Jump to content

Parasurog-daga

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya

An parasurog-daga, paraprotektar-daga, o parasurog pankapalibutan sarong aktibista na naghihinguwang protektaran an daga kan kinaban asin an karapatan pantawo sa ligtas asin marhay kapalibutan.[1][2][3] An mga parasurog-daga parati nang mga myembro nin mga katutubong komunidad na nagpoprotektar sa saindang mga karapatan sa daga asin mga tradisyon na nakatakod sa daga.[1][4] Pigsasayumahan kan mga parasurog-daga an terminong "protester" nin huli ta nagtutubod sinda na igwa ini nin negatibong mga konotasyon asin koneksyon sa kolonyalismo; sinasabi nindang sinda naggigibo nin sagradong obligasyon sa paagi nin daing-dahas na pagtumang sa mga aktibidad na nagsasapeligro sa daga.[5] An daga ibinibilang na sagrado kan mga katutubo asin an pag-ataman saka pagprotektar sa daga ibinibilang na obligasyon tanganing tawan onra an saindang mga apuon, an presenteng mga kahimanwa, asin an masurunod na henerasyon.[6]

An mga parasurog sa daga napapaatubang sa grabeng persekusyon kan mga poderosong politikal asin komersyal na alyansa na nagdidilihensya sa paghigop nin yaman-kapalibutan asin debelopment. An United Nations Human Rights Council (UNHRC) nadeterminar na an mga parasurog sa daga 'kabali sa mga parasurog sa karapatan pantawo na pinakabuyagyag asin pinakang nasa peligro.'[1] Nagreport an Global Witness nin 1,922 na panggagadan sa mga parasurog-daga sa 57 nasyon sa katahawan nin 2002 asin 2019, asin haros mga katutubo an 1/3 kan kagabsan. Siring man, dai pa kumpleto an dokumentasyon kan siring na kadahasan. An UN Special Rapporteur sa karapatan pantawo nagbareta na mananggatos na parasurog-daga an tinatakot, dinadakop, o hinaharas sa kada sarong ginagadan.[1]

Katungdan asin aktibismo

[baguhon | baguhon an source]

An mga parasurog-daga igwa nin aktibo asin nagdadakulang katungdan sa mga paghiro para protektaran, tawan onra, asin ipahiling an halaga nin daga. Igwa nin makusog na koneksyon an mga paghirong minaprotektar sa tubig, minasurog sa daga asin katutubong aktibismo sa kapalibutan.[7][8] Linalabanan kan mga parasurog-daga an pagtugdok nin mga pipeline, mga industriya nin fossil fuel,[9] pagkaraot kan teritoryo para sa kauswagan arog kan agrikultura o paharong, asin mga aktibidad na naghihigop yaman-kapalibutan arog kan fracking huli ta an mga aksyon na ini pwedeng magbunga nin pagkaraot nin daga, paglaglag nin kadlagan, asin pagkaraot nin irukan.[10][11] An mga parasurog-daga piglalabanan an mga aktibidad na nakadadanyar sa daga, urog na sa mga katutubong teritoryo asin an saindang gibo konektado sa karapatan pantawo.[12] Pigtutukdo ni Yazzie an mga panlaban na taktika kan mga parasurog-daga kan Diné asin an saindang anti-kapitalista asin an kontra-kauswagan na panindog sa paghigop sa yaman-kapalibutan bilang konektadong gayo sa halawig na tradisyon nin paglaban kan Diné.[13]

An aktibismo pwedeng umabot sa porma kan paglaag nin mga barikada sa mga reserbang daga o tradisyunal na teritoryo tanganing bagaton an mga korporasyon na maghigop nin yaman-kapalibutan.[5][14][15] An mga parasurog sa daga asin tubig nagtitindog man nin mga kampo para maokupar an mga teritoryong tradisyunal asin mapakusog an kultural na mga relasyon. An mga parasurog-daga naghihiro man sa paaging legal arog sa mga sistema nin husgado sa gobyerno sa paghihinguwang padagos na makontrol an tradisyunal na mga teritoryo.[6][16] An mga aksyon nin civil disobedience na ginigibo kan mga parasurog-daga, parating kinikriminalisa asin an iba nagsasabing igwa nin mas magabat na pagpupulis asin pandadahas.[17][18] An papel kan parasurog-daga parating hinahaman nin kababaihan, kun sain tampok sinda sa inutan kan mga barikada asin protesta.[19]

Mga peligro na napapaatubang sa mga parasurog-daga

[baguhon | baguhon an source]

An mga parasurog-daga parating napapaatubang sa mga peligrosong kamugtakan sa pagtumang sa mga poder nin estado, mga korporasyon sa rekurso arog baga nin mga korporasyon sa gas o mina, na naghihinguwang idebelop an daga o paraon an mga katutubong karapatan sa daga.[20][21] Itinukdo ni Middeldorp asin Le Billon an mga peligrong inatubang kan mga parasurog-daga, partikular na sa mga awtoritaryong rehimen. Sa saindang artikulo kan 2018 manungod sa panggagadan sa magkapirang parasurog-daga sa Honduras.[20] Itinakod ni May et al. an pagpugol sa mga katutubong karapatan asin kasaysayan nin pananakot, madahas na mga taktika, asin panggagadan sa mga parasurog-daga sa ekonomikong debelopment asin mga 'land grab' sa mga kolonyal na nasyon.[22] An nasyunal na hukbo nin pulisya sa Canada, an RCMP, inandam na gumamit nin nakagagadan na puwersa laban sa mga parasurog-daga sa sarong protesta kan 2019 sa British Columbia.[23] Ikinokonektar ni Dunlop an mga akto nin kadahasan laban sa mga parasurog-daga sa mga nasyon na arog kan Mexico bilang pagbalos sa pagtumang ekonomikong debelopment asin paghigop nin yaman-kapalibutan.[24]

Ipigreport kan Global Witness, sarong organisasyon sa karapatan pantawo, na 164 na parasurog-daga an ginadan kan 2018 sa mga nasyon na arog kan Pilipinas, Brazil, India, asin Guatemala.[25] An parehong report nagsabi na dakulang kabilangan kan mga ginadan, nalugadan, asin hinuma mga katutubo.[25] Nagreport si Le Billon asin Lujala na dai mababa sa 1,734 na parasurog pankapalibutan asin daga an ginadaan sa pag-ultanan nin 2002 asin 2018 asin an pinakang namemeligro iyo an mga katutubo, kun sain 1/3 sinda kan mga ginadan na mga parasurog-daga.[26] Ipigreport kan UN na dakol na parasurog-daga an inaapod na terorista kan mga estado sa paghihinguwang pakarauton an saindang mga paghihingako.[27] An siring na pag-apod pwedeng magbunga nin peligrosong mga kamugtakan para sa mga naghihinguwang protektaran an mga karapatan sa daga. Ipigreport kan Yale Environment 360 na dai mababa sa 212 na mga parakampanya sa kapalibutan asin parasurog-daga an ginadan kan 2019. Dai mababa sa 40% kan mga indibidwal na ini an katutubo.[28] Labing kabanga kan panggagadan na ipigreport kan 2019 nangyari sa Colombia asin Pilipinas.[28][29]

Naghagad nin atensyon an Amnesty International sa mga peligro na napapaatubang sa mga naghihinguwang protektaran an daga, tubig, asin mga komunidad, asin inapod an Latin America bilang pinakapeligrosong lugar para sa mga parasurog-daga.[30][31] An Environmental Defense Fund nagbarita na labing 1700 na parasurog an piggaradan asin mayo pang 10% sa mga ini an dai pa natatawan hustisya.[32] An Extinction Rebellion (XR) naghinguwang darahon an atensyon sa sitwasyon kan mga parasurog-daga asin tinawan nin onra an mga ginadan[33] asin itinakod an trabaho kan mga parasurog daga sa mga inisyatiba sa hustisyang panklima siring kan Climate Strike Canada.[34]

Mga parasurog sa daga na ginadan

[baguhon | baguhon an source]

Susugan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Larsen, Billon, Menton, Aylwin, Balsiger, Boyd, Forst, Lambrick, Santos, Storey, Wilding (2021). "Understanding and responding to the environmental human rights defenders crisis: The case for conservation action". Conservation Letters. 14 (3). doi:10.1111/conl.12777. S2CID 229390470.
  2. ↑ Ducklow, Zoë (10 January 2019). "Judy Wilson's Message for Canadians: 'The Land Defenders Are Doing This for Everybody'". The Tyee. Retrieved 20 January 2020.
  3. ↑ "Protesters? Or land protectors?". The Indy. 28 October 2016. Retrieved 15 January 2020.
  4. ↑ IWGIA. "Land defence and defenders".
  5. ↑ 5.0 5.1 "Standing Rock activists: Don't call us protesters. We're water protectors". Public Radio International. Retrieved 10 January 2019.
  6. ↑ 6.0 6.1 "Illegal protest or protecting the land? An Indigenous woman gets ready to face a Canadian court - APTN News". aptnnews.ca. 18 September 2018. Retrieved 12 January 2019.
  7. ↑ "Meet Josephine Mandamin (Anishinaabekwe), The "Water Walker"". Indigenous Rising. 25 September 2014. Retrieved 10 January 2019.
  8. ↑ Maial Panhpunu Paiakan Kaiapó (24 October 2020). "Opinion: The devastation of my Amazon homeland has accelerated during the pandemic". The Globe and Mail. Retrieved 11 February 2021.
  9. ↑ Maial Panhpunu Paiakan Kaiapó (24 October 2020). "Opinion: The devastation of my Amazon homeland has accelerated during the pandemic". The Globe and Mail. Retrieved 11 February 2021.
  10. ↑ McKenzie-Sutter, Holly (27 November 2020). "Indigenous land occupants in Caledonia appeal injunction". Toronto Sun. Retrieved 11 February 2021.
  11. ↑ Kestler-D'Amours, Jillian. "'RCMP off Wet'suwet'en land': Solidarity grows for land defenders". www.aljazeera.com. Retrieved 11 February 2021.
  12. ↑ "Beatings, Imprisonment, Murder: The World's Environmental Defenders Are Being Terrorized". Global Citizen. Retrieved 15 January 2020.
  13. ↑ Yazzie, Melanie K. (2018). "Decolonizing Development in Diné Bikeyah: Resource Extraction, Anti-Capitalism, and Relational Futures". Environment and Society. 9: 25–39. doi:10.3167/ares.2018.090103. ISSN 2150-6779. JSTOR 26879576. S2CID 158704091.
  14. ↑ "Barricades up in Caledonia after attempted arrest of land defender". The Hamilton Spectator. 5 October 2020. ISSN 1189-9417. Retrieved 11 February 2021.
  15. ↑ "Caledonia land occupation criminal cases move through courts". The Hamilton Spectator. 25 November 2020. ISSN 1189-9417. Retrieved 11 February 2021.
  16. ↑ "Beatings, Imprisonment, Murder: The World's Environmental Defenders Are Being Terrorized". Global Citizen. Retrieved 15 January 2020.
  17. ↑ Simpson, Michael; Le Billon, Philippe (1 February 2021). "Reconciling violence: Policing the politics of recognition". Geoforum. 119: 111–121. doi:10.1016/j.geoforum.2020.12.023. ISSN 0016-7185. S2CID 234082840.
  18. ↑ Spiegel, Samuel J. (1 January 2021). "Climate injustice, criminalisation of land protection and anti-colonial solidarity: Courtroom ethnography in an age of fossil fuel violence". Political Geography. 84: 102298. doi:10.1016/j.polgeo.2020.102298. ISSN 0962-6298. PMC 7544477. PMID 33052177.
  19. ↑ Spiegel, Samuel J. (1 January 2021). "Climate injustice, criminalisation of land protection and anti-colonial solidarity: Courtroom ethnography in an age of fossil fuel violence". Political Geography. 84: 102298. doi:10.1016/j.polgeo.2020.102298. ISSN 0962-6298. PMC 7544477. PMID 33052177.
  20. ↑ 20.0 20.1 Middeldorp, Nick; Le Billon, Philippe (4 March 2019). "Deadly Environmental Governance: Authoritarianism, Eco-populism, and the Repression of Environmental and Land Defenders". Annals of the American Association of Geographers. 109 (2): 324–337. doi:10.1080/24694452.2018.1530586. ISSN 2469-4452. S2CID 159354399.
  21. ↑ "Land Defenders Keep Getting Killed in Colombia". www.vice.com. Retrieved 11 February 2021.
  22. ↑ May, Roy H. (2018), Rozzi, Ricardo; May, Roy H.; Chapin III, F. Stuart; Massardo, Francisca (eds.), "Land Grabbing and Violence Against Environmentalists", From Biocultural Homogenization to Biocultural Conservation, Ecology and Ethics, Cham: Springer International Publishing, vol. 3, pp. 109–123, doi:10.1007/978-3-319-99513-7_7, ISBN 978-3-319-99512-0, retrieved 11 February 2021
  23. ↑ Parrish, Jaskiran Dhillon Will (20 December 2019). "Exclusive: Canada police prepared to shoot Indigenous activists, documents show". The Guardian. ISSN 0261-3077. Retrieved 15 January 2020.
  24. ↑ Dunlap, Alexander (15 April 2020). "The Politics of Ecocide, Genocide and Megaprojects: Interrogating Natural Resource Extraction, Identity and the Normalization of Erasure". Journal of Genocide Research. 23 (2): 212–235. doi:10.1080/14623528.2020.1754051. ISSN 1462-3528.
  25. ↑ 25.0 25.1 "164 land defenders murdered in 2018, Global Witness reports". Climate Home News. 30 July 2019. Retrieved 15 January 2020.
  26. ↑ Le Billon, Philippe; Lujala, Päivi (11 November 2020). "Environmental and land defenders: Global patterns and determinants of repression". Global Environmental Change. 65: 102163. doi:10.1016/j.gloenvcha.2020.102163. ISSN 0959-3780. S2CID 225119151.
  27. ↑ Brown, Alleen (30 July 2019). "More Than 160 Environmental Defenders Were Killed in 2018, and Many Others Labeled Terrorists and Criminals". The Intercept. Retrieved 15 January 2020.
  28. ↑ 28.0 28.1 "More Than 200 Environmental Activists and Land Defenders Murdered in 2019". Yale E360. Retrieved 10 July 2021.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 "Record 212 land and environment activists killed last year". the Guardian. 29 July 2020. Retrieved 10 July 2021.
  30. ↑ "Record 212 land and environment activists killed last year". the Guardian. 29 July 2020. Retrieved 10 July 2021.
  31. ↑ Tabary, Zoe (1 November 2020). "One year on, family of murdered Amazon land defender say nothing has changed". Reuters. Retrieved 11 February 2021.
  32. ↑ Tabary, Zoe (1 November 2020). "One year on, family of murdered Amazon land defender say nothing has changed". Reuters. Retrieved 11 February 2021.
  33. ↑ "Extinction Rebellion honours land defenders killed for protecting the environment". rabble.ca. 10 October 2019. Retrieved 15 January 2020.
  34. ↑ News, E. McIntosh |; Politics; September 17th 2020, Ottawa Insider | (17 September 2020). "Climate strikers are trying to trademark Erin O'Toole's 'Take Back Canada' slogan". National Observer. Retrieved 11 February 2021.
  35. ↑ Paulo, Sam Cowie São (2 November 2019). "Brazilian 'forest guardian' killed by illegal loggers in ambush". The Guardian. ISSN 0261-3077. Retrieved 15 January 2020.
  36. ↑ "Brazil Amazon forest defender shot dead by illegal loggers". www.aljazeera.com. Retrieved 15 January 2020.
  37. ↑ "Julián Carrillo defended the forest with his life". www.amnesty.org. 28 November 2018. Retrieved 15 January 2020.
  38. ↑ "Mexico's environmental defenders need justice and protection". www.amnesty.org. 24 October 2019. Retrieved 10 July 2021.
  39. ↑ "Indigenous rights leader reported slain in northern Mexico". AP NEWS. 25 October 2018. Retrieved 10 July 2021.
  40. ↑ "Datu Kaylo Bontolan". HRD Memorial: Celebrating Those Who Were Killed Defending Human Rights. Retrieved 10 July 2021.
  41. ↑ "Indigenous Land Defender Assassinated in Chiapas". Democracy Now!. Retrieved 8 July 2021.
  42. ↑ "Mexico rights organizer killed, 3rd activist to die in month". AP NEWS. 6 July 2021. Retrieved 10 July 2021.
  43. ↑ "Chilean Activist Javiera Rojas, Who Helped Shut Down Dam Projects, Has Been Killed". Democracy Now!. Retrieved 6 December 2021.
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Parasurog-daga&oldid=231056"