Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ісус Хрыстос

{{не блытаць|Езус (кельцкая міфалогія)|Езусам (Эзусам)|боствам кельцкай міфалогіі}}
{{Картка:Асоба
|імя                 = Ісус Хрыстос 
|арыгінал_імя        = ישו
|партрэт             = Spas vsederzhitel sinay.jpg
|памер               = 180px
|подпіс              = 
|апісанне            = Хрыстос Пантакратар (адна з найстаражытнейшых ікон Хрыста, [[VI ст.]], [[Манастыр Святой Кацярыны|манастыр Св. Кацярыны]], [[Сінайскі паўвостраў|паўвостраў Сінай]])
|імя пры нараджэнні  = יֵשׁוּ
|род дзейнасці       = 
|дата нараджэння     = [[12 да н.э.|12]]—[[4 да н.э.|4]] гг. да н.э.
|месца нараджэння    = [[Віфлеем]], [[Іўдзея]]
|грамадзянства       = 
|падданства          = 
|дата смерці         = [[26]]—[[36]] н.э.
|месца смерці        = [[Іерусалім]], Іўдзея
|бацька              = 
|маці                = [[Дзева Марыя]]
|муж                 = 
|жонка               = 
|дзеці               = 
|узнагароды і прэміі = 
|сайт                = 
|Commons             = Jesus Christ
|Rodovid             = 
}}
{{Хрысціянства}}
'''Ісу́с Хрысто́с, Е́зус Хры́стус''' ({{lang-he|ישו}}, {{lang-grc|Ἰησοῦς Χριστός}}, {{lang-la|Iesus Christus}}, каля [[4 да н.э.|4 г. да н.э.]] — каля [[30|30 г. н.э.]]<ref name="БелЭн">{{Крыніцы/БелЭн|17|Хрыстос||67}}</ref>) — цэнтральная постаць [[хрысціянства]]<ref name=religionstat>{{cite news |title=Study: Christian population shifts from Europe |author=Zoll, Rachel |url=http://www.guardian.co.uk/world/feedarticle/10003271|newspaper=The Guardian |date=December 19, 2011 }}</ref>, Богачалавек, большасць хрысціянскіх дэнамінацый лічыць Яго '''Бо́жым Сы́нам''', у Якім спалучаны Боская (як Бог-Сын ён — другая асоба [[Тройца|Тройцы]]) і чалавечая (народжаны ад [[Багародзіца|Марыі]]) прыроды<ref name="Культ">Ісус Хрыстос // {{Крыніцы/Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік}}</ref>. Паводле [[Новы Запавет|Новага Запавету]], добраахвотна прыняў пакутніцкую смерць, каб выкупіць людскія грахі<ref name="СкТв">{{крыніцы/СкарынаТв|129—130}}</ref>. Адсюль розныя эпітэты і імёны Ісуса Хрыста — [[Збавіцель]], [[Сын Чалавечы (хрысціянства)|Сын Чалавечы]], [[Сын Божы]] і інш.<ref name="Культ"/>

Хрысціянская царква лічыць Ісуса Хрыста заснавальнікам свайго веравызнання<ref name="БелЭн"/>. Апісанне жыцця і вучэння Ісуса выкладзена ў тэкстах кананічных [[Евангелле|Евангелляў]] ад [[Матфей (евангеліст)|Мацвея]], [[Марк (евангеліст)|Марка]], [[Лука (евангеліст)|Лукі]] і [[Ян (апостал)|Яна]]. Паводле [[Біблія|Бібліі]], Ісус нарадзіўся ў [[Палесціна|палесцінскім]] горадзе [[Віфлеем]]е ў часы валадарства рымскага імператара [[Аўгуст]]а, ва ўзросце каля 30 гадоў сабраў вакол сябе [[Дванаццаць апосталаў|12 вучняў-апосталаў]], з якімі хадзіў па Палесціне, прапаведуючы Сваё вучэнне<ref>James D. G. Dunn, ''The Oral Gospel Tradition'', Wm. B. Eerdmans Publishing, 2013. [http://www.google.de/search?tbm=bks&hl=en&q=+%22teachers+in+the+earliest+communities51+is+best+explained+by+the+communities%27+reliance+on+them+as+repositories+of+community+tradition.52+This+in+turn+suggests+that+the+teachers+would+be+responsible+for+a+body+of+teaching%2C+presumably+what+Luke+refers+to+as+the+apostles+teaching%22#hl=en&q=%22Second+Temple+Iudaism%22+%22was+predominantly+an+oral+society%22+-Judaism&tbm=bks pp 290—291]</ref> і [[Цуды Ісуса Хрыста|творачы цуды]] (уваскрэсенне памерлых, [[Хаджэнне па вадзе Ісуса Хрыста|хаджэнне па вадзе]], [[Насычэнне мноства людзей|насычэнне тысяч людзей пяццю хлябамі]], [[Выгнанне бесаў з Герасінскага беснаватага|лячэнне псіхічнахворых]] і інш.<ref name="Культ"/>).<ref name="СкТв"/> У [[Іерусалім]]е Яго вучань [[Іуда Іскарыёт|Іуда]] прадаў свайго настаўніка за [[Трыццаць срэбранікаў|30 сярэбранікаў]]. Ісус быў асуджаны рымскім намеснікам [[Понцій Пілат|Понціем Пілатам]] на пакаранне смерцю{{sfn|Levine|2006|p=4}}, распяты на крыжы і пахаваны. Аднак, як сцвярджаецца ў [[Біблія|Бібліі]], на трэці дзень [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|Ён уваскрэс]] і [[Узнясенне Ісуса Хрыста|ўзнёсся на неба]]. Многія з дэталей біяграфіі Хрыста лічацца прадказанымі ў [[Стары запавет|Старым запавеце]], дзякуючы чаму ствараецца пераемная сувязь паміж Старым і [[Новы Запавет|Новым]] Запаветамі<ref name="БелЭн"/>.

[[Хрысціянства|Хрысціяне]] лічаць Ісуса доўгачаканым Месіяй [[Стары Запавет|Старога Запавету]]<ref>{{cite book |title= Christianity: A Very Short Introduction|edition= |last= Woodhead|first= Linda |year= 2004|publisher= Oxford University Press |location= Oxford|isbn= |pages= n.p.}}</ref>. Большасць хрысціян верыць, што Ісус быў зачаты ад [[Святы Дух|Духа Святога]], нарадзіўся ад [[Дзева Марыя|Дзевы]], тварыў цуды, заснаваў [[Хрысціянства|Царкву]], [[Распяцце Ісуса|памёр на крыжы]] ахвярна для дасягнення адкуплення, [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|уваскрос з мёртвых]] і [[Узнясенне Ісуса Хрыста|ўзнёсся на неба]], адкуль [[Другое прышэсце|Ён вернецца]]{{sfn|Grudem|1994|pp=568–603}}. Большасць хрысціян пакланяецца Ісусу як увасабленню Бога-Сына і Другой Асобы [[Тройца|Святой Тройцы]], некаторыя хрысціянскія групы цалкам або часткова [[Антытрынітарыі|аспрэчваюць трынітарызм]] як не біблейскае вучэнне.

У [[іслам]]е Ісус (звычайна транслітэруюцца як ''Іса'') лічыцца адным з важных [[прарокі ў ісламе|прарокаў Бога]]. Для мусульман Ісус прыносіць Пісанне, ён — прадукт беззаганнага зачацця, але не ахвяра распяцця. [[Іўдаізм]] адпрэчвае веру, што Ісус быў доўгачаканым Месіяй, сцвярджаючы, што Ён не выканаў месіянскіх прароцтваў у [[Танах]]у. Пісанне [[бахаі|бахаяў]] амаль ніколі не спасылаецца на Ісуса як Месію, але называе яго Богаяўленнем<ref name="stockman">{{cite journal | title = Jesus Christ in the Bahá'í Writings | first = Robert | last = Stockman | journal = Bahá'í Studies Review | volume = 2 | issue = 1 | year = 1992 | url = http://bahai-library.com/stockman_jesus_bahai_writings}}</ref>. Некаторыя даследчыкі, асабліва ў [[XIX ст.]], адмаўлялі само існаванне Ісуса Хрыста, цяпер большасць вучоных прызнаюць гістарычнасць Хрыста<ref name="БелЭн"/>.

== Этымалогія імя ==
Сучаснае імя «Ісус» з’яўляецца транслітарацыяй з шэрагу старадаўніх моў: з [[лацінская мова|лацінскай]] Iesus, [[грэчаская мова|грэчаскай]] Ἰησοῦς (Iesous)<ref name="CE name">{{cite book| title=Origin of the Name of Jesus Christ | first= Anthony J. |last= Maas}}</ref>, з элінізаванай [[арамейская мова|арамейскай]] ([[іўрыт]]а) ישו (Yēšûă). У [[Каран]]е імя Ісус падаецца як عيسى (''Іса'')<ref name="Jennings">[http://dukhrana.com/lexicon/word.php?adr=2:9575&font=Estrangelo+Edessa Jennings]</ref><ref>{{cite book
 | title =Wycliffe Bible Dictionary
 | publisher =Hendrickson Publishers
 | year =1975
 | location =entry HEBREW LANGUAGE}}</ref><ref name=EhrmanDid29>{{cite book|last=Ehrman|first=Bart D.|title=Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth|year=2012|publisher=HarperOne|page=29|isbn=978-0-06-208994-6 |url =http://books.google.com/?id=hf5Rj8EtsPkC&printsec=frontcover&dq=did+jesus+exist+bart+ehrman#v=snippet&q=%22nearly%20anyone%20who%20lived%20in%20the%20first%20century%22&f=false}}</ref><ref>{{cite web|title=Joshua|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/joshua|publisher=Merriam-Webster|accessdate=August 4, 2013}}</ref>.
[[Файл:Yeshua (cropped).PNG|злева|thumb|Йешуа (Ісус)]]
Этымалогія назвы Ісуса ў кантэксце [[Новы Запавет|Новага Запавету]] звычайна падаецца як «''Гасподзь выратоўвае''» ці «''[[Яхве]] ёсць выратаванне''»{{sfn|France|2007|p=53}}. Імя Ісус шырока ўжывалася ў [[Іўдзея|Іўдзеі]] ў час нараджэння Ісуса<ref>{{cite book|publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-23433-1 |title=Matthew |first=Douglas |last=Hare |year=2009 |page=11}}</ref>. У I ст. н. э. гісторык [[Іосіф Флавій]] называе па меншай меры 20 розных людзей з імем Ісус<ref>{{cite book| first= Cleon |last=Rogers |title=Topical Josephus |publisher= Zondervan |year=1999 |page= 12 |url=http://books.google.com/books?id=zo44-XeRBg4C&pg=PA12#v=onepage&q&f=false| isbn= 9780310230175}}</ref>{{sfn|Eddy|Boyd|2007|p=129}}. Імя Ісус таксама выкарыстоўвалася за межамі Іўдзеі.

У Новым Запавеце, у [[Евангелле паводле Лукі|Евангеллі паводле Лукі]] 1:26-33, [[Анёл]] [[Гаўрыіл (архангел)|Гаўрыіл]] паведамляе [[Дзева Марыя|Марыі]], што тая павінна даць свайму дзіцяці імя «Ісус», і ў [[Евангелле паводле Мацвея|Евангеллі паводле Мацвея]] 1:21 Анёл кажа [[Іосіф Абручнік|Іосіфу]], каб той назваў дзіця «Ісус». У Евангеллі паводле Мацвея 1:21 запісана: «''Вы павінны даць яму імя Ісус, бо Ён уратуе людзей Сваіх ад грахоў іх''».

Слова «'''''Хрыстос'''''» прыйшло ад грэчаскага Χριστός (''Хрыстос''), што азначае «памазаннік»<ref name="CE name"/><ref>{{cite book|last=Heil|first=John P.|title=Philippians: Let Us Rejoice in Being Conformed to Christ|year=2010|publisher=Society of Biblical Lit|isbn=978-1-58983-482-8|page=66|url=http://books.google.com/books?id=i4u42_PsPNsC&pg=PA66#v=onepage&q&f=false}}</ref>. Гэта слова — пераклад з яўрэйскага מָשִׁיחַ (''Машыях''), што транслітаруецца як «Месія»<ref>{{cite book|last=Gwynn|first=Murl E.|title=Conflict: Christianity's Love Vs. Islam's Submission|year=2011|publisher=iUniverse|isbn=978-1-4620-3484-0|page=92|url=http://books.google.com/books?id=7CGw_j-noWkC&pg=PA92#v=onepage&q&f=false}}</ref>{{sfn|Vine|1940|pp=274–275}}. У версіі [[Септуагінта|Септуагінты]], напісанай больш за стагоддзе да нараджэння Ісуса, слова «Хрыстос» (Χριστός) ужывалася для перакладу яўрэйскага слова «Месія» (מָשִׁיחַ) на грэчаскую мову. У Евангеллі паводле Мацвея 16:16, [[апосталы|апостал]] [[Пётр (апостал)|Пётр]] называе Ісуса Хрыстом («''Ты Хрыстос''»), гэта значыць, Месіем. Пасля напісання Новага Запавету слова «Хрыстос» стала выкарыстоўвацца як частка суцэльнага імя — «Ісус Хрыстос», хоць першапачаткова гэта быў тытул («Ісус Памазаннік»){{sfn|Pannenberg|1968|pp=30–31}}<ref>{{cite book|title=Theology of the New Testament| first=Rudolf K.|last= Bultmann |year=2007 |isbn= 1-932792-93-7 |page= 80 |publisher=Baylor University Press}}</ref>. У сваю чаргу, слова «''хрысціянін''» (што азначае «''той, хто абавязаны вернасцю чалавеку Хрысту''» ці проста «''паслядоўнік Хрыста''») выкарыстоўвалася ўжо з першага стагоддзя{{sfn|Mills|Bullard|1998|p=[http://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&lpg=PA142&pg=PA142#v=onepage&q=142%20allegiance&f=false 142]}}<ref>{{cite web|url=http://studybible.info/strongs/G5546 |title= G5546 Χριστιανός |publisher= Strong's Greek Lexicon |accessdate=July 22, 2013}}</ref>.

== Крыніцы інфармацыі ==
[[Файл:P52 recto.jpg|thumb|right|[[Папірус P52]] лічыцца самым старым тэкстам з фрагментам [[Евангелле паводле Яна|Евангелля ад Яна]], ён датуецца каля 125 г.]]
Чатыры [[кананічныя Евангеллі]] ([[Евангелле паводле Матфея|ад Матфея]], [[Евангелле паводле Марка|ад Марка]], [[Евангелле паводле Лукі|ад Лукі]] і [[Евангелле паводле Яна|ад Яна]]) з’яўляюцца асноўнымі крыніцамі біяграфіі Ісуса<ref>{{cite book|last1=Harding|first1=Mark|title=Early Christian Life and Thought in Social Context: A Reader|date=2010|publisher=[[A & C Black]]|pages=166-168|url=https://books.google.com.au/books?id=10yvAwAAQBAJ&pg=PA166|accessdate=27 лютага 2015}}</ref><ref>{{cite book|last1=Stanton|first1=Graham|author-link=Graham Stanton|title=The Gospels and Jesus|date=2002|publisher=[[Oxford University Press]]|pages=14-18|url=https://books.google.com.au/books?id=K6K8My855lkC&pg=PA14|accessdate=27 лютага 2015}}</ref>. Іншыя часткі [[Новы Запавет|Новага Запавету]], такія як [[Лісты апостала Паўла|лісты Паўла]] і [[Дзеянні апосталаў]], таксама ўключаюць у сябе спасылкі на ключавыя эпізоды жыцця Ісуса{{sfn|Blomberg|2009|pp=441–442}}<ref name=Fahlbusch52 />{{sfn|Evans|2003|pp=465–477}}<ref name="Bruce1988">{{cite book|title=The Book of the Acts|url=https://archive.org/details/bookofacts00bruc|first=Frederick F.|last= Bruce|year= 1988| isbn= 978-0-8028-2505-6 |page= [https://archive.org/details/bookofacts00bruc/page/362 362] |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref>{{sfn|Rausch|2003|p=77}}.

Першым, як лічыцца, было напісана Евангелле ад Марка (каля 60-75 н.э.), затым Евангелле ад Матфея (65-85 н.э.) і Евангелле ад Лукі (65-95 г. н.э.), апошняе — Евангелле ад Яна (75-100 г. н.э.)<ref>{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=l2sloGWzzV8C&pg=PA58#v=onepage&q&f=false | title=Can We Trust the Gospels?: Investigating the Reliability of Matthew, Mark, Luke, and John | publisher=Crossway | year=2007 | page=58 | isbn=978-1-4335-1978-9 |first= Mark D. |last= Roberts}}</ref>. Першыя тры Евангеллі вядомыя як [[Сінаптычныя Евангеллі]], ад грэцкага σύν («''агульны''») і ὄψις (opsis «''выгляд''»), яны падобныя ў змесце, апавяданні, мове і структуры<ref name= Synoptic>{{cite book|title=New Testament Theology|first=Paul |last=Haffner|year=2008 |isbn= 978-88-902268-0-9 |page= 135}}</ref><ref name=Synoptic2>{{cite book|title=A Guide to the Gospels|first=W. Graham|last= Scroggie |year=1995 |isbn= 978-0-8254-9571-7 |page= 128 |publisher=Kregel Publications}}</ref>. На думку большасці даследчыкаў, Сінаптычныя Евангеллі з’яўляюцца асноўнымі крыніцамі гістарычнай інфармацыі пра Ісуса{{sfn|Sanders|1993|p=73}}.

Некаторыя раннія хрысціянскія і гнастычная групы мелі ўласныя апісанні жыцця і вучэння Ісуса, якія не ўвайшлі ў [[Новы Запавет]]. Найбольш вядомыя з іх: [[Евангелле паводле Фамы|Евангелле ад Фамы]], [[Евангелле паводле Пятра|Евангелле ад Пятра]], [[Апакрыфічны ліст Якава]], а таксама многія [[Евангельскія апокрыфы|іншыя апокрыфы]]. Большасць навукоўцаў лічаць гэтыя творы напісанымі значна пазней і менш надзейнымі крыніцамі, чым кананічныя Евангеллі{{sfn|Brown|1997|pp=835–840}}{{sfn|Chilton|Evans|1998|p= 482}}.

== Жыццё Ісуса паводле апавядання Новага Запавету ==

=== Генеалогія і нараджэнне ===
{{Жыццё Ісуса Хрыста}}
{{Main|Генеалогія Ісуса|Нараджэнне Ісуса}}
Дадзеныя па генеалогіі і нараджэнні Ісуса ў Новым Запавеце запісаны толькі ў [[Евангелле паводле Лукі|Евангеллі паводле Лукі]] і ў [[Евангелле паводле Мацвея|Евангеллі паводле Мацвея]]. Усе існуючыя дакументы па-за межамі Новага Запавету, якія з’яўляюцца больш ці менш сучаснымі з Ісусам і Евангеллямі, не праліваюць святло на іншыя біяграфічныя аспекты Яго жыцця; таму гэтыя два Евангеллі застаюцца асноўнымі крыніцамі інфармацыі аб генеалогіі і нараджэнні Хрыста{{sfn|Sanders|1993|p=3}}.
[[Файл:Gerard van Honthorst 001.jpg|thumb|злева|«Пакланенне пастухоў», [[Герыт ван Хонтхорст]], 1622]]
У [[Евангелле паводле Мацвея|Мацвея]] радавод Ісуса пачынаецца ўжо з 1-га верша, у якім Ісус называецца «''Сынам Давідавым''», што паказвае на Яго Месіянскую годнасць; у той час як генеалогія ў [[Евангелле паводле Лукі|Лукі]] прызвана паказаць Богасыноўства Ісуса і разглядаецца ў раздзеле 3, пасля [[Хрышчэнне Ісуса|Хрышчэння Ісуса]] (Лукі 3:22), калі голас з нябёсаў вызначае Ісуса як Сына Божага<ref name="Правен"/>. Лука прасочвае радавод Ісуса праз [[Адам]]а да Бога<ref name=MaryBrown >{{cite book|title=Mary in the New Testament|first= Raymond E.|last= Brown|year= 1978 |isbn=978-0-8091-2168-7 |page= 163 |url=http://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC&pg=PA163#v=onepage&q&f=false |publisher=Paulist Press }}</ref>.

Божае нараджэнне з’яўляецца прыкметнай падзеяй у Евангеллі паводле Лукі. Ёй прысвечана больш за 10 % тэксту, што ў тры разы перавышае даўжыню апавядання пра Раство ў Евангеллі паводле Мацвея{{sfn|Boring|Craddock|2004|page=177}}. Лука апавядае ў асноўным пра падзеі да нараджэння Ісуса і факусуе ўвагу на [[Дзева Марыя|Марыі]], у той час як Мацвей разглядае ў асноўным падзеі пасля нараджэння Ісуса і надае больш увагі [[Іосіф Абручнік|Іосіфу]]{{sfn|Mills|Bullard|1998|p=556}}<ref name="marsh37">{{cite book |title=Jesus and the Gospels |last=Marsh |first= Clive |author2=Moyise, Steve |year=2006 |isbn=978-0-567-04073-2 |page=37 |publisher=Clark International |url=http://books.google.com/books?id=ecHpPzDLkhcC&pg=PA37#v=onepage&q&f=false }}</ref>{{sfn|Morris|1992|page=26}}. Па тэкстах Лукі і Мацвея, Ісус нарадзіўся, калі Іосіф і Марыя, яго нявеста, знаходзіліся ў [[Віфлеем]]е. Абодва апавяданні падтрымліваюць [[Бязгрэшнае зачацце Ісуса Хрыста|дактрыну аб бязгрэшным зачацці]], згодна з якой Ісус быў зачаты цудоўным чынам ва ўлонні маці ад [[Святы Дух|Святога Духа]], калі Яго маці была яшчэ нявінніцай<ref name=Jeffrey>{{cite book |title=A Dictionary of biblical tradition in English literature |last=Jeffrey|first= David L. |year=1992 |isbn=978-0-85244-224-1 |pages=538–540 |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing |url=http://books.google.com/?id=7R0IGTSvIVIC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=30–37}}<ref>{{cite book |title=Who's Who in the New Testament |url=https://archive.org/details/whoswhonewtestam00brow |last=Brownrigg |first= Ronald |year=2002 |isbn=978-0-415-26036-7 |pages=[https://archive.org/details/whoswhonewtestam00brow/page/96 96]–100 |publisher=Taylor & Francis}}</ref>.

У Евангеллі паводле Лукі 1:31-38 Марыя даведваецца ад [[Гаўрыіл (архангел)|архангела Гаўрыіла]], што яна зачне і народзіць дзіця з імем Ісус праз дзеянне Святога Духа<ref name="marsh37"/><ref name=Jeffrey/>. Пасля сваіх заручын з Марыяй Іосіф турбуецца (Матф. 1:19-20), таму што Марыя цяжарная, але ў першым з [[Сны Іосіфа|трох сноў Іосіфа]] анёл запэўнівае яго не баяцца прыняць Марыю ў жонкі, таму што яе дзіця было зачата ад Духа Святога<ref name=Talbert>{{cite book|title=Matthew|first= Charles H.|last= Talbert |year=2010 |isbn= 978-0-8010-3192-2|publisher=Baker Academic |url=http://books.google.com/?id=tbmoR2j0-sgC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|pages=29–30}}</ref>. Калі надышоў час нарадзіць, Марыя разам з Іосіфам былі вымушаны зрабіць вандроўку з [[Назарэт]]а, бацькоўскага дома Іосіфа, у Віфлеем, каб зарэгістравацца падчас [[перапіс Квірынія|перапісу Квірынія]], зробленага па загадзе [[Спіс рымскіх імператараў|імператара]] [[Актавіян Аўгуст|Аўгуста]]. Такім чынам споўнілася прароцтва, запісанае ў Міх. 5:2<ref name="Правен"/>. У Лук. 2:1-7 апавядаецца, што Марыя, нарадзіўшы Ісуса і не знайшоўшы месца ў гасцініцы, памясціла нованароджанага ў яслях. Анел з’явіўся пастухам і паведаміў ім пра цудоўную падзею, а таксама накіраваў іх павіншаваць Дзіця (Лук. 2:22). Пасля прадстаўлення Ісуса ў [[Іерусалімскі Храм|храме]] Іосіф і Марыя вярнуліся дадому<ref name="marsh37"/><ref name=Jeffrey/>.

[[Тры цары|Мудрацы]] ці вешчуны, даведаўшыся пра нараджэнне Ісуса праз святло [[Віфлеемская зорка|Віфлеемскай зоркі]], прынеслі падарункі для нованароджанага [[INRI|Цара Іўдзейскага]]. Цар [[Ірад Вялікі|Ірад]], які даведаўся пра нараджэнне Ісуса ад вешчуноў, загадаў [[Забойства немаўлят|забіць усіх немаўлят у Віфлееме]]. Але ў сне Анёл папярэдзіў Іосіфа, і той разам з сям’ёй [[Уцёкі ў Егіпет|уцёк у Егіпет]], пасля смерці Ірада ўсе разам вярнуліся і пасяліліся ў Назарэце<ref name=Talbert/><ref name="Harris Matthew">{{cite book|last=Harris|first= Stephen L.|title= Understanding the Bible|url=https://archive.org/details/understandingbib0000harr_w2l8|publisher= Mayfield|year= 1985|pages= [https://archive.org/details/understandingbib0000harr_w2l8/page/272 272]–85 |isbn=978-0-07-296548-3}}</ref><ref>{{cite book|last=Schnackenburg |first= Rudolf |title=The Gospel of Matthew|year=2002| isbn= 978-0-8028-4438-5 |publisher=Wm.B. Eerdmans Publishing |url=http://books.google.com/books?id=pvR39Z9O01kC&pg=PA9#v=onepage&q&f=false|pages=9–11}}</ref>.

=== Маленства і прафесія ===
[[Файл:Brooklyn Museum - Jesus Found in the Temple (Jesus retrouvé dans le temple) - James Tissot - overall.jpg|thumb|right|[[Джэймс Цісо]]. Дванаццацігадовага Ісуса [[Адшуканне ў храме|знаходзяць у храме]]]]
У абодвух Евангеллях пазначана, што дзяцінства Ісуса прайшло ў горадзе Назарэце ў [[Галілея|Галілеі]]. Імя Іосіфа, мужа Марыі, прысутнічае ў апісаннях дзяцінства, але знікае ў далейшым<ref>{{cite book|title=Saint Joseph: His Life and His Role in the Church Today|url=https://archive.org/details/saintjosephhisli0000perr|first=Louise B.|last= Perrotta|year= 2000 |isbn= 978-0-87973-573-9 |pages= [https://archive.org/details/saintjosephhisli0000perr/page/21 21], 110–112 |publisher=Our Sunday Visitor Publishing }}</ref>. У Лк. 2:40-51 апісаны эпізод з дзяцінства Хрыста, калі Іосіф разам з Марыяй і Ісусам, калі таму было 12 год, выправіліся ў Іерусалім з нагоды свята. Паколькі ў горадзе было шмат пілігрымаў, то дзіця згубілася, бацькі толькі на трэці дзень [[Адшуканне ў храме|змаглі адшукаць Ісуса ў храме]], дзе Ён вучыў святароў, выклікаючы здзіўленне апошніх. Гэта адзіны выпадак з дзяцінства Ісуса, пра які паведамляецца ў Новым Запавеце<ref name="БолСл">Большой библейский словарь</ref>; агулам жа пра дзяцінства Ісуса сказана вельмі сціпла: «''А Дзіця расло і ўмацоўвалася Духам''».

У Марка 6:3 Ісус названы тэктонам ({{lang-el|τέκτων}}), што ў перакладзе значыць «цясляр». Матф. 13:55 паведамляе, што Ён быў сынам тэктона{{sfn|Vine|1940|p=170}}. Слова «тэктон» традыцыйна перакладаецца як «цясляр», але можа азначаць вырабнікоў аб’ектаў з розных матэрыялаў, нават будаўнікоў<ref>{{cite book|last1=Liddell|first1=Henry G.|last2=Scott|first2=Robert|title=An Intermediate Greek–English Lexicon: The Seventh Edition of Liddell and Scott's Greek–English Lexicon |publisher=Clarendon Press|year=1889|page=797}}</ref>{{sfn|Dickson|2008| pp= 68–69}}.

Акрамя Новага Запавету, традыцыйна прафесію Ісуса звязваюць з дрэваапрацоўкай у традыцыях 1-га і 2-га стагоддзя; і [[Іўсцін Мучанік]] (пам. каля [[165]]) пісаў, што Ісус рабіў ёрмы і плугі<ref>{{cite book|last=Fiensy |first= David |title=Jesus the Galilean| publisher=Gorgias Press|year= 2007|isbn= 978-1-59333-313-3 |pages= 68–69}}</ref>. У Евангеллях сказана, што Ісус добра ведаў [[Тора|Тору]]<ref>Дуриц К. Год, который изменил мир. Год смерти Христа, с. 109</ref>: мог чытаць, перафразоўваць і абмяркоўваць Пісанне, але не атрымаў традыцыйнага навучання ў кніжнікаў і [[фарысеі|фарысеяў]]<ref name="literacy">{{cite encyclopedia|editor-last=Bockmuehl |editor-first= Markus N. A. |title=Context, family and formation |first=Craig A. |last= Evans|year=2001|encyclopedia= Cambridge companion to Jesus|publisher= Cambridge University Press |url=http://books.google.com/books?id=vSehrtQpcYcC&pg=PA14#v=onepage&q&f=false |isbn=978-0-521-79678-1|pages=14, 21}}</ref>, не прайшоў іх школы, не вывучаў багаслоўе і Закон<ref name="Мень">{{кніга
|аўтар      = Мень А.
|загаловак  = Сын Человеческий
|месца      = М.
|выдавецтва = Фонд имени Александра Меня
|год        = 2000
|старонак   = 496
}}</ref>{{rp|143}}.

=== Хрышчэнне і выпрабаванне ===
{{Main|Хрышчэнне Ісуса|Спакуса Хрыста}}
[[Файл:Trevisani baptism christ.JPG|thumb|right|[[Франчэска Трэвізані]]. Хрышчэнне Ісуса Хрыста]]
У Евангеллях аповеду пра Хрышчэнне Ісуса заўсёды папярэднічае інфармацыя пра [[Ян Хрысціцель|Яна Хрысціцеля]] і яго служэнне{{sfn|Blomberg|2009|pp=224–229}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=141–143}}{{sfn|McGrath|2006|pp=16–22}}. Ян прапаведаваў пакаянне для даравання грахоў і хрысціў людзей у раёне [[Іардан (рака)|ракі Іардан]]. Спасылкі на служэнне Яна каля ракі [[Іардан (рака)|Іардан]] сустракаюцца не толькі ў чатырох Евангеллях. У Дзеяннях 10:37-38 апостал [[Пётр (апостал)|Пётр]] паказвае, як служэнне Ісуса ішло пасля «''хрышчэння, якое Ян прапаведаваў''»<ref name="Bruce1988"/>.

У той час Ян прадказваў (Лук. 3:16), што прыйдзе Хтосьці, хто «''мацнейшы за мяне''»<ref name=EerRoger >{{cite book|title=Eerdmans commentary on the Bible|url=https://archive.org/details/eerdmanscommenta0000unse|first1=James D.G.|last1= Dunn|first2= John W. |last2=Rogerson|year= 2003 |isbn= 978-0-8028-3711-0 |page= [https://archive.org/details/eerdmanscommenta0000unse/page/1010 1010] |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref><ref name="Zanzig">{{cite book|last=Zanzig|first=Thomas|title=Jesus of history, Christ of faith|year=2000|isbn=978-0-88489-530-5|page=118|url= http://books.google.com/books?id=QMyiWpV-dx8C&lpg=PA118&pg=PA118#v=onepage&q=118%20%22the%20Baptist%22&f=false |publisher=Saint Mary's Press }}</ref>. Апостал [[Павел (апостал)|Павел]] таксама паказвае гэта чаканне Яна ў Дзеяннях 19:4. У Матф. 3:14 Ян Хрысціцель, сустрэўшы Ісуса, кажа: «''Гэта мне трэба, каб хрысціцца ў Цябе''». Тым не менш, Ісус просіць Яна хрысціць Яго{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|pp= 27–31}}. Пасля таго як Ісус выходзіць з вады, неба адчыняецца, і голас з неба кажа: «''Гэта Сын Мой улюблёны, Якога Я ўпадабаў Сабе''». Святы Дух спускаецца на Ісуса ў выглядзе голуба (Матф. 3:13-17, Марк. 1:9-11, Лк. 3:21-23)<ref name=EerRoger /><ref name="Zanzig"/>{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|pp= 27–31}}. У Ян. 1:29-33, зыход голуба падаецца як сведчанне Яна Хрысціцеля, які кажа, што не ведаў, што Ісус — Месія, пакуль не ўбачыў, як на Яго сыходзіць [[Святы Дух]]<ref name="Правен"/>. Гэта адзін з двух выпадкаў у Евангеллях, дзе голас з неба называе Ісуса «''Сынам''», другі момант адносіцца да [[Праабражэнне|Праабражэння Ісуса]]{{sfn|Lee|2004|pp=21–30}}<ref name="Nobbs">{{cite book|title=The Content and the Setting of the Gospel Tradition|url=https://archive.org/details/contentsettingof0000unse|first1=Mark |last1=Harding|first2= Alanna |last2=Nobbs |year=2010 |isbn= 978-0-8028-3318-1 |pages= [https://archive.org/details/contentsettingof0000unse/page/281 281]–282 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref>.

Пасля хрышчэння [[сінаптычныя Евангеллі]] пераходзяць да апісання [[Спакуса Хрыста|Спакусы Ісуса]]{{sfn|Niswonger|1992|pp=[http://books.google.com/books?id=uyAXaNnz9sUC&lpg=PA143&pg=PA144#v=snippet&q=temptation&f=false 143]–146}}{{sfn|Redford|2007|p=[http://books.google.com/books?id=dDMQz5BVFbEC&pg=PA96#v=snippet&q=temptation&f=false 95]–98}}, калі Ісус 40 дзён знаходзіцца ў пустыні, а пасля перамагае трайную спакусу ад д’ябла словамі Пісання<ref name="Правен"/>. У Ян. 1:35-37 змешчана апавяданне пра першую сустрэчу паміж Ісусам і двума Яго будучымі вучнямі, якія на той час былі вучнямі Яна Хрысціцеля. У тым аповедзе на наступны дзень Ян бачыць Ісуса зноў і называе яго Божым Ягнём, а тыя «''два вучні пачулі, як ён гэта казаў, і пайшлі за Ісусам''». Пра спакушэнне Ісуса сказана ў трох сінаптычных Евангеллях пасля Яго хрышчэння. Хрышчэнне і спакушэнне Ісуса служыць для падрыхтоўкі да Яго грамадскага служэння<ref>{{cite book|last=Sheen|first=Fulton J.|title=Life of Christ|year=2008|publisher=Random House|isbn=978-0-385-52699-9|page=65|url=http://books.google.com/books?id=KyqQKohpVR4C&pg=PA65#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

=== Пакліканне дванаццаці вучняў ===
{{Main|Дванаццаць апосталаў}}
[[Файл:Brooklyn Museum - The Exhortation to the Apostles (Recommandation aux apôtres) - James Tissot.jpg|thumb|[[Джэймс Цісо]], ''Павучэнне апосталаў''.]]
Пасля [[Вяселле ў Кане|першага цуду ў Кане Галілейскай]] Яго слухачы, пераважна галілейскія рыбакі, былі моцна ўсхваляваныя тым, што здарылася. [[Ян (апостал)|Апостал Ян]] кажа, што менавіта з таго моманту вучні паверылі ў Ісуса. І калі Ён паклікаў іх следаваць за Ім, яны без ваганняў пакінулі свае сеці і з гэтага моманту цалкам належалі толькі Свайму Настаўніку<ref name="Мень"/>{{rp|83}}.

Верагодна, першыя паслядоўнікі Ісуса былі яшчэ маладыя. Першынства належала рыбаку родам з Віфсаіды — [[Пётр (апостал)|Сымону, сыну Іоны]], яго імя стаіць першым у кожным спісе апосталаў, а калі Настаўнік штосьці пытаў у вучняў, то Сымон звычайна адказваў за ўсіх. Пятра прывёў да Хрыста яго брат [[Андрэй Першазваны|Андрэй]]. Другія два браты [[Якаў Зевядзееў|Якаў]] і [[Ян Багаслоў|Ян]] былі сынамі [[Зевядзей|Зевядзея]], іх маці — [[Саламея]]. Ісус называў абодвух апосталаў за іх нораў сынамі Бенегенез, ці сынамі громавымі. Палкі Ян стаў любімым вучнем Ісуса. У мытні [[Капернаум]]а Ісус сустрэў мытніка Левія, які пасля закліку адразу пакінуў сваю выгодную пасаду і паследаваў за Хрыстом. Пазней [[Матфей (евангеліст)|Мацвей]] стаў першым запісваць словы Хрыстовы<ref name="Мень"/>{{rp|83-84}}.

У шэраг вучняў увайшлі [[Нафанаіл|Нафанаіл, сын Таламея]], з [[Кана Галілейская|Каны]]; яго сябар [[Філіп (апостал)|Філіп]], жыхар [[Віфсаіда|Віфсаіды]], які лепш за іншых валодаў [[грэчаская мова|грэчаскай мовай]]; [[Сымон Кананіт|Сымон Зілот]], які з-за Настаўніка пакінуў партыю [[зілоты|зілотаў]] — барацьбітоў за незалежнасць [[Іўдзея|Іўдзеі]]; а таксама [[Фадзей (апостал)|Іуда Фадзей]] і [[Якаў Алфееў]]. Усе вучні паходзілі з [[Галілея|Галілеі]], з поўдня паходзіў толькі ўраджэнец Керыёта [[Іуда Іскарыёт|Іуда]], імя якога стала сімвалам нізасці і вераломства. Хрыстос, аднак, падкрэсліваючы давер да Іуды, даручыў апошняму захоўванне сціплых грашовых сродкаў суполкі<ref name="Мень"/>{{rp|84-86}}.

Гэтыя дванаццаць вучняў склалі падмурак [[Ранняе хрысціянства|першаапостальскай царквы]], сталі яе апосталамі, якія з адданых слухачоў павінны былі ператварыцца ў «лаўцоў людзей» (Марк. 1:17)<ref name="Мень"/>{{rp|159}}. Як старажытны Ізраіль веў сваё паходжанне ад дванаццаці [[Прабацькі|патрыярхаў]], так і Хрыстос абраў менавіта дванаццаць апосталаў, аб якіх Ён кажа, што яны сядуць на прастолах «''судзіць дванаццаць кален Ізраіля''» (Матф. 19:28)<ref name="Мень"/>{{rp|124}}.

=== Служэнне ===
{{Main|Служэнне Ісуса}}
[[Файл:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|thumb|[[Карл Блох]]. [[Нагорная пропаведзь]].]]
У Лук. 3:23 сказана, што быў Ісус «''каля 30 гадоў''», калі пачаў Сваё служэнне. Лічаць, што датай пачатку Яго служэння ёсць [[27]] г. н.э., аднак некаторыя даследчыкі адносяць пачатак да [[29|29 г. н.э.]] Канец Яго служэння традыцыйна адносіцца да [[30]] г.н.э. (паводле іншых ацэнак — да [[36|36 г. н.э.]]){{sfn|Levine|2006|p=4}}

Паводле Евангелляў, служэнне Ісуса пачалося ў сельскай мясцовасці ў Іўдзеі, недалёка ад ракі Іардан, а самім пунктам пачатку служэння Ісуса лічыцца Яго хрышчэнне Янам Хрысціцелем (Матф. 3, Лук. 3). [[Сінаптычныя Евангеллі]] большую частку тэксту прысвячаюць служэнню ў [[Галілея|Галілеі]], а [[Евангелле паводле Яна|Ян]] паказвае, што Ісус у гэты час здзейсніў некалькі падарожжаў у [[Іерусалім]]<ref name="БолСл"/>. Канчаецца служэнне Хрыста [[Тайная вячэра|Апошняй вячэрай]] у Іерусаліме (Мф. 26, Лк. 22). Евангеллі паказваюць Яна Хрысціцеля як папярэдніка служэння Хрыста, а хрышчэнне — як пачатковы пункт служэння Ісуса, пасля чаго Ісус падарожнічае, прапаведуе і творыць цуды{{sfn|McGrath|2006|pp=16–22}}.

Ранняе служэнне ў Галілеі пачынаецца з вяртання Ісуса ў Галілею з [[Іўдзейская пустыня|Іўдзейскай пустыні]] пасля перамогі над спакусамі сатаны. У гэты ранні перыяд пропаведзі Ісуса ў Галілеі да Яго прыходзяць першыя вучні (Матф. 4:18-20), якія пачынаюць падарожнічаць з ім і ў рэшце рэшт утвараюць ядро [[Ранняе хрысціянства|ранняй Царквы]]{{sfn|McGrath|2006|pp=16–22}}{{sfn|Redford|2007|pp=117–130}}. У гэты перыяд Ісус прагаворвае [[Нагорная пропаведзь|Нагорную пропаведзь]] — адну з галоўных прамоў Хрыста{{sfn|Redford|2007|pp=117–130}}<ref>{{cite book|title=The Sermon on the mount: a theological investigation|url=https://archive.org/details/sermononmountthe0000vaug|first=Carl G.|last= Vaught|year=2001 |publisher=Baylor University Press |isbn =978-0-918954-76-3 |pages= xi–xiv}}</ref>.

Галоўнае служэнне ў Галілеі, якое пачынаецца ў Матф. 8, працягваецца да [[Смерць Яна Хрысціцеля|смерці Яна Хрысціцеля]]. Яно ўключае суцяшэнне буры і шэраг іншых цудаў і прыпавесцяў Хрыстовых. Заключнае служэнне ў Галілеі ўключае эпізоды [[Насычэнне мноства людзей|насычэння 5000 чалавек]] і [[Хаджэнне па вадзе Ісуса Хрыста|хаджэння па вадзе]] (абодва ў Матф. 14){{sfn|Redford|2007|pp=143–160}}. Канцом гэтага перыяду (пазначаны ў Матф. 16 і Марк. 8) лічыцца [[спавяданне Пятра]] і [[Праабражэнне Гасподне]]<ref>{{cite encyclopedia | title=Transfiguration, The | encyclopedia=The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Thought: Son of Man-Tremellius V11 |isbn= 978-1-4286-3189-2 | publisher=Funk & Wagnalls Company | year=1909 | url=http://books.google.com/books?id=js5-eDk13TcC&pg=PA493#v=onepage&q&f=false | page=493 | last=Nash | first=Henry S. | editor-first=Samuel M. | editor-last=Jackson}}</ref><ref name= "Barton132">{{cite book|title=The Cambridge companion to the Gospels|year=2006|url=https://archive.org/details/isbn_052100261X|first=Stephen C.|last= Barton |isbn= 978-0-521-80766-1 |pages= [https://archive.org/details/isbn_052100261X/page/n132 132]–133 |publisher=Cambridge University Press}}</ref>.

Рухаючыся ў бок Іерусаліма, Ісус праводзіць служэнне ў Пярэі, на што прыпадае каля траціны Яго шляху ад [[Галілейскае мора|Галілейскага мора]] праз раку Іардан. Пасля Ён вяртаецца ў раён, дзе быў ахрышчаны (Яна 10:40-42){{sfn|Cox|Easley|2007|p=137}}{{sfn|Redford|2007| pp= 211–229}}. Апошняе служэнне ў Іерусаліме часам называюць [[Страсны тыдзень|Страсным тыднем]], яно пачынаецца з урачыстага ўезду Ісуса ў Іерусалім у [[Вербная нядзеля|Вербную нядзелю]]{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=155–170}}. Падчас гэтага тыдня Ісус выганяе мянял з храма, а Яго вучань [[Іуда Іскарыёт|Іуда]] наважваецца здрадзіць, каб выдаць Хрыста. Гэты перыяд канчаецца Апошняй вячэрай і развітальнай прамовай Ісуса{{sfn|Blomberg|2009|pp=224–229}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=155–170}}{{sfn|Redford|2007|pp=257–274}}.

=== Вучэнне, пропаведзь і цуды ===
{{main|Прытчы Ісуса Хрыста|Нагорная пропаведзь|Цуды Ісуса Хрыста}}
[[Файл:Jan Wijnants - Parable of the Good Samaritan.jpg|thumb|Адна з самых вядомых [[прытчы Ісуса Хрыста|прытчаў Ісуса Хрыста]] — [[Прытча аб добрым Самараніне]]. Ян Війнантс, 1670.]]
У [[Новы Запавет|Новым Запавеце]] вучэнне Ісуса прадстаўлена з пункту гледжання Яго «слоў і спраў»<ref name=WPent212 >{{cite book|title=The words and works of Jesus Christ|first=J. Dwight |last=Pentecost |year=1981 |isbn= 978-0-310-30940-6 |page= 212 |url=http://books.google.com/books?id=bh3M_AfgXZAC&pg=PA212#v=onepage&q&f=false |publisher=Zondervan }}</ref>{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|p=346}}. Словы Ісуса ўключаюць у сябе шэраг пропаведзяў і прытчаў, якія запісаны ва ўсім апавяданні ў [[сінаптычныя Евангеллі|сінаптычных Евангеллях]] (у [[Евангелле паводле Яна|Евангеллі паводле Яна]] няма прытчаў). Дзеянні Хрыста ўключаюць у сабе цуды і іншыя дзеянні, якія Ён робіць падчас Свайго служэння<ref name=WPent212 />. Нягледзячы на тое, што [[кананічныя Евангеллі]] з’яўляюцца асноўнай крыніцай вучэння Хрыста, у [[лісты апостала Паўла|лістах апостала Паўла]], якія былі напісаны праз дзесяцігоддзі пасля саміх падзей, таксама даюцца некаторыя з самых ранніх пісьмовых справаздач аб Вучэнні Ісуса{{sfn|Blomberg|2009|pp=441–442}}.

Новы Запавет не прадстаўляе вучэнне Ісуса толькі з Яго ўласных пропаведзяў, але прыраўнівае словы Ісуса да Боскага адкрыцця. Ян Хрысціцель заяўляе ў Ян. 3:34: «''Той, Якога паслаў Бог, кажа словы Божыя''», а сам Ісус кажа ў Ян. 7:16: «''Маё вучэнне не Маё, але Таго, Хто паслаў Мяне''», і зноў паўтарае ў Яна 14:10: «''Словы, якія кажу Я вам, кажу не ад Сабе; Айцец, Які знаходзіцца ў Мяне, творыць Яго дзеянні''» У [[Евангелле паводле Мацвея|Евангеллі паводле Мацвея]] 11:27 Ісус сцвярджае пра Боскія веды, заявіўшы: «''Ніхто не ведае Сына, акрамя Айца, і ніхто не ведае Айца, акрамя Сына''», такім чынам сцвярджаючы, што Свае веды Ён атрымаў, калі быў з [[Бог Айцец|Айцом]]<ref name="autogenerated98"/><ref>{{cite book|title=The missions of Jesus and the disciples according to the Fourth Gospel|url=https://archive.org/details/missionsofjesusd0000kost| first=Andreas J.|last= Köstenberger|year= 1998| isbn= 978-0-8028-4255-8 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |pages= [https://archive.org/details/missionsofjesusd0000kost/page/108 108]–109}}</ref>.

Надыход Царства Божага (якое таксама называецца Божым Валадарствам) з’яўляецца адным з ключавых элементаў вучэння Ісуса ў Новым Запавеце{{sfn|France| 2007|p= 102}}. Ісус абяцае зрабіць грамадзянамі Царства ўсіх тых, хто прымае Яго вучэнне. Ён заклікае людзей пакаяцца ў сваіх грахах і прысвяціць сябе цалкам Богу<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ |title=Jesus Christ | encyclopedia=Encyclopædia Britannica | accessdate=13 красавіка 2013| first1=Ed P.|last1=Sanders |first2= Jaroslav J.| last2= Pelikan}}</ref>. Ісус кажа Сваім паслядоўнікам, каб яны строга прытрымліваліся [[Яўрэйскі закон|яўрэйскага закона]], хоць настаўнікі закона абвінавачвалі Ісуса ў тым, што Ён парушае закон<ref name=Britannica />. Як аснову маральнасці Ісус захаваў патрабаванні [[Дзесяць запаведзяў|Дэкалогу]], заявіўшы багатаму юнаку: «''Калі хочаш увайсці ў жыццё, выконвай запаведзі''» (Матф. 19:17)<ref name="Мень"/>{{rp|97}}. Аднак калі настаўнікі закона прыбавілі да Закона сотні дробязных правілаў, то Ісус вяртаў [[Стары Запавет]] да яго вытокаў<ref name="Мень"/>{{rp|104}}. Аднойчы ў Ісуса спыталі, якая найбольшая запаведзь у Законе, на што Ён адказаў: «''Палюбі Госпада Бога твайго ўсім сэрцам тваім, і ўсёю душою тваёю, і ўсім разуменнем тваім; … другая падобная да яе: палюбі блізкага твайго, як самога сябе''». Іншыя этычныя вучэнні Ісуса ўключаюць любоў да ворагаў, устрыманне ад нянавісці і пажады, а таксама вядомы загад [[Падстаў другую шчаку|падстаўляць другую шчаку]]<ref>{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=LlMVrmA-b-4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | title=Kingdom Ethics: Following Jesus in Contemporary Context | publisher=InterVarsity Press | year=2003 | pages=102–103, 138–140, 197–198, 295–298 | isbn=978-0-8308-2668-1 | first1=Glen H. |last1=Stassen |first2= David P. |last2=Gushee}}</ref>. Шмат кажа пра вучэнне Ісуса Яго стаўленне да простых людзей, якое было цалкам супрацьлеглым стаўленню [[Фарысеі|фарысеяў]]. Усе адвержаныя, усе парыі знаходзілі ў Ісусе сябра і заступніка. Гэта шакавала добрапрыстойных святароў і настаўнікаў Закону, у адказ Ісус казаў: ''Не здаровым патрэбны лекар, але хворым… Я прыйшоў паклікаць не праведных, але грэшных да пакаяння'' (Матф. 9:12-13)<ref name="Мень"/>{{rp|99-100}}. Такім чынам, Евангелле разбурала перашкоды, што здаўна падзялялі людзей, адкрываючы кожнаму шлях у Божае Валадарства<ref name="Мень"/>{{rp|116}}.

[[Прытчы Ісуса Хрыста]] ўяўляюць сабой асноўны кампанент вучэння Ісуса ў Евангеллях, прыкладна трыццаць прытчаў складаюць каля адной трэці Яго запісанага вучэння<ref name="autogenerated98">{{cite book|first=Eric F.|last= Osborn|year= 1993 |title=The emergence of Christian theology|url=https://archive.org/details/emergencechristi00osbo| isbn= 978-0-521-43078-4 |page= [https://archive.org/details/emergencechristi00osbo/page/n115 98] |publisher=Cambridge University Press}}</ref><ref>{{cite book|first=J. Dwight|last= Pentecost|year= 1998 |title=The parables of Jesus: lessons in life from the Master Teacher| isbn= 978-0-8254-9715-5 |page= 10 |publisher=Kregel Publications}}</ref>. Прытчы здаўна былі вядомы ў Ізраілі, але Ісус зрабіў іх асноўным спосабам выяўлення Сваіх думак<ref name="Мень"/>{{rp|79}}. Прытчы могуць з’яўляцца ў складзе працяглых пропаведзяў<ref>{{cite book|title=The Sermons of Jesus the Messiah|first= E. Keith|last= Howick|year= 2003 |publisher= WindRiver Publishing |isbn= 978-1-886249-02-8| pages= 7–9}}</ref>, а таксама ў розных месцах апавядання; яны ўяўляюць сабой простыя і запамінальныя гісторыі, часта з вобразамі, і перадаюць сэнс вучэння Ісуса, фізічнымі вобразамі адкрываючы духоўны свет<ref>{{cite book|first=Friedrich G. |last= Lisco |year=1850 |title=The Parables of Jesus |publisher= Daniels and Smith Publishers| pages= 9–11 |url=http://books.google.com/books?id=OoIuAAAAYAAJ&pg=PA9#v=onepage&q&f=false }}</ref><ref>{{cite book|first=Ashton |last=Oxenden|year= 1864 |title=The parables of our Lord? |publisher=William Macintosh Publishers| page= 6 |url=http://books.google.com/books?id=5bUCAAAAQAAJ&pg=PA6#v=onepage&q&f=false}}</ref>. Агульная тэма ў гэтых апавяданнях — паказаць дабрыню і шчодрасць Бога і небяспеку граху<ref>{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=dPdANFaNgagC&pg=448#v=onepage&q&f=false | title=Interpreting the Parables | publisher=InterVarsity Press | year=2012 | page= 448 | isbn=978-0-8308-3967-4 |first=Craig L. |last=Blomberg}}</ref>. Некаторыя з прытчаў, як, напрыклад, [[прытча аб блудным сыне]] (Лук. 15:11), вельмі простыя, у той час як іншыя, такія як [[Прытча аб семені, якое расце непрыкметным чынам|прытча аб семені]] (Марк. 4:26), больш цяжкія для разумення<ref>{{cite web | first=Madeleine I |last=Boucher |url=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/jesus/parables.html | title=The Parables | publisher=BBC | accessdate=June 3, 2013}}</ref>. Выкарыстоўваючы прытчы, Хрыстос маляваў перад слухачамі знаёмыя карціны прыроды і побыту, гэтыя гісторыі западалі ў душу і аказваліся больш дзейснымі за любыя развагі<ref name="Мень"/>{{rp|79}}.

У Евангеллях запісана шмат момантаў, калі Ісус творыць цуды і адначасова выкладае вучэнне, такім чынам забяспечваецца перапляценне Яго «''слоў і спраў''» у Евангеллях{{sfn|Green|McKnight |Marshall|1992|p=299}}. У [[Евангелле паводле Яна|Евангеллі паводле Яна]] цуды Ісуса апісаны як «''знакі''», якія выкананы, каб даказаць місію і боскасць Ісуса<ref name=Sign/><ref>{{cite book|last=Ehrman|first=Bart D.|title=Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them)|year=2009|publisher=HarperCollins|isbn=978-0-06-186328-8|page=84|url=http://books.google.com/books?id=QDiT3ytZ8FEC&pg=PA84#v=onepage&q&f=false}}</ref>. У сінаптычных Евангеллях апавядаецца, што, калі Ісуса папрасілі зрабіць цуд, каб даказаць Свой аўтарытэт, то Ісус адмаўляецца<ref name=Sign>{{cite book|title=Introducing the New Testament: Its Literature and Theology|year=2001|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-3717-2|page=198|url=http://books.google.com/books?id=GP2VY68mp7AC&pg=PA198#v=onepage&q&f=false |first1= Paul J.|last1= Achtemeier |first2=Joel B. |last2=Green |first3= Marianne M.|last3= Thompson }}</ref>. Многія з цудаў у Евангеллі падкрэсліваюць важнасць веры, напрыклад, [[ачышчэнне дзесяці пракажоных]] і [[уваскрэсенне дачкі Іяіра]] паказваюць, што хворыя вылячыліся дзякуючы сваёй веры{{sfn|Donahue|Harrington|2002|p= 182}}<ref>{{cite book|last=Lockyer|first= Herbert|year= 1988 |title=All the Miracles of the Bible|url=https://archive.org/details/allmiraclesofbib0000lock| isbn= 978-0-310-28101-6 |page= [https://archive.org/details/allmiraclesofbib0000lock/page/235 235] |publisher=Zondervan}}</ref>. І наадварот, нявер’е перашкаджае працэсу вылячэння<ref name="Мень"/>{{rp|151}}.

=== Вызнанне Ісуса Месіяй і Праабражэнне ===
{{main|Праабражэнне Ісуса}}
[[Файл:Transfiguration Raphael.jpg|thumb|[[Праабражэнне]] пэндзля [[Рафаэль|Рафаэля]], каля [[1520]] г.]]
Прыкладна ў сярэдзіне кожнага з трох сінаптычных Евангелляў дзве ўзаемазвязаныя падзеі адзначылі паваротны момант у Евангельскім апавяданні. Гэта [[Спавяданне Пятра|вызнанне Пятра]] і [[Праабражэнне Ісуса]]<ref name="Barton132"/><ref name="KingsburyMark">{{cite book|title=The Christology of Mark's Gospel|url=https://archive.org/details/christologyofmar0000king|first= Jack D. |last= Kingsbury |year=1983 |isbn= 978-1-4514-1007-5 |publisher= Fortress Press|pages= [https://archive.org/details/christologyofmar0000king/page/91 91]–95}}</ref>. Гэтыя падзеі пачынаюцца ў [[Кесарыя Філіпава|Кесарыі Філіпавай]], на поўнач ад Галілейскага мора ў пачатку апошняга падарожжа ў Іерусалім, якое скончылася пакутамі і [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|Уваскрэсеннем Ісуса]]<ref name="Karris">{{cite book|title=The Collegeville Bible Commentary: New Testament |first=Robert J.|last= Karris|year= 1992 |isbn= 978-0-8146-2211-7 |publisher=Liturgical Press |pages= 885–886}}</ref>, і адзначылі пачатак паступовага раскрыцця місіі Ісуса [[12 апосталаў|Сваім вучням]], Яго прадказанне ўласных пакут і смерці{{sfn|Lee|2004|pp=21–30}}<ref name="Nobbs" /><ref name="Barton132" />.

Вызнанне Пятра пачынаецца з дыялогу паміж Ісусам і Яго вучнямі ў Матф. 16:13, Марк. 8:27 і Лук. 9:18. Ісус пытаецца ў Сваіх вучняў: «''А вы за каго ўважаеце Мяне?''» Сымон Пётр адказаў Яму: «''Ты Хрыстос, Сын Бога Жывога''»<ref name="Karris" /><ref>{{cite book|title=Who do you say that I am? Essays on Christology|url=https://archive.org/details/whodoyousaythati0000unse_i0j9|first1=Jack D.|last1= Kingsbury| first2=Mark A.|last2= Powell|first3= David R. |last3=Bauer |year=1999 |isbn= 978-0-664-25752-1 |publisher=Westminster John Knox Press |page= xvi}}</ref>{{sfn|Donahue|Harrington|2002|p= 336}}. У Матф. 16:17 Ісус дабраслаўляе [[Пётр (апостал)|Пятра]] за яго адказ і кажа: «''Не плоць і кроў адкрылі гэта табе, але Айцец Мой, Які ёсць у нябёсах''». Дабраслаўляючы Пятра, Ісус не толькі прымае тытул [[Хрыстос|Хрыста]] і [[Божы Сын|Божага Сына]], якія Пётр прыпісвае Яму, але і заяўляе пра абвяшчэнне Божага [[Адкрыцце|адкрыцця]], заявіўшы, што [[Бог Айцец|Айцец Нябесны]] адкрыў гэта Пятру. У гэтым сцвярджэнні Ісус недвухсэнсоўна заяўляе пра Сябе як пра Хрыста і Божага Сына<ref name="OneTeacher">{{cite book|title=One teacher: Jesus' teaching role in Matthew's gospel |publisher= Walter de Gruyter|first= John Y. H.|last= Yieh |year=2004|isbn =978-3-11-018151-7| pages= 240–241|url=http://books.google.com/?id=g0-NaraCrAoC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>{{sfn|Pannenberg|1968|pp=53–54}}.

Апісанне Праабражэння Ісуса дадзена ў Матф. 17:1-9, Марк. 9:2-8, Лук. 9:28-36{{sfn|Lee|2004|pp=21–30}}<ref name="Nobbs"/><ref name="Barton132"/>. Ісус бярэ Пятра і яшчэ двух апосталаў з Сабой і ідзе да гары, якая ў Пісаннях не названа{{sfn|Lee|2004|pp=72–76}}. Пасля таго (Матф. 17:2) сцвярджаецца, што на гары Ісус «''перамяніўся перад імі. Ён стаў ззяць, як сонца, а ўбранне Яго стала белае, як святло''», светлае воблака з’явілася вакол іх, і голас з воблака сказаў: «''Гэта Сын Мой улюблёны, Якога Я ўпадабаў; Яго слухайце''»{{sfn|Lee|2004|pp=21–30}}. Тром апосталам было дадзена на імгненне ўбачыць прыадчыненую заслону і сузіраць сверхчалавечую славу Хрыста<ref name="Мень"/>{{rp|191}}. Праабражэнне не толькі паказвае Ісуса як Сына Божага (гэтак жа як і пры [[Хрышчэнне Ісуса|хрышчэнні]]), але словы «''Яго слухайце''» вызначаюць Яго як Пасланца і Прамоўцу Бога<ref name="Meta47">{{cite book|title=Metamorphosis: the Transfiguration in Byzantine theology and iconography|first=Andreas |last=Andreopoulos |year=2005 |isbn= 978-0-88141-295-6 |pages= 47–49 |publisher=St Vladimir's Seminary Press}}</ref>.

=== Апошні тыдзень: здрада, арышт, суд і смерць ===
[[Файл:'The Raising of Lazarus', tempera and gold on panel by Duccio di Buoninsegna, 1310–11, Kimbell Art Museum.jpg|thumb|Адной з самых гучных падзей апошняга тыдня было [[уваскрашэнне Лазара]]. [[Дуча дзі Буанінсенья]], каля [[1310]] г.]]
Апісанне апошняга тыдня жыцця Ісуса (часта называнага [[Страсны тыдзень|Страсным тыднем]]) займае каля трэці апавяданні ў кананічных Евангеллях<ref name=Turner613 >{{cite book|title=Matthew|url=https://archive.org/details/matthew0000turn|first=David L. |last=Turner|year= 2008| isbn= 978-0-8010-2684-3 |page= [https://archive.org/details/matthew0000turn/page/613 613] |publisher= Baker Academic}}</ref>. Апавяданне пачынаецца з апісання [[Трыўмфальны ўезд у Іерусалім|канчатковага ўступлення ў Іерусалім]], а заканчваецца Яго распяццем{{sfn|Blomberg|2009|pp=224–229}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=155–170}}. Апошняму тыдню, які пачынаецца з уступлення Хрыста ў Іерусалім і заканчваецца Яго распяццем і пахаваннем у пятніцу, прысвечана каля 5 падраздзелаў Евангелляў.
 
Апошняму тыдню ў Іерусаліме папярэднічае падарожжа, якое Ісус пачаў у Галілеі праз Перэю і Іўдзею{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=155–170}}. Перад падзеямі канчатковага ўвахода Ісуса ў Іерусалім Евангелле паводле Яна падае апісанне [[Уваскрашэнне Лазара|уваскрашэння Лазара]]{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=155–170}}. [[Марыя з Віфаніі|Марыя, сястра Лазара]], памазвае ногі Ісуса [[Міра (смала)|мірай]], што сімвалізуе Яго смерць і пахаванне<ref name="Правен"/>. У пачатку тыдня, калі Ісус уваходзіць у Іерусалім, Ён сустракае радасны натоўп, што, аднак, дадае напружанасці з іўдзейскім святарствам{{sfn|Boring|Craddock|2004|pp=256–258}}.

На працягу тыдня Свайго апошняга служэння ў Іерусаліме Ісус наведвае храм і выганяе мянял з храма{{sfn|Evans|2005|p=49}}<ref name=Anderson158 >{{cite book|title=The Fourth Gospel And the Quest for Jesus|first= Paul N.|last= Anderson |year=2006 |isbn=978-0-567-04394-8 |publisher=Continuum |page= 158}}</ref>. Святары і старэйшыны народа ўступаюць у рэлігійныя дэбаты з Ісусам, спрабуючы паставіць пад сумнеў Яго аўтарытэт{{sfn|Boring|Craddock|2004|pages=256–258}}{{sfn|Evans|2003|pp=381–395}}. У гэты час адзін з Яго вучняў, [[Іуда Іскарыёт]], вырашае здрадзіць Ісусу за [[трыццаць срэбранікаў]]<ref name=Lockyer106 >{{cite book|title=All the Apostles of the Bible| first=Herbert |last=Lockyer |year=1988 |isbn= 978-0-310-28011-8 |publisher=Zondervan |pages= 106–111}}</ref><ref name="Hayes 2009 88">{{cite book|title=The Synoptic Gospels and the Book of Acts|first=Doremus A. |last= Hayes |year=2009 |isbn= 978-1-313-53490-1 |page= 88 |publisher=HardPress}}</ref>.

У канцы тыдня Ісус робіць [[Тайная вячэра|Тайную вячэру]] з вучнямі, падчас якой Ён усталёўвае таінства [[Еўхарыстыя|Еўхарыстыі]]<ref name="CE name"/><ref>{{CathEncy| wstitle=The Blessed Eucharist as a Sacrament |first=Joseph |last=Pohle}}</ref> і рыхтуе іх да Свайго ад’езду ў развітальнай прамове<ref name=Gail142 >{{cite book|title=John|url=https://archive.org/details/john0000oday|first1= Gail R.|last1= O'Day|first2= Susan |publisher=Westminster John Knox Press |last2=Hylen|year=2006 |isbn= 978-0-664-25260-1| pages= [https://archive.org/details/john0000oday/page/142 142]–168}}</ref><ref name=Herman546 >{{cite book|title=The Gospel according to John |url=https://archive.org/details/gospelaccordingt0000ridd |first=Herman |last=Ridderbos|year= 1997| isbn= 978-0-8028-0453-2|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing| pages= [https://archive.org/details/gospelaccordingt0000ridd/page/546 546]–576}}</ref>. Тайная вячэра згадваецца ва ўсіх чатырох кананічных Евангеллях, а таксама ў [[Першы ліст да Карынфян Святога Апостала Паўла|лісце Паўла да Карынфянаў]]<ref name=Fahlbusch52 >{{cite book|title=The Encyclopedia of Christianity|volume=4| first=Erwin |last=Fahlbusch|year= 2005| isbn= 978-0-8028-2416-5 |pages= 53–56 |url=http://books.google.com/books?id=C5V7oyy69zgC&pg=PA53#v=onepage&q&f=false |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing }}</ref>{{sfn|Evans|2003|pp=465–477}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=180–191}}. Пасля вячэры Ісус разам з вучнямі ідзе ў [[Гефсіманія|Гефсіманскі сад]]{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}, там Ён знаходзіцца ў агоніі, пасля туды з’яўляюцца святары з аховай разам з Іудам, які [[Пацалунак Іуды|пацалункам]] выдае Збаўцу{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}. Пасля арышту Ісуса большая частка вучняў разбягаецца ад свайго Настаўніка, а [[Адрачэнне Пятра|Пётр тры разы адмаўляецца ад Хрыста]], як і прадказаў Ісус падчас Апошняй Вячэры{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}<ref name="Denial">{{cite book|title=Peter: apostle for the whole church|first= Pheme |last=Perkins |publisher=Fortress Press |year=2000 |isbn= 978-1-4514-1598-8 |page= 85}}</ref><ref name="Lange 1865 499">{{cite book|title=The Gospel according to Matthew, Volume 1|first= Johann P.|last= Lange|year= 1865| publisher= Charles Scribner Co| page= 499}}</ref>.

Ісус спачатку дапытаны ў [[Сінедрыён]]е{{sfn|Brown|1997|p= 146}}, а затым судом [[Понцій Пілат|Понція Пілата]], рымскага [[пракуратар]]а Іўдзеі<ref name=Holman608 />. Падчас гэтых допытаў Ісус кажа вельмі мала і ў асноўным маўчыць{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref name=Holman608 />. Пасля [[Хвастанне Ісуса|хвастання Ісуса]] і здзекаў над Хрыстом Пілат прыказвае аддаць Ісуса на [[Распяцце Ісуса|распяцце]]<ref name=Senior>{{cite book|title=The Passion of Jesus in the Gospel of Matthew|first= Donald |last=Senior |year=1985| isbn= 978-0-8146-5460-6 |publisher=Liturgical Press |page= 124}}</ref> на месцы, якое называецца [[Галгофа]]{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}<ref name=Holman608 >{{cite book|publisher=B&H Publishing Group |title=Holman Concise Bible Dictionary|year= 2011 |isbn= 978-0-8054-9548-5| pages= 608–609}}</ref>{{sfn|Blomberg|2009|p=402}}.

=== Апошні ўезд у Іерусалім ===
{{main|Трыўмфальны ўезд у Іерусалім}}
[[Файл:Giotto - Scrovegni - -26- - Entry into Jerusalem2.jpg|thumb|злева|Самай святочнай падзеяй апошняга тыдня быў [[Трыўмфальны ўезд у Іерусалім]]. [[Джота дзі Бандонэ]], пачатак [[XIV ст.]]]]
Ва ўсіх чатырох кананічных Евангеллях апісаны трыумфальны ўезд Ісуса ў Іерусалім, які адбываецца ў пачатку апошняга тыдня Яго жыцця, за некалькі дзён да [[Тайная вячэра|Апошняй Вячэры]], перад пачаткам апавядання пра Мукі Ісуса{{sfn|Boring|Craddock|2004|pp=256–258}}{{sfn|Evans|2005|pp=114–118}}. Дзень уезду ў Евангеллях паводле Марка і Яна вызначаецца як [[нядзеля]], у Евангеллі паводле Мацвея як [[панядзелак]], у Лукі гэты дзень не вызначаецца{{sfn|Boring|Craddock|2004|pages=256–258}}{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|pp=133–134}}{{sfn|Evans|2003|pp=381–395}}. Ісус дасылае двух вучняў у [[Віфанія|Віфанію]], каб атрымаць асла, на якім ніколі ніхто не ездзіў, каб уехаць на ім на пачатку тыдня ў Іерусалім. Такім чынам споўнілася прароцтва, запісанае ў [[кніга прарока Захарыі|кнізе Захарыі]]. Калі Ісус уязджаў у Іерусалім, людзі складалі на Яго шляху сваю вопратку, а таксама невялікія галінкі дрэваў і спявалі [[Псалмы|Псалм]] 118:25-26{{sfn|Boring|Craddock|2004|pages=256–258}}{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|pp=133–134}}{{sfn|Evans|2003|pp=381–395}}.

У трох сінаптычных Евангеллях пасля ўезду ў Іерусалім адбываецца [[ачышчэнне храма]], калі Ісус выганяе мянял з храма, абвінаваціўшы іх у ператварэнні храма ў логава разбойнікаў з-за іх камерцыйнай дзейнасці{{sfn|Evans|2005|p=49}}<ref name=Anderson158/>. У Храме Ісус прамаўляе вялікую колькасць прытчаў і пропаведзяў, ухваляе [[Лепта ўдавы|ахвяру беднай удавы]], прадказвае [[другое прышэсце Ісуса Хрыста|другое прышэсце]]{{sfn|Boring|Craddock|2004|pages=256–258}}{{sfn|Evans|2003|pp=381–395}}.

У сінаптычных Евангеллях расказваецца, што ў гэты тыдзень адбываліся дыспуты паміж Ісусам і старэйшынамі Іўдзейскімі, у якіх Ісус казаў пра Сваю ўладу і крытыкаваў крывадушнасць святарства{{sfn|Boring|Craddock|2004|pages=256–258}}{{sfn|Evans|2003|pp=381–395}}. [[Іуда Іскарыёт]], адзін з [[дванаццаць апосталаў|дванаццаці апосталаў]], увайшоў у змову з яўрэйскімі старэйшынамі, згадзіўшыся за плату ў [[Трыццаць срэбранікаў|30 сярэбраных манет]] выдаць Ісуса і перадаць Яго старэйшынам<ref name=Lockyer106/><ref name="Hayes 2009 88"/>.

=== Тайная вячэра ===
{{main|Тайная вячэра}}

У Новым Запавеце Тайная вячэра — гэта трапеза, якую Ісус падзяляе са сваімі дванаццаццю апосталамі ў Іерусаліме да Свайго распяцця. Тайная вячэра згадваецца ва ўсіх чатырох кананічных Евангеллях, а таксама ў [[Першы ліст да Карынфян Святога Апостала Паўла|Першым лісце апостала Паўла да Карынфянаў]] (11:23-26), які, верагодна, быў напісаны яшчэ да Евангелляў<ref name=Fahlbusch52/>{{sfn|Evans|2003|pp=465–477}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=180–191}}.

Паводле ўсіх чатырох Евангелляў, падчас ежы Ісус прадказвае, што адзін з Яго апосталаў здрадзіць Яму{{sfn|Cox|Easley|2007|p=182}}. Ісус паўтарае прароцтва зноў, кажучы, што здраднік за адным сталом з Ім, і нягледзячы на сцвярджэнні кожнага апостала аб тым, што ніхто з іх не здрадзіць Ісусу. У Матф. 26:23-25 і Яна 13:26-27 [[Іуда Іскарыёт|Іуда]] паказваецца як здраднік<ref name=Fahlbusch52 />{{sfn|Evans|2003|pp=465–477}}{{sfn|Cox|Easley|2007|p=182}}.

У Матф. 26:26-29, Марк. 14:22-25, Лк. 22:19-20 Ісус бярэ хлеб, разломвае яго і дае яго вучням, кажучы: «''Гэта ёсць Цела Маё, якое за вас аддаецца''». Пасля Ён бярэ і келіх з віном і аддае вучням, кажучы: «''Гэты келіх ёсць новы запавет у Маёй Крыві, якая за вас праліваецца''»<ref name=Fahlbusch52 /><ref>{{cite book|publisher=Oxford University Press|title=Oxford Dictionary of the Christian Church|first1=F. L. |last1=Cross |first2= E. A. |last2=Livingstone|year= 2005| isbn= 978-0-19-280290-3|chapter=Eucharist}}</ref>. Нягледзячы на тое, што ў [[Евангелле паводле Яна|Евангеллі паводле Яна]] няма апісання рытуалу прыняцця хлеба і віна, большасць даследчыкаў згодныя, што тэкст Яна 6:58-59 ([[Прамова пра Хлеб Жыцця]]) мае еўхарыстычны характар і пераклікаецца з «Еўхарыстычнымі словамі», якія выкарыстоўваюцца ў сінаптычных Евангеллях і ў лістах Паўла пры апісанні Апошняй Вячэры{{sfn|Freedman|2000|p=792}}.

Ва ўсіх чатырох Евангеллях Ісус прадказвае, што Пётр [[Адрачэнне Пятра|адрачэцца ад Ісуса]] тры разы, перш чым певень заспявае ў наступную раніцу<ref name="Denial"/><ref name="Lange 1865 499"/>. Сінаптычныя Евангеллі адзначаюць, што пасля [[Арышт Ісуса|арышту Ісуса]] Пётр адрокся ад Яго тры разы, і пасля трэцяй адмовы, калі Ісус павярнуўся, каб паглядзець на яго, пачуў спеў пеўня і ўспомніў прадказанне, пасля чаго пачаў горка плакаць{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}.

Евангелле паводле Яна з’яўляецца адзіным, якое падае апісанне, як [[Ногаамавенне|Ісус мые ногі сваім вучням]] перад вячэрай<ref name="Harris Matthew"/>. Евангелле паводле Яна таксама ўключае ў сябе доўгую пропаведзь Ісуса — настаўленне Сваім вучням (ужо без Іуды). Раздзелы 14-17 з Евангелля паводле Яна вядомыя як [[Апошняя прамова]], сказаная Ісусам<ref name=Gail142/><ref name=Herman546/>.

=== Агонія ў садзе, здрада і арышт ===
{{main|Агонія ў Гефсіманіі|Пацалунак Іуды}}
[[Файл:Christ in Gethsemane.jpg|thumb|right|Малітва ў Гефсіманіі, [[Генрых Хофман]], [[1890]] г.]]
У Матф. 26:36-46, Марк. 14:32-42, Лк. 22:39-46 і Ян. 18:1 распавядаецца, што адразу ж пасля Апошняй вячэры Ісус робіць вандроўку, каб памаліцца, праз [[Кедронская даліна|Кедронскую даліну]] ў месца, вядомае як [[Гефсіманія|Гефсіманскі сад]]<ref>{{кніга
|аўтар      = Дидон А.
|загаловак  = Иисус Христос
|месца      = Харьков
|выдавецтва = Фолио
|год        = 2000
|старонак   = 895
|isbn       = 966-03-0695-4
}}
</ref>{{rp|720}} {{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|p=169}}. Падчас малітвы Ісус просіць Сваіх вучняў, каб яны памаліліся разам з Ім, але кожны раз знаходзіць іх спячымі, ''бо ў іх вочы ацяжэлі''(Мф. 26:43). Падчас малітвы Ісус адчуваў такое напружанне, што ''быў пот Яго быў як кроплі крыві'' (Лук. 22:44)<ref name="Правен"/>.

Пасля малітвы ў садзе з’яўляецца [[Іуда Іскарыёт|Іуда]] ў суправаджэнні натоўпу, які ўключае ў сябе яўрэйскіх першасвятароў і старэйшын, а таксама людзей са зброяй. Іуда [[Пацалунак Іуды|пацалункам абазначае]] ў натоўпе Ісуса, Якога затым арыштоўваюць{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}. Адзін з вучняў Ісуса спрабуе спыніць натоўп, выкарыстоўвае меч і адсякае вуха аднаму з мужчын{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}. Але Ісус [[Вылячэнне служкі з адсечаным вухам|цудоўным чынам вылечвае адсечанае вуха]] і крытыкуе гвалтоўнае дзеянне, настойваючы на тым, што Яго вучні не павінны супраціўляцца Ягонаму арышту. У Матф. 26:52 Ісус робіць вядомую заяву: «''Усе, хто прыйдуць з мячом, ад мяча і загінуць''»{{sfn|Walvoord|Zuck|1983|pp=83–85}}{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}.

Яшчэ да арышту, у Матф. 26:31 Ісус кажа вучням: «''Усе вы спакусіцеся аба Мне ў гэту ноч''» і ў 32: «''Але пасля таго, як Я паўстану з мёртвых, вы знойдзеце Мяне ў Галілеі''». Пасля арышту ўсе вучні Ісуса разбяжаліся<ref name="Правен"/>.

=== Допыты Ісуса ў Сінедрыёне, у Ірада і Пілата ===
{{Main|Суд над Ісусам у Сінедрыёне|Суд Пілата|Суд Ірада|Цярновы вянок}}

Усе апісанні сцэн допытаў у Евангеллях маюць адзіны характар і мала змяняюцца ў апісанні розных дэталяў. Усе чатыры Евангеллі апісваюць, што пасля здрады і [[арышт Ісуса|арышту Ісуса]] Ён быў дастаўлены ў [[Сінедрыён]], вышэйшы яўрэйскі судовы орган{{sfn|Brown|1997|p= 146}}. Сінедрыён дапытваў Ісуса, над Ім здзекаваліся і збівалі, а пасля асудзілі ў абвінавачванні ў тым, што Ён абвясціў Сябе [[Сын Божы|Сынам Божым]]{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref name=Holman608/>.

У Матф. 26:57, Марка 14:53 і Лукі 22:54 сцвярджаецца, што Ісус быў узяты ў дом першасвятара, дзе над Ім здзекаваліся і збівалі ў тую ноч. На наступны дзень, рана раніцай, першасвятары і кніжнікі зноў прывялі Ісуса ў савет{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref name=Holman608/>. У Яна 18:12-14 апісваецца, што Ісус спачатку быў прыведзены да [[Ганна (першасвятар)|Ганны]], цесця [[Каіяфа|Каіяфы]], а потым да Каіяфы{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref name=Holman608 />. Усе чатыры Евангеллі апісваюць адрачэнне Пятра, калі Пётр тры разы адмаўляецца, што ведае Ісуса, пасля чаго спявае певень, як і прадказваў Ісус<ref name="Правен"/>.

У Евангельскіх апісаннях сцэн суда Ісус вельмі мала гаворыць, не вядзе ніякай абароны і дае вельмі рэдка ўскосныя адказы на пытанні святароў. У Матф. 26:62 адсутнасць адказу Ісуса падахвочвае першасвятара, каб спытацца ў яго: «''Ты нічога не адказваеш?''»{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–400}}<ref name=Holman608 /> У Марк. 14:61 першасвятар пытаецца ў Ісуса: «''Ты Хрыстос, Сын Дабраславёнага?''», на што Ісус адказаў яму: «''Я ёсць''»<ref name=Britannica />, — і ў гэты момант першасвятар разадраў свае адзенне ў гневе і абвінаваціў Ісуса ў блюзнерстве. У Лук. 22:70, калі Ісуса спыталі: «''Так, Ты — Сын Божы?''», Ён адказвае: «''Вы кажаце, што Я''», пацвярджаючы званне [[Сын Божы|Сына Божага]]{{sfn|Blomberg|2009|pp=396–398}}<ref>{{cite book|title=Luke's presentation of Jesus: a christology|url=https://archive.org/details/lukespresentatio0000otoo|first=Robert F.|last= O'Toole|year= 2004| isbn= 978-88-7653-625-0|page= [https://archive.org/details/lukespresentatio0000otoo/page/166 166] |publisher=Editrice Pontificio Istituto Biblico}}</ref>.
[[Файл:Ecce homo by Antonio Ciseri (1).jpg|thumb|злева|Славутая фраза Пілата [[Ecce homo]] (Вось, чалавек), пасля якой нявіннага чалавека аддаюць на пакаранне смерцю]]
Пасля іўдзейскія старэйшыны вядуць Ісуса на [[Суд Пілата]] і просяць Понція Пілата, каб асудзіць і пакараць Ісуса, абвінавачваючы Яго, што Ён абвясціў Сябе Царом Іўдзейскім<ref name=Holman608 />. У Лукі 23:7-15 апісваецца, што калі Пілат даведаўся, што Ісус — Галілеянін і такім чынам з’яўляецца падданым [[Ірад Анціпа|Ірада Анціпы]], то пасылае Ісуса да Ірада, які ў той час знаходзіўся ў Іерусаліме, каб той судзіў Хрыста{{sfn|Niswonger|1992|p=172}}{{sfn|Majerník|Ponessa|Manhardt|2005|p=181}}. На судзе Ірада Ісус таксама амаль нічога не кажа ў адказ на пытанні Ірада Анціпы. Ірад і яго салдаты зневажаюць Ісуса, адзяваюць Яго ў [[баграніца|баграніцу]], нібы іўдзейскага цара, і адпраўляюць Яго назад да Пілата{{sfn|Niswonger|1992|p=172}}. Пілат ізноў заве іўдзейскіх старэйшын і кажа, што ён «''не знайшоў ніякай віны ў гэтым чалавеку''»{{sfn|Carter|2003|pp=120–121}}.

Выкарыстанне тытула '''Цар''' з’яўляецца цэнтральнай тэмай у дыскусіі паміж Ісусам і Пілатам. У Яна 18:36 Ісус кажа: «''Царства Маё не ад гэтага свету''», але непасрэдна не адмаўляецца, што Ён Цар Іўдзейскі<ref>{{cite book|publisher=Twenty-Third Publications|title=The Names of Jesus|url=https://archive.org/details/namesofjesus0000binz|first= Stephen J.|last= Binz |year=2004 |isbn= 978-1-58595-315-8| pages= [https://archive.org/details/namesofjesus0000binz/page/81 81]–82}}</ref><ref>{{cite book|title=John|first= H. A.|last= Ironside |year=2006 |isbn= 978-0-8254-9619-6 |page= 454 |publisher=Kregel Academic}}</ref>. Пілат пасля піша: «''Ісус з Назарэта, Цар Іўдзейскі''» (скарочана '''[[INRI]]''') на таблічцы, якая будзе прымацавана да крыжа Ісуса{{sfn|Brown|1988|p=93}}.

Пасля суда Пілата Ісуса хвошчуць, адзеўшы Яго ў пурпуру (што азначае каралеўскі статус), змясціўшы на галаву [[цярновы вянок]], і б’юць і здзекуюцца з Яго (Матф. 27:29-30, Марк. 15:17-19 і Ян. 19:2-3)<ref name=Senior/>.
Пілат спрабуе вызваліць Ісуса, але, паколькі натоўп настойваў на смяротным пакаранні, Пілат аддаў загад распяць Ісуса{{sfn|Blomberg|2009| pp=400–401}}, перад гэтым сімвалічным чынам [[Амавенне рук|умыўшы рукі]], паказваючы сваю недатычнасць<ref name="Правен"/>. Пасля гэтага Ісуса адпраўляюць на [[Галгофа|Галгофу]] для распяцця{{sfn|Evans|2003|pp=487–500}}.

=== Укрыжаванне і пахаванне ===
{{main|Распяцце Ісуса}}
[[Файл:Christ at the Cross - Cristo en la Cruz.jpg|thumb|справа|На выяве [[Карл Блох|Карла Блоха]] бачна цемра, якая спусцілася на зямлю неўзабаве перад укрыжаваннем]]
Укрыжаванне Ісуса апісваецца ва ўсіх чатырох кананічных Евангеллях, аб гэтым сведчаць іншыя крыніцы таго часу (напрыклад, [[Іосіф Флавій]] і [[Тацыт]]), і вучонымі гэта падзея разглядаецца як гістарычны факт<ref>{{cite book|title=Jesus and His Contemporaries: Comparative Studies|first=Craig A.|last= Evans |year=2001 |isbn =978-0-391-04118-9| page= 42 |url=http://books.google.com/books?id=DRcQ2bkLxc8C&pg=PA42#v=onepage&q&f=false |publisher= Brill}}</ref>.

Пасля асуджэння Ісуса павялі на [[Галгофа|Галгофу]] (гэты шлях традыцыйна называецца [[Via Dolorosa]], ''Вія Далароза''). Але, паколькі Ісус быў знясілены хвастаннем, то непасільны для Яго [[крыж]] прымусілі несці [[Сымон з Кірэны|Сымона з Кірэны]]<ref name="Эванс">{{кніга
|аўтар      = Эванс К.
|загаловак  = Иисус: последние дни. Что произошло на самом деле
|месца      = М.
|выдавецтва = Эксмо
|год        = 2009
|старонак   = 224
|isbn       = 978-5-699-38007-7
}}</ref>{{rp|51-52}} {{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=211–214}}. У Лук. 23:27-28 Ісус кажа жанчынам у натоўпе, каб тыя не плакалі за Яго, але за сябе і сваіх дзяцей, прадказваючы хуткае разбурэнне [[Іерусалім]]а{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}. Укрыжаванаму на Галгофе Ісусу прапанавалі віно, змяшанае з жоўцю, — такім чынам звычайна суцяшалі пакуты, але ў Мацвея і ў Марка пішацца, што Ён адмовіўся ад напою{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=211–214}}.

Затым салдаты ўкрыжавалі Ісуса і кідалі жэрабя аб Яго вопратцы. Над галавой Ісуса на крыжы быў надпіс: '''''[[INRI|Ісус Назарэй, Цар Іўдзейскі]]''''' (тытул, які першапачаткова насіў цар [[Ірад Вялікі|Ірад]])<ref name="Эванс"/>{{rp|52}}, салдаты і праходзячыя міма здзекаваліся і кпілі з Хрыста. Ісус быў укрыжаваны паміж двума асуджанымі злодзеямі, адзін з якіх папракаў Ісуса, у той час як другі абараняў Яго{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}. У Евангеллях змешчана [[Словы Ісуса на крыжы|сем апошніх выказванняў на крыжы]]. У Евангеллі паводле Яна 19:26-27 Ісус даручае Сваю маці Свайму любімаму вучню (лічыцца, што гэта быў [[Ян (апостал)|Ян]]<ref name="Правен"/>), а ў Лукі 23:34 Ён кажа вядомыя словы прабачэння: «''Ойча, прабач ім, бо не ведаюць, што робяць''».

Рымскія салдаты не сталі ламаць ногі Ісуса, як яны зрабілі з двума іншымі ўкрыжаванымі (што паскарала момант смерці), таму што на той момант Ісус быў ужо мёртвы. Адзін з салдат, традыцыйна вядомы як [[Святы Лангін]], працяў бок Ісуса дзідай, і адтуль пацякла вада разам з крывёй{{sfn|Doninger|1999|p=[http://books.google.com/books?id=ZP_f9icf2roC&pg=PA271#v=onepage&q=%22already%20dead%22%20%22blood%20and%20water%22&f=false 271]}}. У Марка 15:39 рымскі [[цэнтурыён]], уражаны падзеямі, называе Ісуса [[Сын Божы|Сынам Божым]]{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|pp=213–214}}.

Пасля смерці Ісуса ў пятніцу, [[Іосіф з Арымафеі]] папрасіў дазволу Пілата, каб зняць цела. Пасля таго, як [[Зняццё з крыжа|цела знялі з крыжа]], яно было загорнута ў чыстую тканіну і пахавана ў новавысечанай магіле з дапамогай [[Нікадзім]]а{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}. У Матф. 27:62-66 апісваецца, што яўрэйскія святары ідуць да Пілата на наступны дзень пасля распяцця і пытаюць воінаў для аховы магілы, а таксама запячатваюць магілу, ля ўваходу ў якую ставяць вялікі камень, каб быць упэўненымі, што цела застанецца ў магіле<ref>Макдауэл Ж. Не просто плотник, с. 65</ref>{{sfn|Evans|2003|pp=509–520}}{{sfn|Morris|1992|page=727}}.

=== Уваскрэсенне і Ушэсце ===
{{main|Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|Узнясенне Ісуса Хрыста}}
[[Файл:Rembrandt van Rijn 192.jpg|thumb|справа|Пасля ўваскрэсення Ісус узнёсся на неба, паабяцаўшы, што вернецца другі раз. [[Рэмбрант]], [[1636]] г.]]
Згодна з Новым Запаветам, Уваскрэсенне Ісуса адбылося ў першы дзень тыдня пасля распяцця (лічыцца, што гэта была [[нядзеля]]). Вучні Ісуса даведаліся, што Ён уваскрос з мёртвых, пасля таго, як знайшлі Яго магілу пустой. Пры гэтым рымская пячатка была зламана, камень ссунуты, а ахова збегла<ref>Макдауэл Д. Не просто плотник, с. 66</ref>. Паўстаўшы з мёртвых, Ісус з’явіўся вучням у той дзень і некалькі разоў пасля гэтага, а перад тым, як узняцца на нябёсы, Ён [[Вялікае даручэнне|даручыў вучням ісці паўсюль і прапаведаваць Евангелле]]. Два з кананічных Евангелляў (ад Лукі і Марка) уключаюць кароткую згадку аб Ушэсці, але асноўныя спасылкі на Ушэсце знаходзяцца ў іншых месцах Новага Запавету.

Ва ўсіх чатырох Евангеллях, калі магілу Ісуса знайшлі пустой, у Мацвея 28:5, Марка 16:5, Лукі 24:4 і Яна 20:12 аб уваскрэсенні было абвешчана апранутымі ў яркія адзенні [[Анёл]]амі, якія былі каля грабніцы. У Марка 16:9 і Яна 20:15 паказана, што Ісус з’явіўся спярша [[Марыя Магдалена|Марыі Магдаліне]], паводле Лукі 16:9 яна была ў ліку [[Жонкі-міраносіцы|Жонак-міраносіц]]{{sfn|Evans|2003|pp=521–530}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=216–226}}.

Пасля выяўлення пустой грабніцы Ісус некалькі разоў з’яўляўся вучням{{sfn|Evans|2003|pp=521–530}}. Сюды ўваходзяць вядомы [[Нявер’е Фамы|эпізод з Фамой Няверуючым]], а таксама [[З’яўленне Ісуса на шляху ў Эмаус|эпізод па дарозе ў Эмаус]], калі Ісус сустракае двух вучняў. [[Цудоўны лоў рыбы|Вылаў 153 рыбін]] уключае [[цуды Ісуса Хрыста|цуд]] на [[Галілейскае мора|Галілейскім моры]], пасля чаго Ісус заклікае Пятра, каб той служыў Яго паслядоўнікам{{sfn|Evans|2003|pp=521–530}}{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=216–226}}. Апошняе пасля ўваскрэсення з’яўленне Ісуса адбываецца перад самым узнясеннем на нябёсы. У Лукі 24:51 гаворыцца, што Ісус «''быў узнесены на неба''». Само Ушэсце апісана ў [[Дзеянні Апосталаў|Дзеяннях]] 1:1-11 і адзначана ў [[Першы ліст да Цімафея Святога Апостала Паўла|1 Цімафея]] 3:16. У кнізе Дзеяў 1:1-9 праз сорак дзён пасля Уваскрэсення вучні бачаць, як «''Ён быў узяты, і воблака ўзяло Яго з вачэй іх''», а [[Першы ліст Пятра|1 Пятра]] 3:22 апісвае Ісуса, Які сеў па «''правую руку ад Бога, узняўшыўся на неба''»{{sfn|Evans|2003|pp=521–530}}.

[[Дзеянні Апосталаў]] таксама ўтрымліваюць з’яўленні Ісуса пасля Ушэсця. Яны ўключаюць у сябе бачанне Стэфана перад смерцю ў Дзеяннях 7:55<ref>{{cite book|title=''The Acts of the Apostles'' |last=Frederick F.|first= Bruce| isbn= 978-0-8028-0966-7|year=1990|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |url=http://books.google.com/?id=2lN0ibbLOHEC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | page= 210}}</ref>, а таксама [[Зварот апостала Паўла|эпізод на шляху ў Дамаск]], у якім [[Павел (апостал)|Павел]] (тады яшчэ Саул) звярнуўся ў [[хрысціянства]]<ref name=Wiersbe350 /><ref name=HarringtonActs />. Даручэнне, дадзенае [[Ананія з Дамаска|Ананіі]] ў [[Дамаск]]у ў Дзеяннях 9:10-18, каб той вылячыў Паўла, з’яўляецца апошняй размовой з Ісусам у Бібліі да напісання [[Кніга Апакаліпсіс|кнігі Адкрыцця]]<ref name=Wiersbe350 >{{cite book|title=The Wiersbe Bible Commentary: The Complete New Testament|url=https://archive.org/details/wiersbebiblecomm0000wier|first=Warren W. |publisher=David C. Cook |last=Wiersbe |year=2007| isbn =978-0-7814-4539-9 |pages= [https://archive.org/details/wiersbebiblecomm0000wier/page/350 350]–352}}</ref><ref name=HarringtonActs >{{cite book|title=The Acts of the Apostles |url=https://archive.org/details/actsofapostles0000john |publisher=Liturgical Press |first1=Luke T.|last1= Johnson| first2=Daniel J.|last2= Harrington|year= 1992| isbn= 978-0-8146-5807-9| pages= [https://archive.org/details/actsofapostles0000john/page/164 164]–167}}</ref>.

== Гістарычнае існаванне Ісуса ==
{{Цытата |аўтар= [[Іосіф Флавій]], «[[Іўдзейскія старажытнасці]]», I ст.|''Таму ён [першасвятар [[Ананія, сын Ганны]]] сабраў сінедрыён і прадставіў яму Якава, брата Ісуса, названага Хрыстом, гэтак жа як і некаторых іншых асоб, абвінаваціў іх у парушэнні законаў і прысудзіў да пабівання камянямі.''}}
<div class="tright" style="clear:none">[[Файл:MII.png|205px|thumb|[[Аналы, Тацыт|Аналы Тацыта]] — гісторыя [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]] I стагоддзя.]]</div>
<div class="tright" style="clear:none">[[Файл:Wien- Parlament-Tacitus.jpg|200px|thumb|Рымскі гісторык і сенатар [[Тацыт]] апісаў укрыжаванне Ісуса ў сваіх Аналах]]</div>

Нягледзячы на тое, што хрысціянскія Евангеллі былі напісаны ў першую чаргу як багаслоўскія дакументы, а не як гістарычныя хронікі, практычна ўсе навукоўцы старажытнасці згодныя, што Ісус існаваў, і такія падзеі, як яго [[Хрышчэнне Ісуса|хрышчэнне]] і [[Распяцце Ісуса|распяцце]], разглядаюцца як гістарычныя{{sfn|Dunn|2003|p=339}}<ref>{{cite book |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |publisher=Doubleday |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels |page=[https://archive.org/details/deathofmessiahvo00raym/page/964 964] |url=https://archive.org/details/deathofmessiahvo00raym/page/964 }}</ref>{{sfn|Stanton|2002|p=145}}. У старажытнасці існаванне Ісуса не адмаўлялі нават тыя, хто выступаў супраць хрысціянства: ні язычнікі, ні іўдзеі не ставілі пад сумнеў існаванне Ісуса.

Адзін з важнейшых гісторыкаў I ст. [[Іосіф Флавій]] ў сваёй кнізе «[[Іўдзейскія старажытнасці]]» два разы згадвае аб Ісусе, пры гэтым аўтэнтычнасць ўрыўка, дадзенага ў цытаце, усур’ёз ніхто не падвяргае сумневу. Сірыйскі філосаф [[Мара бен Серапіён]] у лісце да сына, як лічыцца, згадвае Ісуса. [[Публій Карнелій Тацыт|Тацыт]] (каля [[110]] г.) згадвае хрысціян і Хрыста, якога пакараў смерцю [[Понцій Пілат]] пры [[Тыберый|Тыберыі]]. Па меркаванню даследчыкаў, аўтэнтычнасць гэтага сведчання і яго незалежнасць відавочныя з-за яго агульнай варожасці ў адносінах да хрысціян і адсутнасці згадвання [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|ўваскрэсення Ісуса Хрыста]]<ref name="Правен">Праваслаўная Энцыклапедыя</ref>. У гэты ж час у лісце да [[Траян]]а [[Пліній Малодшы]] паведамляе, што хрысціяне збіраюцца, каб услаўляць Хрыста як Бога. [[Светоній]] у біяграфіі [[Клаўдзій|Клаўдзія]] піша пра «''іўдзеяў, увесь час хвалюемых Хрэстом''». Паводле [[Арыген]]а (каля [[248]] г.), [[Цэльс]] сцвярджаў, што Ісус быў сынам рымскага салдата Пантэры (або Пандзіры), а не [[Іосіф Абручнік|Іосіфа]], свае цуды рабіў дзякуючы [[чараўніцтва|чараўніцтву]], за што быў забіты камянямі. Падобныя легенды сустракаюцца і ў Талмудзе<ref name="СкТв"/><ref>{{cite book |last=Грин |first=Джоэль |year=2003 |publisher=Библейско-богословский институт Св. апостола Андрея |isbn=5-89647-044-4|title=Словарь Иисус и Евангелия|page=258-259}}</ref>.

Тым не менш, сярод [[рэлігіязнаўства|рэлігіязнаўцаў]] вяліся спрэчкі наконт гістарычнасці асобы Хрыста, у выніку чаго ўзніклі два асноўныя напрамкі: міфолагаў і гісторыкаў<ref name="СкТв"/>. Міфолагі (асабліва ў XIX ст.) адмаўлялі факт самога яго існавання<ref name="Культ"/>, лічылі асобу Хрыста міфічным вобразам (накшталт [[Асірыс]]а). Доказам міфалагічнай прыроды Хрыста для міфолагаў былі, галоўным чынам, супярэчнасці ў евангельскіх апавяданнях пра яго, мноства яго цудаў, невялікая колькасць звестак аб Хрысце ў грэка-рымскіх аўтараў [[I ст.]] і інш. Гістарычную сапраўднасць звестак пра Хрыста, якія ёсць у [[Іосіф Флавій|Іосіфа Флавія]] і [[Публій Карнелій Тацыт|Тацыта]]<ref>{{cite encyclopedia|editor-last=Bockmuehl |editor-first= Markus N. A. |title=Sources and methods |first=Christopher |last=Tuckett |year=2001|encyclopedia= Cambridge Companion to Jesus|publisher= Cambridge University Press|isbn=978-0-521-79678-1|pages=123–4|quote=}}</ref>, яны ставілі пад сумненне. Прыхільнікі другога напрамку прызнаюць Хрыста рэальнай гістарычнай асобай. Свае сцвярджэнні яны аргументуюць не толькі гістарычнымі дадзенымі Іосіфа Флавія і Тацыта, але і наяўнасцю антылегенды Цэльса, у якой апошні абвяргаў прыпісваемы Хрысту арэол святасці, але не адмаўляў існавання самой асобы Хрыста<ref name="СкТв"/>. Большасць сучасных даследчыкаў прызнаюць гістарычнасць Ісуса Хрыста<ref name="Культ"/>, і толькі невялікая колькасць вучоных сцвярджае, што Ісус ніколі не існаваў. Практычна ўсе навукоўцы разглядаюць тэорыю, што існаванне Ісуса было хрысціянскім вынаходніцтвам, як непраўдападобную{{sfn|Chilton|Evans|1998|p= 27}}<ref>{{cite book|title= Jesus in Contemporary Scholarship|first= Marcus J.|last= Borg|year= 1994|isbn= 978-1-56338-094-5|publisher= Continuum|pages= [https://archive.org/details/jesusincontempor00borg/page/4 4–6]|url= https://archive.org/details/jesusincontempor00borg/page/4}}</ref>{{sfn|Theissen|Winter|2002|pp=142–143}}.

== Стаўленне да Хрыста сярод вернікаў розных рэлігій ==

=== Стаўленне да Хрыста ў хрысціянстве ===
[[Файл:Ottavio vannini, san giovanni che indica il Cristo a Sant'Andrea.jpg|thumb|«Вось Божае Ягня, Якое бярэ на сябе грэх сусвету». Гэтых словаў [[Ян Хрысціцель|Яна Хрысціцеля]] прытрымліваюцца ўсе хрысціяне. [[Атавіа Ваніні]], XVII ст.]]
Хоць хрысціянскія ўяўленні пра Ісуса досыць розныя, аднак можна выкласці асноўныя перакананні хрысціян адносна Ісуса, у тым ліку Яго Боскасці, чалавецтва і зямнога жыцця<ref>{{cite book|last=Jackson|first= Gregory L. |title= Catholic, Lutheran, Protestant: a doctrinal comparison|year= 1993 |isbn= 978-0-615-16635-3| pages= 11–17 |publisher=Christian News}}</ref><ref>{{cite book|title=The Orthodox Church: An Introduction to Its History, Doctrine|first= John A.|last= McGuckin |year=2010| pages= 6–7 |isbn=978-1-4443-9383-5 |publisher=John Wiley & Sons }}</ref><ref>{{cite book|title=Basic Christian doctrine|url=https://archive.org/details/isbn_9780664251925|last=Leith|first=John H.|year= 1993 |isbn= 978-0-664-25192-5 |pages= [https://archive.org/details/isbn_9780664251925/page/1 1]–2 |publisher=Westminster John Knox Press}}</ref>. Увогуле, прыняцце хрысціянства патрабуе веры ў тое, што Ісус ёсць Сын Божы і [[Месія]]. У Новым Запавеце Ісус паказвае Сябе Сынам Божым і называе [[Бог Айцец|Бога Сваім Бацькам]]. Гэтага погляду прытрымліваюцца амаль усе хрысціянскія канфесіі з тымі ці іншымі агаворкамі.

Хрысціяне лічаць Ісуса Хрыста Збаўцам і вераць, што праз [[Укрыжаванне Ісуса Хрыста|Яго смерць]] і [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|ўваскрэсенне]] людзі могуць прымірыцца з Богам і тым самым атрымаць [[Выратаванне (хрысціянства)|выратаванне]] і абяцанне [[Вечнае жыццё ў Хрысціянстве|вечнага жыцця]]<ref name="Oxford Companion to the Bible">{{cite book|title=Oxford Companion to the Bible|first1=Bruce M.|last1= Metzger|first2= Michael D.|last2= Coogan| page= 649| publisher=Oxford University Press| url=http://books.google.com/?id=Y2KGVuym5OUC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-19-974391-9|year=1993}}</ref>. У жыцці Ісуса выканалася каля трохсот прароцтваў [[Стары Запавет|Старога Запавету]], пачынаючы ад нараджэння і канчаючы смерцю<ref>{{cite book|title=Ему нет равных|first= Б. |last=Брайт |year=1993 |isbn= 5-85300-040-3| page= 31 |publisher=}}</ref>. Усе вучэнні падкрэсліваюць, што, будучы добраахвотным [[Ягня Божае|Божым Ягнём]], Ісус аддаў перавагу пакутам на [[Галгофа|Галгофе]], як знак свайго поўнага паслушэнства волі [[Бог Айцец|Вечнага Айца]], як «''служка і раб Божы''»<ref>{{cite book|title=The Christology of the New Testament|first= Oscar |last=Cullmann |year=1959 |isbn= 978-0-664-24351-7| page= 79 |publisher=Westminster John Knox Press}}</ref><ref>{{cite book|title=The Christology of Anselm of Canterbury|first= Dániel|last= Deme|year= 2004| isbn= 978-0-7546-3779-0 |publisher=Ashgate Publishing |pages= 199–200}}</ref>. Гэты выбар Ісус зрабіў «[[Апошні Адам|як новы і апошні Адам]]», Новы чалавек маралі і паслухмянасці, у адрозненне ад [[Адам і Ева|непаслушэнства Адама]]<ref>{{cite book|title=Systematic Theology| volume= 2|first= Wolfhart |last=Pannenberg |year=2004 |isbn=978-0-567-08466-8 |pages= 297–303 |publisher=Continuum}}</ref>.

Большасць хрысціян верыць, што Ісус быў чалавекам і Сынам Божым. Хоць існуюць багаслоўскія спрэчкі аб прыродзе Ісуса Хрыста, [[Тройца|трынітарыі]] вераць, што Ісус ёсць [[Логас (хрысціянства)|Логас]], увасоблены Бог, [[Сын Божы|Бог-Сын]], і «сапраўдны Бог і сапраўдны чалавек» (цалкам Бог і цалкам чалавек). [[Антытрынітарызм|Антытрынітарыі]] аспрэчваюць паняцце [[Тройца|Святой Тройцы]], не прытрымліваюцца [[Сусветныя саборы|Сусветных Сабораў]] і лічаць, што вучэнне [[Біблія|Бібліі]] мае прыярытэт над [[Сімвал веры|Сімваламі веры]]<ref name="CE name"/><ref>{{cite encyclopedia|title=Antitrinitarianism| url=http://www.gameo.org/encyclopedia/contents/A597.html| last=Friedmann|first=Robert| encyclopedia=Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia |accessdate=October 24, 2012}}</ref>.

Хрысціяне вераць, што Ісус, [[Богаўвасабленне|стаўшы цалкам чалавекам]], адчуваў болі і спакусы, як кожны смяротны чалавек, але Ён не зрабіў ніякага [[грэх|граху]], перамог смерць і ўваскрос да жыцця пасля распяцця<ref name="Oxford Companion to the Bible"/>. Згодна з Бібліяй, [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|Хрыстос паўстаў з мёртвых]], пасля чаго ўзнёсся на Неба і «сядзіць па правай руцэ Айца»<ref>Сімвал веры</ref>, і Ён [[Другое прышэсце|вернецца на Зямлю]] зноў для [[Страшны Суд|Страшнага Суда]] і створыць [[Божае царства]] ў будучым свеце<ref name="Правен"/>.

Хрысціяне надаюць багаслоўскае значэнне не толькі справам Ісуса, але таксама і Яго імені. Звяртанне да Святога Імя Ісуса пачынаецца з [[Першаапостальская царква|першых дзён хрысціянства]]<ref>{{cite book|title=Outlines of dogmatic theology | volume=2 |first= Sylvester |last=Hunter|year= 2010| isbn= 978-1-177-95809-7 |page= 443 |publisher=Nabu Press}}</ref>{{sfn|Houlden|2006|p=426}}. Рэлігійныя абрады і святы ў імя Ісуса існуюць як ва [[Праваслаўе|Усходнім]], так і ў [[Каталіцтва|Заходнім хрысціянстве]]{{sfn|Houlden|2006|p=426}}.

=== Стаўленне да Хрыста ў іўдаізме ===
Класічныя тэксты рабінскага іўдаізму адхіляюць любыя паняцці аб антрапаморфным Богу. Трактат [[Тааніт]] у [[Іерусалімскі Талмуд|Іерусалімскім Талмудзе]] прама гаворыць, што «''калі чалавек прэтэндуе на тое, што ён Бог, то ён ілгун''». Акрамя таго, біблейскі верш: «''Я першы і Я апошні, і акрамя Мяне няма Бога''» (Іс. 44:6) інтэрпрэтуецца наступным чынам: «''Я першы, у мяне няма бацькі, Я апошні, у мяне няма брата, акрамя Мяне няма Бога, няма ў мяне сына''».

[[Іўдаізм]] адхіляе ідэю, што Ісус ёсць Бог, або асоба Тройцы, або пасярэднік Бога<ref>{{cite web|last=Kessler|first=Ed|title=Jesus the Jew|url=http://www.bbc.co.uk/thepassion/articles/jesus_the_jew.shtml |publisher=BBC |accessdate=June 18, 2013}}</ref>. Іўдаізм таксама лічыць, што Ісус не з’яўляецца [[Месія]]й, сцвярджаючы, што Ён не выканаў месіянскіх прароцтваў, запісаных у [[Танах]]у, і не ўвасобіў асабістых якасцей Месіі<ref>{{cite book |first=Asher |last=Norman |title= Twenty-six reasons why Jews don't believe in Jesus |url=http://books.google.com/books?id=tx5qrKz6dRMC&pg=PA59#v=onepage&q&f=false |publisher= Feldheim Publishers |year=2007 |isbn=978-0-9771937-0-7 |pages=59–70}}</ref>. Паводле яўрэйскай традыцыі, не было ніякіх прарокаў пасля [[Малахія|Малахіі]]<ref>{{cite web |last= Simmons |first= Shraga |url= http://www.aish.com/jewishissues/jewishsociety/Why_Jews_Dont_Believe_In_Jesus.asp |title= Why Jews Do not Believe in Jesus |date= March 6, 2004 |publisher= Aish.com |accessdate= 16 кастрычніка 2014 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060316040138/http://www.aish.com/jewishissues/jewishsociety/Why_Jews_Dont_Believe_In_Jesus.asp |archivedate= 16 сакавіка 2006 |url-status= dead }}</ref>, які пакінуў сваё прароцтва каля 420 г. да н.э.<ref>{{cite encyclopedia | title=MALACHI, BOOK OF | encyclopedia=Jewish Encyclopedia | accessdate=July 3, 2013 |url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/10321-malachi-book-of}}</ref>

[[Талмуд]] ўключае ў сябе апавяданні, аб якіх некаторыя мяркуюць, што ў іх апавядаецца пра Ісуса, тым не менш, многія сучасныя тлумачы Талмуда разглядаюць гэтыя каментары хутчэй як узаемаадносіны паміж іўдаізмам і хрысціянствам, а не як каментары пра гістарычнага Ісуса.

[[Мішне Тора]], аўтарытэтная праца па яўрэйскаму закону, падае аднадушныя меркаванні яўрэйскай абшчыны аб тым, што Ісус з’яўляецца «''каменем перапоны''», які прымушае «''большасць краін свету памыляцца, каб служыць боскасці, па-за межамі Бога''»<ref>{{cite book|last=Jeffrey|first=Grant R.|title=Heaven: The Mystery of Angels|year=2009|publisher=Random House Digital|isbn=978-0-307-50940-6|page=108|url=http://books.google.com/books?id=xCW8fjiE-DYC&pg=PA108#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

Па меркаваннях кансерватыўнага іўдаізму, яўрэі, якія вераць, што Ісус ёсць Месія, «''перасеклі лінію і апынуліся па-за межамі яўрэйскай абшчыны''». Рэфармаваны іўдаізм, яго сучасныя прагрэсіўныя плыні, сцвярджае, што «''для нас у яўрэйскай суполцы кожны, хто сцвярджае, што Ісус з’яўляецца іх Збаўцам, ужо не ёсць яўрэй і з’яўляецца адступнікам''».

=== Стаўленне да Хрыста ў ісламе ===
У [[іслам]]е Ісус ({{lang-ar|عيسى}} ''Iса'') лічыцца Пасланцам Бога і [[Месія]]й, які быў пасланы, каб весці дзяцей Ізраіля з новым пісаннем, [[Інджыл]] або [[Евангелле]]<ref name="CEI"/><ref>{{cite book|title=The Oxford Dictionary of Islam|year=2003|first=John L. |last=Esposito |page= 158|publisher=Oxford University Press| url=http://books.google.com/books?id=E324pQEEQQcC&pg=PA159#v=onepage&q&f=false |isbn=978-0-19-975726-8}}</ref>. Ад мусульман патрабуецца вера ў Ісуса (і ўсіх іншых пасланцаў Бога)<ref>{{cite book| title=The Muslim Jesus | publisher=ITV Productions | date=August 19, 2007 | people=Ashraf, Irshad (Director) | medium=Television production}}</ref>. [[Каран]] згадвае Ісуса 25 разоў, часцей за ўсе імёны, нават [[Мухамед]]а<ref>{{cite web |url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e1196|title= Jesus, Son of Mary|publisher= Oxford Islamic Studies Online |accessdate=July 3, 2013}}</ref><ref>{{cite book|last=Aboul-Enein|first=Youssef H.|title=Militant Islamist Ideology: Understanding the Global Threat|year=2010|publisher=Naval Institute Press|isbn=978-1-61251-015-6|page=20|url=http://books.google.com/books?id=tX3suVDTJz0C&pg=PA20#v=onepage&q&f=false}}</ref>
[[Файл:Medieval Persian manuscript Muhammad leads Abraham Moses Jesus.jpg|thumb|справа|[[Мухамед]] (справа) вядзе Ісуса, [[Аўраам]]а, [[Майсей|Майсея]] і іншых святых на малітву. Сярэднявечная [[Персія|персідская]] мініяцюра.]]
У [[Каран]]е няма ніякай згадкі пра [[Іосіф Абручнік|Іосіфа]], але ёсць эпізод з Дабравешчаннем [[Дзева Марыя|Марыі]] (па-арабску ''Мар’ям'') Анёлам, што яна павінна нарадзіць Ісуса, [[Беззаганнае нараджэнне Ісуса|застаючыся нявінніцай]], цудоўная падзея, якая адбылася па волі [[Алах|Бога]]<ref name=RobB32 >{{cite book|title=Christianity, Islam, and the West|first= Robert A.|last= Burns|year= 2011| isbn= 978-0-7618-5560-6 |page= 32 |url=http://books.google.com/books?id=akWUGyN7fwEC&pg=PA32#v=onepage&q&f=false |publisher=University Press of America}}</ref><ref name=Peters23 />. Падрабязнасці зачацця Дзевы Марыі не абмяркоўваліся ў ходзе візіту Анёла, але ў іншых месцах у Каране гаворыцца (21:91 і 66:12), што Бог удыхнуў «''Яго Духа''» ў Марыю<ref name=RobB32 /><ref name=Peters23 >{{cite book|title=Islam: A Guide for Jews and Christians|first= F. E.|last= Peters |year=2003 |publisher=Princeton University Press |isbn= 978-0-691-11553-5| page= 23 |url=http://books.google.com/books?id=DRDwRPIQ1vUC&pg=PA23#v=onepage&q&f=false }}</ref>. У ісламе Ісус названы «''Духам Божым''», таму што Ён нарадзіўся пад дзеяннем Духу, але гэтая вера не ўключае ў сябе вучэнне пра [[Перадіснаванне Ісуса|Яго перадіснаванне]], як гэта ёсць у хрысціянстве<ref>{{cite book|last=Cooper|first=Anne| first2=Elsie A. |last2= Maxwell |title=Ishmael My Brother: A Christian Introduction To Islam|year=2003|publisher=Monarch Books|isbn=978-0-8254-6223-8|page=59|url=http://books.google.com/books?id=X4J-p1E1OkwC&pg=PA59#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

Ісусу ў ісламскай літаратуры дадзены шматлікія іншыя тытулы, найбольш распаўсюджанымі з якіх з’яўляюцца ''аль-Масіх'' («Месія»). Ісус часам таксама называецца «''Пячатка Прарокаў ізраільскіх''», таму што, па агульнамусульманскай веры, Ісус быў апошнім прарокам, пасланым Богам, каб накіроўваць [[яўрэі|дзяцей Ізраіля]]. Ісус разглядаецца ў ісламе як папярэднік Мухамеда, і, на думку мусульман, прадказаў прышэсце апошняга<ref name="comparative">{{cite book|title=Comparative Religious Ethics: A Narrative Approach|first1=Darrell J.|last1=Fasching|first2=Dell|last2=deChant|year=2001|pages=[https://archive.org/details/comparativerelig0000fasc/page/241 241, 274–275]|isbn=978-0-631-20125-0|publisher=John Wiley & Sons|url=https://archive.org/details/comparativerelig0000fasc/page/241}}</ref>. Для дапамогі ў Яго служэнні яўрэйскаму народу Ісусу была дадзена магчымасць тварыць [[цуды]], але з дазволу Бога, а не Яго ўласнай уладай<ref name=Morgan>{{cite book|last=Morgan|first=Diane|title=Essential Islam: A Comprehensive Guide to Belief and Practice|year=2010|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-36025-1|pages=45–46|url=http://books.google.com/books?id=U94S6N2zECAC&pg=PA45#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

Каран падкрэслівае, што Ісус быў створаным Алахам смяротным чалавекам<ref name="Правен"/>, Які, як і ўсе іншыя прарокі, быў абраны небам, каб распаўсюджваць пасланне Бога. Ісламскія тэксты забараняюць аб’яднанне каго-небудзь з Богам ([[Шырк]]), падкрэсліваючы строгае паняцце [[Монатэізм|адзінабожжа]] ([[Таўхід]])<ref>{{cite book|last=George|first=Timothy|title=Is the Father of Jesus the God of Muhammad?: Understanding the Differences Between Christianity and Islam|year=2002|publisher=Zondervan|isbn=978-0-310-24748-7|pages=150–151|url=http://books.google.com/books?id=A5uVfN5xT3YC&pg=PA150#v=onepage&q&f=false}}</ref>. Лічыцца, што, як і ўсе [[прарокі ў ісламе]], Ісус быў мусульманінам, таму што Ён прапаведаваў, што Яго паслядоўнікі павінны прыняць «''прамы шлях''», як загадаў Бог<ref>{{cite book|last=Shedinger|first=Robert F.|title=Was Jesus a Muslim?: Questioning Categories in the Study of Religion|year=2009|publisher=Fortress Press|isbn=978-1-4514-1727-2|page=ix|url=http://books.google.com/?id=bSI9Fe9TCz8C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

Іслам адхіляе хрысціянскае меркаванне, што Ісус быў увасобленым Богам ці [[сын Божы|сынам Бога]], што Ён калі-небудзь быў [[Распяцце Ісуса|укрыжаваны]] і [[Уваскрэсенне Ісуса Хрыста|ўваскрос]], як і тое, што Ён [[Выкупленне ў Хрысціянстве|выкупіў]] грахі чалавецтва<ref>Каран 4:157</ref>. Каран кажа, што сам Ісус ніколі не прэтэндаваў на гэтыя рэчы; і, больш за тое, паказваецца, што Ісус будзе адмаўляць, што калі-небудзь заяўляў аб сваёй Боскасці, на [[Страшны суд|Страшным судзе]], калі Бог будзе судзіць Яго. Паводле мусульманскай традыцыі, лічыцца, што Ісус не быў укрыжаваны, але замест гэтага Ён быў забраны Богам на неба, пры гэтым разумеецца — праз цялеснае ўзяцце. Мусульмане вераць, што Ісус вернецца на зямлю падчас [[Апошні суд|Суднага дня]], каб аднавіць справядлівасць<ref name="CEI">{{cite book | url=http://books.google.com/books?id=D7tu12gt4JYC&pg=PA270#v=onepage&q&f=false | title=Concise Encyclopedia of Islam | publisher=Rowman & Littlefield | last=Glassé | first=Cyril | year=2008 | pages=270–271 | isbn=978-0-7425-6296-7}}</ref>.

У [[19 стагоддзе|XIX стагоддзі]] [[Мірза Гулам Ахмад]], заснавальнік руху [[Ахмадыты|Ахмадытаў]], пісаў, што Ісус перажыў выпрабаванне на крыжы. Па словах Ахмада, Ісус пакінуў [[Палесціна|Палесціну]] пасля сваёй смерці і ўваскрэсення і эміграваў на ўсход, дасягнуўшы [[Індыя|Індыі]], каб у далейшым вучыць Евангеллю<ref name=Melton55>{{cite book|title=Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices| isbn= 978-1-59884-203-6| publisher= ABC-CLIO |page= 55 |url=http://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA55#v=onepage&q&f=false}}</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Хрысціянства]]
* [[Евангелле]]
* [[Новы Запавет]]
* [[Тройца]]
* [[Бог Айцец]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|17|Хрыстос||67-68}}
* Большой Библейский словарь / под ред. У. Элуэлла и Ф. Камфорта. — СПб.: Библия для всех, 2005. ISBN 5-7454-0931-2.
* {{кніга
|аўтар      = Дидон А.
|загаловак  = Иисус Христос
|месца      = Харьков
|выдавецтва = Фолио
|год        = 2000
|старонак   = 895
|isbn       = 966-03-0695-4
}}
* [[Евангелле]]
* [[Каран]]
* {{кніга
|аўтар      = Мень А.
|загаловак  = Сын Человеческий
|месца      = М.
|выдавецтва = Фонд имени Александра Меня
|год        = 2000
|старонак   = 496
|ref        = Мень
}}
* Православная энциклопедия. Том XXІ: Иверская икона Божией матери—Икаматарий. — М.: ПРО ЦНЦ «Православная энциклопедия», 2009. ISBN 978-5-89572-038-7.
* Ісус Хрыстос // {{Крыніцы/Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік}}
* {{кніга
|аўтар      = Эванс К.
|загаловак  = Иисус: последние дни. Что произошло на самом деле
|месца      = М.
|выдавецтва = Эксмо
|год        = 2009
|старонак   = 224
|isbn       = 978-5-699-38007-7
}}
* {{крыніцы/СкарынаТв|129—130}}
* {{cite book|first=Craig L.|last=Blomberg|title=Jesus and the Gospels: An Introduction and Survey|year=2009|isbn=978-0-8054-4482-7|url=https://books.google.com/books?id=U5rIPC1UgsgC|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222031/https://books.google.com/books?id=U5rIPC1UgsgC|url-status=live}}
* {{cite book|title=The People's New Testament Commentary|first1=M. Eugene|last1=Boring|first2=Fred B.|last2=Craddock|year=2004|isbn=978-0-664-22754-8|publisher=Westminster John Knox Press|url=https://books.google.com/books?id=N0tLXRIiIe0C|access-date=14 August 2015|archive-date=4 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140104165219/http://books.google.com/books?id=N0tLXRIiIe0C|url-status=live}}
* {{cite book |title=The Gospel and Epistles of John: A Concise Commentary |first=Raymond E. |last=Brown|year=1988 |isbn=978-0-8146-1283-5 |publisher=Liturgical Press |url=https://archive.org/details/gospelepistleso00brow }}
* {{cite book|last=Brown|first=Raymond E.|title=An Introduction to the New Testament|publisher=Doubleday|year=1997|isbn=978-0-385-24767-2|url=https://archive.org/details/introductiontone00brow_0}}
* {{cite book|last=Carter|first=Warren|title=Pontius Pilate: Portraits of a Roman Governor|year=2003|isbn=978-0-8146-5113-1|url=https://books.google.com/books?id=mvhHcXKK0UEC|publisher=Liturgical Press|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222031/https://books.google.com/books?id=mvhHcXKK0UEC|url-status=live}}
* {{cite book |title=Studying the Historical Jesus: Evaluations of the State of Current Research |first1=Bruce |last1=Chilton |first2=Craig A. |last2=Evans |year=1998 |isbn=978-90-04-11142-4 |publisher=Brill |url=https://books.google.com/books?id=AJM9grxOjjMC |access-date=8 October 2020 |archive-date=4 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004084608/https://books.google.com/books?id=AJM9grxOjjMC |url-status=live }}
* {{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=978-0-8054-9444-0|url=https://books.google.com/books?id=QjmwuFUksOQC|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222032/https://books.google.com/books?id=QjmwuFUksOQC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Dickson|first= John |title=Jesus: A Short Life|publisher= Kregel Publications|year= 2008| isbn= 978-0-8254-7802-4}}
* {{cite book|first1= John R.|last1= Donahue|first2= Daniel J.|last2= Harrington|title= The Gospel of Mark|publisher= Liturgical Press|year= 2002|url=https://books.google.com/books?id=xZAIsUZOwSQC|isbn= 978-0-8146-5804-8|access-date= 8 October 2020|archive-date= 3 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140103010742/http://books.google.com/books?id=xZAIsUZOwSQC|url-status= live}}
* {{cite book|last=Doninger|first=Wendy|year=1999|title=Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions|publisher=Merriam-Webster|url=https://archive.org/details/isbn_9780877790440|isbn=978-0-87779-044-0}}
* {{cite book|first=James D.G.|last=Dunn|title=Jesus Remembered|year=2003|isbn=978-0-8028-3931-2|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|url=https://books.google.com/books?id=G4qpnvoautgC}}
* {{cite book|last1=Eddy|first1=Paul R.|last2=Boyd|first2=Gregory A.|year=2007|title=The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus tradition|publisher=Baker Academic|isbn=978-0-8010-3114-4|url=https://books.google.com/books?id=U26_85NmwPUC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222033/https://books.google.com/books?id=U26_85NmwPUC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Evans|first=Craig A.|year=2003|title=The Bible Knowledge Background Commentary: Matthew–Luke|isbn=978-0-7814-3868-1|publisher=David C. Cook|url=https://archive.org/details/bibleknowledgeba00crai}}
* {{cite book|last=Evans|first=Craig A.|year=2005|title=The Bible Knowledge Background Commentary: John's Gospel, Hebrews-Revelation|isbn= 978-0-7814-4228-2|publisher=David C. Cook|url=https://books.google.com/?id=UzWD61mgp7EC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}
* {{cite book|title=The Gospel of Matthew|first=R. T. |last= France |year= 2007 |isbn=978-0-8028-2501-8 |url=https://books.google.com/?id=0ruP6J_XPCEC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing}}
* {{cite book|first=David N.|last=Freedman|title=Eerdmans Dictionary of the Bible|year=2000|publisher=Amsterdam University Press|isbn=978-0-8028-2400-4|url=https://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|access-date=8 October 2020|archive-date=3 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200803133406/https://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|url-status=live}}
* {{cite book |first1=Joel B. |last1=Green |first2=Scot |last2=McKnight |first3=I. Howard |last3=Marshall|title=Dictionary of Jesus and the Gospels |url=https://books.google.com/books?id=9ntwNm-tOogC |publisher=InterVarsity Press |year=1992 |page=442 |isbn=978-0-8308-1777-1 |access-date=8 October 2020 |archive-date=8 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=9ntwNm-tOogC |url-status=live }}
* {{cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne|year= 1994 |publisher= Zondervan |location= Grand Rapids, MI |isbn= 978-0-310-28670-7 |url=https://archive.org/details/systematictheolo00grud_0 }}
* {{cite book|last=Houlden|first=J. Leslie|title=Jesus: The Complete Guide|year=2006|isbn=978-0-8264-8011-8|publisher=Continuum|url=https://books.google.com/books?id=Ey8mZKV_jfkC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=Ey8mZKV_jfkC|url-status=live}}
* {{cite book|first1=Andreas J.|last1=Köstenberger|first2=L. Scott|last2=Kellum|first3=Charles L|last3=Quarles|title=The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament|year=2009|isbn=978-0-8054-4365-3|url=https://books.google.com/books?id=g-MG9sFLAz0C|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=27 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200727131059/https://books.google.com/books?id=g-MG9sFLAz0C|url-status=live}}
* {{cite book |title=Transfiguration |first=Dorothy A. |last=Lee|year=2004 |isbn=978-0-8264-7595-4 |url=https://books.google.com/books?id=cYWwEefwCegC |publisher=Continuum |access-date=8 October 2020 |archive-date=8 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=cYWwEefwCegC |url-status=live }}
* {{cite encyclopedia|title=Introduction|first=Amy-Jill|last=Levine|encyclopedia=The Historical Jesus in Context|editor-last1=Levine|editor-last2=Allison|editor-first3=John D.|editor-last3=Crossan|publisher=Princeton Univ Press|isbn=978-0-691-00992-6|year=2006|editor1-first=Amy-Jill|editor2-first=Dale C.|url=https://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|access-date=8 October 2020|archive-date=10 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140410102712/http://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|url-status=live}}
* {{cite book|title= The Synoptics: Matthew, Mark, Luke|first1= Ján|last1= Majerník|first2= Joseph|last2= Ponessa|first3= Laurie W.|last3= Manhardt|year= 2005|isbn= 978-1-931018-31-9|url=https://books.google.com/books?id=cqP5xHXGYPQC|publisher= Emmaus Road Publishing|access-date= 8 October 2020|archive-date= 19 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200819025434/https://books.google.com/books?id=cqP5xHXGYPQC|url-status= live}}
* {{cite book |url=https://books.google.com/books?id=v26doW8jIyYC&pg=PA4 | title=Christianity: An Introduction | publisher=John Wiley & Sons | last=McGrath | first=Alister E.| year=2006 | pages=4–6 | isbn=978-1-4051-0899-7 | access-date=14 August 2015 | archive-date=10 September 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150910073956/https://books.google.com/books?id=v26doW8jIyYC&pg=PA4 | url-status=live }}
* {{cite book|last1=Mills|first1=Watson E.|last2=Bullard|first2=Roger A.|year=1998|title=Mercer Dictionary of the Bible|publisher=Mercer University Press|isbn=978-0-86554-373-7|url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC|access-date=14 August 2015|archive-date=18 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018095243/https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Morris|first=Leon|year=1992|title=The Gospel According to Matthew|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-85111-338-8|url=https://books.google.com/books?id=-pwaSKcHyEEC|access-date=8 October 2020|archive-date=2 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200802002134/https://books.google.com/books?id=-pwaSKcHyEEC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Niswonger|first=Richard L.|title=New Testament History|year=1992|isbn=978-0-310-31201-7|publisher=Zondervan|url=https://books.google.com/books?id=uyAXaNnz9sUC}}
* {{cite book|last=Pannenberg|first=Wolfhart|url=https://books.google.com/books?id=zWfvlpURwiIC|title=Jesus: God and Man|year=1968|isbn=978-0-334-00783-8|publisher=S.C.M. Press|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222035/https://books.google.com/books?id=zWfvlpURwiIC|url-status=live}}
* {{cite book|title=Who Is Jesus? An Introduction to Christology|first=Thomas P.|last=Rausch|year=2003|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5078-3|url=https://books.google.com/books?id=8OJCa6euw5gC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=8OJCa6euw5gC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Redford|first=Douglas|title=The Life and Ministry of Jesus: The Gospels|year=2007|isbn=978-0-7847-1900-8|url=https://books.google.com/books?id=dDMQz5BVFbEC|publisher=Standard Publishing|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=dDMQz5BVFbEC|url-status=live}}
* {{cite book|last=Sanders|first=E.&nbsp;P.|title=The Historical Figure of Jesus|publisher=Allen Lane Penguin Press|year=1993|url=https://books.google.com/books?id=lkbTL36ZgPIC|isbn=978-0-14-192822-7|access-date=8 October 2020|archive-date=18 April 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418040039/https://books.google.com/books?id=lkbTL36ZgPIC|url-status=live}}
* {{cite book|title=The Quest for the Plausible Jesus: The Question of Criteria |first1=Gerd|last1=Theissen|first2=Dagmar|last2=Winter|year=2002|isbn=978-0-664-22537-7|publisher=Westminster John Knox Press|url=https://books.google.com/books?id=qB5ulgKx4OUC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=qB5ulgKx4OUC|url-status=live}}
* {{cite book|title=The Bible Knowledge Commentary: New Testament|first1=John F.|last1=Walvoord|first2=Roy B.|last2=Zuck|year=1983|isbn=978-0-88207-812-0|publisher=David C. Cook|url=https://books.google.com/books?id=DP4UiA4gQNMC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222037/https://books.google.com/books?id=DP4UiA4gQNMC|url-status=live}}
* {{cite book|title=Expository Dictionary of New Testament Words|last= Vine | first= William E. |year= 1940|publisher= Fleming H. Revell Company|isbn= 978-0-916441-31-9}}

{{Багародзіца}}
{{Нараджэнне Хрыстова}}
{{Пакаранне смерцю Хрыста}}
{{Мёртвы Хрыстос}}
{{Каталіцызм}}
{{бібліяінфармацыя}}
{{Выдатны артыкул|Асоба|Рэлігія}}

[[Катэгорыя:Хрысціянства]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Ісус Хрыстос| ]]