Басута

Басута (Basotho)
Агульная колькасць	5 679 100 (2016 г.)
Рэгіёны пражывання	Лесота — 1 691 000 Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка — 3 971 000 Батсвана — 11 000 Эсваціні — 6 100
Мова	сесута
Рэлігія	хрысціянства, культ продкаў
Блізкія этнічныя групы	тсвана, педы, макуа, лозі, тсонга

Басу́та, таксама басо́та, су́та, со́та, паўднёвыя со́та (саманазва Basotho) — паўднёваафрыканскі народ. Басута жывуць пераважна ў ПАР і Лесота, прычым у апошняй краіне складаюць асноўную этнічную супольнасць. Агульная колькасць (2016 г.) - 5 679 100 чал.

Паходжанне

Басута належаць да групы народаў банту. Археолагі мяркуюць, што агульныя продкі басута, тсвана і педы мігрыравалі ў Паўднёвую Афрыку з Усходняй Афрыкі не пазней за VII ст. н. э. У раёне Яганэсбурга яны стварылі культуру здабытчыкаў жалеза. У XV ст. адбыўся першасны падзел агульных продкаў на тры галіны — паўднёвую, усходнюю і паўночную, значна пашырыліся населеныя імі тэрыторыі.

Канчатковае вылучэнне паўднёвых сота здарылася ў XIX ст., калі кароль Машвешвэ I аб'яднаў роды, якія пад ціскам нгуні былі вымушаны ратавацца ў горнай мясцовасці, і стварыў дзяржаву, вядомую ў нашы дні як Лесота.

Культура

Махора

Басута традыцыйна спалучаюць земляробства і жывёлагадоўлю. Доўгі час асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі былі проса і сорга. У нашы дні важную ролю адыгрываюць кукуруза, бульба, гарох, фасоля, часнык і інш. Трымаюць кароў, авечак, коз, коней, хатнюю птушку. У Лесота шырока распаўсюджана парода поні басута. Земляробства лічыцца жаночай справай, а жывёлагадоўля — мужчынскай. Са старажытных часоў басута займаюцца здабычай і апрацоўкай жалеза, вырабам керамікі і пацерак. У сельскай мясцовасці жанчыны вырабляюць ваўняныя тканіны, плеценыя травяныя дываны і кошыкі.

Штодзённая ежа складаецца з крупяной кашы. Асабліва распаўсюджана кукурузная каша пап-пап. У кашу часцяком кладуць молатыя бабовыя, бульбу, зеляніну, кураціну і прыправы. Улетку ўжываюць садавіну, на працягу ўсяго года — смажаную кукурузу. Ялавічыну і бараніну ядуць як самастойныя святочныя стравы. Папулярныя напоі — кіслае малако і джаале, піва з сорга.

Традыцыйная вопратка — доўгая ваўняная накідка і плецены востраканцовы капялюш. У нашы дні карыстаюцца еўрапейскай вопраткай, аднак накідкі і капялюшы апранаюць у святочныя дні.

Большасць басута жыве ў вёсках з раскіданай планіроўкай. Традыцыйныя круглявыя хаціны махора будуюць з камянёў, якія змацоўваюць і тынкуюць сумяссю зямлі і гною. Падлога робіцца з утрамбаванага гною. Дах крыецца саломай.

Асноўная сацыяльная адзінка — пашыраная сям'я, на чале якой стаіць мужчына. Шлюбу папярэднічае выкуп бахады, што перадаецца сям'ёй жаніха сям'і нявесты. Дазваляюцца шлюбы са стрыечнымі сваякамі. Сярод сацыяльнай эліты часта практыкуецца палігінія. Адказнымі за выхаванне дзяцей лічацца маці і бабулі. Вядомы выпадкі перадачы дзяцей для выхавання сваякам, звычайна з горада ў вёску. Сталенню папярэднічаюць абрады ініцыяцыі. Яны ўключаюць абразанне крайняй плоці ў хлопчыкаў і абразанне клітару ў дзяўчынак.

Адлік сваяцтва вядзецца па мужчынскай лініі. Сем'і аб'ядноўваюцца ў буйныя роды, кожны з якіх мае асобную назву, звычайна жывёлы. На чале роду стаяць правадыры. Іх улада перадаецца па спадчыне. У мінулым правадыры былі ваеннымі лідарамі, займаліся судовымі справамі і размяркоўвалі зямлю. У Лесота захавалася сацыяльная сістэма, сфарміраваная ў XIX ст. На чале краіны стаіць кароль, які з'яўляецца правадыром рода Бамакатэлі (Кракадзіл) і вярхоўным правадыром усёй краіны. Яму належыць уся зямля. Нягледзячы на існаванне сучаснай парламенцкай сістэмы кіравання, значную ролю адыгрываюць іншыя правадыры родаў.

Басута маюць багаты фальклор — казкі, міфы, гістарычныя паданні, спевы, танцы. Песні суправаджаюцца музыкай і воплескамі ў далоні. Папулярны харавыя спевы. Распаўсюджаныя музучныя інструменты — барабаны, ляскоткі, свісткі і струнныя прылады.

Мова

Мова сесута належыць да групы моў банту. Пісьмовасць на аснове лацінкі з 1841 г. З'яўляецца афіцыйнай мовай у Лесота і ПАР.

Рэлігія

Традыцыйная рэлігія басута заснавана на веры ў духаў продкаў баліма, якія быццам бы апякуюць ці караюць жывых людзей, з'яўляюцца іх заступнікамі перад вышэйшым богам Мадыма. Басута таксама вераць у духаў прыроды і магію. Хрысціянства распаўсюджваецца з 1833 г. Большасць вернікаў наведвае касцёл і адначасова працягвае прытрымлівацца традыцыйных вераванняў.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Басута
• Sotho — Countries and Their Cultures
• Sotho (South Sotho or Basotho)
• THE BASOTHO(недаступная спасылка)
• Cultures and Languages — Sesotho Архівавана 5 жніўня 2020.