Прагляд зыходнага тэксту старонкі Тафалары

{{Этнічная група|
   group     = Тафалары <br /> (''тофа'', ''тоха'')
 | image     = [[Выява:Група оленярів Тофалари Іркутська губ. Нижньоудінський повіт поч XX ст РЕМ.jpg|300px]]
 | caption   = <div style="background-color:#fee8ab"><small> 
 | poptime   = 837
 | popplace  = [[Расія]]  
 | langs     = тафаларская 
 | rels      = [[Праваслаўе]], [[шаманізм]]
 | related   = [[Тувінцы]], [[шорцы]], [[саёты]]
}}

'''Тафалары''' (саманазва ''тофа'', ''тоха'' «чалавек») — карэнны народ Паўднёвай [[Сібір]]ы. Кампактна насяляюць горна-таёжную тэрыторыю Ніжнеўдзінскага раёна [[Іркуцкая вобласць|Іркуцкай вобласці]] [[Расія|Расіі]].

== Паходжанне і гісторыя ==
Продкамі тафалараў з’яўляліся прадстаўнікі [[цюркі|цюркскага]] племені тубо (дубо), якія ўзгадваліся кітайскімі пісьмовымі крыніцамі з [[V стагоддзе|V ст.]] н.э. Мова, матэрыяльная культура і назвы некаторых родаў тафалараў сведчаць таксама пра ўплыў на іх з боку [[саянскія самадыйцы|самадыйскага]] і [[енісейскія народы|енісейскага]] насельніцтва. Аднымі з папярэднікаў тубо на поўначы [[Саяны|Саянаў]] з’яўляліся [[самадыйскія народы|самаеды]]-карагасы. Назву карагасаў доўгі час ужывалі ў дачыненні да ўсіх тафалараў.

У адрозненне ад суродзічаў [[тувінцы|тувінцаў]]-тоджа, тафалары рана патрапілі пад уплыў [[рускія|рускіх]]. У [[1648]] г. рускія [[казакі]] пабудавалі на іх тэрыторыі Удынскі астрог. Тафалары былі абкладзены [[ясак]]ом, які выплочвалі згодна завышанай намінальнай, а не рэчаіснай колькасці паляўнічых.

У [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] царская адміністрацыя стварыла 5 тафаларскіх улусаў, якія фактычна мелі права самакіравання. У 1931—1950 гг. існаваў Тафаларскі нацыянальны раён. Пасля [[калектывізацыя|калектывізацыі]] большасць насельніцтва пачала весці аселы лад жыцця.

Сёння агульная колькасць тафалараў у [[Расія|Расіі]] — 837 чал. (2010 г.).

== Традыцыйная культура ==
Асноўным гаспадарчым заняткам доўгі час з’яўлялася паляванне на капытных і футравых звяроў. Палявалі як у адзіночку, так і гуртам, з дапамогай сабак. Былі распаўсюджаны аблавы і ямныя пасткі. Доўгі час паляванне лічылася мужчынскай справай, але ў [[XX стагоддзе|XX ст.]] да яго актыўна далучыліся некаторыя жанчыны. [[Паўночны алень|Аленяў]] трымалі пераважна для транспартыроўкі, але таксама пілі іх малако, рабілі з яго {{што?}}. У [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] у заможных тафалараў з’явіліся [[Конь свойскі|коні]]. Істотную ролю адыгрывала збіральніцтва дзікіх ядомых і лекавых траў і карэнняў. Восенню назапашвалі кедравыя арэхі. Распаўсюджаныя рамёствы — кавальская і гарбарная справы, апрацоўка драўніны, бяросты, рогу аленя і г. д.

Да сярэдзіны ХХ ст. тафалары вялі паўкачавы вобраз жыцця. Асноўным жытлом быў канічны [[чум]] з тычак. Улетку яго накрывалі бяростай, узімку — ласінымі і аленевымі скурамі. Левы бок чума лічыўся мужчынскім, а правы — жаночым. Пасля пераходу да аселасці пачалі будаваць зрубныя хаты.

Мужчыны і жанчыны насілі вопратку амаль аднолькавага крою. Узімку хадзілі ў футрах мехам унутр. Адзявалі яе на голае цела. Улетку — халат з аленевай скуры. Шылі кашулі з рускіх і кітайскіх тканін. Для майстравання вопраткі і ботаў куплялі ў [[бураты|буратаў]] і [[тувінцы|тувінцаў]] аўчыны. Жанчыны багата ўпрыгожваліся пярсцёнкамі, бранзалетамі, футрам [[вавёркі]] і [[собаль|собаля]].

Кожная малая [[сям'я]] ''ёг ишти'' валодала аленямі, прыладамі працы, хатнімі рэчамі, жытлом, аднак яны аб’ядноўваліся па бацькоўскаму прынцыпу ў роды, якія распараджаліся паляўнічымі і качавымі ўгоддзямі. Роды, у сваю чаргу, уваходзілі ў буйную родава-тэрытарыяльную групу (усяго іх налічвалася восем, яны мелі судовыя і некаторыя кіруючыя функцыі).

Распаўсюджаныя формы вуснай народнай творчасці тафалараў — легенды, чароўныя казкі, казкі пра жывёл, лірычныя спевы.

== Мова ==
Тафаларская мова адносіцца да [[цюркскія мовы|цюркскай моўнай групы]], блізкая да мовы [[тувінцы|тувінцаў]]. Мае 2 гаворкі. У выніку русіфікацыі ў [[XX стагоддзе|XX ст.]] амаль была згублена, аднак з 1980-х гг. адзначаецца цікавасць тафалараў да яе адраджэння. Тафаларская [[пісьмо]]васць на аснове [[кірыліца|кірыліцы]] была распрацавана ў 1970-х гг., аднак першы падручнік «Тоъфа букварь» быў выдадзены толькі ў [[1989]] г.

== Рэлігія ==
Большасць вернікаў — [[праваслаўе|праваслаўныя]]. Аднак доўгі час захоўваўся [[шаманізм]]. Шаманамі маглі стаць мужчыны і жанчыны. У асноўным шаманская практыка датычылася лячэння хвароб.

== Спасылкі ==
* [http://lingsib.iea.ras.ru/ru/languages/tofa.shtml Тафаларская мова]
* [http://www.ocnt.isu.ru/vystavka/Kostum/tof.htm Тафаларская народная вопратка] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091003131036/http://www.ocnt.isu.ru/vystavka/Kostum/tof.htm |date=3 кастрычніка 2009 }}
* [http://www.baikalfund.ru/baikal/history/nations/index.wbp?doc_id=cf0f1030-5688-4803-ac32-6398b8c5ae07 Народы Байкала. Тафалары] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170823024121/http://baikalfund.ru/baikal/history/nations/index.wbp?doc_id=cf0f1030-5688-4803-ac32-6398b8c5ae07 |date=23 жніўня 2017 }}

{{Цюркскія народы}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Народы Азіі]]
[[Катэгорыя:Народы Расіі]]
[[Катэгорыя:Народы Сібіры]]
[[Катэгорыя:Цюркскія народы]]