Jump to content

Cebu

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Para sa ibang gamit, hilingon an Cebu (klaripikasyon).
Cebu
Probinsya kan Filipinas
Bandera kan Cebu
Bandera		An opisyal na selyo kan Cebu
Selyo
Kinamumugtakan kan Cebu
Kinamumugtakan kan Cebu
Map
Tagboan: 10°19′12″N 123°45′0″E Tagboan: 10°19′12″N 123°45′0″E
NasyonFilipinas
PigtugdasAgosto 6, 1569
KapitolyoSyudad nin Cebu
Barangay1203
Pamamahala
 • Gobernador nin CebuGwendolyn Garcia
 • Electorado3,082,621 votantes (9 Mayo 2019)
Hiwas
 • Kabuuhan4,943.72 km2 (1,908.78 sq mi)
Populasyon
(Mayo 1, 2020)[2]
 • kabuuhan3,325,385
 • Densidad670/km2 (1,700/sq mi)
 • Saro
662,639
Economia
 • Klaseprimero klaseng probinsya
 • Ingresos₱4,537,572,289.462,019,517,868.422,290,531,358.522,527,066,999.903,250,508,579.953,577,704,075.194,096,656,879.744,646,684,133.054,283,108,497.985,119,581,117.957,153,957,036.81 (2020)
 • Activos₱213,005,752,235.5528,886,597,110.2129,242,800,453.6629,695,133,630.6730,330,551,460.7632,429,412,118.9134,138,923,396.8835,659,469,770.13203,900,040,205.12215,270,116,786.82235,738,416,505.64 (2020)
 • Pasivos₱4,734,292,034.791,584,853,541.501,360,328,922.851,514,034,691.511,798,088,795.532,193,669,517.062,939,609,785.094,300,172,826.473,807,107,627.015,883,277,931.174,821,438,805.82 (2020)
 • Gastos₱2,224,994,121.741,568,597,276.371,447,858,629.971,493,757,287.412,613,697,963.862,592,278,282.433,031,593,119.374,280,805,373.992,796,092,136.743,283,394,285.034,636,126,837.86 (2020)
Sona nin orasOras digdi sa Filipinas
Kodigo nin postal
6000–6053
PSGC
072200000
Kodigo telefonico32
TataramonTataramon na Cebuano
Tataramon na Porohanon
Tataramon na Bantayanon
Websityowww.cebu.gov.ph

An Cebu (Sugbuanon: Sugbo, Kastila: Cebu) sarô sa mga provincia kan Republika kan Filipinas na namómogták sa Rehiyon Sentral na Visayas. Ciudad nin Cebu an kapitolyo kaini. Sosog sa sensus kan 1 Mayo 2020, igwa ining 3,325,385 katawong nag-eerok digdi sa 662,639 kaharongan. Igwa ining sukol na 4,943.72 kilometro kwadrado. An designadong area code kaini iyo +63 (0)32.

Ini namumugtak sa subangan kan Isla nin Negros; sa solnopan kan mga isla nin Leyte asin Bohol. An Cebu nakatongod sa pag'oltan kan 9°25'N asin 11°15'N na latitud saka sa pag'oltan kan 123°13'E, asin 124°5'E na longitud. Yaon na gayo ini sa tanga' kan Islang Filipinas.

An Cebu hayapit na isla nahuhunat sa kalabaan niya nin 225 kilometro (140 na milya) haleng amihanan pasiring habagatan, napapalibotan nin 167 saradit na mga isla na kaibahan igdi an Isla nin Mactan, Bantayan, Ma;lapascua asin kan Isla nin Camotes. Sa ginatos na isla kaini, an iba mayong nageerok, bagay na nakakaganyat sa mga turista.

Bantog an Cebu kan saiyang harayapit na kosa, mga limestone na kapatagan, asin mga tanayad na kadagaan na naghahanggilid sa dagat. Ini an mga bagay na nataong imahe na siya sarong tropikal na isla. Sa Cebu makikita man na dakul na buru-buklod, asin mga gurung-gutong na kanap-na-kabubuldan na nabaktas sa amihanan asin habagatan na kalabaan kan isla. An mga bukid niya na bulasok na maray naabot 1,000 metro an langkaw. Mahiwas na kapatagan makukua sa syudad kan Bogo asin sa mga banwaan kan San Remigio, Medellin, asin sa Daanbantayan sa may norteng parte kan probinsya.

An kabesera niya iyo an Syudad nin Cebu, an pinakagurang na syudad sa Filipinas na nabilog kan inaapod na Cebu Metropolitan Area kasararo an mga kadolon Carcar City, Danao City, Lapu-lapu City, Mandaue City, Bogo, asin Talisay. Sakop pa kaini an anom pang mga banwaan. An probinsya igwang sakop na aeropuerto o palayogan na iyo an Mactan-Cebu International Airport sa Isla nin Mactan. Ini 30 minutos lang na dalagan haleng Cebu City.

Sinasabi na an Cebu saro sa pinaka-mauswag na probinsya sa Filipinas. Siya an sentro kan komersyo, edukasyon, pamamalakaya, asin industriya sa sentral asin sur na parte kan mga kaislahan. Igwa ini nin mga 5-star na otel, mga casino, mapuputing baybayon, mga golf course, mga convention center asin mga shopping mall na magagayon nanngad.

An Conde Nast Traveler Magazine na nakabase sa United Kingdom pinagdoonan na gayo na an Cebu iyo an ikapito sa pinakamarhay na destinasyon igdi sa Indian Ocean-Asia Region kan taon 2007, an ikawalo kan taon 2005, asin an ikapito kan 2004.

Mga Tataramon

[baguhon | baguhon an source]

An Cebuano iyo an tubong lenggwahe sa Cebu. Tinataram ini sa kadakulan na parte kan Central Philippine Islands, sakop diyan an Bohol, solnopan kan Leyte,Negros; ibang parte kan Sur kan Filipinas na sakop diyan an Bukidnon, Agusan, Surigao, Davao, Cotabato, asin Zamboanga del Sur. May mga pagkakaiba an mga diyalekto pero bako man na labis na igwa pang pagkasinabotan. [3]

Lumabi kumulang, igwang mga duwang polo (20) na milyon na parataram nin Sugbuanon.[4]

An mga Cebuano may pagkaaram man sa ibang lenggwahe arog kan Tagalog asin kan iba pang Bisaya na tataramon arog kan Hiligaynon, Waray-Waray.

Sa Isla nin Camotes, duman an tataramon harani sa Waray-waray asin inaapod na Porohanon. An reparong kaibahan iyo ta an y sa Sugbuanon nagigin na j igdi. Kaya an sa Sugbuanon na maayo kaayo (maray na gayo) nagigin sa Porohonan na maajo kaajo.

Sa Santa Rosa, an tinataram Bisayang Bantayan. An Kastila ginagamit man kan mga Kastilang mestiso asin an Ingles iyo an mayor na gamit sa edukasyon, komersyo, media, asin sa gobyerno. An Intsik mayormente gamit sa komunidad kan mga Insik.

Relihiyon

[baguhon | baguhon an source]

Mayoriya kan mga Cebuano mga Katoliko. Dakulon an mga gapong simbahan an ipinatorogdok kan mga Kastila sa probinsya. An pinakagurang kaini iyo idtong simbahan namugtak sa Boljoon, Cebu. Lampas nang tolong gatos (300) na taon an pagkagurang kaini.

An patron na santa kan Cebu iyo an Nuestra Señora de Guadalupe alagad an mga Cebuano minimirar an Señor Sto. Niño de Cebu komo iyo an patron ninda asin an imahen kaini iyo an ilinalakaw sa prusisyon tuyong igwang Sinulog Festival. An uru-usipon iyo na an ladawan daa kaining Sto. Niño ipigregalo ni Ferdinand Magellan sa agom ni Datu Rajah Humabon kwenta pag-onra sa relasyon ninda asin sa pagtaong lealtad sa kahadean kan Espanya kan mga tauhan ni Rajah Humabon.

An Ekspidisyon ni Magellan

[baguhon | baguhon an source]

Saro sa bapor ni Magellan nakalikos sa kinaban, asin naka-asba ini sa paglibot sa mundo sa laog nin 16 na bulan alagad gadan na kaidto siya.

Mayor na artikulo: Ferdinand Magellan

An Ruta na Magellan Pagpasiring sa Filipinas
Kun Pano an Pakahiling ni Pigafetta sa Mga Gugurang na Sugbuanon

Nin huli ta dai siya dinangog ni Hadeng Manuel I kan Portugal sa plano niya na maglawod sa dagat sa paghanap kan inaapod na Spice Islands (Mga Isla nin Rekado), ipinagtangro niya an saiyang serbisyo ki Hadeng Carlos V kan Espanya. Kan Sep. 20, 1519, naglayag siya na may limang bapor sa pantalan kan San Lucar de Barrameda duman sa Espanya, kaiba an 250 tripulante. An plano niya maagi siya sa kadagatan pasiring America na mabaktas sa dagat Pasipiko.

Nagdangtol sa Magellan igdi sa Filipinas kan Marso 16, 1521. An nasumpongan niya enot iyo si Rajah Kolambu kan Mazaua na sinonsonan siya magpasiring sa Cebu ta duman dakul makukuang pagkakan para sa halawig na biyahe asin pwede pa makipagnegosyo sa mga taga-duman.

Sa pag'abot niya duman sa Cebu, si Magellan, kaiba an Enrique, sarong taga-Molucca na interpreter, nagin dayupot na amigo si Rajah Humabon na naalok niya magin Kristiyano. Si Rajah asin an saiyang agom nabonyagan asin pigngaranan na sindang Hadeng Carlos asin Reyna Juana. An imahen ni Señor Sto. Niño itinao sa agom ni Rajah bilang tanda nin pagkaaramigo sa pag'oltan kan mga Kastila asin mga Sugbuanon. Kan Abril 14, si Magellan pinatindog an sarong dakulang krus sa kadagaan kan Cebu asin 700 na mga taga-duman an nagpabunyag.

Nangyari igwang sarong Rajah sa Isla kan Mactan, si Lapu-lapu, na kaiwal ni Rajah Humabon asin gustong ipahiling igdi sa huri ni Magellan na kaya niyang supilon ini. Kan Abril 27, susog ki Antonio Pigafetta, sarong parasurat na kaiba ni Magellan duman sa bapor, nag-osipon na sinakyada ninda an lugar ni Lapu-lapu. Alagad, sinabat sinda kan kadakul-kadul na tauhan ni Lapu-lapu duman sa baybayon asin si Magellan nagadan sa laban. Dai na nabawi an hawak niya maski ano pang paki-ulay sa tribu ni Lapu-lapu. Si Juan Sebastian Elcano, pamayong ika-duwa niya, iyo na sana an nagmando sa pagpule kan grupo pabalik sa Espanya, bagay na iyo logod siya an nakalibot sa kabilogan kan kinaban.

Nagin Kolonya kan Espanya

[baguhon | baguhon an source]

An mga nakabalik sa Espanya grabe an istorya manongod sa sarong isla sa East Indies asin kun an yaman na mahahakot igdi. Magkapira pang mga ekspidisyon an pinalayag pasiring kuta sa Islang Filipinas alagad anas dai naka-antos.

Apat na polo may apat (44) na taon pakapoon sa paglakbay na Magellan pa-igdi, saka lang may nakaabot naman sa Islang Filipinas, an grupo ni Miguel Lopez de Legazpi na naglayag hale sa solnopan na kosa kan Barra de Navidad, Jalisco, Mexico. Nakadangtol sinda igdi kan taon 1565 asin nagpatindog sinda nin sarong kolonya pakatapos na rumpagon an kota' ni Rajah Tupas. Pigngaranan ninda an lugar (Cebu) na Villa del Santissimo Nombre de Jesus (An Banwaan kan Kabanal-banaling Pangaran ni Hesus). An Cebu iyo an kaenot-enoteng banwaan ikaag kan Spanish Cortés igdi sa Isla kan Filipinas.

Kan 1860, binuksan kan Cebu an saiyang puerto sa mga negosyong dayuhan. An enot na imprentahan ("Imprenta de Escondrillas y Cia") natogdas kan 1873. Kan 1880, sarong eskwelahan minukna, an Colegio de la Inmaculada Concepcion. An enot na peryodiko El Boletin de Cebu nagpoon magpalagda' kan 1886.

Kan Hunyo 12, 1898 tanda kan pagpoon nang pagsolnop kan panahon nin Kastila igdi sa Filipinas. Taon 1901 nagin sarong munisipyo an Cebu. Kan Pebrero 24, 1937, an Cebu nagin sarong chartered province sa lindong kan administrasyon kolonyal kan mga Amerikano.

Ika-2ng Gerang Pangkinaban

[baguhon | baguhon an source]

An Cebu, huli gayod ta iyo an pinaka-mahibog an populasyon, nagin base kan mga Hapon kan ini suminakyada igdi sa Filipinas kan Ika-2ng Gerang Pangkinaban. Nagdangtol igdi an pwersa armada kan Hapon kan Abril 1942. Pakalihis tolong taon, kan 1945, nabawi an probinsya kan sinarong pwersa kan mga Amerikano asin Pilipino. Saro sa gerilyang lider duman iyo an Amerikanong si James Cushing.

Infraestruktura

[baguhon | baguhon an source]

Mga Lugar nin Industriya / Mga Sona Ekonomika

[baguhon | baguhon an source]

An Mactan-Cebu International Airport (MCIA) sa Isla kan Mactan igwang regular asin direktang palayog pasiring sa Hong Kong (China), Singapore, Taipei (Taiwan), Busan (South Korea), Koror (Palau), Tokyo-Narita (Japan), Kota Kinabalu (Malaysia), Kuala Lumpur (Malaysia), Seoul-Incheon (South Korea), Shanghai (China), asin Doha (Qatar).

Ekonomiya

[baguhon | baguhon an source]

Mga Pantandaan (2005):

[baguhon | baguhon an source]
  • Mga Ininverter: US$ 4,983.60 million
  • Total na Eksport: US$ 2,846.88 million
  • Total na Import: US$ 3,127.16 million

Mayor na mga Industriya:

[baguhon | baguhon an source]
  • Electronics / electrical equipment manufacturing, computers, metals asin precision instruments, chemicals, industrial parts assembly, food processing, furniture, fashion accessories, gifts, toys saka housewares (GTH), garments, stonecraft, shipbuilding, asin mining.

Prinsipal na Eksport:

[baguhon | baguhon an source]
  • Semi-conductor devices, electronic timepieces, electronic components, wire harness, floppy disk drives, photographic equipment, garments, furniture, camera paraphernalia, car stereos, audio/video equipment, carageenan, fashion accessories, coconut oil, frozen shrimps, vehicle / machinery parts.

Sistemang Pinansyal:

[baguhon | baguhon an source]
  • 50 Bangko Komersyal;
  • 27 Bangko Rural;
  • 9 Savings Banks;
  • 5 Bangko nin Gobyerno;
  • 2 Bangkong Off-shore

Sobra sa 80% kan domestik na shipping nakabase igdi sa Cebu. An isla iyo an may pinakadakul na pangkargang lunadan magin man sa ayre o sa dagat. An Cebu saro man sa igwang dakulaon na sistemang pang-industriya, pangkomersyo, asin pang-edukasyon.

Edukasyon

[baguhon | baguhon an source]

Mga Institusyon sa Edukasyon:

[baguhon | baguhon an source]
  • Lampas 1,000 pribado asin publikong eskwelahan sa elementarya
  • 200 eskwelahan sa segundarya (haiskul)
  • 9 unibersidad
  • 29 kolehiyo
  • 10 sentro sa pagsasayon sa kakayahan-tawo
  • An taon-taon na populasyon parati mga 130,000 na estudyante sa kolehiyo

Media

[baguhon | baguhon an source]

Mga Facilidad sa Media:

[baguhon | baguhon an source]
  • 7 lokal na telebisyon channel
  • 3 cable TV na istasyon
  • 20 FM & 13 AM na istasyon nin radyo
  • Manlaen-laen na lokal, nasyonal asin internasyonal na peryodiko

Banga Pulitikal

[baguhon | baguhon an source]

An Cebu nababanga 6 na ciudad asin 47 banwaan.

Syudad

[baguhon | baguhon an source]

Banwaan

[baguhon | baguhon an source]

Demograpiko

[baguhon | baguhon an source]
Sensus nin Populasyon kan
Cebu
TaonTawo±% p.a.
1903 653,727—    
1918 855,065+1.81%
1939 1,068,078+1.06%
1948 1,123,107+0.56%
1960 1,332,847+1.44%
1970 1,170,386−1.29%
1975 1,264,357+1.56%
1980 1,410,346+2.21%
1990 1,732,386+2.08%
1995 1,890,357+1.65%
2000 2,160,569+2.91%
2007 2,440,120+1.69%
2010 2,619,362+2.61%
2015 2,938,982+2.22%
2020 3,325,385+2.46%
Toltolan: Philippine Statistics Authority[5][6][7][8]


Kataytayan nin mga ladawan

[baguhon | baguhon an source]
  • Baybayon kan Maribacan sa Sta. Fe, Cebu
    Baybayon kan Maribacan sa Sta. Fe, Cebu
  • Cansaga Bay
    Cansaga Bay
  • Salog Bojo
    Salog Bojo
  • Basilica Minore del Santo Nino
    Basilica Minore del Santo Nino
  • Pyesta Sinulog
    Pyesta Sinulog
  • Malapascua
    Malapascua
  • Malapascua
    Malapascua
Skyline kan Cebu
Skyline kan Cebu

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
  2. ↑ "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Hulyo 7, 2021.  Check date values in: |date= (help)
  3. ↑ Resil Mojares, Cebuano Literature: A Survey of Bibliography with Finding List (Cebu City: University of San Carlos, 1975), p. 5.
  4. ↑ "Languages Cebuano language of Philippines". Ethnologue.com. http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ceb. 
  5. ↑ Sensus kan Populasyon (2015). "Rehiyon VII (Sentral Bisaya)". Kabuuhang Populasyon kan lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. PSA. Retrieved 20 Jun 2016. 
  6. ↑ Census of Population and Housing (2010). "Rehiyon VII (Sentral Bisaya)". Kabuuhan populasyon sa lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. NSO. Retrieved 29 Jun 2016. 
  7. ↑ Mga Sensus kan Populasyon (1903–2007). "Rehiyon VII (Sentral Bisaya)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO. 
  8. ↑ "Province of Cebu". Municipality Population Data. LWUA Research Division. Retrieved 17 December 2016. 

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cebu&oldid=273322"