡулланылырлыҡ иң яҡшы социаль ҡатлам.

1892—1893 йылдарҙа Владимир Ульянов Һамарҙа адвокат ярҙамсыһы була, башлыса енәйәт эштәрен алып бара"[14].

1893 йылда Ленин Санкт-Петербургка күсә һәм адвокат ярҙамсыһы хеҙмәтен дауам итә[15]. Петербургта ул марксистик политэкономия проблемалары, рус азатлыҡ хәрәкәте тарихы, Рәсәй империяһы ауылдары һәм сәнәғәтенең реформанан һуң капиталистик эволюция тарихтары буйынса хеҙмәттәр яҙа. Уларҙың бер өлөшө легаль донъя күрә. Был ваҡытта шулай уҡ социал-демократик партия программаһын эшләй. В. И. Лениндың публицист һәм бай статистик материалдар нигеҙендә Рәсәйҙә капитализм үҫешен тикшереүсе булараҡ эшмәкәрлеге уға социал-демократтар һәм оппозицион ҡарашлы либераль эшмәкәрҙәр араһында, шулай уҡ рус йәмғиәтенең башҡа күп кенә даирәләрендә киң билдәлелек килтерә[16].

В. И. Ульяновтың полицияла эшләнгән фотоһүрәте, декабрь, 1895

Ричард Пайпс фекеренсә, 1893 йылда Петербургка килгәндә, 23 йәшендә Ленин шәхес булараҡ тулыһынса өлгөрә:

… был һөйкөмһөҙ тышҡы ҡиәфәтле кешенән шундай эске көс бөркөлөп тора, башҡалар үҙҙәренең тәүге тәьҫораттарын бик тиҙ онота. Ихтыяр көсө, ныҡлы тәртип, энергия, аскетлыҡ һәм эшенә ҡаҡшамаҫ ышаныс бергә ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән иҫ киткес көслө тәьҫирҙе бары тик күп ҡабатланған «харизма» һүҙе (Хоҙайҙан бирелгән ылыҡтырыу һәләте) менән тасуирларға мөмкин. Потресов һүҙҙәренсә, был «килбәтһеҙ һәм тупаҫыраҡ», һөйкөмлөктән мәхрүм кеше, «гипнотик тәьҫир» яһай: «Плехановты — ихтирам иттеләр, Мартовты — яраттылар, әммә берҙән-бер бәхәсһеҙ юлбашсы кеүек бары тик Ленин артынан ғына һүҙһеҙ барҙылар. Сөнки тик Ленин ғына тимер ихтыярлы, ярһыу энергиялы һәм хәрәкәткә, эшкә фанатик ышаныуҙы унан кәм булмаған үҙенә ышаныу менән берләштергән һирәк осраған, бигерәк тә Рәсәйҙә, кеше ине»

1895 йылдың майында Ульянов сит илдәргә сығып китә: Швейцарияла Георгий Плеханов, Германияла — Вильгельм Либкнехт, Францияла — Поль Лафарг һәм халыҡ-ара эшселәр хәрәкәтенең башҡа эшмәкәрҙәре менән осраша. Шул уҡ йылда, Петербургҡа ҡайтҡас, Юлий Мартов һәм башҡа йәш революционерҙар менән бергә тарҡау марксистик түңәрәктәрҙе "Эшселәр синыфын азат итеү өсөн көрәш союзы"на берләштерә[17]. Плеханов йоғонтоһонда Ленин, батша Рәсәйен ярым феодаль ил тип иғлан итеп, уны «капиталистик» ил тип атаған үҙенең элекке доктринаһынан өлөшләтә баш тарта. Хәҙер инде «Либераль буржуазия» менән берлектә самодержавиены ҡолатыу уның өсөн иң яҡын маҡсатҡа әйләнә. «Көрәш союзы» эшселәр араһында әүҙем пропаганда эшмәкәрлеген йәйелдерә, 70-тән артыҡ листовка баҫтырып тарата[18]. 1895 йылдың декабрендә "Союз"дың башҡа күп ағзалары менән бер рәттән Ульянов ҡулға алына. Йылдан артыҡ төрмәлә тотолғандан һуң, 1897 йылда Енисей губернаһы Минусинск өйәҙенең Шушенское ауылына өс йылға һөргөнгә ебәрелә.

Бында ул йыйылған материалдары нигеҙендә «Рәсәйҙә капитализм үҫеше» («Развитие капитализма в России») тигән китабын яҙа, ул «легаль марксизм»ға һәм «народниклыҡ» теорияһына ҡаршы йүнәлтелгән була[19]. Дөйөм алғанда, һөргән осоронда 30-ҙан артыҡ хеҙмәт яҙа[20], Петербург, Мәскәү, Түбәнге Новгород, Воронеж һәм башҡа ҡалаларҙың социал-демократтары менән бәйләнештәрҙе яйға һала. 1890-сы йылдар аҙағында «К. Тулин» псевдонимы менән В. И. Ульянов марксистик даирәләрҙә билдәлелек яулай. Һөргөндә Ульянов крәҫтиәндәргә юридик мәсьәләр буйынса кәңәштәр бирә, улар өсөн төрлө документтар төҙөй[14].

Беренсе эмиграцияһы (1900—1905)

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1898 йылда Минск ҡалаһында Петербург «Көрәш союзы» лидерҙарынан башҡа РСДРП-ының I съезы була, унда 9 делегат ҡатнаша. Съезд Рәсәй социаль-демократик эшселәр партияһын (Российская социаль-демократическая рабочая партия) ойоштороу тураһында Манифест ҡабул итә[21]. Үҙәк Комитеттың съезда һайланған барлыҡ ағзалары һәм делегаттарҙың күпселеге шунда уҡ ҡулға алына, үҙ делегаттарын съезға ебәргән ойошмалар полиция тарафынан тар-мар ителә. "Көрәш союзы"ның Себерҙә һөргөндәге етәкселәре ил буйынса таралған күп һанлы социаль-демократик ойошмаларҙы һәм марксистик түңәрәктәрҙе гәзит ярҙамында берләштерергә ҡарар итә.

1900 йылдың февралендә, һөргөн ваҡыты бөткәндән һуң, Ленин, Мартов һәм Александр Потресов Рәсәй ҡалаларын йөрөп сыға һәм урындағы ойошмалар менән бәйләнеш урынлаштыра. 26 февралдә Ульянов үҙенә һөргөндән һуң йәшәргә рөхсәт ителгән Псков ҡалаһына килә. Бында апрелдә дөйөм Рәсәй эшселәр гәзите "Искра"ны булдырыу буйынса ойоштороу кәңәшмәһе үтә. Унда В. И. Ульянов-Ленин, Степан Радченко, Пётр Струве, Михаил Туган-Барановский, Юлий Мартов, Александр Потресов, Александр Стопани ҡатнаша. Шул уҡ айҙа Ленин йәшерен рәүештә бер көнгә Псковтан Ригаға барып килә. Латыш социал-демократтары менән һөйләшеүҙәрҙә «Искра» гәзитен сит илдән Рәсәйгә Латвия порттары аша индереү мәсьәләләре тикшерелә ref>М. Мистре Ленин в Риге</ref>. 1900 йылдың май башында Владимир Ульянов Псковта сит илгә сығыу өсөн паспорт ала. 19 майҙа ул Петербургка китә, ә 21 майҙа уны полиция тотҡарлай. Ульяновтың Псковтан Подольск ҡалаһына ебәргән багажы ла ентекле тикшерелә, әммә унда китаптарҙан башҡа бер ни тапмай[22]. Шулай итеп, полицияның социаль-демократты ҡулға алыу операцияһы уңышһыҙлыҡҡа дусар була. Инде тәжрибәле конспиратор В. И. Ленин үҙенә ҡаршы ҡулланылырлыҡ бер нәмәгә лә сәбәп бирмәй. Псков жандарм идаралығы мәғлүмәттәре буйынса, «сит илгә киткәнсе, Псковта йәшәү осоронда ғәйепкә алырлыҡ бер ни ҡылманы». Лениндың Псков губерна земствоһының статистика бюроһында эшләүе һәм губернаны статистик тикшереү программаһын әҙерләүҙә ҡатнашыуы ла уға ныҡлы «ышыҡлау» булып хеҙмәт итә[23]. Баш ҡалаға рөхсәтһеҙ барыуынан башҡа бүтән ғәйебе табылмағанлыҡтан, ун көндән һуң уны ебәрәләр[24].

1900 йылдың июнендә Владимир Ульянов әсәһе Мария Александровна һәм оло апаһы Анна Елизарова-Ульянова менән Өфөгә, бында һөргәндә булған ҡатыны Надежда Константиновна Крупская янына килә[25].

1900 йылдың 29 июлендә Ленин Швейцарияға китә, унда Плеханов менән гәзит һәм теоретик журнал сығарыу тураһында һөйләшә[26]. «Искра» гәзите редколлегияһына (һуңыраҡ «Заря» журналы ла сыға башлай) «Освобождение труда» төркөмөнөң эмиграцияла булған өс вәкиле — Плеханов, Павел Аксельрод һәм Вера Засулич, шулай уҡ "Көрәш союзы"нан — Ленин, Мартов һәм Потресов инә. Гәзиттең уртаса тиражы 8000 дана булһа, ҡайһы бер һандары — 10 000-гә тиклем етә. Баҫманы таратыуға Рәсәй империяһы биләмәләрендә йәшерен ойошмалар селтәре булдырыу ярҙам итә. «Искра» редакцияһы Мюнхенда урынлаша, ә Плеханов Женевала ҡала. Аксельрод элеккесә Цюрихта йәшәй. Мартов менән Засулич та Рәсәйҙән килеп етмәй. Мюнхенда аҙ ғына йәшәгәндән һуң Потресов та уны ҡалдырып китә. «Искра» гәзитен сығарыу буйынса төп эштәрҙе Ульянов башҡара. "Искра"ның тәүге һаны 1900 йылдың 24 декабрендә баҫыла. 1901 йылдың 1 апрелендә, Өфөләге һөргөнөн тултырып, Н. К. Крупская Мюнхенға килә һәм «Искра» редакцияһында эшкә тотона"[27].

1901 йылдың декабрендә «Заря» журналында «Аграрный вопрос и „критики Маркса“» исемле мәҡәлә донъя күрә — был Владимир Ульяновтың «Н. Ленин» тигән псевдоним менән баҫтырған тәүге хеҙмәте була[28][29].

1900—1902 йылдар арауығында Ленин революцион хәрәкәттә был осорҙа башланған дөйөм көрсөк (кризис) тәьҫирендә «үҙ иркенә бирелгән революцион пролетариат тиҙҙән, бары тик иҡтисади талаптар менән генә сикләнеп, батша самодержавиеһы менән көрәштән баш тартасаҡ» тигән һығымтаға килә.

1902 йылда «Что делать? Наболевшие вопросы нашего движения» тигән хеҙмәтендә Ленин үҙенең партия хаҡындағы концепцияһын иғлан итә: ул партияны үҙәкләштерелгән хәрби ойошма тип күҙаллай («партия нового типа» — «яңы тип партияһы»). «Беҙгә революционерҙар ойошмаһы бирегеҙ, һәм беҙ Рәсәйҙе түңкәрәсәкбеҙ!» («Дайте нам организацию революционеров, и мы перевернём Россию!») тип яҙа ул. Был мәҡәләһендә Ленин шулай уҡ тәүге тапҡыр үҙенең «демократик централизм» доктринаһын аныҡ итеп әйтеп бирә: революционерҙар партияһының ҡаты (ҡәтғи) иерархик төҙөлөшө — (строгой иерархической организации партии революционеров).

Батша разведкаһының сит илдәге агентураһы Мюнхенда «Искра» эҙенә төшә, шуға ла 1902 йылдың апрелендә гәзит редакцияһы Лондонға күсә. Ленин менән Крупская, Мартов һәм Засулич та шунда китә[30]. 1902 йылдың апреленән 1903 йылдың апреленә тиклем В. И. Ленин Рихтер фамилияһы аҫтында Н. К. Крупская менән Лондонда йәшәй. Улар башта йыһазлы бүлмәләрҙә, аҙаҡтан Британ музейынан алыҫ булмаған йортта фатирҙа тора. Владимир Ильич музей китапханаһында йыш була[31]. 1903 йылдың апрелендә, «Искра» гәзитен баҫыу күсерелеү сәбәпле, Ленин да ҡатыны менән Лондондан Женеваға күсенә[32]. Унда улар 1905 йылға тиклем йәшәй[33].

РСДРП-ның II съезында ҡатнашыуы (1903 йыл)

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

РСДРП — РСДРП(б) — РКП(б) —
ВКП(б) — КПСС

Партия тарихы
Октябрь революцияһы
(1917)
Хәрби коммунизм
(1918—1921)
Яңы иҡтисади сәйәсәт
(1921—1928)
Ленин өндәмәһе
(1924)
Внутрипартийная борьба
(1926—1933)
Сталинизм
(1933—1953)
Хрущевская оттепель
(1953—1964)
Торғонлоҡ осоро
(1964—1985)
Үҙгәртеп ҡороу
(1985—1991)

Партия ойошмаһы
Политбюро
Секретариат
Оргбюро
Үҙәк Комитет
Обком
Окружком
Горком
Райком
Партком

Пария етәкселәре
В. И. Ленин
(1917—1924)
И. В. Сталин
(1924—1953)
Н. С. Хрущёв
(1953—1964)
Л. И. Брежнев
(1964—1982)
Ю. В. Андропов
(1982—1984)
К. У. Черненко
(1984—1985)
М. С. Горбачёв
(1985—1991)

Башҡалары
Устав
Партия съездары
Партия конференциялары
ВЛКСМ
«Правда» гәзите
Ленин гвардияһы
ВКП(б)-ла оппозициялар
Ҙур террор
Партияға ҡаршы төркөм
Партияның генераль линияһы

КП РСФСР
Евсекция

Шаблон: просмотр • обсуждение • править

1903 йылдың 17 июленән 10 авгусҡа тиклем Лондонда РСДРП-ның II съезы була. Ленин уны әҙерләүҙә әүҙем ҡатнаша: «Искра» гәзитендә һәм «Заря» журналында мәҡәләләр баҫтырыу менән бер рәттән 1901 йылдың йәйенән алып Плеханов менән бергә партия программаһы проекты өҫтөндә эшләй, устав проектын әҙерләй[34]. Программа ике өлөштән тора — программа-минимум һәм программа-максимум; уларҙың беренсеһе батшалыҡты ҡолатыуҙы һәм демократик республика төҙөүҙе, ауылда крепостнойлыҡ хоҡуҡ ҡалдыҡтарын бөтөрөүҙе, атап әйткәндә, крепостнойлыҡ хоҡуҡты юҡҡа сығарғанда, помещиктар киҫеп алған ерҙәрҙе крәҫтиәндәргә кире ҡайтарып биреүҙе, һигеҙ сәғәтлек эш көнө индереүҙе, милләттәрҙең үҙбилдәләнеш хоҡуғын таныу һәм уларҙың тигеҙлеген индереүҙе күҙ уңында тота; программа-максимум партияның аҙаҡҡы маҡсатын — социалистик йәмғиәт төҙөүҙе һәм был маҡсатҡа ирешеү шарттарын — социалистик революцияны һәм пролетариат диктатураһын билдәләй[34].

Съездың үҙендә Ленин бюро составына һайлана, программа, ойоштороу һәм мандат комиссияларында эшләй, бер нисә ултырышта рәйеслек итә һәм көн тәртибендәге барлыҡ мәсьәләләр буйынса ла тиерлек сығыш яһай[34].

РСДРП-ның Үҙәк Комитетын һайлағанда Ленин яҡлылар күпселек тауышты ала. Был осраҡлы хәл, артабанғы ваҡиғалар күрһәтеүенсә, партияны бөтөнләйгә «большевиктар»ға һәм «меньшевиктар»ға бүлә.

Беренсе рус инҡилабы (1905—1907)

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1904 йылдың аҙағына уҡ, киңәйә барған стачка хәрәкәте фонында, «большевиктар» һәм «меньшевиктар» фракциялары араһында ойоштороу мәсьәләләренән тыш сәйәси йәһәттән дә ҡапма-ҡаршылыҡтар барлыҡҡа килә[35].

Рәсәйҙәге 1905—1907 йылдар революцияһын Ленин сит илдә — Швейцарияла ҡаршылай.

РСДРП-ның 1905 йылдың апрелендә Лондонда үткән III съезында Ленин был революцияның төп бурысы — «Рәсәйҙә самодержавиены һәм крепостнойлыҡ хоҡуҡ ҡалдыҡтарын бөтөрөү» тип билдәләй.

Революция осоро

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һөргөнлөктән ҡотолғас, өҙлөкһөҙ революцион эшсәнлеккә бирелә. Ҡулға алыныуҙан ҡасып, эмиграцияла була, Рәсәйҙәге революцион хәрәкәт, социал-демократик партия менән ситтән тороп етәкселек итә, төрлө оппортунистик ағымдар менән көрәш алып бара, күп төрлө сығыштар, теоретик хеҙмәттәр яҙа.

1917 йылдың апрелендә Ленин Рәсәйгә ҡайта һәм, февраль айында уҙған буржуаз-демократик революцияны социалистик революцияға үҫтереү маҡсатын күҙҙә тотоп, эстәлеге менән ҡатлаулы, характеры менән ғәйәт дәрәжәлә киң эшсәнлек алып бара башлай. Октябрь революцияһынан һуң самаһыҙ ауыр шарттарҙа совет дәүләтен төҙөү эшенә керешә. Граждандар һуғышын туҡтатыу, эске ҡаршылыҡтарҙы йыра-йыра, Рәсәй өсөн кәмһетеүле солохты яулау, аслыҡ менән көрәш ойоштороу, хәрәбәләр дәрәжәһендә ҡалған сәнәғәтте, транспортты торғоҙоу, иҡтисадты яңынан, яңы принциптар нигеҙендә ҡороу пландарын әҙерләү, партия эсендә барған дискуссияларға сик ҡуйыу, бәхәсле проблемаларҙы хәл итеү, спекуляция, саботаж, ҡоротҡослоҡҡа ҡаршы көрәш асыу, съездар, кәңәшмәләр, улар өсөн резолюциялар әҙерләү. Сит ил делегацияларын, шулай уҡ Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән килгән "ходок"тарҙы ҡабул итеү, ата-әсәһеҙ ҡалған йәтим балаларға ярҙам ойоштороу, ғалимдәргә хеҙмәт шарттарын булдырып, фән үҫешенә юл асыу, күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне хәл итеү, һәр яҡлап бөлгөнлөк һәм хәйерселек баҫҡан йәш, яңы йәмғиәтте яҡлау һәм уны һаҡлап ҡалыу өсөн, ҡораллы көстәр ойоштороу, социалистик йәмғиәт принциптарын тормошҡа ашырыу юлында аяуһыҙ көрәш алып барыу. Оҙаҡ йылдар дауамында интеллектуаль һәм физик яҡтан ошондай күтәренке эш алып барыу Лениндың сәләмәтлеген ҡаҡшатмай ҡалмаған, әлбиттә, һәм был глобаль күләмдәге проблемалар, уйҙар солғанышында йәшәү уны ҡотолғоһоҙ рәүештә ваҡытһыҙ үлеүгә алып барған. Ленин гигант күләмле революцион һәм ойоштороу эше менән бергә теория, шул иҫәптән философия теорияһы өлкәһендә эшләүҙән дә ситләшмәгән.

Тәнҡит

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ленин күп милләтле дәүләттә милли мәсьәләне сисеү юлдарын эҙләүҙә ғәжәйеп дәрәжәлә тапҡыр рәүештә ике ҡапма-ҡаршы тенденцияны, практик эшсәнлектә, конкрет әйткәндә, милли сәйәсәттә бының ҡотолғоһоҙлоғон, объективлығын иҫтән сығармаҫка кәрәк тигән нәтижә яһай. Ленин теорияла, шулай уҡ ғәмәли эшсәнлегендә лә хаталар ебәрә. Теория өлкәһендә уның империализмдың яҡын киләсәктәге яҙмышы тураһындағы, эшселәр синыфының теләһә ниндәй ижтимағи шарттарҙа ла революционлығы, уны абсолютҡа әүерелдереү кеүек нәтижәләре тарихи ысынбарлыҡ тарафынан иҫбатланманы.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Лев Левинсон Вехи и судьбы фотографа и его героев К 140-летию со дня рождения М. С. Наппельбаума
  2. ↑ Штейн М. Г. Ульяновы и Ленины. Тайны родословной и псевдонима. — СПб.: ВИРД, 1997. — С. 10-46. — 280 с. — ISBN 5-89-559012-8.
  3. ↑ Yohanan Petrovsky-Shtern (Йоханан Петровский-Штерн). [1] = Lenin's Jewish Question. — 1-е. — Издательство Йельского университета (Yale University Press), 2010. — P. 224. — ISBN 9780300152104.
  4. ↑ Пейн Р. Ленин. М., 2008. С. 42.
  5. ↑ Елизарова-Ульянова А. И. Ленин Владимир Ильич. // Деятели СССР и революционного движения России: энциклопедический словарь Гранат. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 498.
  6. ↑ Смирнов М. Ю. Религия и Библия в трудах В. И. Ленина: новый взгляд на старую тему
  7. ↑ Логинов В. Т. Глава 1. Начало пути, Аттестат зрелости // Выбор пути. — Республика, 2005. — P. 448. — 1500 экз. — ISBN 5-250-01891-2.
  8. ↑ Ленин // Новый энциклопедический словарь: 48 томда. — СПб., Пг.: 1911—1916.
  9. ↑ Пайпс Ричард. Русская революция: В 3 кн. Кн. 2. Большевики в борьбе за власть. 1917—1918. Глава 1. Ленин и истоки большевизма 2014 йыл 13 июль архивланған.
  10. ↑ Цит. по: Шуб В. Политические деятели России. — С. 157.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Р.Сервис «Ленин. Биография», с. 92
  12. ↑ Дом-музей В. И. Ленина в с. Алакаевка
  13. ↑ Логинов В. Т. Владимир Ленин. Выбор пути: Биография. — М.: Республика, 2005. — 447 с.
  14. ↑ 14,0 14,1 Е. Тетерев Октябрьская революция и адвокатура: путь к правовому государству и гражданскому обществу
  15. ↑ С 28.02.1889 г. М. Ф. Волькенштейн стал присяжным поверенным в Санкт-Петербурге.// Список присяжных поверенных округа Санкт-Петербургской судебной палаты и их помощников к 31 января 1914 г. Санкт-Петербург, 1914. — С.17.
  16. ↑ История России XX — начала XXI века / А. С. Барсенков, А. И. Вдовин, С. В. Воронкова; под ред. Л. В. Милова. — М.: Эксмо, 2007. — 960 с.
  17. ↑ Ленин В. И. Полное собрание сочинений. — Т. 2. — С. 660. — «Даты жизни и деятельности В. И. Ленина».
  18. ↑ Костин А. Ф. Ленин — создатель партии нового типа. (1894—1904 гг.). — М., 1970.
  19. ↑ В. И. Ленин «Развитие капитализма в России». 2010 йыл 18 декабрь архивланған.
  20. ↑ Статья П. В. Волобуева из кн.: Политические деятели России 1917. Биографический словарь. — М., 1993.
  21. ↑ БСЭ
  22. ↑ И. Н. Лукина. Книги Ленинской библиотеки 2014 йыл 16 ғинуар архивланған.
  23. ↑ И. Н. Лукина По поводу одной статьи о В. И. Ленине
  24. ↑ Синельников А. В. Шифры и революционеры России
  25. ↑ Ленин в Уфе
  26. ↑ В. И. Ленин, «Полное собрание сочинений», т. 4, стр. 553, разд. «Даты жизни и деятельности В. И. Ленина», подг. Никольской, Л. Ф.
  27. ↑ Е. Зазерский, А. Любарский «Ленин. Эмиграция и Россия». Политиздат, 1975. 2012 йыл 17 апрель архивланған.
  28. ↑ «Аграрный вопрос и "критики Маркса"» — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә (3-е издание)
  29. ↑ Ленин: Жизнь и смерть / Роберт Пейн; Пер. с англ. О. Л. Никулиной; введ. авт.; от редакции. — 3-е изд. — М.: Молодая гвардия, 2008. — 667[5] с.: ил. — (Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып.1120) — ISBN 978-5-235-03137-1.
  30. ↑ История газеты «Искра» в Советской исторической энциклопедии
  31. ↑ По ленинским местам Европы 2013 йыл 18 май архивланған.
  32. ↑ Биохроника Ленина 1903 (январь-июль)
  33. ↑ Ленин в Женеве 2012 йыл 8 ғинуар архивланған.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  35. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; shelokh төшөрмәләре өсөн текст юҡ

Сығанаҡтар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Библиография

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
П: Портал «СССР»
q: :ru: Владимир Ильич Ленин Викиөҙөмтәлә
s: :ru: Владимир Ильич Ленин Викикитапханала
commons: Ленин Владимир Ильич Викимилектә
n: [[n:
ru: Категория:Владимир Ленин|Ленин Владимир Ильич]] Викияңылыҡтарҙа

Ғилми эштәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Периодик матбуғат

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Документтар тупланмалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лениндың хеҙмәттәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ленин_Владимир_Ильич&oldid=1267441» битенән алынған