Прагляд зыходнага тэксту старонкі Люксембург

{{Дзяржава
 |Беларуская назва          = Вялікае Герцагства Люксембург
 |Арыгінальная назва        = {{lang-lb|Groussherzogtum Lëtzebuerg}} <br/> {{lang-fr|Grand-Duché de Luxembourg}} <br/> {{lang-de|Großherzogtum Luxemburg}}
 |Родны склон               = Люксембурга
 |Сцяг                      = Flag of Luxembourg.svg
 |Герб                      = Coat of arms of Luxembourg.svg
 |Замест герба              = 
 |Дэвіз                     = Mir wëlle bleiwe wat mir sinn
 |Пераклад дэвізу           = Мы жадаем застацца тым, што мы ёсць
 |Назва гімна               = Ons Heemecht
 |Аўдыё                     = Luxembourg National Anthem.ogg
 |Форма кіравання           = [[Парламенцкая манархія]]
 |Дзяржаўная рэлігія        = 
 |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
 |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
 |region                    = 
 |CoordScale                = 
 |На карце                  = EU-Luxembourg.svg
 |На карце2                 = 
 |Мовы                      = [[Люксембургская мова|Люксембургская]], [[французская мова|французская]], [[нямецкая мова|немецкая]]
 |Заснавана                 = 
 |Дата незалежнасці         = 
 |Незалежнасць ад           = 
 |Сталіца                   = [[Люксембург (горад)|Люксембург]]
 |Найбуйнейшыя гарады       = [[Люксембург (горад)|Люксембург]], [[Эш-сюр-Альзет]], [[Дзіферданж]]
 |Пасады кіраўнікоў         = [[Вялікі герцаг Люксембурга|Вялікі герцаг]] <br/> [[Прэм’ер-міністр Люксембурга|Прэм’ер-міністр]]
 |Кіраўнікі                 = [[Анры (вялікі герцаг Люксембурга)|Анры]] <br/> [[Ксаўе Бетэль]]
 |Месца па плошчы           = 174
 |Плошча                    = 2.586,4
 |Працэнт вады              = 0,6
 |Этнахаронім               = [[Люксембуржцы]]
 |Месца па насельніцтву     = 173
 |Насельніцтва              = 537.853
 |Год ацэнкі                = 2013
 |Насельніцтва па перапісу  = 439.539
 |Год перапісу              = 2001
 |Шчыльнасць насельніцтва   = 191,4
 |Месца па шчыльнасці       = 67
 |ВУП (ППЗ)                 = 42,225 млрд
 |Год разліку ВУП (ППЗ)     = 2012
 |Месца па ВУП (ППЗ)        = 94
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 79.785
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 1
 |ВУП (намінал)             = 56,738
 |Год разліку ВУП (намінал) = 2012
 |Месца па ВУП (намінал)    = 69
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 107.206
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 1
 |ІРЧП                      = {{рост}}0,875
 |Год разліку ІРЧП          = 2013
 |Месца па ІРЧП             = 26
 |Узровень ІРЧП             = вельмі высокі
 |Авіякампанія              = 
 |Валюта                    = [[Еўра]] (€) (EUR)
 |Дамены                    = [[.lu]], [[.eu]]
 |ISO                       = LU
 |Тэлефонны код             = 352
 |Часавы пояс               = +1
 |Заўвагі                   = 
<!-- |Без сцяга і герба=* -->
<!-- |Без гімна=* -->
}}
'''Люксембу́рг''' ({{lang-lb|Lëtzebuerg}}, {{lang-fr|Luxembourg}}, {{lang-de|Luxemburg}}), '''Вялі́кае Ге́рцагства Люксембу́рг''' ({{lang-lb|Groussherzogtum Lëtzebuerg}}, {{lang-fr|Grand-Duché de Luxembourg}}, {{lang-de|Großherzogtum Luxemburg}})— дзяржава у [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]]. Член [[ЕС|Еўрапейскага саюза]] з [[1957]] г. Герцагства мяжуе з [[Бельгія]]й, [[Германія]]й і [[Францыя]]й. Назва паходзіць ад верхнянямецкага слова «lucilinburch» — «малы горад».

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Люксембурга}}
У канцы [[VII стагоддзе|VII ст.]] насельніцтва тэрыторыі сучаснага Люксембурга было хрышчона дзякуючы прападобнаму Віліброрду, які заснаваў там манастыр бенедыктаўцаў. У Сярэднявечча зямля ўваходзіць спачатку ў склад франкскага каралеўства [[Аўстразія|Аўстразіі]], потым у [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэнную Рымскую імперыю]], а пасля — у [[Латарынгія|Латарынгію]]. У [[963]] годзе ён адтрымаў незалежнасць у выніку абмена стратэгічнымі тэрыторыямі. Справа ў тым, што на яго тэрыторыі змяшчаецца замак Лісілінбург (Маленькая крэпасць), які паклаў пачатак дзяржаве. На чале гэтага маленькага ўладання стаяў Зігфрыд. Яго нашчадкі крыху пашырылі сваі тэрыторыі дзякуючы войнам, палітычным шлюбам, спадчынам і дамовам. У [[1060]] годзе Конрад быў аб'яўлены першым графам Люксембурга. Яго прапраўнучка стала вядомай уладаркай Эрмезіндай, а яе праўнук Генрых VII, у сваю чаргу, быў імператарам Свяшчэннай Рымскай Імперыі з [[1308]] года. У [[1354]] графства Люксембург стала герцагствам. Але ў [[1443]] [[Елізавета Герліц]], пляменіца імператара Св. Рымскай імперыі Сігізмунда, была вымушана саступіць гэта ўладанне Філіпу III, герцагу [[Бургундыя|Бургундыі]].

У [[1477]] Люксембург перайшоў дынастыі Габсбургаў, а пад час падзела імперыі [[Карл V Габсбург|Карла V]] тэрыторыя апынулася пад уладай [[Іспанія|Іспаніі]]. Калі [[Нідэрландская буржуазная рэвалюцыя|Нідэрланды пачалі паўстанне]] супраць [[Філіп II Габсбург|Філіпа II, караля Іспаніі]], Люксембург захоўваў нейтралітэт. У выніку гэтай рэвалюцыі герцагства перайшло пад уладу паўстаўшай краіны. Пачатак [[Трыццацігадовая вайна|Трыдцацігадовай войны]] ([[1618]]—[[1648]]) прайшоў досыць спакойна для Люксембургу, але пасля ўступлення ў яе Францыі ў [[1635]] годзе ў герцагства прыйшлі сапраўдная бяда і разарэнне. Акрамя гэтага, [[Вестфальскі мір]] (1648) не прынёс спакою ў Люксембург — гэта адбылося толькі ў [[1659]] годзе ў выніку заключэння [[Пірэнейскі дагавор|Пірэнейскага дагавора]]. У [[1679]]—[[1684]] гадах [[Людовік XIV]], паступова заваёўваў Люксембург, але ўжо ў [[1697]] годзе Францыя передала яго Іспаніі. Пад час [[Вайна за іспанскую спадчыну|Вайны за іспанскую спадчыну]] Люксембург разам з [[Бельгія]]й перайшоў да [[Габсбургі|Габсбургаў]], якія правілі [[Аўстрыя]]й. Праз шэсць год пасля пачатку [[Вялікая французская рэвалюцыя|Французскай Рэвалюцыі]] Люксембург зноў перайшоў да Францыі. Ранейшая тэрыторыя была падзелена на тры дэпартаменты, у якіх дзейнічала канстытуцыя Дырэкторыі. Сяляне Люксембурга трапілі пад дзеянне антыцаркоўных мер французскага ўрада, а ўвядзенне ваеннай павінасці ў [[1798]] годзе прывяло да паўстання ў Люксембургу, якое было жорстка падаўлена.

С падзеннем Напалеона французскае панаванне ў Люксембургу скончылася, яго лёс быў вырашаны Венскім Кангрэсам [[1815]] года: Люксембургу быў дараваны статус Вялікага герцагства з Вільямам I (прадстаўніком [[Аранская дынастыя|дынастыі Аранскіх-Насау]], каралём Нідэрландаў) на чале. Люксембург захоўваў аўтаномію, а сувязь з Нідэрландамі была хутчэй намінальная — толькі таму, што герцагства лічылася асабістым уладаннем Вільяма. Тэрыторыя таксама ўваходзіла ў склад Германскай Канфедэрацыі, і на яе тэрыторыі быў расквартыраваны прускі гарнізон. Уладаранне Вільяма было дастаткова жорсткім, бо ён успрымаў насельніцтва герцагства як асабістую ўласнасць і абкладаў іх вялікімі падаткамі. Зразумела, што Люксембург у [[1830]] годзе падтрымаў бельгійскае паўстанне супраць Вільяма, і ў кастрычніку гэтага ж года было аб'яўлена, што Люксембург — гэта частка Бельгіі. Але Вільям не адмаўляўся ад сваіх правоў на гэту тэрыторыю. У [[1831]] годзе [[Францыя]], [[Англія]], [[Расія]], [[Каралеўства Прусія|Прусія]] і [[Аўстрыя]] вырашылі, што Люксембург павінен застацца ў Вільяма I і ўвайсці ў Германскую канфедэрацыю. Пры гэтым франкамоўнае насельніцтва было перавезена ў Бельгію. Такім чынам, да [[1867]] Люксембург знаходзіўся ў складзе Нідэрландаў на правах аўтаноміі.

У [[1842]] [[Вілем II|Вільям II]] падпісаў дамову з Прусіяй, па якой Люксембург стаў удзельнікам Мытнага Саюза. Гэты крок значна палепшыў эканамічнае і сельскагаспадарчае развіццё герцагства, была адноўлена інфраструктура, з'явілася [[чыгунка]]. У [[1841]] Люксембургу была дарована [[канстытуцыя]], якая ўсё ж не суадносілася з жаданнямі насельніцтва. Моцна паўплывала на аўтаномію французская рэвалюцыя 1848 года. Под яе ўплавам Вільям дараваў больш ліберальную канстытуцыю, у якую былі ўнесены змены ў [[1856]] годзе. З распадам канфедэрацыі ў [[1866]] Люксембург стаў поўнасцю суверэнай дзяржавай. Афіцыйна гэта адбылося [[9 верасня]] [[1867]] года. Крыху раней, [[29 красавіка]] [[1867]], на міжнароднай канферэнцыі ў [[Лондан]]е паміж Расіяй, Вялікабрытаніяй, Францыяй, Прусіяй і шэрагам іншых дзяржаў была падпісана дамова аб статусе Люксембурга. Па Дамове карона Вялікага герцагства Люксембург празнавалася спадчыным уладаннем дома Насау, а само герцагства вызначалася як нейтральная дзяржава.

Пасля смерці [[Вілем III|Вільяма III]] ў [[1890]] годзе Нідэрланды засталіся без спадчыніка мужчынскага полу, таму Вялікае герцагства перайшло Адольфу, герцагу Насау, а затым і яго сыну Вільяму, які памёр у [[1912]] годзе. Яны за годы праўлення мала цікавіліся пытаннямі кіравання дзяржавай, затое Марыя Адэлаіда, дачка Вільяма, развіла там вялікую дзейнасць, што не было ацэнена насельніцтвам. У гады [[Першая Сусветная вайна|Першай Сусветнай войны]] Люксембург захоўваў нейтралітэт, але ўсё ж у [[1914]] годзе Германія яго акупавала. Па [[Версальскі мір|Версальскаму міру]] Марыя Адэлаіда была вымушана аддаць кіраванне краінай сястры Шарлоце. У [[1940]] Германія другі раз акупавала Люксембург. Урад адмовіўся ісці на кампраміс з фашыстамі, таму ўвесь двор быў вымушаны эміграваць і жыць у выгнанні. Герцагства ўвайшло ў склад [[Трэці Рэйх|Трэцяга Рэйха]]. У верасні [[1944]] адбылося вызваленне краіны. У тым жа годзе Люксембург увайшоў у Эканамічны Саюз з Бельгіяй і Нідэрландамі ([[Бенілюкс]]). З уступам у [[НАТА]] ў [[1949]] годзе Вялікае герцагства Люксембург парушыла свой ваенны нейтралітэт. У [[1964]] на прастол Люксембурга ўзышоў прынц Жан. У кастрычніку [[2000]] Жан адрокся ад прастолу з-за старога ўзросту, на прастол узышоў яго сын Анры.

== Палітыка і дзяржаўны лад ==
{{main|Палітыка Люксембурга}}

== Транспарт ==
Транспарт чыгуначны і аўтамабільны. Суднаходства па рацэ [[Мозель]]. Міжнародны аэрапорт каля горада [[Люксембург (горад)|Люксембург]] — вузел унутреўрапейскіх паветраных ліній.

З 29 лютага 2020 года ўвесь [[грамадскі транспарт]] — чыгункі (за выключэннем праезду ў першым класе), аўтобусы (акрамя шэрагу начных рэйсаў) і трамваі — стаў бясплатным<ref>[https://www.dw.com/uk/%D0%BB%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D0%BE%D1%8E-%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D0%BE%D1%8E-%D0%B7-%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D0%BA%D0%BE%D1%88%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BC-%D0%B3%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%BC-%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D0%BC/a-52581942 dw.com/uk]</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Вільц]]
* [[Люксембуржцы]]
* [[Паліцыя Вялікага Герцагства Люксембург]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Luxembourg}}
* [http://news.tut.by/otklik/197409.html Ірына Хадарэнка. Люксембург-Трыр. Шляхамі старажытнай Еўропы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120301223434/http://news.tut.by/otklik/197409.html |date=1 сакавіка 2012 }}

{{Бібліяінфармацыя}}
{{Краіны Еўропы}}
{{Еўрапейскі Саюз}}
{{НАТА}}
{{Франкафонія}}
{{Міжземнаморскі Саюз}}

[[Катэгорыя:Канстытуцыйныя манархіі]]
[[Катэгорыя:Краіны Еўрапейскага Саюза]]
[[Катэгорыя:Люксембург| ]]