Hilingon an source kan Kinyarwanda


{{Infobox tataramon|name=Kinyarwanda|altname=Rwandan|nativename=''Ikinyarwanda''|states=[[Rwanda]], [[Burundi]], [[Uganda]], [[Democratic Republic of the Congo|DR Congo]], [[Tanzania]]|ethnicity=[[Banyarwanda]]|speakers={{sigfig|14.518160|2}} million|date=2014&ndash;2022|ref=e26|familycolor=Niger-Congo|fam2=[[Atlantic–Congo languages|Atlantic–Congo]]|fam3=[[Volta-Congo]]|fam4=[[Benue–Congo languages|Benue–Congo]]|fam5=[[Bantoid languages|Bantoid]]|fam6=[[Southern Bantoid languages|Southern Bantoid]]|fam7=[[Bantu languages|Bantu]]|fam8=[[Northeast Bantu]]|fam9=[[Great Lakes Bantu]]|fam10=[[Rwanda-Rundi]]|script=[[Latin script|Latin]]|dia1=Bufumbwa|dia2=Ikinyabwishya|dia3=Igikiga|dia4=Ikinyamurenge|dia5=Ikirera|dia6=Urufumbira|dia7=Urutwatwa|nation={{flag|Rwanda}}|iso1=rw|iso2=kin|iso3=kin|glotto=kiny1244|glottorefname=Kinyarwanda|lingua=99-AUS-df|guthrie=JD.61|notice=IPA}}

An '''Kinyarwanda''', '''Rwandan o Rwanda''', opisyal na bisto bilang '''Ikinyarwanda''', na sarong lenguaheng [[Bantu]] asin an pambansang lenguahe nin [[Rwanda]]. Ini man sarong diyalekto nin wikang [[Rwanda-Rundi]] na sinasabi man sa [[Burundi]] asin mga kataid bahagi kan Demokratikong Republika nin [[Congo]], [[Uganda]] (kun saen igwang diyalektong bisto bilang Rufumbira o Urufumbira) asin [[Tanzania]]. An Kinyarwanda unibersal sa mga katutubong populasyon nin Rwanda asin kapwa nauunawaan sa [[Kirundi]], an pambansang lenguahe nin kalapit na Burundi. An Kinyabwishya a Kinyamulenge ay magkaparehong maiintindihan na mga diyalekto na sinasasabi sa mga lalawigan kan North Kivu asin South Kivu kan kalapit na DR Congo.

Kan 2010, an Rwanda Academy of Language and Culture (RALC) Pinagpulbaran tanganing makatabang sa pagpalakop asin pag-ataman kan Kinyarwanda. Pinagpulbaran kan organisasyon an sarong repormang ortodokso kan 2014, alagad napaatubang ini sa pagtulod huli sa saindang hinuhuna na pinaka-halangkaw asin politikal, kabilang sa iba pang rason.<ref>{{Cite journal|last1=Niyomugabo|first1=Cyprien|last2=Uwizeyimana|first2=Valentin|date=2017-03-20|title=A top–down orthography change and language attitudes in the context of a language-loyal country|url=http://dx.doi.org/10.1007/s10993-016-9427-x|journal=Language Policy|volume=17|issue=3|pages=307–318|doi=10.1007/s10993-016-9427-x|issn=1568-4555}}</ref>

== Heograpikong pamamahagi ==
Sinasabi an Kinyarwanda sa [[Rwanda]], [[Burundi]], Demokratiko[[Demokratikong Republika kan Kongo|ng Republika kan Congo]], [[Uganda]] asin [[Tanzania]]. Tigtataram man kan pirang mga [[:en:Rwandans|Rwandans]] sa [[:en:Kenya|Kenya]].. Rufumbira, Fumbira  o Urufumbira, na pigtataram kan [[:en:Bafumbira|Bafumbira]] kan Distrito nin [[:en:Kisoro_District|Kisoro]] kan Uganda, saróng diyalektos kan Kinyarwanda.

=== Mga patinig ===
lamesa sa ibaba nagtatao kan mga tanog na patinig kan Kinyarwanda.
{| class="wikitable"
!
![[:en:Front_vowel|Front]]
![[:en:Back_vowel|Back]]
|- align="center"
![[:en:Close_vowel|Close]]
|{{IPA link|i}} {{IPA link|iː}}
|{{IPA link|u}} {{IPA link|uː}}
|- align="center"
![[:en:Mid_vowel|Mid]]
|{{IPA link|e}} {{IPA link|eː}}
|{{IPA link|o}} {{IPA link|oː}}
|-
|- align="center"
![[:en:Open_vowel|Open]]
| colspan="2" |{{IPA link|a}} {{IPA link|aː}}
|}

=== Tono ===
Kinyarwanda saróng [[:en:Tonal_language|tonal]] na tataramon. kan dakol na mga tataramon na Bantu, igwa ining duwang-dalan na pagkakaiba sa pag'oltan kan halangkaw asin hababang tono (low-tone syllables puwedeng maadalan bilang dai nin tone). pag-realisar kan mga tono sa Kyerta naimpluwensiyahan nin komplikadong set [[:en:Phonological_rule|phonological rules]].

== Orthograpiya ==
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
!Letter(s)
|a
|b
|c
|cy
|d
|e
|f
|g
|h
|i
|j
|jy
|-
![[:en:International_Phonetic_Alphabet|IPA]]
|{{IPA|a, aː}}
|{{IPA|β, b}}
|{{IPA|t͡ʃ}}
|{{IPA|c}}
|{{IPA|d}}
|{{IPA|e, eː}}
|{{IPA|f}}
|{{IPA|ɡ, ɟ}}
|{{IPA|h}}
|{{IPA|i, iː}}
|{{IPA|ʒ}}
|{{IPA|ɟ}}
|}

== Gramatika ==

=== Mga pangaran ===
gagamit ni Kinyarwanda an 16 sa mga klase nin [[Bantu]] noong. minsan an mga ini pinaggrupo-saro sa 10 padis kaya kadaklan na rawitdawit asin plural na porma kan parehong tataramon kabali sa saro sanang klase. lamesa sa ibaba nagpapaheling kan 16 na klase nin nombre asin kun paano iyan ilagakod sa duwang komun na ginagamit na sistema.

=== Mga pandiwa ===
Gabos na Kinyarwanda pandiwa na mga infinives napoon sa ku''-'' (pinagrok sa k '' (w) -'' bago pa an mga vowel, asin sa guro-sa atubangan nin mga kataga puon sa mayong boses na koneksyon huli kan [[:en:Dahl's_Law|Dahl's Law]]). kan makonhuba, hinahale an infix bago ponan asin salidahan nin prepiksion na oyon sa temang iyan. pwedeng isoksok an sarong dies - kuarto na marker.

=== Mga sanhi ===
Ginagamit ni Kinyarwanda an paggamit nin peripraprastikong mga pan - uusip, apuera sa morpolohikal na mga kasa'lan.

An mga [[:en:Periphrastic|periphrastic]] kapan gamiton an mga berba -''teer-'' asin -''tum-'', na boot sabihon kawsa. sa -''teer-'', an orihinal na tema nagigin pinanonongdan kan mayor na kwarta, na winalatan nin ideya an orihinal na berbo sa infinitibo (siring sana sa Ingles):[10]

siring, igwa sana nin sarong bagay na direktang puede. [14] sarong sentence igwa nin duwa, saro o pareho iyan hinale asin nasasabotan sa konteksto.

An hulapi na -iish- nagpaparisa ''nin'' bakong direktang pag'uusipon (simular sa Ingles in "Isinusurat ko siya nin papel), mantang an ibang mga kasayugan minakahulugan nin sarong direktibang kasuyod (simulation to English gibo sa "Ginibo kong pagsurat saiyang peryodiko").[15].

kaining mas direktang gamit pan-usipon iyo an pagdelesyon kan inaapod na "neutral" morpheme -''ik-'', na nagpapahiling nin estado o potensyal. mga panurat na may-''ik-'' pwedeng pagkuahon, alagad an pag'uulakit bakong gayong direkta:[15]

== <span class="mw-headline">Toltolan</span> ==
<references />
{{Tamboan}}