Прагляд зыходнага тэксту старонкі Уніяцкая царква на Беларусі

'''Уніяцкая царква на Беларусі''', '''Грэка-каталіцкая царква на Беларусі''' — аб’яднанне [[уніяцтва|ўніяцкіх]] епархій на [[Беларусь|Беларусі]]. Узнікла ў выніку [[Брэсцкая унія|Брэсцкай уніі]] [[1596]], калі [[праваслаўная царква|Праваслаўная Царква]] Беларусі і [[Украіна|Украіны]] (гл. [[Кіеўская мітраполія (1458—1688)|Кіеўская мітраполія]]) аднавіла адзінства з [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай Царквой]] на ўмовах падпарадкавання Папу Рымскаму, прыняўшы каталіцкае веравучэнне і кананічную дысцыпліну пры захаванні праваслаўнай абраднасці.

== Утварэнне ==
Спробы ажыццявіць царкоўную унію ў [[ВКЛ|Вялікім княстве Літоўскім (ВКЛ)]] рабіліся з XV ст. (гл. [[Канстанцкі сабор 1414-1418]]). [[Фларэнційская унія]] [[1439]], падпісаная з боку Кіеўскай мітраполіі мітрапалітам Ісідорам, была адвергнута ў ВКЛ; аднак шэраг літоўска-наваградскіх мітрапалітаў былі яе прыхільнікамі, у т. л. [[Рыгор Цамблак|Грыгорый Балгарын]], Місаіл, Іосіф I. На Брэсцкім саборы [[1596]] большасць праваслаўных епіскапаў на чале з мітрапалітам [[Міхаіл Рагоза|Міхаілам Рагозам]] падтрымала унію. Уніяцкая Царква захавала свае структуры; усе праваслаўныя епархіі, якія ахоплівалі беларускія землі, сталі ўніяцкімі (Пінска-Тураўская ўніяцкая епархія, Полацкая ўніяцкая архіепархія, Смаленская і Уладзіміра-Берасцейская епархіі), а кіраўнікі захавалі тытул мітрапалітаў кіеўскіх з кафедрай у Навагрудку, Вільні, часам у Варшаве (з XVIII ст.).

Дагматычныя, абрадава-літургічныя, іерархічныя і юрыдычныя асновы ўніяцтва вызначаны 33 «берасцейскімі артыкуламі», прызнанне якіх з’яўлялася ўмовай для заключэння уніі. Артыкулы былі закліканы ліквідаваць дэзарганізацыю Праваслаўнай Царквы ва ўсіх сферах духоўнага, матэрыяльнага і культурнага жыцця і мелі выразную этнаахоўную накіраванасць. Яны абгаворвалі дзяржаўныя гарантыі памеснасці Уніяцкай Царквы, стваралі перашкоду яе лацінізацыі і паланізацыі, прадугледжвалі захаванне адміністрацыйнай самастойнасці і незалежнасці ад польскага Касцёла, павышэнне сацыяльнага статуса епіскапата, захаванне ўсходне-візантыйскай традыцыі. 3 пачатку існавання Уніяцкая Царква сустрэла моцнае супраціўленне з боку духавенства і свецкіх людзей, пераважна мяшчан (у канцы XVI — пач. XVII ст. іх узначальваў князь [[Канстанцін-Васіль Канстанцінавіч Астрожскі|Канстанцін Астрожскі]]), чыя апазіцыйнасць праяўлялася ў розных формах — ад пратэстаў, соймавых дэбатаў, антыўніяцкай палемікі, дзейнасці праваслаўных брацтваў да рознага роду выступленняў аж да паўстанняў: [[Магілёўскае паўстанне 1618|Магілёўскае паўстанне]] (1618), [[Віцебскае паўстанне]] (1623).

== Пашырэнне ўплыву ==
Уніяцкая Царква пашырала свой уплыў шляхам стварэння ўласнай сістэмы асветы, праз палемічную літаратуру, кнігавыдавецкую дзейнасць, прапаведніцкае майстэрства, уніяцкія брацтвы, сродкамі мастацтва, заснаваннем сеткі храмаў і манастыроў, але не пазбегла прымусу. Уніяты карысталіся ў літургіі царкоўнаславянскай мовай, якая ў XVII ст. падверглася моцнай беларусізацыі, і беларускай («рускай»), замацаванай у [[1636]] г. як мова казанняў. Палітыка правячых колаў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] адносна ўніятаў мела неадназначны, супярэчлівы характар і неаднаразова мянялася са зменамі грамадска-палітычных абставін. 3 аднаго боку, улады падтрымлівалі Уніяцкую Царкву, бо яна адпавядала іх палітыцы цэнтралізацыі дзяржавы; з другога — жадалі зліць уніятаў з рыма-католікамі. Недапушчэнне ўніяцкай іерархіі ў Сенат сведчыла пра прыніжаны статус уніятаў. Нягледзячы на дэкрэт Кангрэгацыі прапаганды веры ад 7.2.1624, зацверджаны Папам, шматлікія папскія булы і пратэсты грэка-каталіцкага духавенства, перавод уніятаў касцёлам у лацінскі абрад працягваўся.

Рэформы мітрапаліта [[Іосіф Вельямін Руцкі|І. Руцкага]] (1613-37) па ўмацаванні Царквы і ўзвышэнні яе культурнага ўзроўню (у т.л. стварэнне Ордэна базылянаў і арганізацыя базылянскіх школ), прыклад аўтарытэту [[Мялецій Сматрыцкі|М. Сматрыцкага]], які прыняў унію, прывялі да росту паслядоўнікаў Уніяцкай Царквы. 3 1630-х г. на бок уніі сталі схіляцца сімпатыі беларускай шляхты, на той час акаталічанай у асноўнай масе. Аднак большасць уніяцкай паствы ўвесь час складала сялянства.

Асвячэнне іерусалімскім патрыярхам Феафанам у [[1620]] г. новай праваслаўнай іерархіі ў Рэчы Паспалітай (епіскапы не былі дапушчаны на кафедры каралём [[Жыгімонт III|Жыгімонтам III]]), падзел у [[1635]] г. культавых устаноў граматай [[Уладзіслаў IV|Уладзіслава IV]] паміж праваслаўнымі і ўніятамі зацвердзілі падзел усходняй Царквы на 2 легальныя кіеўскія мітраполіі — уніяцкую і праваслаўную і замацавалі канфесійны раскол беларуска-ўкраінскага грамадства. Спробы яго паяднання рабіліся на саборах [[1629]] г. у [[Кіеў|Кіеве]] і [[1680]] г. у [[Люблін]]е, скліканых па ініцыятыве ўніяцкай іерархіі, але праігнараваных праваслаўнымі. У 1630-я г. мітрапаліт Руцкі выношваў праект стварэння на базе Кіеўскай мітраполіі патрыярхату, агульнага для Праваслаўнай і Уніяцкай цэркваў, чым зацікавіў праваслаўных апанентаў, у т.л. [[Пётр Магіла|П. Магілу]]. Але гэта ідэя не сустрэла падтрымкі папства, урада Рэчы Паспалітай, не знайшла разумення праваслаўнага насельніцтва.

== Уніяцкая царква пасля падзелаў Рэчы Паспалітай ==
{{main|Спіс помнікаў уніяцкай архітэктурнай спадчыны ў Беларусі}}
Напярэдадні падзелаў Рэчы Паспалітай уніяты мелі тут 8 епархій з 9300 прыходамі, 10300 святарамі, 4,5 млн вернікаў і 172 манастыры з 1458 манахамі.<ref name="Марозава, Філатава…">Марозава, Філатава…</ref> Пад канец XVIII ст. каля трох чвэрцяў насельніцтва Беларусі было ўніятамі.<ref>Кізіма С.</ref> У 1772—1795 тэрыторыі, дзе пражывалі ўніяты, апынуліся пад расійскай і аўстрыйскай уладай і невялікая колькасць — пад прускім панаваннем, але ў [[1807]] і яны перайшлі пад уладу [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]].

На тэрыторыі Расійскай імперыі Уніяцкая Царква спачатку захоўвала сваю маёмасць, правы і прывілеі, але пазбавілася дзяржаўнай падтрымкі. Пасля [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|Першага падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) уніяты на далучаных да Расіі беларускіх землях заставаліся ў складзе Полацкай архіепархіі на чале з Я. Смагаржэўскім і былі падпарадкаваны Ліфляндскай, Эстляндскай і Фінляндсліай юстыц-калегіі. Адносіны ўніятаў, як і каталікоў, са свецкай уладай рэгуляваў дадзены каталіцкай абшчыне Пецярбурга «Рэгламент» ад 12.2.[[1769]], які дапускаў сувязі з рымскім Папам толькі па пытаннях веры. У 1780—1783 адбыліся значныя пераходы з уніяцтва ў праваслаўе. Па звестках магілёўскага праваслаўнага епіскапа Г. Каніскага, па яго епархіі яны склалі 414573 чал. і 95 цэркваў.

Пасля [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] указ ад 22.4.1794 «Аб устараненні ўсялякіх перашкод для павароту ўніятаў да праваслаўнай грэчаскай царквы» таксама садзейнічаў такім пераводам. У Літоўскай губерні да 1.1.1795 пераведзены з уніяцтва ў праваслаўе 124 царквы, 39 капліц, 15 святароў і 79953 чал. вернікаў, на тэрыторыі Магілёўскай праваслаўнай епархіі — 105 цэркваў, 35 святароў і каля 120 тыс. чал. Усяго, паводле звестак гісторыка Г. Кіпрыяновіча, са жніўня 1794 да сакавіка 1795 да праваслаўя было далучана 1483111 украінцаў і беларусаў.<ref name="Марозава, Філатава…" /> 19.10.1795 указам [[Кацярына II|Кацярыны II]] былі скасаваны ўсе ўніяцкія епархіі, акрамя Полацкай. Папа [[Пій VI]] даручыў рымска-каталіцкаму мітрапаліту С. Богушу-Сестранцэвічу ажыццяўляць кіраўніцтва і над уніятамі. 3 26.1.1798 уніяты былі падпарадкаваны дэпартаменту рымска-каталіцкіх спраў, які выдзеліўся ў асобны орган з юстыц-калегіі, а з 1801 — створанай замест яго рымска-каталіцкай духоўнай калегіі, у склад якой прадстаўнікі ад уніяцкага духавенства нават не ўваходзілі. Указам ад 28.4.1798 былі створаны 2 новыя епархіі: Брэсцкая ўніяцкая епархія і Луцкая. У 1804 полацкі архіепіскап І. Лісоўскі дамогся, каб у склад рымска-каталіцкай духоўнай калегіі былі ўведзены 1 епіскап і па 1 засядацелю ад кожнай з 3 епархій. 16.7.1805 у калегіі былі створаны 2 дэпартаменты: адзін па справах каталіцкай, другі па справах уніяцкай царквы. 3 канца XVIII ст. адбываліся пераходы з уніяцтва і ў лацінскі абрад. Так, у 1803 у Полацкай архіепархіі ў лацінскі абрад перайшло 100 тыс. чал. (па іншых дадзеных — каля 200 тыс. чал.), у Дзісенскім і Віленскім паветах — 20 тыс. чал. Гэтаму спрыялі мясцовыя памешчыкі-католікі. У ліпені 1806 былі зацверджаны сумесныя прапановы Богуша-Сестранцэвіча і Лісоўскага аб рашэнні вярнуць уніятаў, якія перайшлі ў каталіцтва, да уніі і не прымаць іх «у рымскі абрад ні пад якім выглядам». 25.10.1807 былі пацверджаны ўсе ўказы, якія зберагалі цэласнасць Уніяцкай Царквы. Але і Уніяцкая Царква імкнулася вяртаць сваю былую паству. Указ ад 28.8.1797 забараняў уніяцкім святарам праводзіць агітацыю сярод праваслаўнага насельніцтва, але ўсё ж меў месца значны адток з праваслаўя ва ўніяцтва. У 1809 была створана новая Віленская епархія (гл. [[Літоўская ўніяцкая епархія]]). Базыльянскія кляштары былі падпарадкаваны епархіяльным архірэям.

У 1833 у Гродзенскай губерні было 472 тыс. уніятаў, у Мінскай — 376 тыс., Віцебскай — 273 тыс., Магілёўскай — 228 тыс.<ref name="Марозава, Філатава…"/>

== Скасаванне ўніяцтва ў Расійскай імперыі ==
[[Image:Zyrovicy2.JPG|thumb|Праваслаўны [[Жыровіцкі манастыр]], былы ўніяцкі.]]
Пры імператару [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалаю I]] у заходніх губернях стала праводзіцца палітыка «ўмацавання рускай народнасці і праваслаўнай веры», што падразумявала і рэлігійную ўніфікацыю. У канцы [[1827]] быў складзены і падпісаны міністрам народнай асветы і галоўным кіраўніком Дэпартамента замежных веравызнанняў А. Шышковым праект па скасаванні ўніяцтва для гэтага трэба было спачатку адарваць уніяцкую царкву ад рымска-каталіцкай. Указам ад [[22 красавіка]] [[1828]] г. была заснавана незалежная ад рымска-каталіцкай царквы грэка-ўніяцкая калегія і замест 4 створаны 2 епархіі: Літоўская і Беларуская з кансісторыямі адпаведна ў [[Жыровічы|Жыровічах]] і [[Полацк]]у. Абвастрыўся канфлікт паміж ордэнам базыльян і белым духавенствам, што аслабляла царкву. Удзел базыльян у [[Паўстанне 1830-1831|паўстанні 1830—31]] прывёў да скасавання ў Расійскай імперыі іх манастыроў, пры гэтым каля 200 манахаў пакінулі ордэн і перайшлі ў каталіцкія кляштары. У 1835 быў створаны Сакрэтны камітэт па ўніяцкіх справах. [[1 студзеня]] [[1837]] г. грэка-ўніяцкая калегія была выведзена з-пад улады міністра ўнутраных спраў і падпарадкавана обер-пракурору св. Сінода. Смерць у 1831—1838 гг. пяці епіскапаў ([[Адрыян Галаўня|А. Галаўня]], К. Серацінскі, Л. Явароўскі, І. Матусевіч, І. Жарскі) і мітрапаліта І. І. Булгака — праціўнікаў зліцця ўніяцтва з праваслаўем — аблегчыла рэалізацыю планаў скасавання уніі. У выніку рэалізацыі плану па ліквідацыі уніі ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], які прапанаваў ураду [[Іосіф Сямашка]], Уніяцкая Царква была была афіцыйна скасавана, духавенства і вернікі далучаны да [[РПЦ|Рускай Праваслаўнай Царквы]] ({{таксама}} [[Полацкі царкоўны сабор]]).

Пад канец XVIII ст. 70 % насельніцтва належала да ўніяцкай (грэка-каталіцкай) царквы, 15 % былі каталікамі, 7 % — іудэямі і толькі 6 % — праваслаўнымі. Аднак у [[1839]] годзе ўніяцкія архіерэі прынялі рашэнне аб далучэнні да Грэка-Расійскай праваслаўнай царквы і накіравалі прашэнне аб гэтым расійскаму імператару з прылажэннем 1305 подпісаў духоўных асоб. У выніку ў праваслаўе перайшло больш за 1600 прыходаў з каля 1600 тыс. чалавек.

Ліквідацыя уніі выклікала пратэсты ў шэрагу мясцовасцей Беларусі, аб чым сведчаць судовыя справы аб ухіленні былых уніятаў ад праваслаўя; частка з іх здолела перайсці ў рыма-католікі. У 1840—1850-я гг. былі праведзены карныя аперацыі супраць жыхароў вёсак Дудаковічы Магілёўскай губ., Дзярновічы Віцебскай губ., [[Поразава]] Гродзенскай губ., якія не згаджаліся прымаць праваслаўе. Гэтыя справы атрымалі міжнародны рэзананс.<ref>У прыватнасці, аб гэтым пісаў А. Герцэн у артыкуле «Праваслаўе, якое сячэ» ў сваім часопісе «Колокол».</ref> Захаванне схільнасці да ўніяцтва аж да 1860-х гг. на Беларусі выкарыстоўваў у рэвалюцыйнай агітацыі [[Кастусь Каліноўскі]], які заклікаў да адраджэння ўніяцкай царквы, якую лічыў нацыянальнай царквой беларускага народа.

== Уніяцтва ў Заходняй Беларусі ==
3 1917 [[Беларуская хрысціянская дэмакратыя (1917)|Беларуская хрысціянская дэмакратыя]] ў сваёй праграме і ідэолаг партыі [[Фабіян Абрантовіч]] ставілі задачу аднаўлення уніяцтва як альтэрнатывы польскаму і расійскаму рэлігійна-нацыянальным уплывам. Адраджэннем уніяцтва ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] займаліся місіянерскія цэнтры ў [[Альбярцін]]е (каля [[Слонім]]а)<!--(гл. Каталіцкаезуіцкая група ў Альбярціне)-->, [[Вільня|Вільні]], [[Друя|Друі]], [[Пінск]]у. Першы уніяцкі прыход быў адкрыты ў 1924 у в. Гола Гродзенскага павета. У 1927 налічвалася 14 прыходаў, у 1932 — 36. У 1932 на Беларусі было 30 тыс. уніятаў (паводле даных А. Неманцэвіча), у 1936 — 20 тыс. (паводле даных Я. Мараша).<ref name="Марозава, Філатава…"/> Актыўнымі дзеячамі на ніве адраджэння уніяцкай ідэі былі [[Вацлаў Аношка]], [[Леў Гарошка]], [[Язэп Германовіч]], [[Вінцэнт Гадлеўскі]], [[Антон Неманцэвіч]], [[Баляслаў Пачопка]], [[Адам Станкевіч]], [[Уладзіслаў Талочка]] і інш. Але ўніяцкі рух у Заходняй Беларусі ў 1920—30-я г. сутыкнуўся з моцным супраціўленнем розных грамадска-палітычных сіл, найперш з боку праваслаўнай Царквы, якая за пасляўніяцкі перыяд умацавала свае пазіцыі. Неадназначна, а часам выразна варожа, ставіліся да ўніяцтва польскія ўлады і нават асобныя біскупы і святары рымска-каталіцкай Царквы. Калі частка яе духавенства падтрымлівала уніяцтва, бо бачыла ў ім сродак пашырэння каталіцтва, то іншыя лічылі ўніяцкую справу антыпольскай па сваім характары, якая перашкаджае паланізацыі. У 1937—38 гг. колькасць вернікаў візантыйскага абраду сладала па розных падліках да 10—17 тыс. чал. У верасні 1939 г. украінскі грэка-каталіцкі мітрапаліт Андрэй Шаптыцкі стварыў пад сваёй юрысдыкцыяй Беларускі грэка-каталіцкі экзархат, кіраваць якім часова прызначыў спачатку ўкраінскага грэка-каталіцкага біскупа-рэдэмптарыста [[Мікалай Чарнецкі|Мікалая Чарнецкага]], а восенню 1940 г. экзархам ГКЦ у Беларусі і краінах Балтыі ён прызначыў святара-іезуіта Антона Неманцэвіча. У лістападзе 1941 Папа [[Пій XII]] зацвердзіў апошняга Апостальскім адміністратарам для католікаў усходняга абраду ў Беларусі. Сядзіба беларускага экзарха ГКЦ знаходзілася ў былым іезуіцкім кляштары ў [[Альбярцін]]е пад Слонімам. Але пасля арышту ў жніўні [[1942]] г. а. Антона Неманцэвіча акупацыйнымі ўладамі дзейнасць экзархата фактычна спынілася. Рада экзархата і намеснікі экзарха ГКЦ у Беларусі а. Вячаслаў Аношка і а. Леў Гарошка не змаглі працягваць сваю дзейнасць, бо нямецкая акупацыйная ўлада забараніла ім гэта пад пагрозай рэпрэсій.

== Грэка-Каталіцкая Царква ў БССР ==
{{main|Віктар Пятровіч Данілаў}}

== Адраджэнне грэка-каталіцтва ў Рэспубліцы Беларусь ==
{{main|Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква}}
3 канца 1980-х г. у Беларусі з моладзі і інтэлігенцыі, што былі зацікаўленыя гісторыка-культурнай спадчынай Уніяцкай Царквы, пачалі стварацца суполкі вернікаў-уніятаў. Тады ж беларуская моладзь пачала ездзіць у былы базыльянскі манастыр-санктуарыум у в. Баруны, дзе ў мясцовым касцёле служыў па-беларуску каталіцкі святар а. [[Ян Матусевіч]]. Гэтая моладзь прасіла там яго аб удзяленні хросту паводле візантыйскага абраду.

[[11 сакавіка]] [[1989]] ў [[Касцёл Узвіжання Святога Крыжа (Мінск)|Кальварыйскім касцёле]] а. [[Аляксандр Надсан]] адслужыў першую за 150 гадоў пасля сакавання Уніі ў [[1839]] г. публічную каталіцкую службу ў візантыйскім абрадзе (па-беларуску) у [[Мінск]]у. Гэты дзень лічыцца пачаткам адраджэння легальнага рэлігійнага і малітоўнага жыцця грэка-каталіцкай Царквы ў Беларусі. Першая пасля вайны грэка-каталіцкая парафія на тэрыторыі Беларусі ўтварылася ў Мінску ў верасні [[1990]] г. Душпастырам вернікаў, якія ўтварылі гэтую парафію, займаўся а. Ян Матусевіч, які ў 1990 г. быў прызначаны першым парахам грэка-каталіцкай парафіі ў Мінску, а ў 1993 г. ён стаў дэканам БГКЦ.

У 1990—95 грэка-католікамі выдаваўся часопіс [[Унія (часопіс)|«Унія»]], пачалі выдавацца газеты [[Царква (газета)|«Царква»]] (з [[1995]]), [[Наша Вера (1995)|«Наша вера»]] (з [[2000]]).

У [[1994]] г. [[Ватыкан]] афіцыйна зацвердзіў для грэка-католікаў беларускамоўную версію літургічных тэкстаў, пераклад якіх зрабіў а. Аляксандр Надсан у Лондане.

На [[1 студзеня]] [[2001]] г. у Беларусі было зарэгістравана 13 аўтаномных уніяцкіх суполак у Баранавічах, Брэсце, Віцебску, Гомелі, Гродне, Івацэвічах, Лідзе, Магілёве, Маладзечне, Мінску, Полацку. На пачатак [[2003]] г. у Беларусі дзейнічала 13 зарэгістраваных грэка-каталіцкіх парафій: па 2 у [[Мінск]]у і [[Віцебск]]у, па адной у Брэсце, Баранавічах, Гомелі, Гродна, Магілёве, Маладзечна, Лідзе, Івацэвічах, Полацку. На 2003 г. у БГКЦ было 7 святароў, 1 дыякан, 3 манахі, 1 манахіня.

На чэрвень [[2009]] г. Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква мела 20 парафій (зарэгістраваных з іх — 15)<ref name="nn.by">[http://nn.by/index.php?c=ar&i=18050 Наша Ніва: «У Мінску адкрыўся Грэка-каталіцкі цэнтр»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080630192658/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=18050 |date=30 чэрвеня 2008 }}</ref> (у тым ліку 4 — у Мінску, 2 — у Віцебску), яшчэ шэраг чакалі рэгістрацыі. БГКЦ мела 18 святароў (у тым ліку 2 дыяканы) і была прадстаўленая ў многіх гарадах: Мінск, [[Маладзечна]], [[Мар’іна Горка]], [[Жодзіна]], [[Брэст]], [[Баранавічы]], [[Пінск]], [[Івацэвічы]], Віцебск, [[Орша]], [[Полацк]], [[Гродна]], [[Ліда]], [[Слонім]], [[Гомель]], [[Магілёў]]. Дадзеныя па колькасці вернікаў недакладныя, ацэнкі вагаюцца ад 3 тыс.<ref>[http://www.3dway.org/node/378 Беларуская грэка-каталіцкая царква: cучасны стан, пэрспэктывы разьвіцьця] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140911133113/http://3dway.org/node/378 |date=11 верасня 2014 }}</ref> да 10 тыс. чалавек<ref name="nn.by"/>.

Паводле сваёй унутранай структуры грэка-каталіцкія парафіі Беларусі аб’яднаны ў тры дэканаты. Апеку над грэка-католікамі Беларусі ажыццяўляе Апостальскі візітатар архімандрыт [[Сяргей Гаек]] з Кангрэгацыі Ўсходніх Цэркваў (Рым), які стала пражывае ў Беларусі і як кіраўнік рэлігійнай арганізацыі з’яўляецца грамадзянінам Рэспублікі Беларусь.

== Гістарыяграфія, ацэнкі дзейнасці ==
У беларускай гістарычнай навуцы існуюць розныя пункты гледжання на гісторыю і ролю ўніяцкай Царквы.

3 пачатку ХХ ст. многія дзеячы беларускага нацыянальнага руху, у т.л. [[А. Луцкевіч]], [[І. Луцкевіч]], [[В. Ластоўскі]], [[В. Іваноўскі]], звярталіся да ідэі адраджэння уніі з мэтай пераадолення канфесійнага падзелу народа і яго духоўнага аб’яднання вакол гэтай царквы. Многія прадстаўнікі нацыянальна-адраджэнскага кірунку таксама лічылі з’яўленне ўніяцтва заканамерным і станоўчым працэсам развіцця ідэі аб’яднання праваслаўя і каталіцызму, бачылі ва ўніяцтве спробу Беларусі самаакрэсліцца ў хрысціянскім свеце і г.д.

Каля вытокаў процілеглай гістарыяграфічнай канцэпцыі знаходзяцца працы [[М. Каяловіч]]а, [[Юльян Крачкоўскі|Ю. Крачкоўскага]] і інш., якія безумоўна крытыкавалі ўніяцкую Царкву, падавалі яе паслухмянай зброяй у руках польска-езуіцкіх колаў для акаталічвання і паланізацыі беларускага народа.

У кожным выпадку, шукаючы ацэнкі царкоўнай уніі, трэба памятаць, што яна, як піша [[Г. Сагановіч]], стала тым штуршком, які прымушаў сучаснікаў самавызначацца, паглыбляў ролю рэлігійнага, а з ім і нацыянальна-гістарычнага кампанента ў свядомасці насельніцтва.<ref>Сагановіч…</ref>

За апошнія дзесяцігоддзі гісторыю ўніяцкай Царквы асвятлялі беларускія гісторыкі, філосафы, філолагі. Сярод іх: С. Абламейка, М. Гайдук, У. Конан, А. Крот, Дз. Лісейчыкаў, Л. Лыч, Я. Мараш, [[С. В. Марозава]], А. Мірановіч, А. Надсан, І. Саверчанка, А. Свірыд, У. Сосна, А. Суша, Ю. Туронак, Я. Усошын, А. Філатава, Г. Флікап і інш.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Абламейка С. Хай будуць усе адно… // Бел. мінуўшчына. 1994. № 4;
* Архіў уніяцкіх мітрапалітаў: Дак. да гісторыі царквы ў Беларусі XV—XIX стст. у фондзе «Канцылярыя мітрапаліта грэка-уніяцкіх цэркваў у Расіі»; Давед. Мн.; Полацк, 1999.
* Брэсцкай царкоўнай уніі — 400: Матэрыялы міжнар. навук. канф. Брэст, 1997;
* Грыцкевіч А. Рэлігійнае пытанне і знешняя палітыка царызму перад падзеламі Рэчы Паспалітай // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1973. № 6;
* З гісторыі уніяцтва ў Беларусі (да 400-годдзя Брэсцкай уніі) / С. Марозава, Т.Казакова, Ю.Бохан і інш.. Пад рэд. М.Біча і П.Лойкі. Мн., 1996;
* Канфесіі на Беларусі (канец XVIII—XX ст.). Мн., 1998;
* Марозава С. [http://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/02/Уніяцкая_царква_Ў_этнакультурным_развіцці_Беларусі_(1596-1839_гады).html Уніяцкая царква ў культурна-гістарычным развіцці Беларусі (1596—1839 гг.).]: Гродна: ГрДУ, 2001;
* Марозава С. [http://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/04/Берасцейская_царкоўная_унія_1596_г._у_беларускай_гістарыяграфіі.html Берасцейская царкоўная унія 1596 г. у беларускай гістарыяграфіі.] Гродна: ГрДУ, 2002;
* Марозава С., Філатава А. Уніяцкая царква на Беларусі // ЭГБ. Т.6, кн. І. Мн., 2001;
* Марозава С. [https://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/10/'%D1%81%D0%B2%D0%B0%D1%91%D0%B9_%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8B_%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%8C_%D0%BD%D0%B5_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BC%E2%80%A6'__%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%96%D1%9E_%D0%B4%D1%8D%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96_%D1%9E_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_(1780_%E2%80%93_1839_%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D1%8B).html "Сваёй веры ламаць не будзем…": Супраціў дэўнізацыі ў Беларусі (1780 – 1839 гады).] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210116085135/http://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/10/%27%D0%A1%D0%B2%D0%B0%D1%91%D0%B9_%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8B_%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%86%D1%8C_%D0%BD%D0%B5_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BC%E2%80%A6%27:_%D0%A1%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%96%D1%9E_%D0%B4%D1%8D%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96_%D1%9E_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_%281780_%E2%80%93_1839_%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D1%8B%29.html |date=16 студзеня 2021 }} Гродна, 2014.;
* Марозава С. В. Марозаў С. П.  [https://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/10k/%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D1%87%D1%8B%D0%BD%D0%B0_%D1%83%D0%BD%D1%96%D1%8F%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D1%86%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B2%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_(1596-1839_%D0%B3.).html Культурная спадчына Уніяцкай Царквы Беларусі (1596-1839 г.).] Гродна: "ЮрСаПрынт", 2023.;
* Падокшын С. Унія. Дзяржаўнасць. Культура: (Філас.-гіст. аналіз). Мн., 1998;
* Сагановіч Г. Берасцейская унія: планы і вынікі // Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя. Мн., 2001;
*Самусік А. Ф. Адукацыя белага ўніяцкага духавенства на тэрыторыі Беларусі ў канцы XVI – трэцяй чвэрці XVІII ст. // Научные труды Республиканского института высшей школы. Минск, 2019. Ч. 2. С. 41-48.
* Берестейська унія (1596—1996): Статті й матеріали. Львів, 1996;
* Гайдук Н. Брестская уния 1596 г. Мн., 1996;
* 3носко К. Исторический очерк церковной унии, ее происхождение и характер. М., 1993;
* Гудзяк Б. Криза і реформа: Київська мітрополія, Царгородський патріархат і генеза Берестейської уніі. Львів, 2000;
* Тимошенко Л. В. Артикули Берестейської унії 1596 р. // Украін. іст. журн. 1996. № 2;
* Уния в документах. Мн., 1997.
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/009k/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D1%9E%D0%BD%D1%96%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D1%83%D1%82%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%9E.html Успаміны ўніятаў-пакутнікаў // АСОБА І ЧАС. Беларускі біяграфічны альманах. Выпуск 9. Укладальнікі: Дзяніс Кандакоў, Аляксандр Фядута. Мінск. 2020. С. 246–307.] // на [[pawet.net]]
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/_rhist/2090i/%D0%90%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%B7_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D1%82%D1%8B_'Pregl%C4%85d_Wile%C5%84ski'_%D0%BF%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%83_%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F_%D1%83%D0%BD%D1%96%D1%8F%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D1%86%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B2%D1%8B_%D1%9E_1920-%D1%85_%D0%B3%D0%B3..html Артыкулы з газеты "Pregląd Wileński" пра спробу адраджэння уніяцкай царквы ў 1920-х гг.]

== Мітрапаліты Кіеўскія 1596—1839 ==
У [[1596]]—[[1839]] Уніяцкую Царкву ўзначальвалі Мітрапаліты Кіеўскія:
* [[Міхаіл Рагоза]] (1596—99),
* [[Іпацій Пацей]] (1599—1613),
* [[Іосіф Вельямін Руцкі|Іосіф Вельямін-Руцкі]] (1613—37),
* [[Рафаіл Корсак]] (1637—40),
* [[Антоній Сялява]] (1641—55),
* [[Гаўрыіл Календа]] (1665—74),
* [[Цыпрыян Жахоўскі]] (1674—93),
* Леў Заленскі (1694—1708),
* Юрый Вінніцкі (1710—13),
* [[Леў Кішка]] (1714—28),
* Афанасій Шаптыцкі (1729—46),
* [[Фларыян Грабніцкі]] (1748—62),
* [[Феліцыян Піліп Валадковіч|Феліцыян Валадковіч]] (1762—78),
* Леў Шаптыцкі (1779—80),
* [[Ясон Смагаржэўскі]] (1780—88),
* [[Феадосій (Растоцкі)|Феадосій Растоцкі]] (1788—95),
* [[Іраклій (Лісоўскі)|Іраклій Лісоўскі]] (1806—09),
* Рыгор Кахановіч (1809—14),
* [[Іасафат Булгак]] (1817—38).

== Гл. таксама ==
* [[Царкоўная унія]]
* [[Уніяцтва]]
* [[Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква]]
* [[Канфесіянальная гісторыя Беларусі]]

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Царкоўная іерархія}}
{{Беларусы}}
[[Катэгорыя:Усходнія каталіцкія цэрквы]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкая царква на Беларусі]]