Прагляд крыніцы для Украінская мова

{{Інфармацыя пра мову
|Назва мовы                = Украінская мова
|Назва мовы ў арыгінале    = українська мова
|Выява                     = Idioma ucraniano.png
|Подпіс да выявы           = {{Легенда|#0080ff|Украінская мова – мова большасьці}} {{Легенда|#88c4ff|Украінская мова – мова меншасьці}}
|Шырыня выявы              = 250пкс
|Краіны ўжываньня          = [[Украіна]], [[Расея]], [[Беларусь]], [[Польшча]], [[Малдова]], [[Славаччына]], [[Румынія]], [[Казахстан]]
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = мова камунікацыі ад 41 млн<ref name="Ethnologue">[http://photius.com/rankings/languages2.html «Ethnologue», 13 выданьне]. {{ref-en}}</ref> да ~ 45 млн. Родная~ 37 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20110807023956/http://www.ethnologue.org/ethno_docs/distribution.asp?by=size Статыстыка моў з сайту «ethnologue.org»]. {{ref-en}}</ref>
Другая мова ~15 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20121105101026/http://archive.mignews.com.ua/articles/283917.html Апытаньне цэнтру эканамічных і палітычных дасьледваньняў ім. А. Разумкова]. {{ref-ru}}</ref>
|Клясыфікацыя              = {{Просты сьпіс|
*[[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]] 
:** [[Славянскія мовы|Славянская]] 
::*** [[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянская]]
}}
|Афіцыйная мова ў          = [[Украіна]]<br />
* ''[[Рэспубліка Крым]]''{{Заўвага|Дэ-юрэ — тэрыторыя Ўкраіны як [[Аўтаномная Рэспубліка Крым]], дэ-факта пад кантролем Расейскай Фэдэрацыі.}}<ref name=federal>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21 сакавіка 2014| url = http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?92495| копія = | дата копіі = | загаловак = Фэдэральны канстытуцыйны закон аб прыняцьці ў Расейскую Фэдэрацыю Рэспублікі Крым і ўтварэньні ў складзе Расейскай Фэдэрацыі новых суб’ектаў — Рэспублікі Крым і места фэдэральнага значэньня Севастопаль| фармат = | назва праекту = | выдавец = Дзяржаўная Дума Расейскай Фэдэрацыі, Рада Фэдэрацыі| дата = 1 красавіка 2014 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>
[[Прыднястроўе]]<ref name=Pr1>[http://zakon-pmr.com/DetailDoc.aspx?document=62295 Конституція ПМР]{{ref-ru}}</ref> <small>(непрызнаная дзяржава)</small><br />
'''Рэгіянальная:'''<br />
[[Малдова]]
* [[Аўтаномнае тэрытарыяльнае ўтварэньне з асаблівым прававым статусам Прыднястроўе|АТУ Прыднястроўе]]<ref name='ATU'>[http://lex.justice.md/index.php?action=view&view=doc&lang=2&id=313004 Закон № 173 от 22.07.2005 об основных положениях особого правового статуса населенных пунктов левобережья Днестра (Приднестровья)]. Статья 6 {{ref-ru}}</ref>
[[Румынія]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = Romania>[https://web.archive.org/web/20070221075455/http://www.dri.gov.ro/documents/li_h1206.pdf#page=3 HOTARARE nr. 1.206 din 27 noiembrie 2001 pentru aprobarea Normelor de aplicare a dispozitiilor privitoare la dreptul cetatenilor apartinand unei minoritati nationale de a folosi limba materna în administratia publica locala, cuprinse în Legea administratiei publice locale nr. 215/2001]</ref>
* Жудэц ''Марамурэш''{{Заўвага|Жудэц — назва [[павет]]аў у [[Румынія|Румыніі]].}} 
** 7 камунаў
* Жудэц ''Сучава''
** 3 камуны
* Жудэц ''Караш-Сэвэрын''
** 2 камуны
* Жудэц ''Тыміш''
** 2 камуны
[[Славаччына]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = karpatnews>[http://karpatnews.in.ua/news/49941 У Словаччині збільшиться кількість населених пунктів, де офіційно вживатиметься мова нацменшин]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&nbsp;— Karpatnews {{ref-uk}}</ref><br />
* 18 населеных пунктаў
* 68 населеных пунктаў <small>([[Русінская мова|русінская]])</small>
[[Сэрбія]]<ref name=autogenerated224 >[http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1 List of declarations made with respect to treaty No. 148 (Status as of: 21/9/2011) // Council of Europe]. Рэгулюецца «Эўрапейскай хартыяй рэгіянальных моў» {{ref-en}}</ref>
* [[Ваяводзіна|АК Ваяводзіна]] <small>([[Русінская мова|русінская]])</small>
[[Польшча]]<ref name=autogenerated224 /><br />
[[Харватыя]]<ref name="UMUCH">[https://web.archive.org/web/20130505204933/http://languagecharter.eokik.hu/docs/AppliedToLanguages/Ukrainian_in_Croatia_chP2%263.pdf Украінская мова ў Харватыі]. {{ref-en}}</ref><br />
[[Босьнія і Герцагавіна]]<ref name=autogenerated224 /><br />
'''Мова нацыянальнай меншасьці:'''<br />
[[Чэхія]]<ref name="languages">[http://www.vlada.cz/en/pracovni-a-poradni-organy-vlady/rnm/historie-a-soucasnost-rady-en-16666/ National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic]{{ref-en}}</ref>
|Рэгулюецца = [[Нацыянальная акадэмія навук Украіны]]: Інстытут украінскай мовы, Украінскі моўна-інфармацыйны фонд, Інстытут мовазнаўства імя А. А. Патэбні
|Код па ISO 639-1 = uk
|Код па ISO 639-2(B) = ukr
|Код па ISO 639-2(T) = ukr
|Код па SIL = UKR
}}
'''Украі́нская мо́ва''' ({{мова-uk|українська мова}}, [[IPA]]: [ukrɑˈjɪɲsʲkɑ ˈmɔwɑ], гістарычныя назвы — ''рус[ь]кая, русінская''<ref>''С.&nbsp;Я.&nbsp;Єрмоленко'' Історія української літературної мови // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>[http://izbornyk.org.ua/ohukr/ohu04.htm Іван Огієнко. Історія української літературної мови]{{ref-uk}}</ref><ref>[http://litopys.org.ua/rizne/ukrtable.htm Історичний розвиток української мови]{{ref-uk}}</ref>) — [[нацыянальная мова]] [[Украінцы|ўкраінцаў]]. Адносіцца да [[Славянскія мовы|славянскай галіны]] [[Індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]. Колькасьць носьбітаў — каля 45 млн, большасьць зь якіх жыве ва [[Украіна|Ўкраіне]]. Зьяўляецца [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай мовай]] ва Ўкраіне<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/content/chapter01.html Конституція України // ст. 10-я]{{ref-uk}}</ref>, адна зь дзяржаўных у [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўі]]. Распаўсюджаная таксама ў [[Беларусь|Беларусі]]<ref>''О. І. Скопненко'' Українська мова в Білорусі // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Малдова|Малдове]]<ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в Молдові // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>''Убийвовк Н.'' Українська мова в Придністров'ї: минуле і перспективи // «Мовознавство. Доповіді та повідомлення на IV Міжнар. конгресі україністів». К., 2002 {{ref-uk}}</ref>, [[Польшча|Польшчы]]<ref>''Й. О. Дзендзелівський'' Українська мова в Польщі // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Расея|Расеі]]<ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в європейській частині Росії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref><ref>''Н.&nbsp;П.&nbsp;Прилито.'' Українська мова в Сибіру та на Далекому Сході // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Румынія|Румыніі]]<ref>''С. В. Семчинський''. Українська мова в Румунії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Славаччына|Славаччыне]]<ref>''Й.&nbsp;О.&nbsp;Дзендзелівський.'' Українська мова у Словаччині // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Казахстан]]е<ref>''С.&nbsp;Ф.&nbsp;Клименко, В.&nbsp;В.&nbsp;Степаненко.'' Українська мова в Казахстані // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Аргентына|Аргентыне]], [[Бразылія|Бразыліі]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]<ref>''Р. П. Зорівчак.'' Українська мова у Великій Британії // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[Канада|Канадзе]]<ref>''Р.&nbsp;П.&nbsp;Зорівчак.'' Українська мова в Канаді // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>, [[ЗША]]<ref>''Р.&nbsp;П.&nbsp;Зорівчак.'' Українська мова у США // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> і іншых краінах, дзе жывуць украінцы. Украінскай мовай у сьвеце карыстаюцца ад 41 да 45 млн чалавек, яна зьяўляецца другой або трэцяй [[Славянскія мовы|славянскай мовай]] паводле колькасьці носьбітаў (пасьля [[Расейская мова|расейскай]] і, магчыма, [[Польская мова|польскай]]) і ўваходзіць у трэці дзясятак распаўсюджаных моваў сьвету{{Заўвага|Глядзіце таксама [[сьпіс моваў па колькасьці носьбітаў]]{{ref-en}}}}.

Навука аб украінскай мове завецца ''лінгвістычнай украіністыкай'' або ''ўкраінскай філялёгіяй''.

[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|250px|Украінская мова]]
Для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўваюць адаптаваную [[Кірыліца|кірыліцу]] («[[Грамадзянскі шрыфт|грамадзянка]]»), зрэдку — [[Украінская лацінка|лацінку]] ў розных варыянтах. Правілы ўкраінскай мовы рэгулюе [[Нацыянальная акадэмія навук Украіны]], у прыватнасьці ''Інстытут украінскай мовы НАН Украіны'' (гісторыя, граматыка, лексыкалёгія, тэрміналёгія, анамастыка, стылістыка і культура маўленьня, дыялекталёгія, сацыялінгвістыка), ''Украінскі моўна-інфармацыйны фонд НАН'' (кампутарная лінгвістыка, слоўнікі), ''Інстытут мовазнаўства імя А. А. Патэбні НАН'' (украінская мова ў стасунках зь іншымі мовамі). Штогод 9 лістапада ва Ўкраіне адзначаецца [[Дзень украінскага пісьменства і мовы]].

== Клясыфікацыя ==
Паводле традыцыйнай генэалягічнай клясыфікацыі, украінская мова належыць да [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскай групы]] [[Славянскія мовы|славянскай галіны]] [[Індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]]<ref>Сучасна українська мова : Підручник / Пономарів О. Д., Різун В. В., Шевченко Л. Ю. та ін.; за ред. Пономарева О. Д.&nbsp;— вид.2-ге —К. : Либідь , 2001&nbsp;— 400 с.&nbsp;— {{ISBN|966-06-0173-5}}.&nbsp;— стор. 5 {{ref-uk}}</ref><ref>''Васенко Л. А., Дубічинський В. В., Кримець О.&nbsp;М.''&nbsp;Фахова українська мова. Центр учбової літератури&nbsp;— К., 2007.&nbsp;— стор. 7 {{ref-uk}}</ref><ref>''С. В. Семчинський.'' Генеалогічні класифікація мов // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>.

Сучасныя дасьледаваньні, аднак, паказваюць, што ўкраінская мова ў фанэтыцы і граматыцы мае больш агульных рысаў зь [[Верхнелужыцкая мова|верхнелужыцкай]] ды [[Беларуская мова|беларускай]] мовамі (29 агульных рысаў), [[Ніжнелужыцкая мова|ніжнелужыцкай]] мовай (27 агульных рысаў), [[Чэская мова|чэскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]] мовамі (23 агульныя рысы), [[Польская мова|польскай]] (22 агульныя рысы), [[Харвацкая мова|харвацкай]] і [[Баўгарская мова|баўгарскай]] мовамі (21 агульная рыса), [[Сэрбская мова|сэрбскай]] і [[Македонская мова|македонскай]] мовамі (20 агульных рысаў), вымерлай [[Палабская мова|палабскай]] мовай (19 агульных рысаў), [[Славенская мова|славенскай]] мове (18 агульных рысаў), чым з [[Расейская мова|расейскай]] (11 агульных рысаў)<ref name=tishenko>''Тищенко К. Н.'' [https://web.archive.org/web/20121202133102/http://img.tyzhden.ua/Content/PhotoAlbum/2012/10_12/04/tyshenko/tyshenko.pdf Правда про походження української мови]. {{ref-uk}}</ref>.

Найбліжэйшай генэалягічна да ўкраінскай ёсьць беларуская мова<ref>Беларуска-украінскіе ізалексы.&nbsp;— Мінск, 1971.&nbsp;— 125 с.</ref><ref>''Сцяцко П.&nbsp;У.''&nbsp;Словаутваральныя регіяналізмы беларускай мовы, агульные з украінскай мовай // Проблеми дослідження діалектної лексики і фразеології української мови. Тези доповідей.&nbsp;— Ужгород, 1978.&nbsp;— С. 66-67.</ref><ref>''Янкова Т.&nbsp;С.''&nbsp;Із спостережень над перехідними говірками між українською та білоруською мовами (за матеріалами фразеології) // Праці ХІІ Республіканської діалектологічної наради.&nbsp;— К.: Наук. думка, 1971.&nbsp;— С. 382—388. {{ref-uk}}</ref> (з IX—XI стагодзьдзяў абедзьве мовы часткова фармаваліся на сумеснай дыялектнай базе — у прыватнасьці паўночная дыялектная група ўкраінскай мовы ўдзельнічала ў фармаваньні гутарковай беларускай мовы [[Палесьсе|Палесься]]<ref>''Бузук П.'' Взаємовідносини між укр. та білорус. мовами. «Зап. Істор.-філол. відділу УАН», 1926, кн. 7&nbsp;— 8 {{ref-uk}}</ref>, абодва народы ў сярэднявеччы мелі агульную [[Старабеларуская мова|пісьмовую кніжную ўкраінска-беларускую мову]]<ref>''Гумецька Л.&nbsp;Л.''&nbsp;Уваги до укр.-білорус. мовних зв’язків періоду XIV&nbsp;— XVII ст. // Дослідження з укр. та рос. мов. К., 1964 {{ref-uk}}</ref><ref>''Анічэнка У.&nbsp;В.''&nbsp;Беларус.-укр. пісьмовамоўныя сувязі. Менск, 1969</ref>).

Паводле тыпалягічнай клясыфікацыі, украінская — флектыўная мова<ref>''С.&nbsp;В.&nbsp;Семчинський'' Типологічна класифікація мов // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>.

== Графіка ==
Традыцыйна для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўвалі [[Кірыліца|кірылічныя літары]]. Гэта зьвязана з [[Праваслаўе|усходнім абрадам]] украінскай царквы, якая доўгі час была магутным, амаль адзіным распаўсюднікам адукацыі. Да XVIII стагодзьдзя ўжываўся клясычны кірылічны шрыфт, у XVI—XVII стагодзьдзях паралельна выкарыстоўваўся таксама «''казацкі [[хуткапіс]]''», у якім напісаньне літар было іншым («хвалістым» або «барочным»)<ref>[http://litopys.org.ua/rizne/mitch.htm Віталій Мітченко. Мистецтво скоропису в просторі українського бароко] {{ref-uk}}</ref>. У XVII стагодзьдзі [[Пётар Магіла]]<ref>Всероссийский «словарь-толкователь» / Под ред. В.&nbsp;В.&nbsp;Жукова.&nbsp;— 1-е изд.&nbsp;— СПб.: А.&nbsp;А.&nbsp;Каспари, 1893—1895.&nbsp;— Т. 1.&nbsp;— С. 445. {{ref-ru}}</ref> распрацаваў спрошчаны кірылічны шрыфт, які пазьней у [[Расейская Імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўвёў [[Пётар I]] пад назваю «[[грамадзянка]]». З Расеі выкарыстаньне гэтага шрыфту распаўсюдзілася і на іншыя народы, якія ўжывалі кірылічнае пісьмо. Такім чынам стварэньне новай украінскай артаграфіі адбывалася на базе грамадзянкі.

Сёньня для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўваюць адаптаваную кірылічную азбуку з 33 літар. Асаблівасьцямі ўкраінскага альфабэту ў параўнаньні зь іншымі кірылічнымі зьяўляецца наяўнасьць літар <big>''[[ґ]], [[є]]''</big> ды <big>''[[ї]]''</big> (<big>''[[ґ]]''</big> ужываюць таксама ва [[Урумская мова|ўрумскім]] і, часам, у [[Беларускі альфабэт|беларускім]] альфабэтах).

{{Украінскі альфабэт}}
* Таксама як і ў беларускай мове, ва ўкраінскай ёсьць [[апостраф]]: {{мова|uk|''дев’ять''}} (дзевяць), {{мова|uk|''пам’ять''}} (памяць){{Заўвага|Тут і далей ''курсівам'' пазначаны ўкраінскія словы паводле афіцыйнага ўкраінскага правапісу, у дужках — беларускія пераклады, акрамя выпадкаў поўнага супадзеньня ў напісаньні.}};
* '''''Е е''''' — адпаведнік беларускай літары і гука '''Э э''';
* '''''Є є''''' — гук [йэ], адпаведнік беларускай літары '''Е е'''.
* '''''Ї ї''''' — гук [йі], ужываны і ў беларускай мове: да іх [да '''йі'''х], выбаіна [выба'''йі'''на];
* '''''Щ щ''''' — гук [шч], ня можа быць мяккім, толькі цьвёрдым{{Заўвага|Астатнія літары ўкраінскага альфабэту пазначаюцца і вымаўляюцца гэтаксама як і ў беларускай мове.}}.

У розныя гістарычныя эпохі для запісу ўкраінскай мовы выкарыстоўвалі таксама [[Украінская лацінка|лацінскі альфабэт]] розных рэдакцыяў. Сёньня ўкраінская лацінка ня мае адзінага стандарту і афіцыйнага статусу (на афіцыйным узроўні замацаваныя толькі правілы трансьлітарацыі з кірыліцы на лацінку). Яе ўжываньне вельмі абмежаванае: як правіла гэта публікацыі на тэму ўласна ўкраінскай лацінкі<ref>[http://www.ji.lviv.ua/n23texts/chornovol.htm Ігор Чорновол. Латинка в українському правописі: ретроспектива і perspektyva]</ref>. Дыскусіі па ўніфікацыі і магчымым укараненьні лацінкі ва ўкраінскім правапісе адбываліся спачатку ў [[Галіцыя|Галіцыі]] і [[Букавіна|Букавіне]] ў 1830-я, 1850-я гады, пасьля ў 1920-я гады ва [[УССР]], а пасьля ў 1991 годзе яны аднавіліся ўжо ў незалежнай Украіне.

== Адрозьненьні ад іншых славянскіх моваў ==
Украінская мова як асобная [[Славянскія мовы|славянская мова]], мае шматлікія рысы, якія збліжаюць або аддаляюць яе ад суседніх славянскіх моваў — [[Польская мова|польскай]], [[Беларуская мова|беларускай]], [[Расейская мова|расейскай]], [[Баўгарская мова|баўгарскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]]{{Заўвага|Глядзіце таксама сьпіс Сўодэша для славянскіх моў [http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists_for_Slavic_languages Swadesh lists for Slavic languages] {{ref-en}}}}.

З пункту гледжаньня лексыкі найбліжэйшая да ўкраінскай — [[беларуская мова]] (ад 75% да 84% агульнай лексыкі), затым [[Польская мова|польская]] (70% агульнай лексыкі), [[Славацкая мова|славацкая]] (68% агульнай лексыкі) і [[расейская мова]] (62% агульнай лексыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20150501234649/http://langs.com.ua/movy/zapoz/2.htm Мови Європи: відстані між мовами за словниковим складом]. {{ref-uk}}</ref>). Напрыклад, па сваім лексычным складзе [[ангельская мова]] адрозьніваецца ад [[Галяндзкая мова|галяндзкай]] на 37%, а [[Швэдзкая мова|швэдзкая]] ад [[Нарвэская мова|нарвэскай]] на 16%.

Сваю спэцыфіку мова выяўляе на ўзроўні словаўтваральных мадэляў і, найбольш рэльефна, на ўзроўні лексыкі — гэтак званых лексычных [[украінізм]]аў<ref name="Tsaruk">Українська мова серед інших слов’янських: етнологічні та граматичні параметри: Монографія / О. Царук.&nbsp;— Дніпропетровськ: Наука і освіта, 1998.&nbsp;— 324 с {{ref-uk}}</ref>.

На [[Фанэтыка|фанэтычным]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічным]] узроўні ўкраінскую мову адрозьнівае:

* найбольшая колькасьць гукаў (фанэмаў) з усіх славянскіх моваў — 48;
* высокая вакальнасьць — «празрыстасьць», гучнасьць<ref>''Тимошенко П. Д.'' Засоби милозвучності (евфонії) української мови. УМШ, 1952, №&nbsp;4 {{ref-uk}}</ref>;
* пасьлядоўна захаваная [[флексія]] [[Клічны склон|клічнага склону]] (у адрозьненьне ад іншых усходнеславянскіх моваў)<ref>''Тимченко Є''. Вокатив і інструменталь в українській мові.&nbsp;— К.:ДУАН, 1926. {{ref-uk}}</ref>;
* паралельна выкарыстоўваюцца флексіі [[давальны склон|давальнага склону]] для назоўнікаў мужчынскага роду: {{мова|uk|''директор-'''у'''''}}, {{мова|uk|''директор-'''ові'''''}} (дырэктару);
* захаваны паралельныя формы стварэньня будучага часу: {{мова|uk|''ходитиму, буду ходити''}} (буду хадзіць).

=== Лексыка ===
Асноўны слоўнікавы фонд украінскай мовы зьмяшчае чатыры пласты славянскіх словаў: агульнаіндаэўрапейская лексыка ({{мова|uk|''батько''}} (бацька), {{мова|uk|''матір''}} (маці), {{мова|uk|''сестра''}} (сястра), {{мова|uk|''дім''}} (дом), {{мова|uk|''вовк''}} (воўк), {{мова|uk|''бути''}} (быць), {{мова|uk|''жити''}} (жыць), {{мова|uk|''їсти''}} (есьці) і г. д.); праславянскія словы ({{мова|uk|''коса''}} (каса), {{мова|uk|''сніп''}} (сноп), {{мова|uk|''жито''}} (жыта), {{мова|uk|''віл''}} (вол), {{мова|uk|''корова''}} (карова), {{мова|uk|''ловити''}} (лавіць) і г. д.); уласна ўкраінскія словы, уласьцівыя ў асноўным украінскай мове ({{мова|uk|''кисень''}} ([[тлен]]), {{мова|uk|''водень''}} ([[вадатвор]]), {{мова|uk|''мрія''}} (мроя), {{мова|uk|''зволікати''}} (марудзіць), {{мова|uk|''зайвий''}} (лішні), {{мова|uk|''байдуже''}} (абыякава), {{мова|uk|''примхи''}} (прымхі), {{мова|uk|''перекотиполе''}} (павей) і г. д.); запазычаньні зь іншых славянскіх моваў<ref>Етимологічний словник української мови: У 7 т. / Редкол. О.&nbsp;С.&nbsp;Мельничук (голов. ред.) та ін.&nbsp;— К.: Наук. думка, 1983&nbsp;— .&nbsp;— {{ISBN|966-00-0816-3}}. Т. 5: Р&nbsp;— Т / Уклад.: Р.&nbsp;В.&nbsp;Болдирєв та ін.&nbsp;— 2006.&nbsp;— 704 с {{ISBN|966-00-0785-X}}.&nbsp;— стор. 27-28 {{ref-uk}}</ref><ref>[http://langs.com.ua/publics/KM/Zapozychennia/index.htm Запозичення до української мови]. {{ref-uk}}</ref><ref>Історія запозичення слів до українського словника.{{ref-uk}}</ref> (зь [[Беларуская мова|беларускай]] — {{мова|uk|''розкішний''}} (раскошны), {{мова|uk|''обридати''}} (абрыднуць), {{мова|uk|''нащадок''}} (нашчадак), {{мова|uk|''ззаду''}}; з [[Польская мова|польскай]] — {{мова|uk|''перешкода''}} (перашкода), {{мова|uk|''недолугий''}} (шалапутны), {{мова|uk|''дощенту''}} (дашчэнту), {{мова|uk|''обіцяти''}} (абяцаць), {{мова|uk|''цікавий''}} (цікавы), {{мова|uk|''гасло''}} (лёзунг), {{мова|uk|''міць''}} (імгненьне), {{мова|uk|''шлюб''}}, {{мова|uk|''завжди''}} (заўсёды); з [[Чэская мова|чэскай]] — {{мова|uk|''брама'', ''огида''}} (агіда), {{мова|uk|''ярко''}} (ярка), {{мова|uk|''паркан'', ''карк''}} (карак); з [[Сэрбская мова|сэрбскай]] — {{мова|uk|''хлопець''}} (хлопец), з [[Баўгарская мова|баўгарскай]] — {{мова|uk|''храм'', ''глава'', ''владика''}} (уладыка), {{мова|uk|''сотворити''}} (зьдзейсьніць); з [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]] мовы — {{мова|uk|''приязнь''}} (прыхільнасьць), {{мова|uk|''злочин''}} (злачынства){{Заўвага|У сувязі зь вялікай колькасьцю запазычаньняў з польскай, нямецкай, чэскай і лаціны, на пачатку станаўленьня сучасная ўкраінская мела большае лексычнае падабенства з заходнеславянскімі мовамі, чым з царкоўнаславянскай і расейскай<ref>Yaroslav Hrytsak. „On Sails and Gales, and Ships Driving in Various Directions: Post-Soviet Ukraine as a Test Case for the Meso-Area Concept“. In: Kimitaka Matsuzato ed. Emerging meso-areas in the former socialist countries: histories revived or improvised?. Slavic Research Center, Hokkaido University. 2005. p. 57.{{ref-en}}</ref>. У сярэдзіне XVII стагодзьдзя лінгвістычныя разыходжаньні паміж украінскай і расейскай мовамі мелі такі сур’ёзны характар, што існавала неабходнасьць у наяўнасьці талмача-перакладніка падчас [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай рады]], між [[Багдан Хмяльніцкі|Багданам Хмяльніцкім]] і прадстаўнікамі маскоўскага цара<ref>Nicholas Chirovsky. (1973). On the historical beginnings of Eastern Slavic Europe: readings New York: Shevchenko Scientific Society, pg. 184{{ref-en}}</ref>.}}<ref>[https://web.archive.org/web/20110522141625/http://www.ukrlit.vn.ua/info/criticism/staroslovyanizm.html Старослов’янізми]. {{ref-uk}}</ref>, запазычаньні з розных цюрскіх моваў — {{мова|uk|''кавун'', ''торба'', ''тютюн''}} (тытунь), запазычаньні з германскіх моваў — {{мова|uk|''фарба'', ''дах''}}. Рэшту лексыкі складаюць позьнія запазычаньні, сярод якіх найбольш зь мёртвых клясычных моваў — [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкай]] — {{мова|uk|''огірок''}} (агурок), {{мова|uk|''троянда''}} (ружа); [[Лаціна|лаціны]] — {{мова|uk|''мета''}} (мэта), {{мова|uk|''раптом''}} (раптам). За [[УССР|савецкім часам]] у лексычны склад увайшло шмат расеізмаў — {{мова|uk|''копійка''}} (капейка), {{мова|uk|''вертоліт''}} (верталёт). Апошнім часам лексычны склад актыўна папаўняецца запазычаньнямі з [[Ангельская мова|ангельскае]] мовы. Агульнае разьвіцьцё мовы адбываецца за кошт унутраных рэсурсаў украінскае мовы: новыя словы ўзьнікаюць на базе ўжо існых<ref name=mfa>[https://web.archive.org/web/20060625132447/http://mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/content/392.htm Українська мова]. сайт МЗС України{{ref-uk}}</ref>.

Антрапаніміка{{Заўвага|Антрапаніміка — тут: украінскія імёны}} ўкраінскай мовы зазнала моцны ўплыў [[хрысьціянства]] і [[Грэцкая мова|грэцкай]] мовы.

Лексычна ўкраінская мова паўплывала на іншыя суседнія славянскія мовы, перш за ўсё на польскую<ref>[http://www.nbuv.gov.ua/portal/Natural/Vdpu/Soc_komun/2008_1/45.html Харченко І. До проблеми польсько-українських мовних зв’язків] {{ref-uk}}</ref> і расейскую літаратурныя мовы{{Заўвага|Абумоўлена перш за ўсё даволі працяглым знаходжаньнем украінскіх зямель у складзе гэтых суседніх дзяржаў.}}. Да многіх моў сьвету ўвайшлі ўкраінскія словы<ref>[http://litopys.org.ua/ukrmova/um121.htm З ЕНЦИКЛОПЕДІЇ «УКРАЇНСЬКА МОВА»] {{ref-uk}}</ref>: {{мова|uk|«''гопак''»}}, {{мова|uk|«''козак''»}}, {{мова|uk|«''стэп''»}}, {{мова|uk|«''бандура''»}}, {{мова|uk|«''борщ''»}} (да польскай былі запазычаны ўкраінскія словы {{мова|pl|„hreczka”}} — {{мова|uk|''гречка''}}, {{мова|pl|„chory”}} — {{мова|uk|''хворий''}}, да расейскай {{мова|ru|«вареники»}} — {{мова|uk|''вареники''}}, {{мова|ru|«пасека»}} — {{мова|uk|''пасека''}}, {{мова|ru|«бублик»}} — {{мова|uk|''бублик''}}, {{мова|ru|«подполковник»}} — {{мова|uk|''підполковник''}} і інш.

=== Уплыў на беларускую мову ===
Украінскія запазычаньні ў беларускай мове пазначаюцца тэрмінам ''[[украінізм]]''. Украінская лексыка пачала пранікаць у практыку беларускага пісьменства ўжо прынамсі з XV стагодзьдзя, чаму спрыялі творы на аснове ўкраінскіх крыніцаў; творы, напісаныя на беларуска-ўкраінскім этнічным памежжы, перамяшчэньне цэнтру праваслаўя ВКЛ у Кіеў і паходжаньне некаторых пісьменьнікаў тагачаснай тэрыторыі Беларусі з сучаснай Украіны. Існавала таксама лексыка, што мела ўкраінскую агаласоўку, лексычныя або словаўтваральныя ўкраінізмы, а таксама зьмяшэньне на пісьме літараў ''и''—''ы'', ''ѣ''—''и''<ref name="энцык"/>.

У пэўнай ступені новая хваля ўкраінізмаў адзначаецца ў новай гісторыі, калі ў ХХ стагодзьдзі ў сучасную літаратурную беларускую мову трапілі словы, утвораныя на аснове ўкраінскіх лексычных мадэляў (напрыклад, ''барацьбіт'', ''дзеяслоў''), а таксама словы для спэцыфічных паняткаў украінскай культуры (гл. вышэй). Некаторы ўкраінскі ўплыў бачны на ўзорах беларускіх дыялектаў (напрыклад, [[паўднёва-заходні дыялект|паўднёва-заходнім]])<ref name="энцык"/>.

=== Дыялекты ===
[[Файл:Map of Ukrainian dialects.png|міні|260пкс|Мапа ўкраінскіх дыялектаў:{{легенда|#5987FF|Паўночная група}}{{легенда|#FFD326|Паўднёва-ўсходняя група}}{{легенда|#FF4E44|Паўднёва-заходняя група}}]]
У сучаснай украінскай мове вылучаюць тры асноўныя дыялекты<ref>''Жилко Ф.&nbsp;Т.''&nbsp;Нариси з діалектології української мови. К., 1966; {{ref-uk}}</ref><ref>''Бевзенко С.&nbsp;П.''&nbsp;Українська діалектологія. К., 1980 {{ref-uk}}</ref><ref name="AUM">Атлас української мови у 3-ох томах {{ref-uk}}</ref>:

* '''''паўночны (палескі) дыялект'''''<ref>''Никончук М. В.'' [http://izbornyk.org.ua/ukrmova/um161.htm Північне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да паўночнага дыялекту належыць усходнепалеская, сярэднепалеская і заходнепалеская гаворкі<ref name="AUM"/>. На поўначы дыялекты мяжуюць зь пераходнымі ўкраінска-беларускімі дыялектамі [[Берасьцейшчына|Берасьцейшчыны]] і [[Піншчына|Піншчыны]]<ref>Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Менск, 1963</ref>. Гаворкі гэтых рэгіёнаў адрозьніваецца ў бок фанэтычнага зьмяшэньня ўкраінскай мовы з расейскаю і беларускаю мовамі.
   
* '''''паўднёва-заходні дыялект''''' <ref>''Гриценко П. Е.'' [http://litopys.org.ua/ukrmova/um159.htm Південно-західне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да паўднёва-заходняга дыялекту адносяцца ''валынская, падольская, надднястранская, надсянская, покуцка-букавінская, гуцульская, байкаўская, закарпацкая'' гаворкі<ref name="AUM"/>. Паўднёва-заходні дыялект адрозьніваецца значнай дыялектнай раздробленасьцю, абумоўленай іншамоўным уплывам ([[Польская мова|польскім]], [[Славацкая мова|славацкім]], [[Вугорская мова|вугорскім]], [[Румынская мова|румынскім]]), працяглым адасабленьнем тых ці іншых гаворак у межах розных дзяржаваў і адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, часткова геаграфічнымі ўмовамі (адноснай ізаляцыяй у горных раёнах [[Карпаты|Карпат]]). Фанэтычныя асаблівасьці: цьвёрды гук ''р'': {{мова|uk|''бура, гира, радно''}} (літаратурна {{мова|uk|''буря, гиря, рядно́''}} — бура, гіра, коўдра); канчатак ''-є'' замест ''-я'' і адсутнасьць даўжыні зычнага: {{мова|uk|''житє, весілє, зілє''}} ({{мова|uk|''життя, весілля, зілля''}} — жыцьцё, вясельле, зельле); адрозьненьні ў склонавых канчатках: {{мова|uk|''батькови, ковальови, коньом, земльою, на поли''}} ({{мова|uk|''батькові, ковалеві, конем, землею, на полі''}} — бацьку, кавалю, канём, зямлёю, на полі); канчатак ''-ий'' замест ''-ій'': {{мова|uk|''синий, третий''}} ({{мова|uk|''синій, третій''}} — сіні, трэці).

Апроч таго да паўднёва-заходняга дыялекту некаторыя лінгвісты адносяць асобную [[Русінская мікрамова|русінскую мікрамову]].
    
* '''''паўднёваўсходні дыялект'''''<ref>''Железняк М. Г.'' [http://izbornyk.org.ua/ukrmova/um160.htm Південно-східне наріччя] // Українська мова: Енциклопедія. — Киев: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref> — да гэтага дыялекту належыць ''сярэднепадняпроўская, стэпавая'' і ''слабажанская'' гаворкі<ref name="AUM"/>. Гаворкі Сярэдняй Наддняпраншчыны ляглі ў аснову сучаснай украінскай літаратурнай мовы. Асаблівасьці: зьмяшэньне ў маўленьні безнаціскных ''е'' і ''и'': {{мова|uk|''сеило, веишневий, зеилений''}} (літаратурна {{мова|uk|''село, вешневий, зелений''}} — сяло, вішнёвы, зялёны); канчаткі ''-ю'' і ''-е'' ў 1-ай і 3-ай асобах: {{мова|uk|''ходю́, носю́, хо́де, но́се''}} (літаратурна {{мова|uk|''ходжу, ношу, ходить, носить''}} — хаджу, нашу, ходзіць, носіць).

=== Суржык ===
{{Асноўны артыкул|Суржык}}
[[Файл:SurzhykUse.png|міні|260пкс|Выкарыстаньне [[суржык]]у ў рэгіёнах Украіны, дадзеныя Кіеўскага міжнароднага інстытуту сацыялёгіі, 2003 год]]
[[Суржык]]ам называюць ненарматыўнае маўленьне ўкраінскаю, якое ўвабрала ў сябе элемэнты расейскае мовы — перш за ўсё лексычныя і ў меншай ступені марфалягічныя (фанэтыка і граматыка застаюцца ўкраінскімі).

Гэтая зьява ўзьнікла ў канцы XVII — пачатку XVIII стагодзьдзяў, калі асыміляцыйная палітыка [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] перапыніла разьвіцьцё стараўкраінскай пісьмовай традыцыі на захопленых землях усходняй Украіны<ref name="масенко">Лариса Масенко. Суржик: між мовою і язиком. Київ, 2011 {{ref-uk}}</ref>. Тэрмін «суржык» для абазначэньня моўнай зьявы пачалі выкарыстоўваць у першай чвэрці XX стагодзьдзя. Верагодна, гэты тэрмін паходзіць з народнае гаворкі, дзе ў літаральным сэнсе абазначаў сумесь розных відаў збожжа, а ў пераносным — чалавека зьмешанага паходжаньня<ref name="масенко"/>.

Пры гэтым даць агульную характарыстыку суржыку вельмі цяжка з прычыны шырокай рэгіянальнай і індывідуальнай варыятыўнасьці. Нягледзячы на агульныя рысы, на індывідуальным узроўні суржыкамоўцы прымаюць розную колькасьць расеізмаў, ступень марфалягічнага скажэньня лексыкі таксама розная<ref name="масенко"/>.

== Фанэтыка ==
{{Асноўны артыкул|Фаналёгія ўкраінскай мовы}}

Украінская мова мае найбольшую колькасьць [[фанэма]]ў сярод славянскіх моваў — 48{{Заўвага|Тоўстым шрыфтам пазначанае гучаньне фанэмы беларускім альфабэтам}}<ref>''Коструба П.&nbsp;П.''&nbsp; Фонологічна система української літературної мови. Чергування фонем і його функції // Сучасна українська літературна мова. Вступ. Фонетика / Відп. ред. М.&nbsp;А.&nbsp;Жовтобрюх.&nbsp;— К., 1969. {{ref-uk}}</ref>:
* 6 галосных: {{IPA|[ɑ]}}&nbsp;— '''а''', {{IPA|[ɛ]}}&nbsp;— ''е'', {{IPA|[i]}}&nbsp;— ''’і''', {{IPA|[u]}}&nbsp;— '''у''', {{IPA|[ɔ]}}&nbsp;— '''о''', {{IPA|[ɪ]}}&nbsp;— '''и''';
* 32 асноўныя зычныя: {{IPA|[m]}}&nbsp;— '''м''', {{IPA|[n]}}&nbsp;— '''н''', {{IPA|[nʲ]}}&nbsp;— '''нь''', {{IPA|[b]}}&nbsp;— '''б''', {{IPA|[d]}}&nbsp;— '''д''', {{IPA|[d͡z]}}&nbsp;— '''дз''', {{IPA|[d͡zʲ]}}&nbsp;— '''дзь''', {{IPA|[d͡ʒ]}}&nbsp;— '''дж''', {{IPA|[dʲ]}}&nbsp;— '''дь''', {{IPA|[ɡ]}}&nbsp;— '''ґ''', {{IPA|[p]}}&nbsp;— '''п''', {{IPA|[t]}}&nbsp;— '''т''', {{IPA|[t͡s]}}&nbsp;— '''ц''', {{IPA|[t͡sʲ]}}&nbsp;— '''ць''', {{IPA|[t͡ʃ]}}&nbsp;— '''ч''', {{IPA|[tʲ]}}&nbsp;— '''ть''', {{IPA|[k]}}&nbsp;— '''к''', {{IPA|[w]}}&nbsp;— '''в''', {{IPA|[j]}}&nbsp;— '''й''', {{IPA|[ɦ]}}&nbsp;— '''г''', {{IPA|[z]}}&nbsp;— '''з''', {{IPA|[zʲ]}}&nbsp;— '''зь''', {{IPA|[ʒ]}}&nbsp;— '''ж''', {{IPA|[f]}}&nbsp;— '''ф''', {{IPA|[s]}}&nbsp;— '''с''', {{IPA|[sʲ]}}&nbsp;— '''сь''', {{IPA|[ʃ]}}&nbsp;— '''ш''', {{IPA|[x]}}&nbsp;— '''х''', {{IPA|[l]}}&nbsp;— '''л''', {{IPA|[lʲ]}}&nbsp;— '''ль''', {{IPA|[rʲ]}}&nbsp;— '''рь''', {{IPA|[r]}}&nbsp;— '''р''', 10 падвоеных зычных: {{IPA|[ɲː]}}&nbsp;— '''мяккая нн''', {{IPA|[ɟː]}}&nbsp;— '''мяккая дд''', {{IPA|[cː]}}&nbsp;— '''мяккая тт''', {{IPA|[ʎː]}}&nbsp;— '''мяккая лл''', {{IPA|[t͡sʲː]}}&nbsp;— '''мяккая цц''', {{IPA|[zʲː]}}&nbsp;— '''мяккая зз''', {{IPA|[sʲː]}}&nbsp;— '''мяккая сс''', {{IPA|[t͡ʃʲː]}}&nbsp;— '''мяккая чч''', {{IPA|[ʒʲː]}}&nbsp;— '''мяккая жж''', {{IPA|[ʃʲː]}}&nbsp;— '''мяккая шш'''.

=== Галосныя гукі ===
[[Галосныя гукі|Галосных гукаў]] ва ўкраінскай мове шэсьць ({{IPA|[ɑ]}}&nbsp;— ''a'', {{IPA|[ɛ]}}&nbsp;— ''e'', {{IPA|[i]}}&nbsp;— ''i'', {{IPA|[u]}}&nbsp;— ''y'', {{IPA|[ɔ]}}&nbsp;— ''o'', {{IPA|[ɪ]}}&nbsp;— ''и''), акрамя таго ёсьць напаўгалосны {{IPA|[j]}}&nbsp;— ''й'' (паводле іншай клясыфікацыі гэта шчылінны санорны сярэднеязыкавы цьвёрдападнёбны мяккі зычны).

Украінскія галосныя — поўнага ўтварэньня. Яны вымаўляюцца дакладна і выразна як у націскной пазыцыі, так і ў ненаціскной, але ў ненаціскных пазыцыях вымаўляюцца прыкладна ўдвая карацей, і, як вынік, больш выразна, што найбольш прыкметна для галосных зь вельмі падобнымі [[Артыкуляцыя|артыкуляцыйнымі]] парамэтрамі. Аднак ва ўкраінскай мове няма кароткіх рэдукаваных галосных, ненаціскныя галосныя, гэтак жа як і націскныя зьяўляецца гукамі поўнага ўтварэньня.

Спалучэньне ''й'' з галоснай перадаюць адной літарай (''я, є, ї, ю''). Няма звыклай для беларускага альфабэту [[Літара ё|літары ё]], на пісьме перадаецца спалучэньнем «''йо''», а таксама (толькі ў асобных дыялектах) спалучэньнем «''йи''».

=== Зычныя гукі ===
Большасьць [[Зычныя|зычных]] мае 3 разнавіднасьці: цьвёрды, мяккі ([[Паляталізацыя|паляталізаваны]]) і доўгі, напрыклад: ''л'', ''л<sup>ь</sup>'', ''лл'' або ''н'', ''н<sup>ь</sup>'', ''нн''. На пісьме разнавіднасьць зычнага звычайна абазначаюць наступным галосным. У асобных выпадках ужываюць асаблівы знак мяккасьці — ''ь'' і цьвёрдасьці — ''апостраф''. Для пазначэньня даўгаты зычны пішуць двойчы запар.

Гукі ''d͡z'' (''дз'') і гук ''d͡ʒ'' (''дж''), як і ў беларускай мове, ня маюць адмысловых літараў для пазначэньня: кожны зь іх пазначаюць дзьвюма літарамі.

Ва ўкраінскай ёсьць доўгія зычныя гукі, якія зьяўляюцца рэалізатарамі дзьвюх аднолькавых зычных фанэмаў.
<center>
{| class="wikitable"
|-
|/nʲ/ || {{мова|uk|''знання''}} (веды/[аў])|| [znɑˈɲːɑ] || [''знан':а́'']
|-
|/dʲ/|| {{мова|uk|''суддя''}} (судзьдзя)|| [suˈɟːɑ] || [''суд':а́'']
|-
|/tʲ/ || {{мова|uk|''життя''}} (жыцьцё/[ця])|| [ʒɪ̞ˈcːɑ] || [''жи<sup>е</sup>т':а́'']
|-
|/lʲ/ || {{мова|uk|''зілля''}} (зельле/[ля])|| [ˈzʲiʎːɑ] || [''з’і́л':а'']
|-
|/t͡sʲ/ || {{мова|uk|''міццю''}} (моцай) || [ˈmʲit͡sʲːu] || [''м’і́ц':у'']
|-
|/zʲ/ || {{мова|uk|''мотуззя''}} (вяроўка/[кі])|| [moˈtuzʲːɑ] || [''мо<sup>у</sup>ту́з':а'']
|-
|/sʲ/ || {{мова|uk|''колосся''}} (калосьсе/[ся]|| [kɔˈlɔsʲːɑ] || [''коло́с':а'']
|-
|/t͡ʃ/ || {{мова|uk|''обличчя''}} (твар/[ру])|| [ɔˈblɪt͡ʃʲːɑ] || [''обли́ч’:а'']
|-
|/ʒ/ || {{мова|uk|''збіжжя''}} (збожжа)|| [ˈzbʲiʒʲːɑ] || [''зб’і́ж’:а'']
|-
|/ʃ/ || {{мова|uk|''затишшя''}} (зацішша)||[zɑˈtɪʃʲːɑ] || [''зати́ш’:а'']
|}</center>

У некаторых паўднёва-ўсходніх гаворках /rʲ/ таксама асыміляваў наступны /j/, утвараючы мяккі доўгі [rʲː], напрыклад {{мова|uk|''пірря''}} (пёры) [ˈpirʲːɐ] [п’і́р':а], літаратурна ''пір’я'' [ˈpirjɐ] [п’і́рйа].

== Вымаўленьне ==
{{Асноўны артыкул|Артаэпія ўкраінскай мовы}}

Ва ўкраінскай літаратурнай мове [[Артаэпія ўкраінскай мовы|вымаўленьне слоў і словазлучэньняў]] падпарадкоўваецца наступным правілам:

=== Галосныя гукі ===
* Галосныя гукі ва ўкраінскай літаратурнай мове пад націскам вымаўляюцца выразна, дакладна: {{мова|uk|[''нака́з'']}}, {{мова|uk|[''го́рдість'']}} (гонар), {{мова|uk|[''у́сно'']}} (вусна), {{мова|uk|[''се́ла'']}} (вёскі), {{мова|uk|[''кри́ця'']}} (сталь), {{мова|uk|[''лі́вий'']}} (левы). Для літаратурнай мовы характэрнае таксама выразнае вымаўленьне '''[а]''', '''[у]''', '''[і]''', '''[о]''' у ненаціскных складах: {{мова|uk|[''малина'']}} (маліна), {{мова|uk|[''кувати'']}} (куваць), {{мова|uk|[''пішоў'']}} (пайшоў), {{мова|uk|[''молоко'']}} (малако).
* У ненаціскных складах '''[е]''' вымаўляецца з набліжэньнем да '''[и]''', а '''[и]''' гучыць падобна да '''[е]'''. Напрыклад: {{мова|uk|[''се<sup>и</sup>ло'']}} (вёска), {{мова|uk|[''те<sup>и</sup>че'']}} (цячэ), {{мова|uk|[''ди<sup>е</sup>вис'']}} (глядзі). Аднак у залежнасьці ад месца ў слове, ад характару суседніх гукаў набліжэньне '''[е]''' да '''[и]''' і '''[и]''' да '''[е]''' не заўсёды аднолькавае. Перад складам з націскным '''[е]''' галосны '''[и]''' вымаўляецца як '''[еи]''', a галосны '''[е]''' перад складам з націскным '''[и]''' гучыць як '''[иі]''' {{мова|uk|[''т'''еи'''хенький'']}} (ціхенькі) {{мова|uk|[''м'''иі'''ні'']}} (мне). Ненаціскны '''[и]''' перад наступным '''[й]''' вымаўляецца выразна {{мова|uk|[''добрий'']}} (добры), {{мова|uk|[''ч'''еи'''рвоний'']}} (чырвоны)<ref>''Тоцька Н. І.'' Сучасна українська літературна мова. Фонетика, орфоепія, графіка, орфографія. — К., 1981 {{ref-uk}}</ref>.

=== Зычныя гукі ===
* Звонкія зычныя '''[дж]''', '''[дз]''', '''[дз']''' ва ўкраінскай літаратурнай мове вымаўляюцца як адзіны гук, што адрозьнівае іх ад вымаўленьня гукаспалучэньняў '''[д]''' + '''[ж]''', '''[д]''' + '''[з]''', '''[д]''' + '''[з']'''.
* Шыпячыя зычныя '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]''', '''[дж]''' перад галоснымі '''[а]''', '''[о]''', '''[у]''', '''[е]''', '''[и]''' і перад зычнымі вымаўляюцца ва ўкраінскай літаратурнай мове цьвёрда.
* У маўленчым струмені зычныя гукі '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]''' прыпадабняюцца наступным гукам '''[з]''', '''[ц]''', '''[з]''', а гукі '''[з]''', '''[ц]''', '''[з]''' прыпадабняюцца наступным '''[ж]''', '''[ч]''', '''[ш]'''. Вымаўляецца {{мова|uk|[''звазься''], [''стезьці''], [''смієсься''], [''не муцься''], [''ріцьці''], [''зрішши''], [''жчепленьня'']}}, пішацца {{мова|uk|''зважся''}} (наважся), {{мова|uk|''стежці''}} (сьцежцы), {{мова|uk|''смієшся''}} (сьмяесься), {{мова|uk|''не мучся''}} (не пакутуй), {{мова|uk|''річці''}} (рэчцы), {{мова|uk|''зрісши''}} (павялічыўшыся), {{мова|uk|''зчеплення''}} (счапленьне).
* У маўленчым струмені спалучэньне мяккага гуку '''[т']''' зь мяккімі '''[з']''' або '''[ц']''' утварае падоўжаны мяккі гук '''[ц':]''' або '''[ц']'''. Вымаўляецца {{мова|uk|[''робиецьца''], [''тіцьці''], [''брацький'']}}, пішацца {{мова|uk|''робиться''}} (робіцца), {{мова|uk|''тітці''}} (цётцы), {{мова|uk|''братський''}} (братэрскі).
* У маўленчым струмені звонкі гук '''[з]''' у спалучэньні зь іншымі зычнымі вымаўляецца звонка: {{мова|uk|''з'ї[з]д''}} (зьезд), {{мова|uk|''[з]боку''}}, {{мова|uk|''[з]года''}}, {{мова|uk|''лі[з]ти''}} (лезьці), {{мова|uk|''Моро[з]ко''}} (Марозка). Прэфікс '''''з''''', як [[прыназоўнік]], перад глухім зычным пераходзіць у '''''с'''''-: вымаўляецца {{мова|uk|[сьцідити]}}, пішацца {{мова|uk|''зцідити''}} (зцадзіць), вымаўляецца {{мова|uk|[''ссушити'']}}, пішацца {{мова|uk|''зсушити''}} (засушыць). Зьмена прэфікса '''''з'''''- на '''''с'''''- замацоўваецца правапісам, калі прэфікс стаіць перад '''[к]''', '''[п]''', '''[т]''', '''[х]''', '''[ф]''': {{мова|uk|''сказати''}} (сказаць), {{мова|uk|''спитати''}} (спытаць), {{мова|uk|''стурбований''}} (занепакоены), {{мова|uk|''схилити''}} (схіліць), {{мова|uk|''сфотографувати''}} (сфатаграфаваць).
* У маўленчым струмені глухія зычныя перад звонкімі прыпадабняюцца да парных звонкіх, азванчаюцца: вымаўляецца {{мова|uk|[''бородьба'']}}, але пішацца {{мова|uk|''боротьба''}} (барацьба), вымаўляецца {{мова|uk|[''прозьба'']}}, але пішацца {{мова|uk|''просьба''}}, вымаўляецца {{мова|uk|[''ходжби'']}}, але пішацца {{мова|uk|''хоч би''}} (хоць бы).
* У маўленчым струмені зычныя '''[д]''', '''[т]''', '''[л]''', '''[н]''', '''[з]''', '''[с]''', '''[ц]''' у спалучэньні зь мяккімі зычнымі мякчэюць: {{мова|uk|[''міцьнісьть''], [''пісьля''] [''сьвято''] [''гідьні'']}}, пішацца: {{мова|uk|''міцність''}} (моцнасьць), {{мова|uk|''після''}} (пасьля), {{мова|uk|''свято''}} (сьвята), {{мова|uk|''гідні''}} (годныя).
* Зычны '''[в]''' у канцы склада, у пачатку слова перад зычным вымаўляецца як нескладовы гук '''[ў]''', які ня можа прыпадабняцца глухому зычнаму '''[ф]'''. У маўленчым струмені адбываецца чаргаваньне гукаў '''[у]''' — '''[в]''', '''[і]''' — '''[й]''', што дазваляе пазьбягаць непажаданага, цяжкага для вымаўленьня зьбегу зычных гукаў.
* Чаргаваньне '''[у]''' — '''[в]''', '''[і]''' — '''[й]''' залежыць ад таго, якім гукам — зычным ці галосным — сканчаецца папярэдняе слова і пачынаецца наступнае: {{мова|uk|''А скільки '''в'''[''ў''] нас багатства і щастя золотого''}} (а колькі ў нас багацьця і шчасьця залатога).
* У пачатку маўленьня перад словам, якое пачынаецца зычным гукам, вымаўляецца і адпаведна пішацца '''[у]''': {{мова|uk|'''''У''' лісі був, а дров не бачи'''в'''[''ў'']''}} (У лесе быў, а дроваў ня бачыў). Перад словам, якое пачынаецца з галоснага, гучыць зычны '''[в]''': {{мова|uk|'''''В'''[''ў''] автобусі багато людей''}} (у аўтобусе багата людзей). Чаргаваньне '''[у]''' — '''[в]''' у пачатку словаў залежыць ад значэньня слова. Правапіс замацоўвае напісаньне некаторых словаў толькі з '''[у]''' ці толькі з '''[в]''': {{мова|uk|''утиск''}} (уціск), {{мова|uk|''угруповання''}} (групоўка), {{мова|uk|''уряд''}} (урад), {{мова|uk|''указ''}} (указ), {{мова|uk|''влада''}} (улада), {{мова|uk|''власний''}} (уласны), {{мова|uk|''вплив''}} (уплыў), {{мова|uk|вправа}} (управа [кірунак]), але зь іншым значэньнем — {{мова|uk|''управа''}} (управа [на кагосьці]), {{мова|uk|''враження''}} (уражаньне), але {{мова|uk|''ураження''}} (паражэньне), {{мова|uk|''вступ''}} (уступленьне), але {{мова|uk|''уступ''}} (уступ [прыступка]).

== Граматыка ==

=== Словаўтварэньне ===
Ва ўкраінскай мове вылучаюць марфалягічныя і немарфалягічныя спосабы словаўтварэньня<ref>Словотвір сучасної української літературної мови. К., 1979. {{ref-uk}}</ref>. Да марфалягічных спосабаў адносяцца наступныя тыпы ўтварэньня<ref>''Клименко Н.&nbsp;Ф.''&nbsp;Система афіксального словотворення сучасної української мови. К., 1973 {{ref-uk}}</ref>:
* [[суфікс]]альны (спосаб утварэньня словаў з дапамогай суфіксу: {{мова|uk|''гарячий → гаряч'''еньк'''ий''}} (гарачы → гарач'''аньк'''і), {{мова|uk|''слухати → слух'''ач'''''}} (слухаць → слух'''ач'''), {{мова|uk|''вітер → вітер'''ець'''''}} (вецер → ветр'''ык''');
* [[Прыстаўка (мовазнаўства)|прыставачны]] (спосаб утварэньня словаў з дапамогай словаўтваральных [[прэфікс]]аў: {{мова|uk|''давати → '''на'''давати''}} (даваць → '''на'''даваць), {{мова|uk|''хто → ніхто''}}, {{мова|uk|''в’язати}} → {{мова|uk|'''ви'''в’язати''}} (вязаць → '''зь'''вязаць);
* прыставачна-суфіксальны (дазваляе ствараць словы адначасовым даданьнем да ўтваральнай асновы словаўтваральнага прэфіксу і суфіксу: {{мова|uk|''межа → '''без'''меж'''н'''ий''}} (мяжа → '''бязь'''меж'''н'''ы), {{мова|uk|''при дорозі → '''при'''дорож'''н'''ій''}} (пры дарозе → '''пры'''дарож'''н'''ы);
* [[Афікс|безафіксны]] (спосаб утварэньня словаў шляхам скарачэньня зыходнага слова: {{мова|uk|''переходити → перехід''}} (пераходзіць → пераход), {{мова|uk|''нічний → ніч''}} (начны → ноч);
* складаньня асноваў і словаў (спосаб утварэньня словаў, пры якім дзьве і больш асновы аб’ядноўваюцца ў адно слова: {{мова|uk|''хмари чесати → хмарочос''}} (часаць хмары → хмарачос), {{мова|uk|''синій + жовтий → синьо-жовтий''}} (сіні + жоўты → сіня-жоўты).

Пры немарфалягічных спосабах утварэньне новага слова адбываецца:
* празь зьліцьцё цэлага словазлучэньня: {{мова|uk|''цього дня → сьогодні''}} (сяго дня → сёньня), {{мова|uk|''добра ніч → добраніч''}} (добрая ноч → дабранач);
* праз набыцьцё словам новага значэньня: {{мова|uk|''корінь''<sup>у рослин</sup> → ''корінь''<sup>у математиці</sup>}} (корань<sup>у расьлінаў</sup> → корань<sup>у матэматыцы</sup>); {{мова|uk|''супутник''<sup>людина</sup> → ''супутник''<sup>космічний апарат</sup>}} (спадарожнік<sup>чалавек</sup> → спадарожнік<sup>касьмічны апарат</sup>);
* шляхам пераходу адной часьціны мовы ў іншую: {{мова|uk|''операційна''}} (апэрацыйная), {{мова|uk|''швидка''}} (хуткая).

Яшчэ адной разнавіднасьцю словаўтварэньня зьяўляецца [[абрэвіяцыя]]: {{мова|uk|''медсестра ← медична сестра''}} (мэдсястра ← мэдычная сястра), {{мова|uk|''ЛПУ ← Ліберальна партія України''}} (ЛПУ ← Лібэральная партыя Ўкраіны), {{мова|uk|''ДЕК ← державна екзаменаційна комісія''}} (ДЭК ← дзяржаўная экзамэнацыйная камісія) і г. д.

=== Марфалёгія ===
Ва ўкраінскай мове традыцыйна вылучаюць дзесяць часьцін мовы<ref>''Жовтобрюх М А., Кулик Б.&nbsp;М.''&nbsp;Курс сучасної української літературної мови.&nbsp;— К., 1965.&nbsp;— Ч. І. {{ref-uk}}</ref><ref>''Вихованець І. Р.'' Частини мови в семантико-граматичному аспекті. К., 1988 {{ref-uk}}</ref>:
* '''самастойныя''': [[назоўнік]], [[дзеяслоў]], [[прыметнік]], [[лічэбнік]], [[займеньнік]], [[прыслоўе]];
* '''службовыя''' (не выконваюць сынтаксычнай ролі ў сказе): [[злучнік]], [[прыназоўнік]], [[часьціца]];
* [[выклічнік]].

Назоўнік, прыметнік, лічэбнік, займеньнік і дзеяслоў зьяўляюцца зьменнымі часьцінамі мовы (скланяюцца), іншыя часьціны зьяўляюцца нязьменнымі. Ва ўкраінскай мове вылучаюць сем склонаў<ref>''Вихованець І. Р.'' Система відмінків української мови. К., 1987 {{ref-uk}}</ref>: ([[Назоўны склон|назоўны]], [[Родны склон|родны]], [[Давальны склон|давальны]], [[Вінавальны склон|вінавальны]], [[Творны склон|творны]], [[Месны склон|месны]], [[Клічны склон|клічны]]) і два лікі ([[Адзіночны лік|адзіночны]] і [[Множны лік|множны]])<ref>''І. Р. Вихованець''. Відмінювання // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. [[Парны лік]], які быў уласьцівы [[Стараславянская мова|стараславянскай мове]], толькі часам праяўляецца ў сучаснай украінскай мове{{Заўвага|Гэтаксама як і ў сучаснай беларускай мове.}}, напрыклад, у творным склоне: {{мова|uk|''очима, плечима''}} (вачыма, плячыма), нароўні з {{мова|uk|''очами, плечами''}} (вачамі, плячамі)<ref>''М. А. Жовтобрюх''. Двоїна // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}} {{ref-uk}}</ref>. Існуе тры граматычныя роды: [[Мужчынскі род|мужчынскі]], [[Жаночы род|жаночы]] і [[Ніякі род|ніякі]]<ref>''Самійленко С. П.'' Категорія роду // Українська мова і література в школі. — 1965, № 10; 1966, № 5{{ref-uk}}</ref>.

'''Назоўнік''' зьмяняецца па ліках, скланяецца:
<center>
{| class="wikitable"
|+ Скланеньне назоўнікаў
| Склон ''(укр.)'' || Прыклад ''(укр.)'' || Склон ''(бел.)'' || Прыклад ''(бел.)''
|-
|  {{мова|uk|'''називний''' '' хто / що?''}} ||  {{мова|uk|брат, мова}} || '''назоўны''' ''хто/што?''|| брат, мова
|-
|  {{мова|uk|'''родовий''' ''кого / чого?''}} ||  {{мова|uk|брата, мови}} || '''родны''' ''каго / чаго?''|| брата, мовы
|-
|  {{мова|uk|'''давальний''' ''кому / чому?''}} ||  {{мова|uk|братові/у, мові}} || '''давальны''' ''каму / чаму?''|| брату, мове
|-
|  {{мова|uk|'''знахідний''' ''кого / що?''}} ||  {{мова|uk|брата, мову}} || '''вінавальны''' '' каго / што?''|| брата, мову
|-
|  {{мова|uk|'''орудний''' ''ким / чим?''}} ||  {{мова|uk|братом, мовою/й}} || '''творны''' ''кім / чым?''|| братам, моваю/й
|-
|  {{мова|uk|'''місцевий ''' ''о/на/у/по/ кому / чому?''}} ||  {{мова|uk|по браті/ові, у мові}} || '''месны''' ''аб/па/на/па кім / чым?''|| аб браце, у мове
|-
|  {{мова|uk|'''кличний''' ''хто / що?''}} ||  {{мова|uk|брате, мово}} || '''клічны'''{{Заўвага|Нягледзячы на тое, што асобна [[клічны склон]] у беларускай мове не вылучаюць, у ёй захаваўся шэраг слоў з падобнаю клічнаю формаю.}} || браце, '''—'''
|-
|}</center>

'''Дзеяслоў''' мае 4 часы: [[цяперашні час|цяперашні]] — {{мова|uk|''читає''}} (чытае), [[мінулы час|мінулы]] — {{мова|uk|''читав''}} (чытаў), [[будучы час|будучы]], які мае тры формы: простую — {{мова|uk|''читатиме''}} (будзе чытаць / чытацьме), складзеную — {{мова|uk|''буде читати''}} (будзе чытаць) і даўномінулую — {{мова|uk|''був читав''}} (быў чытаў). Усе дзеясловы дзеляцца на два трываньні — закончанае і незакончанае. У мінулым часе дзеяслоў ня мае характарыстыкі асобы, затое мае характарыстыку роду<ref>''Русанівський В.&nbsp;М.''&nbsp;Дієслово // Безпояско О. К., Городенська К. Г., Русанівський В.&nbsp;М.&nbsp;Граматика української мови: Морфологія.&nbsp;— К.: Либідь, 2003 {{ref-uk}}</ref>. Да дзеяслова таксама традыцыйна адносяць [[дзеепрыслоўе]] і [[дзеепрыметнік]]<ref>''Гнатюк Г.&nbsp;М.''&nbsp;Дієприкметник у сучасній українській літературній мові.&nbsp;— К., 1982 {{ref-uk}}</ref>.

'''Прыметнік''' — нязначная колькасьць прыметнікаў мужчынскага роду разам з агульнаўжывальнай поўнай формай мае кароткую (нязьменную) форму: {{мова|uk|''ясен''}} (ясны), {{мова|uk|''дрібен''}} (дробны), {{мова|uk|''зелен''}} (зялёны), {{мова|uk|''повен''}} (поўны), {{мова|uk|''славен''}} (слаўны), {{мова|uk|''красен''}} (красны), {{мова|uk|''винен''}} (вінны), {{мова|uk|''потрібен''}} (патрэбны), {{мова|uk|''певен''}} (пэўны), {{мова|uk|''годен''}} (годны), {{мова|uk|''ладен''}} (ладны), {{мова|uk|''рад''}} (рады){{Заўвага|Калі-некалі, асабліва ў мастацкай літаратуры, падобныя кароткія формы дзеепрыметнікаў сустракаюцца і ў беларускай мове: патрэбен, красен, вінен і г. д.}}. Поўныя формы прыметнікаў могуць мець не ўласьцівую ўкраінскай мове нясьціслую форму (толькі прыметнікі жаночага і ніякага роду, сустракаюцца ў асноўным у народнай творчасьці і паэтыцы) у назоўным і вінавальным склонах адзіночнага і множнага лікаў<ref>''Пронь К.&nbsp;Л''.&nbsp;Нестягнені форми прикметників в українській мові // Українська мова і література в школі.&nbsp;— 1972.&nbsp;— №&nbsp;7 {{ref-uk}}</ref>: {{мова|uk|''гарная''}} (пекная), {{мова|uk|''гарнеє''}} (пекнае), {{мова|uk|''гарнії''}} (пекныя); {{мова|uk|''синяя''}} (сіняя), {{мова|uk|''синєє''}} (сіняе), {{мова|uk|''синії''}} (сініі); замест традыцыйнага ўжываньня {{мова|uk|''гарна'', ''гарне'', ''гарні''; ''синя'', ''синє'', ''сині''}}.

== Гісторыя ==
Аб паходжаньні і станаўленьні ўкраінскай мовы існуе шмат вэрсіяў <ref>''Онуфрієнко Г. С., Хваткова С.&nbsp;О.''&nbsp;Проблема походження й періодизації української мови в концепціях і гіпотезах ХХ століття: Зб. наук. пр. VI Всеукр. наук.-практ. конф. «Державна етнонаціональна політика: правовий та культурологічний аспекти в умовах Півдня України» / Під заг. ред. М.&nbsp;В.&nbsp;Дєдкова.&nbsp;— Запоріжжя: Облдержадміністрація, ЗНТУ, 2005. {{ref-uk}}</ref>, найбольш вядомыя зь якіх — [[Праславянская мова|праславянская]]<ref>''Півторак Г.&nbsp;П.''&nbsp;Українці&nbsp;— звідки ми і наша мова.&nbsp;— К., 1993. {{ref-uk}}</ref><ref>''Німчук В.&nbsp;В.''&nbsp;Аспекти дослідження етноглотогенезу українців // Пам’ятки писемності східнослов’янськими мовами ХІ-XVIII ст.&nbsp;— К., 1995 {{ref-uk}}</ref><ref>''Півторак Г.&nbsp;П.''&nbsp;Хронологічні межі формування української мови як мовної системи // Пам’ятки писемності східнослов’янськими мовами ХІ-XVIII ст.&nbsp;— К., 1995. {{ref-uk}}</ref>, [[Старажытнаруская мова|старажытнаруская]]<ref>''Шахматов А.&nbsp;А.''&nbsp;Очерк древнейшего периода истории русского языка. {{ref-uk}}</ref><ref>''Шахматов О. О., Кримський А. Ю.'' Нариси з історії української мови та хрестоматія з пам’ятників письменської староукраїнщини ХІ-XVIII&nbsp;вв. // Короткий нарис історії української мови.&nbsp;— К., 1924. {{ref-uk}}</ref>, паўднёваруская<ref>''Житецький П.&nbsp;Г.''&nbsp;Очерк звуковой истории малоруського наречия.&nbsp;— К., 1876. {{ref-uk}}</ref><ref>''Потебня А. А.'' К истории звуков руського язика.&nbsp;— Воронеж, 1876. {{ref-uk}}</ref>. Паводле нядаўна апублікаванай гіпотэзы ўкраінскага мовазнаўцы К. Н. Цішчанка, украінская мова зьяўляецца вынікам інтэграцыі трох дыялектаў праславянскай мовы: [[Паляне|палянскага]], [[Драўляне|драўлянскага]] і [[Севяране|севяранскага]]<ref  name=tishenko/>.

=== Сярэднявечча ===
[[Файл:Словарь 1596 г. Лаврына Зызания Тустановского.jpg|міні|зьлева|150пкс|Аркуш зь першага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] (1596), зьлева словы на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]], справа — адпаведнікі «простай мовай»]]
Гісторыя ўкраінскай мовы пачынаецца ад [[праславянская мова|праславянскага моўнага адзінства]] (да VI стагодзьдзя н. э.). Дакладна ўстаноўлена, што спэцыфічныя моўныя рысы ўкраінскай мовы сустракаюцца ўжо ў помніках XI—XII стагодзьдзяў, якія паходзяць з Паўднёвай Русі<ref>''Франко І.'' Студії над найдавнішим київським літописом. // Франко І. Зібрання творів, т. 6. К., 1976 {{ref-uk}}</ref>. Яны сыстэматычна выяўляюцца ў помніках позьняга часу (XIV—XV стагодзьдзяў). Украінскі этнас фармаваўся ў нетрах [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], перш за ўсё на аснове насельніцтва [[Кіеўскае княства|Кіеўскага]], [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага]], [[Пераяслаўскае княства|Пераяслаўскага]], [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцкага і Валынскага]] княстваў. Кансалідацыі ўкраінскага народу, станаўленьню ягонай мовы перашкаджала тая акалічнасьць, што пасьля мангольскага нашэсьця ў XIII стагодзьдзі ўкраінскія землі ўваходзілі ў склад розных дзяржаваў. Так, [[Чарнігаў|Чарнігава]]-[[Северская зямля|Севершчына]], [[Падольле]] і [[Кіеў]]шчына зь Пераяслаўшчынай, а таксама вялікая частка [[Валынь|Валыні]] належалі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]] з афіцыйнаю «рус[ь]кай», г. зн. агульнай [[Старабеларуская мова|старабеларуска-ўкраінскай]] мовай; Паўночная [[Букавіна]] стала часткаю [[Малдаўскае княства|Малдаўскага княства]] — тут таксама доўгі час усе дзяржаўныя справы вяліся на «рус[ь]кай» мове; частку Заходняй Валыні і [[Галічына|Галічыну]] захапіла [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшча]], а [[Закарпацьце]] — [[Вугоршчына]].

Ужо ў пэрыяд існаваньня ВКЛ гаворкі ўкраінскае мовы кантактавалі з нормамі маўленьня [[старабеларуская мова|старабеларускае мовы]]. [[Украінізмы]] ў тагачаснай беларускай літаратуры вядомыя прынамсі з XV стагодзьдзя і ўкараняліся дзякуючы творам на аснове ўкраінскіх крыніцаў; твораў, створаных на этнічным беларуска-ўкраінскім памежжы, а таксама дзякуючы перамяшчэньню цэнтру [[ВКЛ|літоўскага]] праваслаўя зь [[Вільня|Вільні]] ў [[Кіеў]]. Зь іншага боку, трапленьню ў старабеларускую мову ўкраінізмаў спрыялі аўтары паходжаньнем з украінскіх зямель, якія тварылі на тэрыторыях сучаснай Беларусі. Да гэтых украінізмаў адносілася ня толькі лексыка, але й словы з украінскай агаласоўкай, лексычныя або словаўтваральныя ўкраінізмы<ref name="энцык">{{Кніга|аўтар=У. В. Анічэнка|частка=Украінізм|загаловак=Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=[[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі]]|год=2003|том=16|старонкі=206|старонак=576|сэрыя=|isbn=985-11-0263-6|наклад=10 000}}</ref>.

Асабліва вялікае значэньне для кансалідацыі ўкраінскага народу і ягонай мовы, разьвіцьця яго самасьвядомасьці і дзяржаўнасьці меў Кіеў. Гэты горад стаў магутным цэнтрам разьвіцьця і распаўсюду навукі, адукацыі і культуры, тут зарадзіліся ідэі народна-вызваленчай барацьбы супраць чужаземнага прыгнёту. У 2-й палове XVI — 1-й палове XVII стагодзьдзяў украінцы засялялі ў асноўным Кіеўшчыну, Чарнігаўшчыну, Палтаўшчыну, Брацлаўшчыну (Падольле), Запорожжа, Валынь, Галічыну, Паўночную Букавіну і Закарпацкую Русь. У гэты час узмацняецца міграцыйны рух украінцаў з захаду на ўсход — на поўдзень Кіеўшчыны, Брацлаўшчыну, левабярэжную Ўкраіну, Слабажаншчыну.

Характэрныя фанэтычныя, граматычныя і лексычныя рысы ўкраінскай народнай мовы ўвайшлі ў яе першую літаратурную форму — агульную [[Старабеларуская мова|старабеларуска-ўкраінскую літаратурную мову]]. У некаторых тагачасных пісьмовых помніках фіксуюцца такія напісаньня, як ''ш'''і'''сть'' замест ''ш'''е'''сть'', адбываецца чаргаваньне '''''в''''' з '''''у''''' ('''''у'''жити'' — '''''в'''жити'', '''''у'''тиск'' — '''''в'''тиск''), ужываюцца мясцовыя народныя словы (''верховина'' — верхняя плынь ракі, ''грунь'' — пагорак, ''криничина'' — мясцовасьць, багатая на крыніцы, ''полонина'' — горная паша і інш.), юрыдычная тэрміналёгія (''дідич, дідизна, займище, закоп, нащадок, осадити, податок'') і інш.

З XV стагодзьдзя ва Ўкраіну пранікаюць [[Рэфармацыя|рэфарматарскія ідэі]], выкліканыя зьяўленьнем перакладаў [[Эвангельле|эвангельскіх]] тэкстаў стараўкраінскаю (старабеларускаю) літаратурнаю мовай, якая з адзінафункцыянальнай (дзелавой) становіцца поліфункцыянальнай, што значна пашырае яе слоўнік і ўзбагачае выражэнчыя магчымасьці.

=== Новы і найноўшы час ===
[[Файл:1897 Ukrainians.jpg|міні|260пкс|Распаўсюджаньне ўкраінскай мовы, 1897 год]]
[[Файл:UkrSchool.jpeg|міні|зьлева|[[Русіфікацыя|Антырусіфікацыйны]] плякат «Украінскім дзецям — украінскую школу!»]]
На пачатку XVIII стагодзьдзя ўказам расейскага цара [[Пётар I|Пятра I]] ва Ўсходняй Украіне было забаронена друкаваць на ўкраінскай мове рэлігійную літаратуру. Гэта адбілася на кнігавыдавецкай справе ў цэлым. Украінская мова прымусова выцясьнялася расейскай<ref>[https://web.archive.org/web/20111210083555/http://dhost.info/newbabilon/ukrvidr/r1_3.html ''І. В. Діяк.'' У братніх обіймах. (Українська мова в Російській імперії) // Українське відродження або нова русифікація (2000)]</ref>. Тым ня менш, украінская мова працягвала функцыянаваць на заходнеўкраінскіх землях, якія знаходзіліся ў складзе [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]].

З канца XVIII стагодзьдзя зараджаецца новая ўкраінская літаратурная мова на народнай аснове. Такія ўкраінамоўныя пісьменьнікі як [[Іван Катлярэўскі]], [[Тарас Шаўчэнка]], [[Іван Франко]], [[Панас Мірны]], [[Міхайла Кацюбінскі]], [[Леся Ўкраінка]] і іншыя сваёй творчасьцю ўзьнялі новую ўкраінскую літаратурную мову да ўзроўню агульнанароднай<ref>''Левченко Г.&nbsp;А.''&nbsp;Нариси з історії української літературної мови першої половини XIX ст. К.-Х., 1946. {{ref-uk}}</ref><ref>''Білодід І. К.'' Т.&nbsp;Г.&nbsp;Шевченко в історії укр. літ. мови. К., 1964. {{ref-uk}}</ref><ref>''Білодід І. К.'' Каменяр українського слова. К., 1966. {{ref-uk}}</ref><ref>''Тимошенко П.&nbsp;Д.''&nbsp;Хрестоматія мат-лів з історії української літературної мови, ч. 2. К., 1961. {{ref-uk}}</ref><ref>''Грицютенко І. Є.'' Питання розвитку української літературної мови XIX ст. у висвітленні Панаса Мирного. УМШ, 1957, №&nbsp;5; {{ref-uk}}</ref><ref>''Статєєва В. І'' Українські письменники про проблеми літературної мови та мовознавства кінця XIX&nbsp;— поч. XX ст. Ужгород, 1997. {{ref-uk}}</ref>. У 1860—1880-х гадох разьвіцьцё ўкраінскай літаратурнай мовы штучна абмяжоўвалася царскімі забаронамі (''Валуеўскі цыркуляр 1863'', ''Эмскі акт 1876'')<ref>Національні процеси в Україні. Історія і сучасність.&nbsp;— К., 1997.&nbsp;— Ч. 1.&nbsp;— С.260-261. {{ref-uk}}</ref><ref>''Грушевский М.'' Очерк истории украинского народа.&nbsp;— К., 1991.&nbsp;— С. 332—333. {{ref-ru}}</ref>.

З пачатку XX стагодзьдзя ўкраінская літаратурная мова была адзначана ня толькі ў мастацкай, але ў навуковай і публіцыстычнай літаратуры. Асабліва бурна яна разьвіваецца пасьля аднаўленьня ўкраінскай дзяржаўнасьці (1917) і практычна да канца 1-й трэці XX стагодзьдзя яна ўваходзіць ва ўсе сфэры грамадзкага жыцьця, стаўшы інструмэнтам асьветы, навукі і культуры, спрыяе росту новай украінскай інтэлігенцыі. І хоць у гады бальшавіцкіх рэпрэсіяў рабілася ўсё, каб замарудзіць працэс разьвіцьця ўкраінскай мовы<ref>Мовна політика в УРСР: історія лінгвоциду // Українська мова у ХХ сторіччі: історія лінгвоциду. Документи і матеріали. За ред. Л. Масенко. К.: Вид. дім Києво-Могилянська академія&nbsp;— 2005. {{ref-uk}}</ref><ref>''Дзюба І. М.'' Інтернаціоналізм чи русифікація?&nbsp;— К. : Видавничий дім «KM Academia», 1998,&nbsp;— с. 276 {{ref-uk}}</ref>, аднак зьнішчыць мову, укаранёную ў сыстэме адукацыі і культуры, сродках масавай інфармацыі, было ўжо немагчыма. Новы наступ на яе быў зьдзейсьнены ў часы [[застой|застою]] — украінская мова пачала зьнікаць з навучальных установаў, навукі, іншых сфэраў грамадзкага жыцьця.

У 1989 годзе дзякуючы намаганьням патрыятычнай грамадзкасьці быў прыняты Закон [[УССР]] «Пра мовы ва Ўкраінскай ССР», які надаў украінскай мове статус дзяржаўнай. Гэты статус быў замацаваны ў [[Канстытуцыя Ўкраіны|Канстытуцыі Ўкраіны]] 1996 году.

=== Назвы ===
Назву «ўкраінская мова» ўжывалі, пачынаючы з XVI стагодзьдзя, для абазначэньня мовы паўднёварускіх зямель [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], аднак да сярэдзіны XIX стагодзьдзя асноўнай назвай гэтай мовы была «[[стараўкраінская мова|рус[ь]кая мова]]»{{Заўвага|Руская мова — гэтую назву ў той час ужывалі і да мовы сучасных беларускіх зямель.}}. Гэта пачало ўносіць блытаніну з моманту далучэньня Ўкраіны да [[Масковія|Масковіі]] (пазьней да [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]), бо расейцы з XVIII стагодзьдзя пачалі пазначаць сваю мову падобным [[прыметнік]]ам ({{мова-ru|русский язык}}).

Пасьля пэўнага пэрыяду ваганьняў між тымі ці іншымі назвамі менавіта назва «ўкраінская мова» паступова перамагла ва ўсіх украінскіх рэгіёнах.

У розны час, між іншага, мелі ўжытак наступныя назвы:

* ''проста мова'' ў позьнім [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] ў процівагу кніжнай<ref>[http://kogni.narod.ru/gediminas.htm Вячеслав Вс. Иванов. Славянские диалекты в соотношении с другими языками Великого княжества Литовского] {{ref-ru}}</ref>;
* ''маларасейская / маларуская'' мова ці ''паўднёварасейская / паўднёваруская'' гаворка ў Расейскай імпэрыі;
* ''русінская мова'' (афіцыйна), ''рус[ь]кая мова'' (гутаркова) ў [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]];
* ''вуграрус[ь]кая'' або ''карпатарус[ь]кая'' гаворка ў [[Вугоршчына|Вугоршчыне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150328222428/http://ukrcenter.com/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE-%D0%A7%D1%83%D1%87%D0%BA%D0%B0/26265/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%B2%D1%96%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8C-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%86%D1%96%D0%B2-%D1%83-%D0%A5%D0%A5-%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82%D1%82%D1%96 Національна свідомість закарпатських українців у ХХ столітті. Павло Чучка] {{ref-uk}}</ref>.

=== Правапісныя нормы ===
[[Файл:Shevchenko Bukvar p12.jpg|міні|160пкс|«''Рукописна азбука велика''» (1861) [[Тарас Шаўчэнка|Т. Шаўчэнкі]], складзена украінскага правапісным варыянтам 1876—1905 гадоў]]
З XVIII стагодзьдзя існавалі і канкуравалі некалькі сыстэм украінскага правапісу (да 50-ці рознай ступені распаўсюджанасьці, у тым ліку і чыста індывідуальныя<ref>Український правопис. Київ: Наукова думка, 1993. С. 3 {{ref-uk}}</ref>) з розным складам альфабэту і заснаваныя на розных прынцыпах. Іх можна падзяліць на тры асноўныя групы:

* '''(Паў)фанэтычныя сыстэмы на аснове [[Кірыліца|кірыліцы]]''' :

:* правапіс [[Іван Катлярэўскі|І. Катлярэўскага]] (1798): пераходны ад этымалягічнага да фанэтычнага;
:* правапіс граматыкі ''А. Паўлоўскага'' (1818): гук [i] незалежна ад паходжаньня перадаецца цераз ''і'', [je], ['е] цераз ѣ, [jo], ['о] цераз ''іô'', [g] цераз ''кг''; няма ''и'';
:* правапіс слоўніка ''Бялецкага-Насенка'' (1840-я);
:* афіцыйны варыянт украінскага правапісу 1876—1905 гадоў у Расейскай імпэрыі (на ім пісаў свае вершы, між іншага, [[Тарас Шаўчэнка]]): максымальна набліжаны да дарэформеннага расейскага правапісу, існавалі літары ''ы'', ''ъ'', не існавала ''є'', ''ї'', апострафа.
* '''Этымалягічныя сыстэмы''':
:* сыстэма Максімовіча — «максімовічаўка» (1827);
:* закарпацкі правапіс (да 1940-х).
* '''Фанэтычныя сыстэмы на аснове зьмененага альфабэту''':

:* правапіс «''Русалкі Днястровай''» (1837): ''и, i, ѣ, є, џ, ў''; няма ''ы'', ''ъ'';
:* сыстэма ''П. Куліша'' — «кулішоўка» (1850-я): ''і, i, е, є'', разьдзяляльны ''ъ''; ''g'' або ''ґ''; няма ''ы'';
:* сыстэма ''М. Драгаманава'' — «драгаманаўка» (1870-я): ''і, i, j''; няма ''ѣ, ю, я, ш, ы, ъ'';
:* сыстэма ''Я. Жэляхоўскага'' — «[[жэляхоўка]]» (1886): склад альфабэту тоесны цяперашняму ўкраінскаму;
:* фанэтычны правапіс слоўніка ''Б. Грынчанка'' (1907—1909);
:* афіцыйныя зводы артаграфіі 1921 году<ref>[http://izbornyk.org.ua/pravopys/pravopys2012.htm УКРАЇНСЬКИЙ ПРАВОПИС).{{ref-uk}}</ref>.
:* у 1928—1933 гады афіцыйна існаваў [[украінскі правапіс 1928 году]], называны таксама «скрыпнікаўскім» (па прозьвішчы аднаго з аўтараў правапіснага зводу ''М. Скрыпніка'').
:* [[Украінскі правапіс 1933 году|ўкраінскі правапіс 1933]], 1946, 1960, 1990, [[Украінскі правапіс 1993 году|1993]] гадоў. З канца 1930-х гадоў пачынаецца плянамернае збліжэньне ўкраінскага правапісу з расейскім. Новы правапіс, які ўвайшоў у абарот яшчэ да вайны, замацоўваецца рэформай 1946 году.
:* у 2019 годзе быў прыняты [[Украінскі правапіс 2019 году|новы правапіс]], які вярнуў частку нормаў [[Украінскі правапіс 1928 году|правапісу 1928 года]].

== Распаўсюджанасьць ==

=== Геаграфія распаўсюджаньня ===
[[Файл:Ukrainianlang2001ua.PNG|260px|thumb|Украінская мова як родная па раёнах, вынік {{нп|Перапіс насельніцтва Украіны (2001)|перапісу 2001 года|uk|Перепис населення України (2001)}}]]
Геаграфічна тэрыторыя распаўсюджаньня ўкраінскай мовы разьмяшчаецца між арэалам распаўсюджаньня [[Расейская мова|расейскай мовы]] на паўночным усходзе (пазьней таксама і на ўсходзе), [[Беларуская мова|беларускай]] на поўначы, [[Польская мова|польскай]] і [[Славацкая мова|славацкай]] на захадзе, [[Баўгарская мова|баўгарскай]] на паўднёвым-захадзе. Зь неславянскіх моваў украінская прыкладна ад 895 году мяжуе на захадзе з [[Вугорская мова|вугорскай]], якая належыць да [[уральскія мовы|ўральскай]] сям’і, на паўднёвым захадзе з румынскай і ейных [[Малдаўская мова|малдаўскіх гаворак]] ([[Раманскія мовы|раманская група]]), якія прынамсі з XIII стагодзьдзя разарвалі непасрэдны кантакт між украінскай і [[Баўгарская мова|баўгарскай]] мовамі; да 1945 году і з пачатку 1990-х гадоў таксама і з крымскататарскай мовай, якая належыць да цюрскай моўнай сям’і.

Раней кантакты ўкраінскай мовы зь цюрскімі былі больш моцныя і разнастайныя: печанегі (X—XI стагодзьдзі), полаўцы (XI—XIII стагодзьдзі) і [[татары]] (ад XIII стагодзьдзя) межавалі зь ёй на ўсходзе і паўднёвым усходзе, а часам пранікалі і ўглыб украінскай тэрыторыі, [[туркі]] межавалі з украінскімі землямі на поўдні (асабліва ў XVII—XVIII стагодзьдзях). У асобных рэгіёнах украінская мова мела цесныя кантакты таксама з румынскай (Букавіна, Паўночная Бэсарабія, Буджак, Прыднястроўе), вугорскай (Закарпацьце), славацкай (Прашыўшчына ў Славаччыне) і беларускай (Берасьцейшчына, Чарнігаўшчына) мовамі. Кантакты зь [[Немцы|нямецкімі]], [[Армяне|армянскімі]], [[сэрбы|сэрбскімі]] і іншымі народамі былі абмежаваныя ў часе і тэрытарыяльна<ref>[http://izbornyk.org.ua/shevelov/shev03.htm Історична фонологія української мови. Ю. Шевельов]{{ref-uk}}</ref>.

=== Колькасьць носьбітаў ===
[[Файл:Ukraine census 2001 Ukrainian.svg|260пкс|міні|Украінская мова як родная па абласьцёх, вынік перапісу 2001 году]]
Украінская мова зьўляецца роднай мовай украінцаў, якія пражываюць на тэрыторыі Ўкраіны (па перапісе 2001 году роднай яе лічылі 32 млн 600 тыс. чалавек — 67,5% насельніцтва Ўкраіны, і 85,2% этнічных украінцаў<ref>[https://web.archive.org/web/20040907225125/http://ukrcensus.gov.ua/results/general/language/ Всеукраїнський перепис населення 2001 р.] {{ref-uk}}</ref>) і за межамі Ўкраіны: у [[Расея|Расеі]] (валодае 1 млн 800 тыс. чалавек <ref>[https://web.archive.org/web/20120329195736/http://perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_04.xls Всероссийская перепись населения 2002 г.] {{ref-ru}}</ref>), [[Малдова|Малдове]] (без уліку Прыднястроўя ўкраінская зьяўляецца роднай для 181 тыс. чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20081118145804/http://www.statistica.md/recensamint/Caracteristici_demografice_ro.doc Перепись населения Молдовы 2004 р.] {{ref-ro}}, {{ref-ru}}, {{ref-en}}</ref><ref>[http://statistica.md/pageview.php?l=ru&idc=295&id=2234 Національності Молдови за регіоном]. {{ref-ro}}</ref>, [[Канада|Канадзе]] (валодае 174 тыс. чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20130309151710/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/tbt/Rp-eng.cfm?TABID=1&LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=837928&GK=0&GRP=1&PID=89189&PRID=0&PTYPE=88971,97154&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2006&THEME=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0 Перапіс насельніцтва Канады 2006 году] {{ref-en}}</ref>), [[ЗША]] (129 тыс. носьбітаў<ref>[https://web.archive.org/web/20110821064635/http://www.mla.org/map_data_results%26mode%3Dlang_tops%26SRVY_YEAR%3D2000%26lang_id%3D641 Перапіс насельніцтва ЗША 2000 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Казахстан]]е (размаўляюць украінскай 128 тыс. чалавек<ref>[http://www2.ohchr.org/english/issues/minorities/docs/WP5.doc Колькасьць украінцаў, якія валодаюць украінскаю моваю ў Казахстане]. {{ref-en}}</ref>), [[Беларусь|Беларусі]] (роднай называе 116 тыс. чалавек<ref>{{Навіна|аўтар=Марына Носава|загаловак=За студзень—ліпень 2009 года колькасьць насельніцтва Беларусі зьменшылася на 12,9 тысячы чалавек|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/08/26/324704_324722|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=26 жніўня 2009|дата доступу=5 чэрвеня 2013}}</ref><ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Большасьць насельніцтва карыстаецца расейскай мовай, але і беларуская нам родная|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=43525|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[Газэта]]|год=19 верасьня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/index.php?idate=2009-09-19 177 (26535)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/43504/19ver-4.pdf 4]|issn=1990-763x}}</ref>), [[Румынія|Румыніі]] (57 тыс. носьбітаў<ref>[https://web.archive.org/web/20090528100836/http://wiki.answers.com/Q/How_many_languages_are_spoken_in_romania Нацыянальны перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-en}}</ref>), [[Польшча|Польшчы]] (23 тыс. чалавек, якія стала пражываюць на тэрыторыі Польшчы<ref name="polandlanguages">[https://web.archive.org/web/20110514010027/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl7.xls Польскі перапіс насельніцтва 2002 г.] {{ref-pl}}</ref> і ад 20 да 450 тыс. чалавек зь ліку працоўных [[Эміграцыя|эмігрантаў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131126090430/http://www.aber.ac.uk/mercator/images/Martapaper.pdf Мовы меншасьцяў Польшчы]. {{ref-en}}</ref><ref>[http://khpg.org/index.php?id=1207780279 Трудова міграція українців за кордон]. {{ref-uk}}</ref>), [[Бразылія|Бразыліі]] (ня менш за 17 тыс. носьбітаў), [[Славаччына|Славаччыне]] (11 тыс. чалавек, якія назвалі сваю мову ўкраінскай<ref name="slovakia1">[https://web.archive.org/web/20090726100339/http://www.mercator-research.eu/minority-languages/Language-Factsheets/minority-language-education-in-slovakia Мовы меншасьцяў у Славаччыне]. {{ref-en}}</ref> і 24 тыс. чалавек, якія назвалі сваёй мовай [[Русінская мова|русінскую]]<ref name="slovakia2">[https://web.archive.org/web/20091215072644/http://mfa.gov.ua/slovakia/en/2667.htm Сайт амбасады Ўкраіны ў Славаччыне]. {{ref-en}}</ref>) і іншых краінах.

Украінская мова займае па колькасьці яе носьбітаў, паводле розных крыніцаў, 25<ref name="top">[http://vistawide.com/languages/top_30_languages.htm 30 найбуйнейшых моў сьвету]. {{ref-en}}</ref> або, магчыма, 22 месца<ref name="second">[https://web.archive.org/web/20101210130620/http://langs.com.ua/movy/demogr.htm Мови світу за демографічною потужністю]. {{ref-uk}}</ref> у сьвеце. Яна таксама трэцяя<ref name="top"/> або другая<ref name="second"/> па распаўсюджанасьці сярод славянскіх моваў. Па розных ацэнках у сьвеце ў цэлым на ўкраінскай мове размаўляе ад 41 млн<ref name="Ethnologue"/> да 45 млн чалавек<ref name=mfa/>.

=== Украінская мова ў Інтэрнэце ===
{{Асноўны артыкул|{{нп|Укрнет||uk|Укрнет}}|{{нп|Інтэрнэт ва Украіне||uk|Інтернет в Україні}}}}
{{Глядзіце таксама|Украінская Вікіпэдыя}}
Па даных пошукавай сістэмы «[[Яндэкс]]», восеньню 2010 года найбольшая доля запытаў на ўкраінскай мове ў гэтай сістэме была ў [[Тарнопальская вобласьць|Тарнопальскай вобласьці]] — 33 %, найменшая — у [[Крым]]е — 3,7 %. Аднак расейскамоўнымі лічыліся тыя запыты, якія аднолькава пісаліся як на ўкраінскай, так і на расейскай мовах<ref>{{ref-uk}} {{Cite web | url = http://www.mukachevo.net/ua/blogs/view_post/516-українська-інтернет-статистика | title = Українська інтернет-статистика | archive-url = https://web.archive.org/web/20110522143534/http://www.mukachevo.net/ua/blogs/view_post/516-українська-інтернет-статистика | archive-date = 22 травня 2011}}</ref>.

Украінская таксама з’яўляецца адной з даступных моў у сэрвісе {{нп|Нейронны машынны пераклад|нейронавага машыннага перакладу|uk|Нейронний машинний переклад}} {{нп|DeepL||uk|DeepL Translator}}<ref>{{ref-en}} {{Cite web|title=DeepL learns Ukrainian|url=https://www.deepl.com/en/blog/deepl-learns-ukrainian}}</ref><ref>{{ref-uk}} {{Cite web|title=Онлайн-перекладач DeepL отримав підтримку української мови|url=https://ain.ua/2022/09/07/deepl-otrymav-pidtrymku-ukrayinskoyi-movy/|publisher={{нп|AIN.UA||uk|AIN.UA}}}}</ref>.

Паводле звестак рэсурсу w3techs.com, на 5 красавіка 2021 года ўкраінская мова займала 16 месца ў свеце па выкарыстаньні ў інтэрнэце<ref>{{Cite web|title=Usage Statistics and Market Share of Content Languages for Websites, April 2021|url=https://w3techs.com/technologies/overview/content_language|website=w3techs.com|access-date=2021-04-05|archive-date=17 серпня 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190817192928/https://w3techs.com/technologies/overview/content_language/all/}}</ref> і дэманстравала імклівы рост папулярнасці<ref>{{Cite web|title=Historical yearly trends in the usage statistics of content languages for websites, April 2021|url=https://w3techs.com/technologies/history_overview/content_language/ms/y|website=w3techs.com|access-date=2021-04-05}}</ref><ref>{{Cite web|title=Usage Statistics and Market Share of Ukrainian for Websites, April 2021|url=https://w3techs.com/technologies/details/cl-uk-|website=w3techs.com|access-date=2021-04-05}}</ref>.

Пасля пачатку [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|поўнамаштабнага расейскага уварваньня ва Ўкраіну]] выкарыстаньне ўкраінскай мовы ў сацсетках значна павялічылася<ref>{{Cite web|title="Радикальний прогрес". У соцмережах української стало набагато більше, – дослідження|url=https://texty.org.ua/fragments/111001/radykalnyj-prohres-u-socmerezhah-ukrayinskoyi-stalo-nabahato-bilshe-doslidzhennya/}}</ref>.

Станам на [[14 сьнежня]] [[2023]] года сайт платформы «Маніфест»<ref>{{Cite web|title=Платформа «Маніфест» створила відео про здобутки українського YouTube в 2020 році|url=https://ms.detector.media/trendi/post/26224/2020-12-18-platforma-manifest-stvoryla-video-pro-zdobutky-ukrainskogo-youtube-v-2020-rotsi/|publisher={{нп|Дэтэктар медыя||uk|Детектор медіа}}}}</ref> змяшчае больш за 11 тысяч украінамоўных [[YouTube]]-каналаў<ref>{{Cite web|title=Маніфест — рейтинг ютуб-каналів українською|url=https://manifest.in.ua/}}</ref>.

Станам на [[19 сьнежня]] [[2023]] года сайт «КУЛІ» (укр. ''Каталог української локалізації ігор'') змяшчае інфармацыю пра 1731 афіцыйную, 39 напаўафіцыйных і 415 {{нп|Аматарскі пераклад відэагульняў|неафіцыйных|uk|Аматорський переклад відеоігор}} украінскіх {{нп|Лакалізацыя відэагульняў|лакалізацый відэагульняў|uk|Локалізація відеоігор}}<ref>{{Cite web|title=Каталог української локалізації ігор (Головна сторінка)|url=https://kuli.com.ua/}}</ref>.

== Статус ==
Да 1990-х гадоў украінская мова больш за 350 год знаходзілася пад забаронай ці ў прыгнечаным становішчы, зазнала рэпрэсіі й ня мела паўнапраўнага дзяржаўнага статусу ў тых краінах, у склад якіх уваходзілі ўкраінскія землі{{Заўвага|У [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ад 1614 году, калі [[польская мова|польскай мовай]] замест кніжнай [[Старабеларуская мова|украінска-беларускай]] упершыню быў складзены [[Статуты ВКЛ|Літоўскі статут]], да часоў развалу [[СССР]], калі ўкраінскай мове быў нададзены статус афіцыйнай ва Ўкраіне.}}.

=== Ранейшыя часы ===
Украінская мова была дзяржаўнай ці рэгіянальнай, між іншым, у такіх дзяржавах і адміністрацыйных суб’ектах, як:
* [[Украінская Народная Рэспубліка]] (1917—1921)<ref>[https://web.archive.org/web/20140514071221/http://histua.com/knigi/istoriya-derzhavi-i-prava-ukraini-zaruba/zagalna-harakterstka-zakonodavstva-19171920-rr Заруба В. М. Історія держави і права України] {{ref-uk}}</ref>;
* [[Украінская дзяржава]] (1918);
* [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка]] (1918—1919)<ref>[http://www.hai-nyzhnyk.in.ua/doc2/1919%20%2802%29%2015.%20zakon%20pro%20movu.php Закон Української Національної Ради про уживання української мови у внутрішнім і зовнішнім урядуванні державних властей і урядів, публічних інституцій і державних підприємств у Західній області Української Народної Республіки] {{ref-uk}}</ref>;
* [[Кубанская Народная Рэспубліка]] (1918—1920);
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зялёны Клін|Зялёны Клін|uk|Зелений Клин}} (''Зялёная Ўкраіна'') (1918—1922);
:* З 1850 па 1918 год украінская (русінская) мова была краёвай мовай у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каралеўства Галіцыі і Ладамэрыі|Каралеўстве Галіцыі і Ладамэрыі|uk|Королівство Галичини та Володимирії}} ў складзе [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыны]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160305031713/http://radnuk.info/statti/250-istoriuaprava/15001-2011-01-21-04-10-07.html В.Я Марковський ПРАВОВИЙ СТАТУС УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ В АВСТРО-УГОРСЬКІЙ ІМПЕРІЇ] {{ref-uk}}</ref>;
:* З 1938 па 1939 год была афіцыйнай у аўтаномнай [[Падкарпацкая Русь|Падкарпацкай Рус́і]] (''Падкарпацкай Украіне'') у складзе [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]];
:* Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на падкантрольных [[Трэці Райх|Трэцяму Райху]] ўкраінскіх землях у складзе марыянэткавых і самаабвешчаных дзяржаўных утварэньняў<ref>[https://web.archive.org/web/20130502235755/http://exlibris.org.ua/distrikt/ Василь Офіцинський ДИСТРИКТ ГАЛИЧИНА (1941—1944)]{{ref-uk}}</ref>;
:* Ва [[УССР|Ўкраінскай ССР]] украінская мова афіцыйна выкарыстоўвалася з 1920 па 1989 год нароўні з расейскай, была дзяржаўнай мовай (1989—1991)<ref>[https://web.archive.org/web/20110522142649/http://www.ccu.gov.ua/doccatalog/document?id=9344 Рішення Конституційного Суду України] щодо застосування державної мови органами державної влади, органами місцевого самоврядування та використання її у навчальному процесі в навчальних закладах України {{ref-uk}}</ref>;
:* Афіцыйна выкарыстоўвалася Ўрадам УНР у выгнаньні (1920—1992);
:* З 1 па 5 чэрвеня 2006 году была рэгіянальнай у дзяржаўным саюзе [[Сэрбія і Чарнагорыя|Сэрбіі і Чарнагорыі]]<ref>[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/indepth/story/2006/04/060410_serbia_language.shtml З 1 червня українська — офіційна мова у Сербії]{{ref-uk}}</ref>.

=== Сучаснасьць ===
[[Файл:50 PMR 2000 ruble obverse.jpg|240пкс|міні|Надпіс украінскаю «''Придністровський Республіканський Банк''», грошы [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]]]]{{Глядзіце таксама|Закон Украіны «Пра забесьпячэньне функцыянаваньня ўкраінскай мовы як дзяржаўнай»}}
* [[Украіна]]

У адпаведнасьці з артыкулам 10 (Разьдзел I — «Агульныя палажэньні») [[Канстытуцыя|Канстытуцыі]] [[Украіна|Ўкраіны]]<ref>[http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=254%EA%2F96-%E2%F0 Конституція України]. {{ref-uk}}</ref>, украінская мова зьяўляецца адзінай [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай мовай]] Украіны.
* [[ПМР|Прыднястроўе]] (непрызнаная рэспубліка)
У адпаведнасьці з артыкулам 12 Канстытуцыі непрызнанай [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], украінская мова, нароўні з малдаўскай і расейскай, зьяўляецца адной з трох афіцыйных моў ПМР<ref name=Pr1 />.
* [[Расея]]
У выніку падзеяў [[крымскі крызіс (2014)|крымскага крызісу]] й наступнай [[расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|інтэрвэнцыі]] Расеі ва Ўкраіну 18 сакавіка Расеяй і самаабвешчанымі ўладамі паўвостраву Крым было зацьверджанае фактычнае далучэньне тэрыторыі паўвостраву Крым да Расеі. На месцы дэ-факта скасаванай [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспублікі Крым]] Украіны ўладамі Расеі было абвешчанае ўтварэньне [[Рэспубліка Крым|Рэспублікі Крым]], адной зь дзяржаўных моваў якой стала ўкраінская мова<ref name=federal/>. Севастопальская меская рада (не ўваходзіць у Аўтаномную Рэспубліку Крым) расейскімі ўладамі пераўтвораная ў места фэдэральнага значэньня Севастопаль, якое паводле Канстытуцыі Расейскай Фэдэрацыі ня можа ўстанаўліваць дзяржаўную мову.

За межамі Ўкраіны і Прыднястроўя статус украінскай мовы рэгулюе «Эўрапейская хартыя рэгіянальных моў»<ref name=autogenerated224 />.

''Статус рэгіянальнай мовы:''
* [[Румынія]]<ref name=autogenerated224 />
:* Жудэц ''Марамурэш''
:** 7 камунаў
:* Жудэц ''Сучава''
:** 3 камуны
:* Жудэц ''Караш-Сэвэрын''
:** 2 камуны
:* Жудэц ''Тыміш''
:** 2 камуны
* [[Малдова]]
:* [[Аўтаномнае тэрытарыяльнае ўтварэньне з асаблівым прававым статусам Прыднястроўе|АТУ Прыднястроўе]]<ref name='ATU' />
* [[Славаччына]]<ref name=autogenerated224 /><ref name = karpatnews /><ref>[http://www.zbierka.sk/sk/predpisy/184-1999-z-z.p-4824.pdf Predpis č. 184/1999 Z. z. Zákon o používaní jazykov národnostných menšín] {{ref-sl}}</ref>
:* 18 населеных пунктаў
:* 68 населеных пунктаў (русінская)
* [[Сэрбія]]<ref name=autogenerated224 />
:* [[Ваяводзіна|АК Ваяводзіна]] (русінская)<ref name = VOJVODINE>[http://dopuna.ingpro.rs/Aktuelni%20tekstovi/28259.htm Статут Аутономне Покрајине Војводине] {{ref-sr}}</ref>
* [[Польшча]]<ref name=autogenerated224 />
* [[Харватыя]]<ref name="UMUCH" />
* [[Босьнія і Герцагавіна]]<ref name=autogenerated224 />
''Мова нацменшасьці:''
* [[Чэхія]]<ref name="languages" />

=== Рэлігійныя ўстановы і цэрквы ===

==== Праваслаўныя цэрквы ====
Паводле артыкула 14 разьдзелу II «Памесны Сабор» Статуту аб кіраваньні [[Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату|Ўкраінскай праваслаўнай царквой Кіеўскага патрыярхату]] яе афіцыйнай мовай сабору і вядзеньня пратаколаў зьяўляецца ўкраінская мова<ref>[https://web.archive.org/web/20130528045643/http://cerkva.info/uk/statut.html СТАТУТ ПРО УПРАВЛІННЯ УКРАЇНСЬКОЇ ПРАВОСЛАВНОЇ ЦЕРКВИ КИЇВСЬКИЙ ПАТРІАРХАТ]{{ref-uk}}</ref>. Таксама ўкраінская выкарыстоўваецца як мова набажэнстваў, навучаньня, пропаведзяў, тэалягічнай і царкоўнай літаратуры<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/blog/~ydorosh/48366/ Патріарх Філарет: Київський Патріархат проти другої державної мови] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref>

З 1919 году ўкраінская мова нароўні з царкоўнаславянскай зьяўляецца мовай набажэнстваў ва {{артыкул у іншым разьдзеле|Украінская аўтакефальная праваслаўная царква|Ўкраінскай аўтакефальнай праваслаўнай царкве|uk|Українська автокефальна православна церква}}<ref>[http://blyzhchedoboga.com.ua/ukrayinska-avtokefalna-pravoslavna-tserkva/ Українська Автокефальна Православна Церква] — Ближче до Бога, грудень 8, 2011 {{ref-uk}}</ref>.

Украінская мова выкарыстоўваецца для правядзеньня набажэнстваў у некаторых парафіях ''Украінскае Праваслаўнае Царквы маскоўскага патрыярхату'', якая ўваходзіць у склад [[Расейская Праваслаўная Царква|Расейскай Праваслаўнай Царквы]] на правах самаўраднай царквы з правамі шырокай аўтаноміі<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/all_news/orthodox/uoc/51223/ В УПЦ (МП) готові перейти на українську мову Богослужінь] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref>.

Украінская мова нароўні з [[Ангельская мова|ангельскай]] выкарыстоўваецца ва ''Ўкраінскай праваслаўнай царкве Канады'', якая зьяўляецца самаўраднай царквой у складзе [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскай праваслаўнай царквы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130918092650/http://stsophiemontreal.org/missionCommittee/UkrainianBrochure.pdf Українська Православна Катедра Святої Софії] {{ref-uk}}</ref>

Украінскія супольнасьці [[Польская Праваслаўная Царква|Польскай Праваслаўнай Царквы]] ўжываюць украінскую мову ў чытаньні [[Біблія|Сьвятога Пісаньня]] і ў пропаведзі<ref>[https://web.archive.org/web/20140514123856/http://uaoc.net/2011/05/polska/ Польська православна церква стає … польськомовною] — Автокефалія {{ref-uk}}</ref>.

==== Ватыкан, Сьвяты Прастол і Каталіцкая Царква ====
Паводле першага пункту «Рашэньняў і пастаноў ухваленых Сынодам біскупаў ''Украінскае грэка-каталіцкай царквы'', які адбыўся ў [[Рым]]е ў дні з 24 верасьня па 8 кастрычніка 1939 году» Ўкраінская грэка-каталіцкая царква ў сваім набажэнстве выкарыстоўвае ўкраінскую мову, хоць яе афіцыйнай літургічнай мовай зьяўляецца царкоўна-славянская<ref>[http://risu.org.ua/ua/index/blog/~nykodym/40150/ Феномен літургійної мови] — Релігійно-інформаційна служба України {{ref-uk}}</ref>.

=== Міжнароднае тэле- і радыёвяшчаньне ===
Украінская мова выкарыстоўваецца шэрагам міжнародных дзяржаўных тэлеканалаў, сярод іх:

* Закарпацкая абласная дзяржаўная тэлерадыёкампанія «''Тиса-1''» — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 1968 годзе{{Заўвага|Тут і далей: вяшчае на ўкраінскай мове з моманту стварэньня (калі не ўказана асобна іншага).}}<ref>[https://web.archive.org/web/20130205041230/http://www.tysa1.tv/index.php/home/pro-telekanal-tysa-1 Про нас] — Тиса {{ref-uk}}</ref>.
* [[Голас Амэрыкі]] — амэрыканскі дзяржаўны тэлеканал, вяшчае на ўкраінскай мове з 1933 году<ref>[https://web.archive.org/web/20130308022403/http://ukrainian.voanews.com/info/about_us/1933.html Про нас] — Голос Америки {{ref-uk}}</ref>.
* [[УТР]] (Дзяржаўная тэлерадыёкампанія Сусьветная служба «''Українське телебачення і радіомовлення''») — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 2003 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20130421085026/http://www.utr.tv/channel.html Державна телерадіокомпанія "Всесвітня служба «Українське телебачення і радіомовлення»] {{ref-uk}}</ref>.
* [[Euronews]] — тэлеканал Эўрапейскага вяшчальнага саюзу, вядзе вяшчаньне на ўкраінскай мове з 2009 году<ref>[https://web.archive.org/web/20130315064827/http://ua.euronews.com/distribution/ Мовлення] — Euronews {{ref-uk}}</ref>.
* ''Перший Ukraine'' — украінскі дзяржаўны тэлеканал, заснаваны ў 2012 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20130415225009/http://firstua.com/uk/about Перший Ukraine. Про канал] {{ref-uk}}</ref>.

Таксама ўкраінскаю вядуць сваё вяшчаньне такія прыватныя міжнародныя тэлеканалы, як: [[Міжнародны славянскі канал]], ''Інтер +'', ''1+1 International''.

Украінскаю моваю вядзе радыёвяшчаньня шэраг дзяржаўных міжнародных радыёстанцыяў, сярод якіх:

* ''Радыё Ватыкан'' — дзяржаўнае радыё Ватыкану, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1939 году<ref name = RadioHist>[https://archive.is/20120707114731/daa-dxer.narod.ru/history.htm МІЖНАРОДНЕ РАДІОМОВЛЕННЯ УКРАЇНСЬКОЮ МОВОЮ. З ІСТОРІЇ]{{ref-uk}}</ref><ref name = RadioStat>[https://archive.is/20130407011133/daa-dxer.narod.ru/stations.htm МІЖНАРОДНЕ РАДІОМОВЛЕННЯ УКРАЇНСЬКОЮ МОВОЮ. РАДІОСТАНЦІЇ] {{ref-uk}}</ref>.
* ''Сусьветная служба Радыё Румынія'' — дзяржаўнае радыё Румыніі, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1941 году (рэгулярныя перадачы з 1994 году)<ref name = RadioHist/><ref>[https://web.archive.org/web/20120617115219/http://www.rri.ro/cat.shtml?lang=12&sec=111 Частоти] — Всесвітня служба Радіо Румунія {{ref-uk}}</ref>.
* ''Радыё Прыднястроўя'' — дзяржаўнае радыё непрызнанай [[Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], створанае ў 1991 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20170702235429/http://www.radiopmr.org/ Радио Приднестровья]{{ref-ru}}</ref>.
* ''Польскае радыё для замежжа'' — дзяржаўнае радыё Польшчы, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 1992 году<ref name = RadioHist/><ref>[https://web.archive.org/web/20150222045206/http://www.polradio.pl/5/34/Artykul/84769 Polskie Radio dla Zagranicy] {{ref-pl}}</ref>.
* ''[[Голас Расеі]]'' — дзяржаўнае радыё Расеі, вядзе радыёвяшчаньне на ўкраінскай мове з 2003 году (праграма «Мая Ўкраіна» Нацыянальнага радыё Ўкраіны, уласнае вяшчаньне з 2009 году)<ref name = RadioHist/><ref name = RadioStat/>.
* ''Міжнароднае радыё Кітаю'' — дзяржаўнае радыё [[КНР]], украінскамоўны сайт быў запушчаны ў 2008 годзе<ref name = RadioStat/>.

Таксама ўкраінскаю моваю вядуць міжнароднае радыёвяшчаньне прыватныя радыёстанцыі, такія як: [[Радыё Свабода]], ''[[Транссусьветнае радыё]] — Украіна'', ''Голас Бібліі'', ''Радыё Тэос'', ''Адвэнтысцкае сусьветнае радыё — Голас Надзеі''.

== Глядзіце таксама ==
* [[Вуграруская мова]]
* [[Мовы Ўкраіны]]
* [[Русінская мова]]
* [[Сьпіс Сўодэша для падляскае, беларускае і ўкраінскае моваў]]
* [[Сьпіс Сўодэша для славянскіх моваў]]
* [[Пераклады Бібліі на ўкраінскую мову]]
* [[Закон Украіны «Пра забесьпячэньне функцыянаваньня ўкраінскай мовы як дзяржаўнай»]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|3}}

== Літаратура ==
* Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор ''В. Кубійович''. — Париж; Нью-Йорк: Молоде життя, 1954—1989.{{ref-uk}}
* Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. {{ISBN|966-7492-07-9}}{{ref-uk}}
* Словник української мови в 11-ти т. — К.: Наукова думка, 1970—1980.{{ref-uk}}
* Словник української мови. У 20-ти т. / Український мовно-інформаційний фонд НАН України; за ред. ''В. М. Русанівського''. — Київ: Наукова думка, 2010. — Т.1. А — Б. — 911 с.{{ref-uk}}
* Український орфографічний словник: понад 175 тис. слів / уклали: ''В. В. Чумак'' [та ін.]; за ред. ''В. Г. Скляренка''. — Вид. 9-е, переробл. і доповн. — Київ: Дніпро, 2009. — 1011 с — (Словники України). — {{ISBN|978-966-507-260-7}}{{ref-uk}}
* Етимологічний словник української мови: В 7 т. / АН УРСР. Ін-т мовознавства ім. О. О. Потебні; Редкол. ''О. С. Мельничук'' (головний ред.) та ін. — К.: Наук. думка, 1982.{{ref-uk}}
* Фразеологічний словник української мови у 2-х т.- К.:Наук. думка, 1993.{{ref-uk}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Interwiki|uk|ўкраінскай|}}
{{Вікікнігі|Украінская мова}}
{{Commons}}
* {{YouTube|vnDt3Uly2RI|logo=1|Так буде українською}}
* [http://sum.in.ua/ Тлумачальны «Слоўнік украінскай мовы» ў 11 т. (1970—1980)] {{ref-uk}}
* [http://www.ulif.org.ua/dictua/ «Слоўнікі Ўкраіны on-line»: граматычны слоўнік, слоўнікі сынонімаў, антонімаў, фразэалёгіі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-uk}}
* [https://web.archive.org/web/20230708125343/https://www.internetpolyglot.com/russian/lessons-uk-ru Урокі ўкраінскай мовы на Інтэрнэт Паліглоце ] {{ref-ru}}
* {{Спасылка|url=http://franklang.ru/44/index.php?option=com_content&view=category&id=31&Itemid=57|загаловак=Матэрыялы для засваеньня ўкраінскай мовы|копія=http://web.archive.org/web/20130522082321/http://franklang.ru/44/index.php?option=com_content&view=category&id=31&Itemid=57|мова=ru}}
* [https://web.archive.org/web/20130713144227/http://lcorp.ulif.org.ua/dictua/ Украінскі лінгвістычны партал] {{ref-uk}}
* [http://litmisto.org.ua/?page_id=6961 Сучасная ўкраінская літаратурная мова] {{ref-uk}}

{{Славянскія мовы}}
{{Афіцыйныя мовы ў Расеі}}

{{Абраны артыкул}}

[[Катэгорыя:Украінская мова| ]]