Прагляд крыніцы для Украінская Народная Рэспубліка

{{Ня блытаць|Украінская дзяржава|урадам гетмана Скарападзкага}}
{{Краіна
|Назва                            = Украінская Народная Рэспубліка
|НазваЎРоднымСклоне               = Украінскай Народнай Рэспублікі
|НазваНаДзяржаўнайМове            = {{мова-uk||скарочана}} Українська Народна Республіка
|ПапярэдняяДзяржава1              = Расейская рэспубліка
|СьцягПапярэдняйДзяржавы1         = Flag of Russia.svg
|ВыяваПапярэдняйДзяржавы1         = 
|ПапярэдняяДзяржава2              = Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка
|СьцягПапярэдняйДзяржавы2         = Flag of the Ukranian State.svg
|ВыяваПапярэдняйДзяржавы2         = 
|ГодПачаткуІснаваньня             = 1917
|ГодКанцаІснаваньня               = 1920
|ПэрыядІснаваньня                 = 
|НаступнаяДзяржава1               = Польская Рэспубліка (1918—1939)
|СьцягНаступнайДзяржавы1          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы1          = 
|НаступнаяДзяржава2               = Чэхаславаччына
|СьцягНаступнайДзяржавы2          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы2          = 
|НаступнаяДзяржава3               = Каралеўства Румынія
|СьцягНаступнайДзяржавы3          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы3          = 
|НаступнаяДзяржава4               = УССР
|СьцягНаступнайДзяржавы4          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы4          = 
|НаступнаяДзяржава5               = РСФСР
|СьцягНаступнайДзяржавы5          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы5          = 
|НаступнаяДзяржава6               = БССР
|СьцягНаступнайДзяржавы6          = 
|ВыяваНаступнайДзяржавы6          = 
|Сьцяг                            = Flag of Ukraine.svg
|Герб                             = Coat of Arms of UNR.svg
|НацыянальныДэвіз                 = 
|ДзяржаўныГімн                    = Ще не вмерла Україна
|Месцазнаходжаньне                = Location of the UPR.png
|ПодпісПадВыявайМесцазнаходжаньня = Межы Ўкраіны, якія былі заяўленыя дэлегацыяй УНР на [[Парыская мірная канфэрэнцыя|Парыскай мірнай канфэрэнцыі]]
|АфіцыйнаяМова                    = [[украінская мова|украінская]]
|Сталіца                          = [[Кіеў]]
|НайбуйнейшыГорад                 = 
|ТыпУраду                         = [[Рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў                 = Старшыня [[Украінская цэнтральная рада|УЦР]]<br />Старшыня [[Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыі УНР]]
|ІмёныКіраўнікоў                  = [[Міхаіл Грушэўскі]]<br />[[Уладзімер Віньнічэнка]]<br />[[Сымон Пятлюра]]
|Плошча                           = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы        = 
|АдсотакВады                      = 
|ГодАцэнкіНасельніцтва            = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва  = 
|Насельніцтва                     = 
|ШчыльнасьцьНасельніцтва          = 
|ЭтнічныСклад                     = 
|КанфэсійныСклад                  = 
|Пісьменнасьць                    = 
|ГодАцэнкіСУП                     = 
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП           = 
|СУП                              = 
|СУПНаДушуНасельніцтва            = 
|Валюта                           = [[карбованец]], [[грыўна]]
|КодВалюты                        = 
|ЧасавыПас                        = 
|ЧасРозьніцаUTC                   = 
|ЧасавыПасУлетку                  = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку             = 
|НезалежнасьцьПадзеі              = — абвешчаная<br />— страчаная
|НезалежнасьцьДаты                = 22 студзеня 1918<br />люты 1920
|АўтамабільныЗнак                 = 
|ДамэнВерхнягаЎзроўню             = 
|ТэлефонныКод                     = 
|Дадаткі                          = 
}}
'''Украі́нская Наро́дная Рэспу́бліка''' ('''УНР'''; {{мова-uk|Українська Народна Республіка}}) — [[украінцы|украінская]] [[дзяржава]], якая існавала ў 1917—1920 гадох на тэрыторыі Цэнтральнае, Усходняе й Паўднёвае [[Украіна|Ўкраіны]] са сталіцай у [[Кіеў|Кіеве]]. Узьнікла на месцы паўднёва-заходніх губэрняў [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], заселеных украінцамі. Да красавіка 1918 году ўзначальвалася [[Украінская Цэнтральная Рада|Цэнтральнай Радай]] на чале зь [[Міхайла Грушэўскі|Міхаілам Грушэўскім]], пасьля сьнежня 1918 году — [[Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыяй]]. Абвешчаная 7 лістапада 1917 году, пасьля [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]], як [[аўтаномія|аўтаномная рэспубліка]] ў складзе [[Расейская рэспубліка|Расейскае рэспублікі]]. 22 студзеня 1918 году, пасьля [[Савецка-ўкраінская вайна|савецка-ўкраінскае вайны]], абвешчаная незалежнай дзяржавай. Да сакавіка 1918 году карысталася міжнароднай падтрымкай [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкае імпэрыі]]. Пасьля паразы апошняй у [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайне]] апынулася ў міжнароднай ізаляцыі. Праводзіла ўнутраную палітыку, абапіраючыся на сацыялістычную папулісцкую ідэалёгію. 22 студзеня 1919 году аб’ядналася з [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка|Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікай]]. Ліквідаваная пасьля паразы [[Украінская рэвалюцыя 1917—1921 гадоў|ўкраінскай вызваленчай барацьбы]] 1917—1920 гадоў. У 1921 годзе тэрыторыя рэспублікі паводле вынікаў [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскае мірнае дамовы 1921 году]] была анэксаваная паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]] з аднаго боку, і [[Савецкая Расея|Савецкай Расеяй]] (дзейнічала ад імя [[БССР]]) і [[УССР]] з другога.

== Гісторыя ==
УНР была абвешчаная III [[Унівэрсалы Ўкраінскай цэнтральнай рады|Унівэрсалам]] [[Цэнтральная рада Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Цэнтральнай рады]] ад {{Дата ў старым стылі|20 лістапада|1917|7 лістапада}} году як шырокая аўтаномія пры захаваньні фэдэратыўнай сувязі з [[Расея]]й. Гэтаму папярэднічала абвяшчэньне нацыянальнай аўтаноміі Ўкраіны {{Дата ў старым стылі|26 чэрвеня|1917|13 чэрвеня}} году й падпісаньне [[Аляксандар Керанскі|А. Ф. Керанскім]] пратаколу аб прызнаньні Генэральнага сакратарыяту Цэнтральнай рады.

24—25 (11—12) сьнежня 1917 году ў [[Харкаў|Харкаве]] Першы Ўсеўкраінскі зьезд саветаў працоўных, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў абвясьціў існавалую на той момант Украінскую Народную Рэспубліку рэспублікай саветаў працоўных, сялянскіх, салдацкіх і казачых дэпутатаў, якая пазьней (у тым ліку, каб ня блытаць з захаванай «несацыялістычнай» Украінскай Народнай Рэспублікай), у шэрагу дакумэнтаў таго часу называлася ''[[Украінская Народная Рэспубліка Саветаў|Украінскай Народнай Рэспублікай Саветаў]]'', а таксама ''Савецкай Украінскай Народнай Рэспублікай, Украінскай Народнай Савецкай Рэспублікай''<ref name=vexillographia>[http://vexillographia.ru/ukraine/UkSSR.htm Сьцягі Савецкай Украіны © Russian Centre of Vexillologia and Heraldry last edited 11.1.2010]{{ref-ru}}</ref> і ''Украінскай Народнай Сацыялістычнай Рэспублікай'' (УНСР, {{мова-uk|Українська Народная Соціалістична Республіка}})<ref>[http://ukrlife.org/main/uacrim/mam4aksymb.html Мамчак М. «Військово-морська символіка України» Сьнятин, Прутпринт, 2009]{{ref-uk}}</ref>.

30 (17) сьнежня 1917 году ў Кіеве быў скліканы першы Ўсеўкраінскі зьезд Саветаў працоўных, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. [[Цэнтральная Рада УНР|Рада УНР]] была абвешчаная зьездам па-за законам. Былі абраныя [[Цэнтральны выканаўчы камітэт|ЦВК]] Усеўкраінскага зьезду Саветаў і новы ўрад рэспублікі — Народны Сакратарыят УНР. Народны Сакратарыят УНР быў прызнаны 1 студзеня 1918 году (19 сьнежня 1917 году) [[Савет народных камісараў Савецкай Расеі|Саветам Народных Камісараў Савецкай Расеі]] адзіным законным урадам Украінскай Народнай Рэспублікі<ref name=vexillographia />.

[[Бальшавікі|Бальшавіцкі]] ўрад Расеі абвясьціў Цэнтральнай радзе ўльтыматум з патрабаваньнем сілай спыніць расейскіх казакоў і афіцэраў, якія рухаліся праз Украіну на Дон. У выпадку выкананьня патрабаваньняў ультыматуму Ўкраіна апынулася б уцягнутай у [[Грамадзянская вайна ў Расеі|грамадзянскую вайну ў Расеі]]. У адказ на ўльтыматум Цэнтральная рада 25 (12) студзеня 1918 году сваім IV Унівэрсалам абвясьціла поўную незалежнасьць УНР ад Расеі. Бальшавікі распачалі няўдалую спробу захопу ўлады ў [[Кіеў|Кіеве]] 16 (29) студзеня—6 лютага (22 студзеня) 1918 году, а 8 лютага (26 студзеня) 1918 году бальшавіцкія часткі занялі Кіеў. Цэнтральная рада зьвярнулася да [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральных дзяржаваў]] з просьбай накіраваць ва Ўкраіну свае войскі для абароны ад гэтай агрэсіі (дэлегацыя УНР прыняла ўдзел у Берасьцейскіх перамовах, дзе склала [[Берасьцейскі мір (Украіна - Цэнтральныя дзяржавы)|дамову]] з Цэнтральнымі дзяржавамі). Нямецкія войскі ў кароткі тэрмін выбілі бальшавіцкія часткі з тэрыторыі Ўкраіны, а затым ініцыявалі зьмену Цэнтральнай рады ўрадам [[Павал Скарападаскі|Скарападаскага]]. 17—19 сакавіка 1918 году [[Украінская Народная Рэспубліка Саветаў]] аб’ядналася зь іншымі тэрытарыяльнымі фармаваньнямі бальшавікоў ([[Данецка-Крывароская Савецкая Рэспубліка]], [[Адэская Савецкая Рэспубліка]]) ва [[Украінская Савецкая Рэспубліка|Ўкраінскую Савецкую Рэспубліку]] ў складзе [[РФСР]].

Пасьля падзеньня [[Украінская дзяржава|Гетманату]] пры [[Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыі]] (урад Сымона Пятлюры) УНР была адноўленая. У сакавіку 1919 году з буйных гарадоў Украіны пад кантролем УНР знаходзіліся толькі [[Жытомір]] і [[Віньніца]].

УНР праіснавала да 1920 году. Вялікая частка тэрыторыі, на якую яна прэтэндавала, увайшла ў склад [[Украінская ССР|Украінскай ССР]], тэрыторыя Заходняй Украіны (Усходняя Галіцыя, Валынь, Падляшша) адышла да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай рэспублікі]], [[Кубанская вобласьць]] і [[Вобласьць Войска Данскога]] засталіся ў складзе [[РСФСР|Савецкай Расіі]], паўночныя тэрыторыі адышлі [[БССР]].

== Дыпляматычныя высілкі й міжнароднае прызнаньне ==
[[Файл:Dismembered Russia — Some Fragments (NYT article, Feb. 17, 1918).png|значак|Артыкул [[The New York Times|Нью-Ёрк Таймз]] у лютым 1918, які паказвае тэрыторыі Расейскай імпэрыі, на якія заявіла правы Ўкраінская Народная Рэспубліка]]
З выданьнем Цэнтральнай Радай [[Унівэрсалы Ўкраінскай цэнтральнай рады|Трэцяга Ўнівэрсалу]] 20 лістапада 1917 году ўкраінскія палітыкі пачалі спробы ўсталяваньня дыпляматычных адносінаў з замежнымі дзяржавамі. Першапачаткова найлепшыя пэрспэктывы для ўсталяваньня такіх адносінаў існавалі зь дзяржавамі [[Антанта|Антанты]] й іх саюзьнікамі — у сувязі з агоніяй [[Усходні фронт Першай сусьветнай вайны|Усходняга фронту]] й абвяшчэньнем Украінай сваёй аўтаноміі, вайсковыя прадстаўнікі зь вядучых краінаў Антанты прыбылі ў Кіеў дзеля таго, каб высьветліць стаўленьне Цэнтральнай Рады да пытаньня працягу вайны й дзеля таго, каб паўплываць на гэтае стаўленьне на карысьць [[Антанта|«Краінаў Пагадненьня»]] — увосень 1917 — узімку 1918 гг. у Кіеве знаходзіліся вайсковыя й дыпляматычныя прадстаўнікі [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]], [[ЗША]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Румынія|Румыніі]], Японіі. Усе яны дамагаліся прыхільнасьці Ўкраіны ў адносінах да Антанты, спрабавалі заручыцца ўдзелам Украіны ў працягу вайны на іх баку й у падтрыманьні належнай баяздольнасьці [[Паўднёва-заходні фронт (Першая сусьветная вайна)|Паўднёва-заходняга]] й [[Румынскі фронт|Румынскага франтоў]], разьмешчаных непасрэдна на тэрыторыі Ўкраіны. Аднак, як успамінаў пра тыя дні [[Дзьмітры Дарашэнка|Д. І. Дарашэнка]]: «Марныя былі ўсе высілкі генэральнага сакратара замежных справаў [[Аляксандар Шульгін (палітык)|А. Я. Шульгіна]] зрабіць з Украіны ўдзельніка міжнародных зносінаў і выкарыстоўваць гэтую спрыяльную сытуацыю» — Украіна вырашыла скласьці [[Берасьцейскі мір (Украіна — Цэнтральныя дзяржавы)|сэпаратны мір]] з Цэнтральнымі Дзяржавамі. Пасьля яго заключэньня ўсе вышэйпаказаныя дыпляматычныя й вайсковыя прадстаўнікі краінаў Антанты пакінулі Ўкраіну<ref name="nbuv">{{спасылка|url=http://www.nbuv.gov.ua/Portal/Soc_Gum/NZTNPU_ist/2009_2/materialy/2009_2/Datskiv.pdf|загаловак=Становление дипломатической службы УНР времён Центральной Рады|author=Дацков, И.|date=|work=|publisher=Национальная библиотека Украины имени В. И. Вернадского|accessdate=|lang=uk|archiveurl=http://www.webcitation.org/687u48eI8|archivedate=2012-06-02}}</ref>.

У выніку падпісаньня Берасьцейскага міру УНР стала суб’ектам міжнародных зносінаў. УНР была дэ-факта прызнаная ўсімі [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральнымі дзяржавамі]], якія падпісалі Берасьцейскую мірную дамову — [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]], [[Аўстра-Вугоршчына]]й, [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]] і [[Трэцяе Баўгарскае царства|Баўгарскім царствам]]. Дэ-юрэ незалежнаю Ўкраіну прызналі дзьве краіны — Нямецкая імпэрыя й Аўстра-Вугоршчына. Адкрыцьцё амбасадаў і абмен амбасадарамі адбыўся ў сакавіку — красавіку 1918 году<ref name="nbuv"/><ref name="prykmetnyk">{{кніга|аўтар=Заруба, В. М., Васковський, Р. Ю.|спасылка=http://histua.com/ru/knigi/istoriya-ukraini-v.m.-zaruba-r.yu.-vaskovskiie/|загаловак=Історія України|месца=|выдавецтва=|год=|старонак=}}</ref>. Пасьля пераходу Румыніі на бок Цэнтральных дзяржаваў і заключэньня [[Бухарэсцкая мірная дамова (1918)|Бухарэсцкай мірнай дамовы]] паміж новымі «хаўрусьнікамі» — Украінай і Румыніяй — гэтак жа адбыўся абмен амбасадарамі. Аднак падзеі разьвіваліся імкліва й увосень 1918 году, прадбачачы ваенны крах Цэнтральных дзяржаваў, Румынія ізноў перайшла на бок Антанты. Таму ўкраінскі амбасадар у Бухарэсьце так і не прыступіў да сваіх абавязкаў.

У той жа пэрыяд — зіма — вясна 1918 году — УНР выслала [[Консульства|консульскія]] й дыпляматычныя дэлегацыі, для ажыцьцяўленьня консульскай працы і для наладжваньня міждзяржаўных адносінаў, у шэраг самаабвешчаных на тэрыторыі былой [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] дзяржаваў і ў шэраг нэўтральных краінаў — у [[Грузінская Дэмакратычная Рэспубліка|Грузію]], [[Каралеўства Фінляндыя (1918)|Фінляндыю]] (якая 12 чэрвеня 1920 году прызнала незалежнасьць УНР дэ-юрэ, стаўшы такім чынам трэцяй краінай), [[Першая Рэспубліка Армэніі|Армэнію]], ва [[Усевялікае Войска Донскае|Ўсевялікае Войска Донскае]], [[Кубанская Народная Рэспубліка|Кубанскую Народную Рэспубліку]], [[Каралеўства Румынія|Румынію]] й [[Швайцарыя|Швайцарыю]] (праз Швайцарскую місію плянавалася наладзіць кантакты з краінамі Антанты й іх саюзьнікамі: Італіяй, Бэльгіяй, Гішпаніяй, Вялікабрытаніяй і Францыяй), Нідэрлянды, Данію, Швэцыю, Нарвэгію<ref name="nbuv"/>. Былі прынятыя законы стварэньня консульскіх службаў і пра мэты іх працы — у першай рэдакцыі ад 4 ліпеня 1918 году і ў другой — ад 6 лістапада 1918 году. Задачамі консульскай службы абвяшчаліся: падрыхтоўка асноваў для пашырэньня гандлёва-эканамічных зносінаў паміж Украінай і іншымі краінамі, матэрыяльная й юрыдычная дапамога грамадзянам Украіны, якія знаходзяцца за мяжой. Паводле закону ад 6 лістапада 1918 году плянавалася стварыць консульскія аддзелы ў шматлікіх гарадах былой Расейскай імпэрыі й шматлікіх краінах Эўропы, а таксама ў Турэччыне й у Пэрсіі. Усяго плянавалася адкрыць 54 штатных консульскіх установаў у 24 краінах, а таксама шэраг ганаровых консульстваў<ref name="sea">{{артыкул|аўтар=Лузин, В., ветеран дипломатической службы МИД Украины|загаловак=Этапы становления консульской службы Украины|url=http://seatruth.com/issues/31/1360-yetapy-stanovleniya-konsulskoj-sluzhby-ukrainy.html}}</ref>. У той жа час ва Ўкраіне адкрыліся консульствы Даніі, Гішпаніі, Нарвэгіі, Пэрсіі, Партугаліі, Швайцарыі, Швэцыі<ref name="nbuv"/><ref name="prykmetnyk" />.

Калі ў лістападзе 1918 году Цэнтральныя Дзяржавы былі пераможаныя ў Першай сусьветнай вайне, факт падпісаньня сэпаратнага міру зь імі саслужыў дрэнную службу УНР. Перамоглая Антанта варожа ставілася да ўтварэньняў, якія заключылі сэпаратны мір і як выйшлі з вайны зь яе ворагамі. Разглядаючы ўлады УНР як сваіх супернікаў, Антанта адмовілася афіцыйна прызнаць існую [[дэ-факта]] УНР, ужо прызнаную [[дэ-юрэ]] краінамі былога Чацьвярнога зьвязу й некаторымі новаўтворанымі й нэўтральнымі Эўрапейскімі дзяржавамі<ref name="sklyarov">{{спасылка|url=http://www.hist.msu.ru/Labs/UkrBel/sklarov.htm|загаловак=Польско-украинский территориальный спор и великие державы в 1918—1919 гг.|аўтар= Скляров, С. А.|дата=1996||выдавец=Исследования по истории Украины и Белоруссии, вып. 1, С. 130-167.}}</ref>.

Узімку 1918—1919 гг., пасьля падзеньня [[Распад Аўстра-Вугорскай імпэрыі|Аўстра-Вугорскай імпэрыі]], украінскія дыпляматычныя дэлегацыі выехалі ў новаўтвораныя дзяржавы — [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыну]].

У красавіку 1920 году паміж Украінай і [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]] (пасьля Берасьцейскай мірнай дамовы якая прызнала незалежнасьць Украіны дэ-факта) была складзеная [[Варшаўская дамова (1920)|Варшаўская дамова]], паводле якой Польшча прызнала незалежнасьць Украіны дэ-юрэ.

[[Ватыкан]], адмаўляючыся прызнаць незалежную Ўкраінскую дзяржаву дэ-юрэ (датуль, пакуль гэта ня зробіць хоць бы адна з [[Антанта|«вялікіх дзяржаваў»]]), тым ня менш у красавіку 1920 году паслаў ва Ўкраіну {{comment|апостальскага візытатара|папскі пасланец}}, што дазваляе казаць пра прызнаньне дэ-факта.

5 лютага 1921 году [[Аргентына]] прызнала УНР.

== Адміністрацыйны падзел ==
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйны падзел Украінскай Народнай Рэспублікі}}
[[Файл:UNR 1918 divisions-0.png|значак|]]
Адміністрацыйны падзел быў устаноўлены законам «аб адміністрацыйнам падзеле УНР».

== Храналёгія ==
* 17 сакавіка 1917 году{{Заўвага|Адсюль і далей даты падаюцца паводле новага стылю.}} на паседжаньні рады Ўкраінскай партыі сацыялістаў-фэдэралістаў створаная Цэнтральная рада, першапачаткова — каардынацыйны орган украінскіх правасацыялістычных партыяў.
* чэрвень 1917 году — абвяшчэньне Цэнтральнай радай «аўтаномнай Украіны» (26 чэрвеня) і падпісаньне [[Аляксандар Керанскі|Керанскім А. Ф.]] пратаколу пра прызнаньне Генэральнага сакратарыяту Цэнтральнай рады.
* 20 лістапада 1917 году Цэнтральная рада абвясьціла «Ўкраінскую народную рэспубліку» (УНР) у складзе [[Расея|Расеі]].
* сьнежань 1917 — бальшавіцкая фракцыя Цэнтральнай Рады пераехала ў [[Харкаў]]. На тэрыторыі Ўсходняй Украіны сталі фармавацца атрады [[Чырвоная Гвардыя|Чырвонай Гвардыі]] й [[Чырвонае казацтва|Чырвонага Казацтва]] бальшавікоў.
* у сьнежні 1917 — лютым 1918 абвешчаныя некалькі савецкіх рэспублік у складзе [[РСФСР]]: '''[[Украінская Народная Рэспубліка Саветаў]]''', '''[[Данецка-Крывароская Савецкая Рэспубліка]]''', '''[[Адэская Савецкая Рэспубліка]]''', [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Таўрыды|'''Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Таўрыды''' (пазьней '''Крымская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка''')]].
* 22—25 студзеня 1918 году (пасьля роспуску ў [[Петраград]]зе [[Усерасейскі Ўстаноўчы збор|Ўстаноўчага збору]] й патрабаваньня бальшавікоў перашкаджаць руху казакоў і афіцэраў царскага войска з фронту на Дон), Цэнтральная рада абвясьціла аб [[незалежнасьць|незалежнасьці]] Ўкраіны ад [[Расея|Расеі]] (абвясьціла [[сувэрэнітэт]] УНР).
* 29 студзеня — 4 лютага 1918 году працоўныя кіеўскага заводу «Арсэнал» пад кіраўніцтвам бальшавікоў і эсэраў распачалі няўдалую спробу захопу ўлады ў Кіеве ([[Студзеньскае паўстаньне ў Кіеве]]).
* 8 лютага 1918 Кіеў быў узяты [[Чырвонае казацтва|ўкраінскімі савецкімі войскамі]] сумесна з атрадамі [[Чырвоная гвардыя (Расея)|Чырвонай гвардыі]], якія прыбылі з Расеі. Цэнтральная рада пераехала ў [[Жытомір]].
* 9 лютага 1918 Цэнтральная рада УНР падпісала [[Берасьцейскі мір (Украіна — Цэнтральныя дзяржавы)|Брэст-Літоўскую дамову]] з [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральнымі дзяржавамі]]. Паводле ўмоваў мірнай дамовы нямецкія й аўстра-вугорскія войскі [[акупацыя|акупавалі]] тэрыторыю Ўкраіны, Украіна ўзяла на сябе абавязаньне выплаціць Нямеччыне й Аўстра-Вугоршчыны велізарную [[кантрыбуцыя|кантрыбуцыю]] харчам, сыравінай, скатом за вайсковую падтрымку Цэнтральнай рады УНР. За змову зь нямецкімі й аўстра-вугорскімі імпэрыялістамі, вынікам чаго была акупацыя Ўкраіны, у народзе Цэнтральная рада атрымала мянушку «Цэнтральная зрада».
* 1 сакавіка 1918 урад Цэнтральнай рады вярнуўся ў Кіеў разам зь нямецкімі й аўстра-вугорскімі войскамі.
* 17—19 сакавіка 1918, з прычыны наступу акупацыйных войскаў, усе Савецкія рэспублікі ва Ўкраіне аб’ядналіся ў адну [[Украінская Савецкая Рэспубліка|Ўкраінскую Савецкую Рэспубліку]] ў складзе [[РСФСР]] са сталіцай у [[Харкаў|Харкаве]] й з рэвалюцыйным урадам (Народным сакратарыятам).
* '''29 красавіка 1918 году Ўкраінская Народная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне.'''<br />Паводле ініцыятывы нямецкіх уладаў на «Зьезьдзе хлебаробаў» [[Цэнтральная рада УНР|Цэнтральная рада]], была распушчаная, Украінская народная рэспубліка ліквідаваная й абвешчаная [[Украінская Дзяржава]] — унітарная дзяржава з марыянэткавым урадам (гетманатам), на чале з гетманам Украіны, які быў расейскім генэралам [[Павал Скарападаскі|Паўлам Скарападаскім]]. Да восені 1918 году тэрыторыя [[Цэнтральная Ўкраіна|цэнтральнай]], [[Паўночная Ўкраіна|паўночнай]], [[Усходняя Ўкраіна|усходняй]], [[Паўднёвая Ўкраіна|паўднёвай]] Украіны была абхопленая сялянскімі паўстаньнямі супраць акупантаў і гетманцаў.
* 14 сьнежня 1918 году, пасьля сыходу нямецкіх войскаў з акупаваных тэрыторыяў, паўсталыя войскі пад камандаваньнем [[Сымон Пятлюра|Пятлюры]] занялі Кіеў, выбіўшы зь яго гетманцаў. '''Было абвешчана пра аднаўленьне Ўкраінскай Народнай Рэспублікі'''. Наступны пэрыяд вядомы як кіраваньне [[Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі]].
* 22 студзеня 1919 абвешчаны [[Акт Злукі]] — дамова пра аб’яднаньне Ўкраінскай Народнай Рэспублікі й [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка|Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі]] ў адзіную ўкраінскую дзяржаву.
* студзень — красавік 1919 году: савецкія войскі [[Украінскі фронт (Грамадзянская вайна)|Украінскага фронту]], у склад якога ўвайшло [[Украінскае савецкае войска (РККА)|Ўкраінскае савецкае войска]], занялі Харкаў, Палтаву, Екацярынаслаў, а 5 лютага — Кіеў. [[Войска Ўкраінскай народнай рэспублікі|Войска УНР]] адступіла на захад.
* 10 сакавіка 1919 у [[Харкаў|Харкаве]] на 3-м Усеўкраінскім зьезьдзе саветаў як самастойная незалежная дзяржава была абвешчаная [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка]].
* У траўні 1919 пад кіраўніцтвам камдзіва [[Нічыпар Грыгор’еў|Грыгор’ева Н. А.]], былога палкоўніка [[Войска Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|войска УНР]], як рэакцыя на ўвод [[прадразьвёрстка|прадразьвёрсткі]] і тэрор [[Усерасійская надзвычайная камісія па барацьбе з контррэвалюцыяй і сабатажам пры СНК РСФСР|«чрэзвычаек»]], ва Ўкраіне ўспыхнула найбуйнае антысавецкае паўстаньне частак [[Украінскае Чырвонае войска|Украінскага Чырвонага войска]], сфармаванага пры садзейнічаньні [[Рэвалюцыйная вайсковая рада|Рэвалюцыйнай вайсковай рады]] галоўным чынам з украінскіх паўстанцкіх атрадаў, вядомае як «[[Грыгор’еўскае паўстаньне]]» ці «травеньскі ваенна-палітычны крызіс ва УССР», у выніку якога фармальна незалежная [[Украінская ССР]] змушаная была адмовіцца ад сваіх узброеных сілаў. Паўстаньне было задушанае пры ўдзеле расейскіх войскаў, а ў чэрвені 1919 году ўсе ўкраінскія савецкія дывізіі перафармаваныя ў звычайныя нумарныя стралковыя дывізіі адзінага [[Працоўна-сялянскае Чырвонае войска|Чырвонага войска]].
* Да восені 1919 году значнай часткай тэрыторыі Ўкраіны авалодалі войскі Ўзброеных сілаў Поўдня Расеі (25 чэрвеня імі быў узяты Харкаў, 30 жніўня — Кіеў).
* У выніку контрнаступу Чырвонага войска, 12 сьнежня ў быў адбіты Харкаў, 16 сьнежня — Кіеў, 7 лютага 1920 году — Адэса.
* 25 красавіка 1920 году лідэры УНР дамаўляюцца пра [[ваенны зьвяз]] з [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]], на ўмовах аднаўленьня незалежнай ''Украінскай Народнай Рэспублікі'' без [[Галіцыя|Галіцыі]], перададзенай у склад Польшчы на правах аўтаноміі, у сувязі з чым лідэры [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка|Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі]] [[дэнансацыя|анулёўваюць]] [[Акт Злукі]].
* У красавіку 1920 польскімі войскамі [[Кіеўская апэрацыя Войскі Польскага (1920)|быў узяты Кіеў]]. Аднак ужо да жніўня наступ [[Войска Польскае|Войска Польскага]] быў спынены [[Працоўная-сялянскае Чырвонае войска|Чырвоным войскам]], а затым уся Правабярэжная Ўкраіна была ўзятая Чырвоным войскам. Фактычна '''існаваньне УНР, адноўленай у сьнежні 1918 году, было спыненае''', а яе лідэры апынуліся ў выгнаньні. Амаль уся тэрыторыя Ўкраіны ўвайшла ў склад [[УССР]].

== Урад у выгнаньні ==
З прычыны бальшавіцкай акупацыі ўрад УНР знаходзіўся спачатку часткова (канец 1919 году), а з канца 1920 году цалкам па-за межамі УНР, на тэрыторыі Польшчы ў [[Тарнаў|Тарнаве]] (некаторыя ўстановы ў [[Чанстахова|Чанстахове]]) пасьля дзяржаўныя ўстановы былі ў [[Варшава|Варшаве]], а таксама ў [[Парыж]]ы й [[Прага|Празе]].

Прававой асновай ураду УНР былі «Закон аб часовым вярхоўным Кіраваньні й парадак заканадаўства ва УНР» і «Закон аб Дзяржаўнай Народнай Радзе», зацьверджаныя 12 лістапада 1920 году [[Дырэкторыя Ўкраінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыяй ва Ўкраіне]]. Гэтыя акты, грунтуючыся на законах Працоўнага кангрэсу Ўкраіны, перадалі Дзяржаўнай народнай радзе заканадаўчыя функцыі й кантроль над урадам УНР. Аднак да скліканьня гэтай Рады ейныя функцыі былі ўскладзеныя на Раду Народных Міністраў, а старшыня Дырэкторыі выконваў функцыі кіраўніка дзяржавы, зацьвярджаў законы, дамовы, прызначэньні, прадстаўніцтва перад замежнымі дзяржавамі. Кіраўніка Дырэкторыі, на выпадак немагчымасьці выконваць абавязкі, замяняла калегія, а ў выпадку немагчымасьці яе склікаць — старшыня Рады Народных Міністраў.

У [[Урад у выгнаньні|выгнаньні дзяржаўны цэнтар]] існаваў без заканадаўчага органу, толькі кароткі тэрмін у 1921 годзе ў [[Тарнаў|Тарнаве]] дзейнічала Рада Рэспублікі, прадстаўнічы орган УНР у складзе дэлегатаў партыяў, прафэсійных і культурных арганізацыяў. Толькі ў 1948 годзе створаная Ўкраінская народная рада, як парлямэнт у выгнаньні.

Падчас [[Другая сусьветнай вайна|Другой сусьветнай вайны]] ўрад УНР ня дзейнічаў, але [[Андрэй Лівіцкі]] падпісваў дакумэнты як старшыня Дырэкторыі. Пасьля заканчэньня вайны рэфармаваны склад ураду, у які ўвайшлі дзеячы некаторых партыяў з Заходняй Украіны і арганізаванай грамадзкай супольнасьці з [[УССР|савецкай Украіны]].

22 жніўня 1992 году прэзыдэнт УНР у выгнаньні [[Мікалай Плаўюк]] перадаў грамату Дзяржаўнага цэнтру УНР Прэзыдэнту [[Украіна|Ўкраіны]] [[Леанід Краўчук|Леаніду Краўчуку]]. Гэта азначала, што ўкраінская незалежная дзяржава, абвешчаная 24 жніўня 1991 году, зьяўляецца правапераемніцай Украінскай Народнай Рэспублікі.

=== Сьпіс кіраўніцтва УНР у выгнаньні ===
'''''Кіраўнікі Дырэкторыі УНР'''''
# [[Сымон Пятлюра]]: 11.02.1919 — 25.05.1926 (з 12.11.1920 — аднаасобны носьбіт вярхоўнай улады)
# [[Андрэй Лівіцкі]]: 1926—1948
# [[Вячаслаў Пракаповіч]]: 1939—1940, в. а.

'''''Прэзыдэнты УНР'''''
# [[Андрэй Лівіцкі]]: 1948 — 17.01.1954
# [[Сьцяпан Вітвіцкі]]: 06.03.1954 — 1965 (у студзені — сакавіку 1954 в. а.)
# [[Мікалай Лівіцкі]]: 1965 — 08.12.1989
# [[Мікалай Плаўюк]]: 08.12.1989 — 22.08.1992

'''''Віцэ-прэзыдэнты УНР'''''
# [[Аляксандар Ўдавічэнка]]: 1954—1960
# [[Іван Баграны]]: 1961—1965 (у 1965—1967 в. а.)
# [[Мікалай Сьцепаненка]]: 1967—1984
# [[Юры Г. Бойка-Блахін]]: 1984—1988
# [[Мікалай Плаўюк]]: 1989—1989
# [[Яраслаў Рудніцкі]]: 1989—1992

'''''Кіраўнікі ўраду УНР'''''
# [[Вячаслаў Пракаповіч]]: 05.1920 — 10.1920
# [[Андрэй Лівіцкі]]: 10.1920 — 1921 (в. а.)
# [[Піліп Піліпчук]]: 1921—1922
# [[Андрэй Лівіцкі]]: 1922 — 25.05.1926
# [[Вячаслаў Пракаповіч]]: 1926—1939
# [[Аляксандар Шульгін (палітык)|Аляксандар Шульгін]]: 1939—1940
# [[Вячаслаў Пракаповіч]]: 1940—1942
# няма дадзеных: 1942—1944
# [[Андрэй Якаўлеў]]: 1944—1945 (в. а.)
# [[Косьць Панькоўскі]]: 1945—1948
# [[Ісак Мазэпа]]: 1948—1952 (зь перапынкам у 1951 г.)
# [[Сьцяпан Баран]]: 1952—1953
# [[Сьцяпан Вітвіцкі]]: 1954—1954
# [[Сымон Сазонаў]]: 1954—1957
# [[Мікалай Лівіцкі]]: 1957—1965
# няма дадзеных: 1965—1967
# [[Атанас Фігаль]]: 1967—1969
# [[Сьпірыдон Доўгаль]]: 1969—1972
# [[Васіль Федарчук]]: 1972—1974
# [[Тэафіль Леонці]]: 1974—1980
# [[Яраслаў Рудніцкі]]: 1980—1989
# [[Іван М. Самойленка]]: 1989—1992

'''''Кіраўнікі УНРады'''''
# [[Барыс Іваніцкі]]: 1948—1952
# [[Іван Баграны]]: 1952—1954 (в. а.)
# [[Восіп Бойдунык]]: 1954—1955
# [[Яўген Гловінскі]]: 1955—1957 (в. а.)
# [[Іван Баграны]]: 1957 −1961
# [[Восіп Бойдунык]]: 1961—1965
# [[Сьпірыдон Доўгаль]]: 1966—1967 (в. а.)
# [[Якаў Макавецкі]]: 1967—1971
# [[Пётар Балееў]]: 1971—1972 (в. а.)
# [[Сьпірыдон Доўгаль]]: 1972—1975
# [[Іван Кедрын-Рудніцкі]]: 1976—1978 (в. а.)
# [[Уладзімер Бяляеў]]: 1979—1984
# [[Павал Лымарэнка]]: 1984—1989
# [[Міхаіл Васкабойнікаў]]: 1989—1992

== Дзяржавы-пераемніцы ==
* [[Польская Рэспубліка (1918—1939)]]
* [[Чэхаславаччына]]
* [[Каралеўства Румынія]]
* [[УССР]]
* [[РСФСР]]
* [[БССР]]

== У кіно ==
* «[[Круты 1918 (фільм)|Круты 1918]]» — фільм пра падзеі [[Савецка-ўкраінская вайна|савецка-ўкраінскай вайны 1917—1921]]
* [[Чорны Крумкач (фільм)|Чорны Крумкач]] (укр. Чорний ворон) — фільм пра паўстанцаў [[Халаднаярская Рэспубліка|Халоднага Яру]], якія змагаліся супраць [[Савецкая акупацыя Ўкраіны|савецкай акупацыі Ўкраіны]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Павал Базылеўскі]] — падпалкоўнік Арміі УНР (у эміграцыі — генэрал-харунжы)
* [[Міхаіл Дзяркач]] — адміністрацыйны [[палкоўнік]] Арміі УНР

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* Дзьмітрый Кісель, Станіслаў Коршунаў. [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Каму належыў Брэст у 1918 годзе?] // «Брэсцкая Газэта»

{{Гісторыя Ўкраіны}}
{{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}}

[[Катэгорыя:Украінская Народная Рэспубліка| ]]