Прагляд зыходнага тэксту старонкі Слуцкае Евангелле

{{твор мастацтва
|тып             = рукапіс
|выява           = Слуцкое Евангелие.png
|памер           = 250px
|назва           = Слуцкае Евангелле
|арыгінал        = 
|аўтар           = 
|год             = пач. XVI ст.
|матэрыял        = 
|тэхніка         = 
|вышыня          = 38,8
|шырыня          = 25,2
|месцазнаходжанне = Мінск
|музей           = Дамавы храм у гонар Сабора беларускіх святых
}}
'''Слуцкае Евангелле''' — рукапіснае [[Евангелле]]-тэтр (Чацвераевангелле), помнік [[Славяне|славянскай]] пісьменнасці XVI стагоддзя.

== Гісторыя ==

Да нядаўняга часу лічылася, што рукапіс уласнаручна перапісаў у 1582 годзе князь [[Юрый Алелькавіч (1559—1586)|Юры Юр'евіч Алелькавіч Слуцкі]] (1559—1586)<ref name="СП">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Слуцкая палитра: Из фондов Слуцкого краеведческого музея: фотоальбом
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = сост., авт. текста Н. Г. Серик; фото В. А. Сибрикова
|выданне        = 
|месца          = Минск
|выдавецтва     = [[Літаратура і мастацтва (1932)|Літаратура і Мастацтва]]
|год            = 2010
|том            = 
|старонкі       = 4
|старонак       = 64
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}}</ref><ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=219|артыкул=Алелькавічы|аўтар=[[Валерый Сямёнавіч Пазднякоў|Пазднякоў В.]]}}</ref>. Падставай такой думкі служыў запіс на адным з пустых аркушаў рукапісу. Аднак, [[Мовазнаўства|лінгвістычны]] і [[Палеаграфія|палеаграфічны]] аналіз тэксту паказаў, што гэты стылізаваны пад старажытнасць запіс з’яўляецца фальшывым і хутчэй за ўсё зроблены ў XIX ст.<ref name=":1">''Клімаў І. П.'' Да пытання аб атрыбуцыі і датаванні Слуцкага Евангелля XVI ст. // «Здабыткі:дакументальныя помнікі на Беларусі». — вып. 11. — Мінск, 2009. — С. 41-49.</ref>. Даследаванне паперы і вадзяных знакаў (філіграняў) на аркушах Слуцкага Евангелля дазваляе лічыць рукапіс помнікам пісьменнасці першай трэці XVI ст. Дакладнае месца напісання рукапісу невядомае. Магчыма, гэты быў [[Кіеў]], [[Луцк]] ці [[Супрасльскі Дабравешчанскі манастыр|Супрасльскі манастыр]]. Супраць версіі пра тое, што кодэкс стварылі ў слуцкім [[Слуцкі Свята-Троіцкі манастыр|Свята-Траецкім манастыры]] сведчыць тое, што астатнія слуцкія Евангеллі пачатку XVI ст. былі напісаныя ў іншых месцах — [[Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр|Лаўрышаўскім манастыры]] і Морацкім Мікольскім манастыры, а значыць устойлівай школы кнігапісання ў тагачасным [[Слуцк]]у не існавала<ref>Пазднякоў В. С. «Вадзяныя знакі Слуцкага Евангелля» // Матэрыялы ІХ Міжнародных кнігазнаўчых чытанняў «Статут Вялікага Княства Літоўскага ў гісторыі культуры Беларусі» Мінск, 18-19 красавіка 2013 г. — Мінск, 2013 — С. 179—185</ref>.

У канцы ХІХ ст. Евангелле знаходзілася ў [[Рызніца|рызніцы]] [[слуцк]]ага [[Слуцкі Свята-Троіцкі манастыр|Свята-Траецкага манастыра]].

У [[1889]] годзе Евангелле прывозілі ў Маскву на Маскоўскую археалагічную выстаўку. Далей сустракаюцца звесткі пра яго ў спісе дакументаў Расійскага гістарычнага архіва ў [[Санкт-Пецярбург]]у, як пра царкоўную каштоўнасць, якую неабходна вывезці са Слуцка з прычыны распачатай сусветнай вайны.

Да канца 1920-х гадоў Евангелле знаходзілася ў фондах Мінскага дзяржаўнага музея, з 1929 года, калі беларускай сталіцай мелі намер зрабіць [[Магілёў]] — у [[Магілёўскі краязнаўчы музей|Магілёўскім краязнаўчым музеі]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Ларыса Цімошык]].|загаловак=Запавет слуцкага князя даносяць эвангельскія словы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=53142|выданне=[[Звязда (1917)|Звязда]]|тып=[[газета]]|год=12 лютага 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-02-12 26 (26634)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/53152/12lut-8.indd.pdf 8]|issn=1990-763x}}{{Недаступная спасылка}}</ref>, а затым у пакоі-сейфе будынка Магілёўскага абкама партыі. У пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] евангелле знікла з браніраванага пакоя-музея разам з [[Крыж Ефрасінні Полацкай|Крыжам Ефрасінні Полацкай]].

Увесь гэты час Евангелле знаходзілася на тэрыторыі Беларусі, у адной сям'і. [[12 чэрвеня]] [[2003]] года [[экзарх]] Беларусі [[Філарэт (Вахрамееў)|Філарэт]] абвясціў, што мінская прыхаджанка перадала атрыманы ў спадчыну рукапіс святару за [[адпяванне]] сваяка<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Васіль Цішкевіч]].|загаловак=Легендарнае Слуцкае Евангелле вяртаецца на гістарычную радзіму|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=35270|выданне=Звязда|тып=газета|год=20 траўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-05-20 89 (26447)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/35247/20maj-6.pdf 6]|issn=1990-763x}}{{Недаступная спасылка}}</ref>. Жанчына нават не ўяўляла значнасці кнігі. У [[2002]] годзе перададзена ў Беларускі экзархат, захоўваецца ў дамавым храме ў гонар Сабора беларускіх святых<ref name=":2">''[[Алесь Суша (культуролаг)|Алесь Суша]].'' [https://www.youtube.com/watch?v=R0RGdswT1x4 Слуцкае Евангелле. Узнаўленне святыні] (04.06.2020).</ref>.

== Апісанне ==
[[Файл:Гессэ І. Малюнак абклада Слуцкага Евангелля. 1866.jpg|250px|міні|[[Тамаш Гесэ]]. «Вокладка Слуцкага Евангелля». 1866]]

=== Вонкавы выгляд і пераплёт ===

==== Гісторыя ====

Пераплётчыкі зрабілі пераплёт з дошак, абкладзеных малінавым аксамітам. Ювеліры выканалі металічны абклад. Завершана кніга была ў 1582 годзе. Каля 1860-х абклад з Евангелля быў зняты і з тых часоў яно ўпамінаецца ў простым, агорнутым аксамітам пераплёце<ref>[[Ігар Адамавіч Ціткоўскі|Ігар Ціткоўскі]]. [https://kurjer.info/2008/05/14/sluckae-evangelle/ Слуцкае Евангелле] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20230217064104/https://kurjer.info/2008/05/14/sluckae-evangelle/ |date=17 лютага 2023 }}</ref>.

==== Апісанне ====

Слуцкае Евангелле — вялікая кніга на паперы фарматам ''in folio.''

Кодэкс абцягнуты рудога колеру аксамітавай тканінай, якая выцвіла, асабліва па краях накрывак і на спінцы. Першасны колер тканіны — малінавы — праглядаецца толькі ў самым нізе спінкі, на кантах і ў цэнтральнай частцы ніжняга вечка. Пераплёт суцэльнатканы. Памер пераплёту — 305х242 мм, вышыня абрэза — 35 мм. Вечкі з мяккага кардону. Кардон сфармаваны склейваннем некалькіх аркушаў валакністай шэрай паперы. Таўшчыня вечка — 5 мм (6-8 пластоў паперы). Вечкі выступаюць за кніжны блок: уверсе і ўнізе — на 4 мм, збоку — на 6 мм. Упрыгожванне вечкаў сціплае — сляпым цісненнем выканана бардзюрная гладкая шырокая рамка і ў кутах — падвоеныя віньеткі аднаго простага малюнка. На бакавым канцы ніжняга вечка праглядаецца акуратна выразаны невялікі прастакутны фрагмент аксамітавага пакрыцця, краі тканіны падклеены. Магчыма, гэта след ад звычайнага ўмацавання завязкі першаснай аправы. Верхні каптал не праглядаецца, ніжні адсутнічае. У версе спінкі, на песцы каптала, аксамітавая тканіна абгортвае верхнюю частку спінкі, што выступае. Спінка глухая, на ёй 5 бінтоў. Умацаванне сшыткаў у кніжны блок даволі цвёрдае. Аркушы сшытыя ўздоўж спінкавага фальцу светла-шэрымі, падобна, баваўнянымі ніткамі. Спінка блока праклеена (колер клею цёмны)<ref name=":0" />.

=== Унутраная структура ===
У кнізе 263 аркушы, з якіх 6 чыстых, 4 запоўнены тэкстам не цалкам і 8 пераплётных аркушаў. У рукапісе 32 сшыткі, колькасць аркушаў у іх аднолькавая — па 8 у кожным сшытку. Першапачатковая знешняя структура кнігі не парушаная — усе сшыткі захаваліся, аркушы ў сшытках не страчаныя і знаходзяцца ў іх на сваіх месцах, узноўленых аркушаў няма<ref name=":0">Станкевіч Л. І. «Слуцкае Евангелле (XVI ст.) як помнік кніжнай культуры Беларусі» // Беларуская кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры. — ч. 1. — Мінск, 2006. — С. 43-52</ref>.

Сшыткі маюць першапачатковую (XVI ст.) пісцовую сігнатуру атрамантам, якая пазначаная літарамі кірыліцы пад цітлам. Сігнатура прастаўлена двойчы ў ніжнім полі аркуша пасярэдзіне — на пярэднім баку першага аркуша і адваротным баку апошняга аркуша кожнага сшытка. Нумарацыя сшыткаў паслядоўная, без пропускаў і паўтораў. Сігнатура захавалася толькі на некаторых сшытках, але няпоўнасцю — ці на першым, ці на апошнім аркушы. На большасці сшыткаў сігнатура пашкоджаная: абрэзана ў час рэстаўрацыі амаль цалкам (акрамя цітла) ці захавалася толькі верхняя частка<ref name=":0" />.

Памеры аркушаў — 342х232 мм — не першапачатковыя, на іх сляды падроўнівання. Знізу рукапіс быў абрэзаны не зусім роўна. Таму знешні край аркуша болей за спінкавы на 2-3 мм. Аркуш мае традыцыйна шырокія палі: верхняе і спінкавае амаль аднолькавага памеру — 30-35 мм і 30-33 мм адпаведна; самае шырокае ніжняе поле — 48-50 мм; знешняе (ці бакавое) — 40-43 мм<ref name=":0" />.

Аркушы разлінаваныя ў два слупкі, па 20 радкоў у кожным. Стандартнае поле разлінаванага тэксту выглядае так: вышыня слупка — 260 мм, шырыня — 70 мм, інтэрвал паміж слупкамі — 16 мм. Вышыня радка — 4 мм, інтэрвал паміж радкамі — 9 мм. Дадаткова разлінавана па адным радку на верхнім полі для калантытула і на ніжнім полі для пазначэння евангельскіх чытанняў. Шырыня радкоў роўная шырыні слупкоў<ref name=":0" />.

Разліноўка выкананая вострым інструментам (металічным ці касцяным стрыжнем), радок вычарчаны дзвюма гарызанталямі для напісання малых літар. На аркушах 139—162 ў левым верхнім куце, амаль ля самага краю аркуша, дзірка круглай формы ад наколвання вострым інструментам. Лічыцца, што гэта след ад наколу пры разліноўцы. Верагодна, былі такія наколы і на іншых аркушах, але з прычыны абрэзкі аркушаў пры рэстаўрацыі яны зніклі. На двух аркушах (163 і 165) захаваўся толькі след ад націскання<ref name=":0" />.

Напісаная [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовай]] малодшым паўуставам карычневым чарнілам з выкарыстаннем [[кінавар]]ы і золата. Ёсць каляровыя застаўкі, якія, як і многія літары, былі аздоблены геаметрычным і раслінным арнаментам<ref name="СП"/>. Пераплёт XIX стагоддзя з тоўстага кардону ў малінавым аксаміце, ёсць аклад. На першым лісце запіс княжацкага спавядальніка пратапопа Малафея пра тое, што гэту кнігу запісаў князь Юрый Алелькавіч.

== Змест кнігі ==
Слуцкае Евангелле паводле зместу — гэта службовы тэтр, які забяспечаны разбіўкаю на чытанні (перыкопы ці зачалы) і богаслужэбнай рубрыкацыяй, якая дазваляе выкарыстоўваць тэкст для літургіі. У гэтых мэтах пачатак і канец евангельскага чытання ў рукапісе адзначаны [[Кінавар|кінавар'ю]], якою таксама часта падаецца назва чытання (на які дзень тыдня ці свята), а на палях або паміж радкоў выпісваецца богаслужэбны інцыпіт. Склад тэкстаў рукапісу звычайны для службовых тэтраў XVI ст.: кожнаму з чатырох [[Евангелле|Евангелляў]] папярэднічаюць традыцыйныя прадмовы (магчыма, з Тлумачальнага Евангелля балгарскага архібіскупа Феафілакта) і пералік царкоўных раздзелаў з кароткімі загалоўкамі, якія адлюстроўваюць змест. Кожнае [[Евангелле]] заканчваецца традыцыйнай кароткай прыпіскай [[Кінавар|кінавар'ю]], дзе падаюцца звесткі пра лік вершаў ды гістарычную эпоху, у якую было напісана [[Евангелле]]. Рукапіс завяршаюць дадатковыя тэксты, што звычайна змяшчаліся ў службовых тэтрах: меналогій (саборнік) і некалькі паказальнікаў царкоўных чытанняў (у т.л. сінксара). Верагодна, усе гэтыя паказальнікі перапісаныя паводле пратографа, а не ўпісаныя стваральнікам рукапісу самастойна<ref name=":1" />.

== Узнаўленне ==

У [[2008]] годзе па выніках праведзенага на працягу некалькіх гадоў навуковага даследавання [[Нацыянальная бібліятэка Беларусі]] выдала электроннае выданне, якое ўключала лічбавую копію і ўзноўлены тэкст рукапісу, а таксама матэрыялы гістарычнага, кодэка-палеаграфічнага і лінгвістычнага аналізу Слуцкага Евангелля<ref name=":2" />. У [[2009]] годзе Беларускі экзархат пры ўдзеле Нацыянальнай бібліятэкі выдаў названыя матэрыялы ў выглядзе факсімільнага выдання<ref name=":2" />.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Древнерусский город Слуцк и его святыни: Ист. очерк//Сост. Ф. Ф. Серно-Соловьевич. — Вильно, 1896
* Снитко А. К. описание рукописей и старопечатных книг в Слуцком (Минской губ.) Тройчанском монастыре//Известия ОРЯС. 1911. т. 16, кн. 1
* Katamajska-Saeed M. Portrety i zabitki ksiazat Olelkowiczow w Skucku. — Warszawa, 1996

== Спасылкі ==
{{Commonscat|Slutsk Gospel}}
* [http://mirtv.ru/content/view/76145/44/ Выдадзена рукапіснае Слуцкае Евангелле]{{Недаступная спасылка}}
* [http://belta.by/7days_plus.nsf/All/DC4E8D6B94DD38A44225712C002CC238?OpenDocument Праўда пра два вагоны (інтэрв'ю з кіраўніком аддзелам публікацыі дакументаў Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь]
* [http://www.veinik.by/index/The_Gospel_of_Slutsk.htm Слуцкае Евангелле] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110508231437/http://www.veinik.by/index/The_Gospel_of_Slutsk.htm |date=8 мая 2011 }}
* [http://pda.sb.by/post/YAvlenie_Slutskogo_Evangeliya/ З'ява Слуцкага Евангелля]{{Недаступная спасылка}}
* [http://sluck-eparchiya.by/pub/articles/sluckoe-evangelie-utrata-i-obretenie Слуцкае Евангелле: страта і знаходка] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305012748/http://sluck-eparchiya.by/pub/articles/sluckoe-evangelie-utrata-i-obretenie |date=5 сакавіка 2016 }} // сайт Слуцкай епархіі {{ref-ru}}
*''[[Алесь Суша (культуролаг)|Алесь Суша]].'' [https://www.youtube.com/watch?v=R0RGdswT1x4 Слуцкае Евангелле. Узнаўленне святыні] (04.06.2020).

{{Беларускія рукапісы}}

[[Катэгорыя:Кнігі паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Рукапісы Евангелляў]]
[[Катэгорыя:Мастацтва Беларусі]]
[[Катэгорыя:Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім]]