Полацкі павет

Полацкі павет
Полацкі павет
	Герб
Краіна	Расійская імперыя
Уваходзіць у	Віцебская губерня
Адміністрацыйны цэнтр	Полацк
Дата ўтварэння	1777
Дата скасавання	1924
Насельніцтва	142 000 жыхароў (1 897)
Плошча	4,2 тыс. км²

По́лацкі павет — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў 1777—1924 гадах у складзе Полацкай, Беларускай, Віцебскай губерняў, потым у БССР. Другі па плошчы (пасля Люцынскага) павет Віцебскай губерні. Цэнтр — г. Полацк.

Гісторыя

Утвораны 22 сакавіка 1777 г. ў складзе Полацкай губерні. З 12 снежня 1796 г. знаходзіўся ў Беларускай губерні, з 27 лютага 1802 г. — ў Віцебскай губерні.

У студзені 1906 г. у асобных маёнтках павета прайшлі забастоўкі падзёншчыкаў, занятых абмалотам збожжа і лесанарыхтоўкамі^[1].

У красавіку 1919 года павет быў абвешчаны прыфрантавой паласой. Пастановай рэўкама (ваенна-рэвалюцыйныя камітэты на тэрыторыі губерні былі створаны палітаддзеламі 15-й і 16-й арміі) горад Полацк і павет былі пераведзены на ваеннае становішча^[2]. У другой палове жніўня 1919 года фронт наблізіўся да Полацка. 20 верасня 1919 г. польскія войскі выйшлі да Полацка, да вечара занялі задзвінскую частку горада. Аднак, спроба захапіць увесь горад правалілася і пачалася пазіцыйная вайна, якая працягвалася 8 месяцаў^[3]. Польскія войскі кантралявалі 7 воласцяў павета (Нацкая, Арэхаўская, Ветрынская, Банонская, Гомельская, Варанецкая, Тураўлянская) і паўднёвую частку Полацка. Адначасова пачала павялічвацца колькасць дэзерціраў, якія, як адзначалася ў справаздачах, іншы раз здзяйснялі адкрытыя напады на грамадзян і ўстановы^[4]. Шматлікімі былі і выпадкі марадзёрства і гвалту з боку салдат Рабоча-сялянскай Чырвонай Арміі. Так жахар Замшанскай воласці напісаў заяву, што «... верасні 1919 г. у яго адсутнасць чырвонаармейцы забралі адзінага каня, заявіўшы, што конь бярэцца па мабілізацыі. Затым ён яе знайшоў у іншай вёсцы, а не на фронце»^[5]. Начальнік 3-га раёна Полацкай павятовай міліцыі ў пачатку красавіка 1920 г. прадставіў пратаколы аб парушэннях з боку прадстаўнікоў 11-й дывізіі, у якіх былі зафіксаваныя сведкавыя паказанні пра незаконныя дзеянні салдат на тэрыторыі падначаленых яму валасцей. Напрыклад, збіццё 15-гадовага хлопчыка, стральба над галавой жанчыны і г.д.^[6]

У маі 1920 г. левабярэжная частка павета была вызвалена, з эвакуацыі вярнуліся савецкія ўстановы, а павет ператварыўся ў тыл арміі, дзе засяродзіліся буйныя ваенныя сілы.

З 3 сакавіка 1924 г. — ў БССР. 17 ліпеня 1924 г. павет быў скасаваны, большасць яго тэрыторыі ўвайшла ў Полацкую акругу.

Насельніцтва

У 1873 г. у Полацкім павеце налічвалася каля 90 тысяч жыхароў, у тым ліку каля 17 тысяч у Полацку, 1,7 тысяч дваран, 53,6 тысяч сялян. Паводле перапісу 1897 г., насельніцтва павета складала каля 142 тысяч жыхароў^[7]. У тым ліку колькасць беларусаў складала 73%, яўрэяў - 12,1%, рускіх - 11,1%, палякаў - амаль 2%, латышоў - 1,2%.

Адміністрацыйны падзел

Па стане 1906 года

У 1906 г. у склад павета ўваходзіла 15 валасцей^[8]:

Воласць	Валасны цэнтр
Аляксандраўская	с. Гарбачова
Вышкаўская	с. Мішкавічы
Арцейкаўская	с. Сухі-Бор
Банонская	в. Ліцвінава
Вазнясенская	в. Альбрэхтава
Ефрасіннеўская	маёнтак Сакалішча I
Замашанская	маёнтак Белае
Лаўжанская	с. Ловаж
Мікалаеўская	с. Тродавічы
Міхайлаўшчынская	с. Любічы
Петрапаўлаўская	маёнтак Обаль
Струнская	маёнтак Струнь I
Тураўлянская	маёнтак Туроўля
Уладзімірская	с. Забор'е
Юравіцкая	в. Юравічы

Па стане на снежань 1918 года^[9]

Аляксандраўская;
Андрэеўская;
Арцейкаўская;
Банонская;
Вазнясенская;
Гомельская;
Ефрасіннеўская;
Замшанская;
Лаўжанская;
Мікалаеўская;
Міхайлаўшчынская;
Петрапаўлаўская;
Струнская;
Тураўлянская;
Уладзімірская;
Юравіцкая.

Па стане 1923 года

У 1923 г. пасля ўзбуйнення воласцей у Полацкім павеце іх стала 13:

Бухарынская,
Валадарская,
Воркавіцкая,
Дрысенская,
Калінінская,
Кастрычніцкая,
Ленінская,
Першамайская,
Пралетарская,
Працоўная,
Сялянская,
Сямёнаўская,
Чырвонаармейская.

20 чэрвеня 1924 г. да павета былі далучаны Лепельская, Ушацкая, Хоцінская воласці Бачэйкаўскага павета.

Ураднікі павета

Полацкія павятовыя маршалкі

Вядомыя асобы

Уладзімір Азін (1895—1920) — удзельнік Грамадзянскай вайны, чырвоны камандзір, камдыў.
Ян Баршчэўскі (~1794—1851) — беларускі пісьменнік, паэт, выдавец, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры.
Міхал Балінскі (1794—1863) — гісторык, краязнавец, публіцыст, рэдактар.
Леанід Корнеў (1914-1944) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза.
Сяргей Іванавіч Маеўскі (1779—1849) — военачальнік, мемуарыст, генерал-маёр

Зноскі

↑ Гісторыя сялянства Беларусі са старажытных часоў да нашых дзен: У 3 т. / З. Е. Абезгауз, Х. Ю. Бейлькін, А. Р. Бухавец [і інш.]; НАН Беларусі, Ін-т гісторыі; Галоўная рэдкал.: М, С. Сташкевіч (старшыня) і інш.; Рэд. тома В. П. Панюціч. Т. 2: Ад рэформы 1861 г. да сакавіка 1917 г. — Мн.: Беларуская навука, 2002. — 550,[1] с. — С. 332. — ISBN 985-08-0506-4. Са спасылкай на: Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 1430, воп. 2, спр. 721, арк. 5—6; спр. 942, арк. 4; Могилевский голос. — 1906. — 15, 16 января, 12 февраля.
↑ Полоцк: исторический очерк / АН БССР, Ин-т истории; [Ред. П. Т. Петриков]. — 2-е изд., перераб. и доп. — Минск: Наука и техника, 1987. — 319 с. — С. 153.
↑ Полоцк: исторический очерк... — С. 154.
↑ Сумко, Е. В. Формирование Полоцкой уездной рабоче-крестьянской милиции (1918 - 1921) / Е. В. Сумко // Беларускае Падзвінне: вопыт, методыка і вынікі палявых і міждысцыплінарных даследаванняў: зборнік навуковых артыкулаў II міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 20-годдзя археалагічных і этнаграфічных экспедыцый ПДУ, Полацк, 17-18 красавіка 2014 г.): у 2 ч. / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі «Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт»; [Пад агульнай рэдакцыяй Д. У. Дука, У. А. Лобача, С. А. Шыдлоўскага]. Ч. 2. — Наваполацк: ПДУ, 2014. — 221 с.: іл., табл., карта. — С. 138. — ISBN 978-985-531-463-0.
↑ Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 21. — Л. 184.
↑ Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 21. — Л. 256.
↑ Этнокультурные процессы Белорусского Подвинья (Витебщины) в прошлом и настоящем / А. Вл. Гурко [и др.]; науч. ред. А. Викт. Гурко ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Ин-т этнографии и фольклора имени Кондрата Крапивы. — Минск : Беларуская навука, 2017. С.204
↑ Полацкі павет на Radzima.net
↑ Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 5. — Л. 59.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).

Спасылкі

[1] Гісторыя сялянства Беларусі са старажытных часоў да нашых дзен: У 3 т. / З. Е. Абезгауз, Х. Ю. Бейлькін, А. Р. Бухавец [і інш.]; НАН Беларусі, Ін-т гісторыі; Галоўная рэдкал.: М, С. Сташкевіч (старшыня) і інш.; Рэд. тома В. П. Панюціч. Т. 2: Ад рэформы 1861 г. да сакавіка 1917 г. — Мн.: Беларуская навука, 2002. — 550,[1] с. — С. 332. — ISBN 985-08-0506-4. Са спасылкай на: Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 1430, воп. 2, спр. 721, арк. 5—6; спр. 942, арк. 4; Могилевский голос. — 1906. — 15, 16 января, 12 февраля.

[2] Полоцк: исторический очерк / АН БССР, Ин-т истории; [Ред. П. Т. Петриков]. — 2-е изд., перераб. и доп. — Минск: Наука и техника, 1987. — 319 с. — С. 153.

[3] Полоцк: исторический очерк... — С. 154.

[4] Сумко, Е. В. Формирование Полоцкой уездной рабоче-крестьянской милиции (1918 - 1921) / Е. В. Сумко // Беларускае Падзвінне: вопыт, методыка і вынікі палявых і міждысцыплінарных даследаванняў: зборнік навуковых артыкулаў II міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 20-годдзя археалагічных і этнаграфічных экспедыцый ПДУ, Полацк, 17-18 красавіка 2014 г.): у 2 ч. / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі «Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт»; [Пад агульнай рэдакцыяй Д. У. Дука, У. А. Лобача, С. А. Шыдлоўскага]. Ч. 2. — Наваполацк: ПДУ, 2014. — 221 с.: іл., табл., карта. — С. 138. — ISBN 978-985-531-463-0.

[5] Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 21. — Л. 184.

[6] Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 21. — Л. 256.

[7] Этнокультурные процессы Белорусского Подвинья (Витебщины) в прошлом и настоящем / А. Вл. Гурко [и др.]; науч. ред. А. Викт. Гурко ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Ин-т этнографии и фольклора имени Кондрата Крапивы. — Минск : Беларуская навука, 2017. С.204

[8] Полацкі павет на Radzima.net

[9] Занальны дзяржаўны архіў г. Полацка. — Ф. 220. — Воп. 1. — Спр. 5. — Л. 59.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]