Палешукі: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
арфаграфія |
Няма тлумачэння праўкі Тэгі: Візуальны рэдактар Праўка з маб. прылады Праўка праз мабільную версію сайта |
||
| (Не паказана 16 прамежкавых версій 10 удзельнікаў) | |||
| Радок 6: | Радок 6: | ||
|саманазва = тутэйшыя |
|саманазва = тутэйшыя |
||
|колькасць = |
|колькасць = |
||
|рассяленне = {{Сцяг Беларусі|25px}} [[Беларусь]] |
|рассяленне = {{Сцяг Беларусі|25px}} [[Беларусь]]<br>{{Сцяг Украіны|25px}} [[Украіна]]<br> {{POL}} |
||
|вымер = |
|вымер = |
||
|архкультура = |
|архкультура = |
||
| Радок 18: | Радок 18: | ||
}} |
}} |
||
'''Палешукі''' ({{lang-pls|полешуки}}; {{lang-be|палешукі}}; {{lang-uk|поліщуки}}; {{lang-pl|Poleszucy}}) |
'''Палешукі''' ({{lang-pls|полешуки}}; {{lang-be|палешукі}}; {{lang-uk|поліщуки}}; {{lang-pl|Poleszucy}}) — карэннае насельніцтва [[Палессе|Палесся]]. Назва «паляшук» з’яўляецца [[экзаэтнонім]]ам і як [[саманазва]] жыхарамі [[Палессе|Палесся]] ўжываецца зрэдку. Жыхары Палесся захавалі многія архаічныя рысы ў матэрыяльнай і духоўнай культуры, мове і самасвядомасці<ref name="Феномен">{{артыкул |
||
| аўтар = [[Фёдар Данілавіч Клімчук|Клімчук Ф. Д.]] |
| аўтар = [[Фёдар Данілавіч Клімчук|Клімчук Ф. Д.]] |
||
| загаловак = Феномен Палесся |
| загаловак = Феномен Палесся |
||
| арыгінал = |
|||
| спасылка = |
|||
| мова = |
|||
| адказны = |
|||
| аўтар выдання = |
|||
| выданне = Загароддзе-1. Матэрыялы Міждысцыплінарнага навуковага семінара па пытаннях даследавання Палесся (Мінск, 19 верасня 1997 г.) |
| выданне = Загароддзе-1. Матэрыялы Міждысцыплінарнага навуковага семінара па пытаннях даследавання Палесся (Мінск, 19 верасня 1997 г.) |
||
| тып = |
|||
| месца = Мінск |
| месца = Мінск |
||
| выдавецтва = |
|||
| год = 1999 |
| год = 1999 |
||
| выпуск = |
|||
| том = |
|||
| нумар = |
|||
| старонкі = 5—9 |
| старонкі = 5—9 |
||
| isbn = |
|||
| issn = |
|||
}}</ref>. |
}}</ref>. |
||
== Даследаванні == |
|||
Найбольшую этнаграфічную цікавасць уяўляюць заходнія палешукі |
Найбольшую этнаграфічную цікавасць уяўляюць заходнія палешукі — усходне-славянская этнічная супольнасць з некаторымі прыкметамі самабытнага этнасу, які, аднак, канчаткова не склаўся<ref name="Антонюк">{{артыкул |
||
| |
|аўтар = Антонюк Г. |
||
| |
|загаловак = Западные полешуки |
||
|спасылка = http://demiurgos.communityhost.ru/thread/?thread__mid=786459387 |
|||
| арыгінал = |
|||
|мова = расійская |
|||
| спасылка = http://demiurgos.communityhost.ru/thread/?thread__mid=786459387 |
|||
| |
|выданне = Збудінне |
||
|год = 1993 |
|||
| адказны = |
|||
|нумар = 6 |
|||
| аўтар выдання = |
|||
|archive-url = https://archive.today/20130113143406/http://demiurgos.communityhost.ru/thread/?thread__mid=786459387 |
|||
| выданне = Збудінне |
|||
|archive-date = 13 студзеня 2013 |
|||
| тып = |
|||
}}</ref>. Па ўмовах гаспадарання заходнія палешукі падзяляюцца на тры групы насельніцтва<ref name="Феномен"/>: |
|||
| месца = |
|||
* Лесавы́я людзі ({{lang-pls|лісовы́йі лю́дэ}}) — жыхары вёсак, якія прылягаюць да лесу; |
|||
| выдавецтва = |
|||
* Палявікі, палюхі або пульвіна́ ({{lang-pls|полёвыкы́, полюхы́, пульвына́}}) — каля іх паселішчаў не было лясоў ці балот; |
|||
| год = 1993 |
|||
* Балацюкі, багнюкі або бало́тнныя людзі ({{lang-pls|болотюкы́, багнюкы́, боло́тяны лю́дэ}}) — жыхары прылеглых да балот вёсак, часам жылі на ўзвышшах сярод балот; найменей значная група. |
|||
| выпуск = |
|||
| том = |
|||
| нумар = 6 |
|||
| старонкі = |
|||
| isbn = |
|||
| issn = |
|||
}}</ref>. Па умовах гаспадарання заходнія палешукі падзяляюцца на тры групы насельніцтва<ref name="Феномен"/>: |
|||
* Лесавы́я людзі ({{lang-pls|лісовы́йі лю́дэ}}) — жыхары вёсак, якія прылягаюць да лесу; |
|||
* Палявікі, палюхі або пульвіна́ ({{lang-pls|полёвыкы́, полюхы́, пульвына́}}) — каля іх паселішчаў не было лясоў ці балот; |
|||
* Балацюкі, багнюкі або бало́тнныя людзі ({{lang-pls|болотюкы́, багнюкы́, боло́тяны лю́дэ}}) — жыхары прылеглых да балот вёсак, часам жылі на ўзвышшах сярод балот; найменей значная група. |
|||
Яшчэ ў XIX стагоддзі шэраг даследчыкаў ([[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Доўнар-Запольскі]], Шэндрык і інш.) заўважалі наяўнасць у заходніх палешукоў прыкметных асаблівасцей аблічча. Талько-Грынцэвіч на падставе [[антрапалогія|антрапалагічных]] рыс выдзяляў палешукоў у самастойную групу, хоць і адзначаў іх блізкасць да беларусаў<ref>{{артыкул |
Яшчэ ў XIX стагоддзі шэраг даследчыкаў ([[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Доўнар-Запольскі]], Шэндрык і інш.) заўважалі наяўнасць у заходніх палешукоў прыкметных асаблівасцей аблічча. Талько-Грынцэвіч на падставе [[антрапалогія|антрапалагічных]] рыс выдзяляў палешукоў у самастойную групу, хоць і адзначаў іх блізкасць да беларусаў<ref>{{артыкул |
||
| аўтар = [[Юльян Талько-Грынцэвіч|Талько-Гринцевич Ю.]] |
| аўтар = [[Юльян Талько-Грынцэвіч|Талько-Гринцевич Ю.]] |
||
| загаловак = К антропологии народностей Литвы и Белоруссии |
| загаловак = К антропологии народностей Литвы и Белоруссии |
||
| арыгінал = |
|||
| спасылка = |
|||
| мова = |
|||
| адказны = |
|||
| аўтар выдання = |
|||
| выданне = Тр. антропологического общества при Военно-медицинской академии |
| выданне = Тр. антропологического общества при Военно-медицинской академии |
||
| тып = |
|||
| месца = Москва |
| месца = Москва |
||
| выдавецтва = |
|||
| год = 1867 |
| год = 1867 |
||
| выпуск = 1 |
| выпуск = 1 |
||
| том = 1 |
| том = 1 |
||
| нумар = |
|||
| старонкі = |
|||
| isbn = |
|||
| issn = |
|||
}}</ref>. [[Павел Міхайлавіч Шпілеўскі|Шпілеўскі]] адрозніваў палескую мову ад беларускай і ўкраінскай і акрэсліў межы яе распаўсюджання<ref>{{кніга |
}}</ref>. [[Павел Міхайлавіч Шпілеўскі|Шпілеўскі]] адрозніваў палескую мову ад беларускай і ўкраінскай і акрэсліў межы яе распаўсюджання<ref>{{кніга |
||
|аўтар = [[Павел Міхайлавіч Шпілеўскі|Шпилевский П. М.]] |
|аўтар = [[Павел Міхайлавіч Шпілеўскі|Шпилевский П. М.]] |
||
|частка = |
|||
|загаловак = Путешествие по Полесью и Белорусскому краю |
|загаловак = Путешествие по Полесью и Белорусскому краю |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = |
|||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = Санкт-Петербург |
|месца = Санкт-Петербург |
||
|выдавецтва = |
|||
|год = 1858 |
|год = 1858 |
||
|том = |
|||
|старонкі = 11, 29, 36 |
|старонкі = 11, 29, 36 |
||
}}</ref>. {{нп3|Юзаф Абрэмбскі|Абрэмбскі|pl|Józef Obrębski (etnograf)}} лічыў магчымым выдзяліць насельніцтва Палесся ў асобную этнічную групу<ref>{{кніга |
|||
|старонак = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. [[Абрэмбскі, Юзаф|Абрэмбскі]] лічыў магчымым выдзяліць насельніцтва Палесся ў асобную этнічную групу<ref>{{кніга |
|||
|аўтар = Obrębski J. |
|аўтар = Obrębski J. |
||
|часть = |
|||
|загаловак = Dzisiejsi ludzie Polesia |
|загаловак = Dzisiejsi ludzie Polesia |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = |
|||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = Warszawa |
|месца = Warszawa |
||
|выдавецтва = |
|||
|год = 1936 |
|год = 1936 |
||
|том = |
|||
|pages = 5 |
|pages = 5 |
||
}}</ref>. Этнаграфічныя асаблівасці насельніцтва Палесся адзначаў [[Адам Ганоры Кіркор|Кіркор]]<ref>{{кніга |
|||
|allpages = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. Этнаграфічныя асаблівасці насельніцтва Палесся адзначаў [[Адам_Ганоры_Кіркор|Кіркор]]<ref>{{кніга |
|||
|аўтар = |
|||
|частка = Ч. I. Литовское Полесье, Ч. II. Белорусское Полесье |
|частка = Ч. I. Литовское Полесье, Ч. II. Белорусское Полесье |
||
|загаловак = Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном экономическом и бытовом значении |
|загаловак = Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном экономическом и бытовом значении |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = http://by.ethnology.ru/by_lib/j_russia/graf/j_russia.html?1 |
|спасылка = http://by.ethnology.ru/by_lib/j_russia/graf/j_russia.html?1 |
||
|адказны = Под редакцией П. П. Семёнова |
|адказны = Под редакцией П. П. Семёнова |
||
|выданне = |
|||
|месца = Санкт-Петербург-Москва |
|месца = Санкт-Петербург-Москва |
||
|выдавецтва = Типография М. О. Вольфа |
|выдавецтва = Типография М. О. Вольфа |
||
| Радок 130: | Радок 73: | ||
|том = 3 |
|том = 3 |
||
|старонкі = 345 |
|старонкі = 345 |
||
|старонак = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. |
}}</ref>. |
||
Між тым, большасць даследчыкаў сярэдзіны XIX |
Між тым, большасць даследчыкаў сярэдзіны XIX — пачатку XX стагоддзяў адносілі жыхароў Палесся да [[украінцы|ўкраінцаў]], а іх мову — да [[дыялект|гаворак]] [[украінская мова|украінскай мовы]]. У атласах Эркерта і Рытыха, працах гісторыкаў [[Міхаіл Восіпавіч Каяловіч|Каяловіча]], этнографаў [[Яўхім Фёдаравіч Карскі|Карскага]]<ref>{{кніга |
||
|аўтар = [[Яўхім Фёдаравіч Карскі|Карский Е. Ф.]] |
|аўтар = [[Яўхім Фёдаравіч Карскі|Карский Е. Ф.]] |
||
|частка = |
|||
|загаловак = Этнографическая карта белорусского племени |
|загаловак = Этнографическая карта белорусского племени |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = |
|||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = Петроград |
|месца = Петроград |
||
|выдавецтва = |
|||
|год = 1917 |
|год = 1917 |
||
}}</ref>. Так, згодна з дадзенымі [[Гродзенская губерня|Гродзенскага]] губернскага статыстычнага камітэта за 1869 год, у [[Берасцейскі павет|Берасцейскім павеце]] ўкраінцы складалі 51,35 % насельніцтва, у [[Кобрынскі павет (Расійская імперыя)|Кобрынскім]] — 69,59 %<ref name="Терашковіч">{{кніга |
|||
|том = |
|||
|старонкі = |
|||
|старонак = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. Так, згодна з дадзенымі [[Гродзенская_губерня|Гародзенскага]] губернскага статыстычнага камітэта за 1869 год, у [[Берасцейскі павет|Берасцейскім павеце]] ўкраінцы складалі 51,35 % насельніцтва, у [[Кобрыньскі павет|Кобрыньскім]] — 69,59 %<ref name="Терашковіч">{{кніга |
|||
|аўтар = [[Павел Усеваладавіч Церашковіч|Терешкович П. В.]] |
|аўтар = [[Павел Усеваладавіч Церашковіч|Терешкович П. В.]] |
||
|частка = |
|||
|загаловак = Этническая история Беларуси XIX - начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы |
|загаловак = Этническая история Беларуси XIX - начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = http://pawet.net/files/ceraskowich.pdf |
|спасылка = http://pawet.net/files/ceraskowich.pdf |
||
|выданне = |
|||
|месца = Минск |
|месца = Минск |
||
|выдавецтва = БГУ |
|выдавецтва = БГУ |
||
|год = 2004 |
|год = 2004 |
||
|том = |
|||
|старонкі = 86 |
|старонкі = 86 |
||
|старонак = 223 |
|старонак = 223 |
||
| Радок 171: | Радок 94: | ||
Частка даследчыкаў лічыла, што насельніцтва Заходняга Палесся ўсё ж бліжэй да беларусаў, чым да ўкраінцаў. Такіх поглядаў прытрымліваліся Доўнар-Запольскі<ref name="Доўнар-Запольскі">{{кніга |
Частка даследчыкаў лічыла, што насельніцтва Заходняга Палесся ўсё ж бліжэй да беларусаў, чым да ўкраінцаў. Такіх поглядаў прытрымліваліся Доўнар-Запольскі<ref name="Доўнар-Запольскі">{{кніга |
||
|аўтар = Доўнар-Запольскі М. В. |
|аўтар = Доўнар-Запольскі М. В. |
||
|частка = |
|||
|загаловак = Песни пинчуков |
|загаловак = Песни пинчуков |
||
|арыгінал = |
|||
|спасылка = |
|||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = Киев |
|месца = Киев |
||
|выдавецтва = |
|||
|год = 1895 |
|год = 1895 |
||
|том = |
|||
|старонкі = |
|||
|старонак = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>, [[Іван Эрэміч|Эрэміч]]<ref>{{артыкул |
}}</ref>, [[Іван Эрэміч|Эрэміч]]<ref>{{артыкул |
||
| аўтар = Эремич И. |
| аўтар = Эремич И. |
||
| загаловак = Очерки белорусского Полесья |
| загаловак = Очерки белорусского Полесья |
||
| арыгінал = |
|||
| спасылка = |
|||
| мова = |
|||
| адказны = |
|||
| аўтар выдання = |
|||
| выданне = Вестник Западной России |
| выданне = Вестник Западной России |
||
| тып = |
|||
| месца = Вильно |
| месца = Вильно |
||
| выдавецтва = |
|||
| год = 1867 |
| год = 1867 |
||
| выпуск = |
|||
| том = |
|||
| нумар = 8 |
| нумар = 8 |
||
| старонкі = |
|||
| isbn = |
|||
| issn = |
|||
}}</ref> і [[Вітольд Каэтанавіч Бялыніцкі-Біруля|Бялыніцкі-Біруля]]. |
}}</ref> і [[Вітольд Каэтанавіч Бялыніцкі-Біруля|Бялыніцкі-Біруля]]. |
||
[[Выява:Kobryn_Local_People_ca1916_Tomek.jpg|300px|thumb|Жыхары Кобрына (прыблізна 1916 год)]] |
[[Выява:Kobryn_Local_People_ca1916_Tomek.jpg|300px|thumb|Жыхары Кобрына (прыблізна 1916 год)]] |
||
[[Выява:Класичний_поліщук.jpeg|thumb|Паляшук (фотаздымак да 1917 года)]] |
[[Выява:Класичний_поліщук.jpeg|thumb|Паляшук (фотаздымак да 1917 года)]] |
||
[[Выява:Polisianka.jpg|thumb|Паляшучка (фотаздымак да 1917 года)]] |
|||
[[Image:Belarusians 1903.jpg|300px|thumb|Карта беларускіх гаворак ([[Я. Карскі]], 1903)]] |
[[Image:Belarusians 1903.jpg|300px|thumb|Карта беларускіх гаворак ([[Я. Карскі]], 1903)]] |
||
== Мова == |
== Мова == |
||
На тэрыторыі [[Заходняе Палессе|Заходняга Палесся]] Беларусі распаўсюджаны [[Загародскія гаворкі|заходнепалескія гаворкі]], на тэрыторыі [[Усходняе Палессе|Усходняга Палесся]] Беларусі — [[паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы]], на тэрыторыі Украіны — [[паўночны дыялект украінскай мовы]]. |
|||
{{галоўны артыкул|Заходнепалеская літаратурная мікрамова}} |
|||
У 1988 годзе на аснове заходнепалескіх гаворак Беларусі [[Мікалай Шаляговіч|Міколам Шаляговічам]] ({{lang-pls|Мыкола Шыляговыч}}) пачалося стварэнне пісьмовай [[Заходнепалеская мікрамова|палескай літаратурнай мовы]]. Тады было ўтворана грамадска-культурнае згуртаванне «Полісьсе» і пачалася распрацоўка пісьмовай нормы адмысловай палескай, ці яцвяжскай, мовы. У 1990 годзе адбылася ўстаноўчая канферэнцыя, на якой абмяркоўваліся розныя этнаграфічныя і мовазнаўчыя праблемы Палесся і, у тым ліку, стварэнне пісьмовай палескай мовы<ref>Јітвјежа: Тэзы 1990; Јітвјежа: Матырјелы 1990]</ref>. |
|||
Мову жыхароў Палесся (палешукоў) розныя даследчыкі лічаць ці асобнай усходнеславянскай мовай, ці гаворкамі беларускай або ўкраінскай моў. |
|||
У 1988 годзе пачалося стварэнне пісьмовай палескай літаратурнай мовы, дзякуючы намаганням філолага і паэта [[Шаляговіч, Мікалай|Міколы Шаляговіча]] ({{lang-pls|Мыкола Шыляговыч}}). Тады было ўтворана грамадска-культурнае згуртаванне «Полісьсе» і пачалася распрацоўка пісьмовай нормы адмысловай палескай, ці яцвяжскай, мовы. У 1990 годзе адбылася ўстаноўчая канферэнцыя, на якой абмяркоўваліся розныя этнаграфічныя і мовазнаўчыя праблемы Палесся і, у тым ліку, стварэнне пісьмовай палескай мовы<ref>Jітвјежа: Тэзы 1990; Jітвјежа: Матырјелы 1990]</ref>. |
|||
== Самасвядомасць палешукоў == |
== Самасвядомасць палешукоў == |
||
Пасля ўключэння Заходняга Палесся ў склад [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]] [[II Рэч Паспалітая|II Рэчы Паспалітай]] польскія ўлады праводзілі палітыку |
Пасля ўключэння Заходняга Палесся ў склад [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводства]] [[II Рэч Паспалітая|II Рэчы Паспалітай]] польскія ўлады праводзілі палітыку «адарвання» мясцовага насельніцтва ад украінскага і беларускага ўплыву. У выніку падчас перапісу насельніцтва 1931 года ў Палескім ваяводстве 707 тысяч чалавек (64 % насельніцтва ваяводства) назвалі сваю мову «тутэйшаю» ({{lang-pls|тутэйшы}}; {{lang-pl|tutejszy}}). На Палессі назва «тутэйшыя», у асноўным, адпавядае паняццю «палешукі», аднак у адрозненне ад экзаэтноніма «паляшук», «тутэйшы» з’яўляецца саманазвай, але не этнонімам<ref>{{кніга |
||
|аўтар = Majecki H. |
|аўтар = Majecki H. |
||
|частка = |
|||
|загаловак = Problem samookreślenia narodowego Poleszuków w Polsce okresu międzywojennego |
|загаловак = Problem samookreślenia narodowego Poleszuków w Polsce okresu międzywojennego |
||
|зыходнік = |
|||
|спасылка = http://languages.miensk.com/Lang_Eu_As_Af/Indoeuropean/Westpalesian/majecki.htm |
|спасылка = http://languages.miensk.com/Lang_Eu_As_Af/Indoeuropean/Westpalesian/majecki.htm |
||
|адказны = |
|||
|выданне = |
|||
|месца = |
|||
|выдавецтва = |
|||
|год = |
|||
|том = |
|||
|старонкі = |
|||
|старонак = |
|||
|серыя = |
|||
|isbn = |
|||
|тыраж = |
|||
}}</ref>. |
}}</ref>. |
||
== Крыніцы == |
|||
{{Крыніцы}} |
|||
== Крыніцы і спасылкі == |
|||
<references/> |
|||
[[Катэгорыя:Беларусь]] |
|||
[[Катэгорыя:Народы Беларусі]] |
[[Катэгорыя:Народы Беларусі]] |
||
[[Катэгорыя:Палессе |
[[Катэгорыя:Палессе]] |
||
[[Катэгорыя: |
[[Катэгорыя:Усходнія славяне]] |
||
[[en:Poleszuk]] |
|||
[[et:Polištšukid]] |
|||
[[hr:Poliščuci]] |
|||
[[pl:Poleszucy]] |
|||
[[pt:Polésios]] |
|||
[[ru:Полещуки]] |
|||
[[uk:Поліщуки]] |
|||
Актуальная версія на 00:05, 23 лістапада 2024
| Палешукі | |
|---|---|
 В. Баратынскі. Палешукі, 1908 | |
| Саманазва | тутэйшыя |
| Рассяленне |
 Беларусь Украіна Польшча |
| Этнічныя мовы | заходнепалеская мова, палескія гаворкі беларускай і ўкраінскай моў |
| Традыцыйныя рэлігіі (канфесіі) | праваслаўе, каталіцтва |
| Расавы тып | еўрапеоідная раса |
| Геаграфічна-моўная група | усходнія славяне |
| Блізкія этнасы | беларусы, украінцы |
Палешукі (палеск.: полешуки; бел.: палешукі; укр.: поліщуки; польск.: Poleszucy) — карэннае насельніцтва Палесся. Назва «паляшук» з’яўляецца экзаэтнонімам і як саманазва жыхарамі Палесся ўжываецца зрэдку. Жыхары Палесся захавалі многія архаічныя рысы ў матэрыяльнай і духоўнай культуры, мове і самасвядомасці[1].
Даследаванні
[правіць | правіць зыходнік]Найбольшую этнаграфічную цікавасць уяўляюць заходнія палешукі — усходне-славянская этнічная супольнасць з некаторымі прыкметамі самабытнага этнасу, які, аднак, канчаткова не склаўся[2]. Па ўмовах гаспадарання заходнія палешукі падзяляюцца на тры групы насельніцтва[1]:
- Лесавы́я людзі (палеск.: лісовы́йі лю́дэ) — жыхары вёсак, якія прылягаюць да лесу;
- Палявікі, палюхі або пульвіна́ (палеск.: полёвыкы́, полюхы́, пульвына́) — каля іх паселішчаў не было лясоў ці балот;
- Балацюкі, багнюкі або бало́тнныя людзі (палеск.: болотюкы́, багнюкы́, боло́тяны лю́дэ) — жыхары прылеглых да балот вёсак, часам жылі на ўзвышшах сярод балот; найменей значная група.
Яшчэ ў XIX стагоддзі шэраг даследчыкаў (Доўнар-Запольскі, Шэндрык і інш.) заўважалі наяўнасць у заходніх палешукоў прыкметных асаблівасцей аблічча. Талько-Грынцэвіч на падставе антрапалагічных рыс выдзяляў палешукоў у самастойную групу, хоць і адзначаў іх блізкасць да беларусаў[3]. Шпілеўскі адрозніваў палескую мову ад беларускай і ўкраінскай і акрэсліў межы яе распаўсюджання[4]. Абрэмбскі лічыў магчымым выдзяліць насельніцтва Палесся ў асобную этнічную групу[5]. Этнаграфічныя асаблівасці насельніцтва Палесся адзначаў Кіркор[6].
Між тым, большасць даследчыкаў сярэдзіны XIX — пачатку XX стагоддзяў адносілі жыхароў Палесся да ўкраінцаў, а іх мову — да гаворак украінскай мовы. У атласах Эркерта і Рытыха, працах гісторыкаў Каяловіча, этнографаў Карскага[7]. Так, згодна з дадзенымі Гродзенскага губернскага статыстычнага камітэта за 1869 год, у Берасцейскім павеце ўкраінцы складалі 51,35 % насельніцтва, у Кобрынскім — 69,59 %[8].
Частка даследчыкаў лічыла, што насельніцтва Заходняга Палесся ўсё ж бліжэй да беларусаў, чым да ўкраінцаў. Такіх поглядаў прытрымліваліся Доўнар-Запольскі[9], Эрэміч[10] і Бялыніцкі-Біруля.
Мова
[правіць | правіць зыходнік]На тэрыторыі Заходняга Палесся Беларусі распаўсюджаны заходнепалескія гаворкі, на тэрыторыі Усходняга Палесся Беларусі — паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы, на тэрыторыі Украіны — паўночны дыялект украінскай мовы.
У 1988 годзе на аснове заходнепалескіх гаворак Беларусі Міколам Шаляговічам (палеск.: Мыкола Шыляговыч) пачалося стварэнне пісьмовай палескай літаратурнай мовы. Тады было ўтворана грамадска-культурнае згуртаванне «Полісьсе» і пачалася распрацоўка пісьмовай нормы адмысловай палескай, ці яцвяжскай, мовы. У 1990 годзе адбылася ўстаноўчая канферэнцыя, на якой абмяркоўваліся розныя этнаграфічныя і мовазнаўчыя праблемы Палесся і, у тым ліку, стварэнне пісьмовай палескай мовы[11].
Самасвядомасць палешукоў
[правіць | правіць зыходнік]Пасля ўключэння Заходняга Палесся ў склад Палескага ваяводства II Рэчы Паспалітай польскія ўлады праводзілі палітыку «адарвання» мясцовага насельніцтва ад украінскага і беларускага ўплыву. У выніку падчас перапісу насельніцтва 1931 года ў Палескім ваяводстве 707 тысяч чалавек (64 % насельніцтва ваяводства) назвалі сваю мову «тутэйшаю» (палеск.: тутэйшы; польск.: tutejszy). На Палессі назва «тутэйшыя», у асноўным, адпавядае паняццю «палешукі», аднак у адрозненне ад экзаэтноніма «паляшук», «тутэйшы» з’яўляецца саманазвай, але не этнонімам[12].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ а б Клімчук Ф. Д. Феномен Палесся // Загароддзе-1. Матэрыялы Міждысцыплінарнага навуковага семінара па пытаннях даследавання Палесся (Мінск, 19 верасня 1997 г.). — Мінск: 1999. — С. 5—9.
- ↑ Антонюк Г. Западные полешуки (расійская) // Збудінне. — 1993. — № 6. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2013.
- ↑ Талько-Гринцевич Ю. К антропологии народностей Литвы и Белоруссии // Тр. антропологического общества при Военно-медицинской академии. — Москва: 1867. — В. 1. — Т. 1.
- ↑ Шпилевский П. М. Путешествие по Полесью и Белорусскому краю. — Санкт-Петербург, 1858. — С. 11, 29, 36.
- ↑ Obrębski J. Dzisiejsi ludzie Polesia. — Warszawa, 1936. — P. 5.
- ↑ Ч. I. Литовское Полесье, Ч. II. Белорусское Полесье // Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном экономическом и бытовом значении / Под редакцией П. П. Семёнова. — Санкт-Петербург-Москва: Типография М. О. Вольфа, 1882. — Т. 3. — С. 345.
- ↑ Карский Е. Ф. Этнографическая карта белорусского племени. — Петроград, 1917.
- ↑ Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX - начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Минск: БГУ, 2004. — С. 86. — 223 с. — ISBN 985-485-004-8.
- ↑ Доўнар-Запольскі М. В. Песни пинчуков. — Киев, 1895.
- ↑ Эремич И. Очерки белорусского Полесья // Вестник Западной России. — Вильно: 1867. — № 8.
- ↑ Јітвјежа: Тэзы 1990; Јітвјежа: Матырјелы 1990]
- ↑ Majecki H. Problem samookreślenia narodowego Poleszuków w Polsce okresu międzywojennego.