Джэфры Чосер

Джэфры Чосер
Geoffrey Chaucer
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	каля 1343
Месца нараджэння	Лондан, Каралеўства Англія
Дата смерці	каля 25 кастрычніка 1400
Месца смерці	Лондан, Каралеўства Англія
Пахаванне	Вэстмінстэрскае абацтва
Грамадзянства	Каралеўства Англія
Бацька	John Chaucer[d]
Маці	Agnes Copton[d]
Жонка	Philippa Roet[d]
Дзеці	Thomas Chaucer[d], Elizabeth Chaucer[d] і Lewis Chaucer[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	самы знакаміты паэт англійскага сярэднявечча, «бацька англійскай паэзіі», стваральнік літаратурнай англійскай мовы
Жанр	паэзія
Мова твораў	сярэднеанглійская мова
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Джэфры Чосер (англ.: Geoffrey Chaucer, каля 1340, Лондан — 25 кастрычніка 1400, тамсама) — самы вядомы паэт англійскага сярэднявечча, «бацька англійскай паэзіі», адзін са стваральнікаў англійскай літаратуры.

Быў прыдворным, членам парламента, займаў шэраг дзяржаўных пасад.

3 дыпламатычнай місіяй наведаў Францыю, Італію, дзе пазнаёміўся з мастацтвам і літаратурай Адраджэння. Пад іх уплывам пераклаў помнік сярэдневяковай французскай літаратуры «Раман пра Ружу» (каля 1370), напісаў у рэчышчы куртуазнай літаратуры элегію «Кніга герцагіні» (1369-70). Аўгар паэм «Дом славы», «Птушыны парламент», «Траіл і Хрызеіда», «Легенда пра добрых жанчын» (усе напісаны паміж 1380 і 1386).

Вяршыня яго творчасці — зборнік гісторый пад назвай «Кентэрберыйскія апавяданні» (1387—1400, выд. 1478), у якіх стварыў рэалістычную галерэю вобразаў людзей усіх класаў і саслоўяў тагачаснай Англіі.

Ён першы сярод англійскіх літаратараў даў узоры сапраўднай мастацкай паэзіі, напоўненай крытычным стаўленнем да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера маюцца ўсе галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, спалучанае са здаровым сэнсам, гумар, дасціпнасць, назіральнасць, здольнасць да яскравых характарыстык — усё, што пазней сустракаецца ў больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў завершанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці і элегантнасці літаратурную мову. Чосер быў першым, хто пачаў пісаць на роднай мове, а не па-лацінску і прозу. Светапогляд Чосера прасякнуты жыццярадаснасцю Адраджэння. Творчасць Чосера лічыцца мяжой паміж сярэдневяковай і новай англійскай літаратурай.

Біяграфія

Джэфры Чосер як паломнік з рукапісу Элсміра

Лічыцца, што Чосер нарадзіўся паміж 1340 і 1344 гадамі ў Лондане. Джон Чосер, бацька Джэфры, быў паспяховым гандляром віна, а таксама займаў пасаду памочніка каралеўскага краўца ў Саўтгемптане. Першы запіс, які тычыцца Джэфры, быў знойдзены ў расходнай кнізе Элізабет, графіні Ольстэрскай, жонкі прынца Лаянела, аднаго з сыноў Эдуард III. Гэты запіс датуецца 1357 годам. Аб Джэфры там згадваецца як пра пажа, якому было куплена новае адзенне. Верагодна, да прызначэння ў пажы хлопчык вучыўся ў лонданскай школе: яму трэба было ўмець чытаць і рабіць простыя вылічэнні, роўна як і мець некаторые веданне латыні і нават, магчыма, французскай мовы. На службе ў прынца Лаянела сістэматычная адукацыя хлопчыка была працягнута на шляхецкі ўзор, бо яму трэба было надаваць асаблівую ўвагу мастацтвам, грунтоўней вывучаць французскую і латынь, а таксама ўдасканальвацца ў высакародных занятках.

У 1359—1360 гады Чосер служыў у англійскім войску ў Францыі, гэта значыць Стагадовая вайна з перапынкамі працягвалася на працягу ўсяго яго жыцця. Ён трапіў у палон непадалёк ад сучаснага Рэймса, у пачатку 1360 года за яго быў заплачаны значны выкуп — 16 фунтаў стэрлінгаў, і ён змог вярнуцца ў Англію. У тым жа годзе Чосер зноў адправіўся ў Францыю, знаходзячыся па-ранейшаму на службе ў прынца Лаянела, але зараз ужо як кур’ер. Гэта была першая з яго многіх дыпламатычных місій. Затым яго імя прыкладна на сем гадоў знікла з хронік. Мабыць, за гэты час Чосер ажаніўся з Філіпай Роўт, якая ўваходзіла ў світу графіні Ольстэрскай, а на момант вяселля — у світу каралевы, яе сястра Кэтрын Суінфард была вядомай палюбоўніцай, а затым трэцяй жонкай Джона Гонта, чацвёртага сына Эдуарда III.

Джэфры Чосер. Выява XIX стагоддзя

Чосер наведваў, мабыць, лонданскую вышэйшую юрыдычную школу, якая давала і добрую агульную адукацыю. Там ён навучыўся працаваць над тым, што неўзабаве стала галоўнай справай яго жыцця, — над пытаннямі літаратуры. І хоць гэта немагчыма праверыць, сучасныя біёграфы пішуць, што ён вывучаў класікаў, гэта значыць Вергілія, Стацыя, Лукіяна, Дантэ Аліг’еры, Клаўдзіяна («Выкраданне Празэрпіны»), Гарацыя і Ювенала, але асабліва захапляўся Авідзіем, чые кнігі, «Метамарфозы» і «Гераіды», сталі яго любімымі кнігамі. Вывучаў ён, вядома, таксама патрыстычную і сярэдневяковую лацінскую літаратуру і творы карыфеяў схаластычнай навукі, якія вельмі яму спатрэбіліся, калі яму трэба было забяспечваць навуковымі ведамі сваіх герояў. Пераклад Баэцыя, папулярнага ў схаластаў, як і больш позні трактат пра Астралябію адлюстроўваў гэтыя цікавасці. Але больш, чым класікамі, і больш, чым айцамі царквы і схаластамі, Чосер захапляўся сучаснымі французскімі паэтамі. Тут было ўсяго патроху: эпасу, лірыкі, бачання, алегорыі ўсіх відаў. Гэта літаратура істотна паўплывала на яго творчасць у той ранні перыяд яго дзейнасці, калі ён перакладаў «Раман пра Розу», пісаў невялікія паэмы і лірычныя вершы.

У 1367 годзе імя Чосера зноў паяўляецца ў дакументах; на гэты раз ён упамінаецца як каралеўскі камердынер; згадваецца таксама, што ён атрымліваў ад караля пенсію. Пасля гэтага імя Чосера пачынае сустракацца часцей: каралеўскія падарункі яму і яго жонцы, чарговая дапамога, новыя прызначэнні, дыпламатычныя паездкі. Зафіксавана і надзвычай важнае для гісторыі літаратуры даручэнне Чосеру ў 1372 годзе весці перагаворы з герцагам Генуі. Гэтым прызначэннем датуецца першая паездка паэта ў Італію (дакладней, першая дакладна вядомая), якая разам з другой, у 1378 годзе, істотна паўплывала на творчасць Чосера.

У 1374 годзе Чосер атрымаў у бязвыплатнае карыстанне будынак у Олдгейце і быў прызначаны інспектрам мытні Лонданскага порта. Пазней, у 1382 годзе, Чосер быў прызначаны таксама інспектрам Малой мытні. У 1375 годзе яму быў падараваны нагляд над графствам Кент з пералікам на яго карысць розных штрафаў, якія прызначаліся мытняй. З 1376 па 1381 гады Чосеру дазвалялася пакідаць намесніка на час адсутнасці ў Лондане, што паказвае на важнасць яго службовага становішча. Філіпа па-ранейшаму карысталася каралеўскаю міласцю, і, мабыць, Джэфры дзяліў з ёй гэты поспех да самай яе смерці каля 1387 года.

Аднак існуюць відавочныя сведчанні таго, што яшчэ да смерці Філіпы Чосер нечакана апынуўся ў бядзе. У 1386 годзе ён застаўся без дома ў Олдгэйце і абодвух інспектарскіх пасад, акрамя таго, у 1387—1389 гадах адсутнічаюць запісы аб субсідыях, выплачаных паэту, затое неаднаразова зафіксаваныя судовыя загады аб выплаце ім запазычанасці.

У 1389 годзе Чосер быў прызначаны наглядчыкам каралеўскіх работ і заставаўся на гэтай пасадзе на працягу двух гадоў. Хутчэй за ўсё, Чосер сам пажадаў выйсці ў адстаўку, бо служба патрабавала бесперапынных раз’ездаў, а паэт быў ужо немалады. Няма прычын меркаваць, што ён быў звольнены, не справіўшыся з працай: паэт адразу ж атрымаў сваё апошняе прызначэнне — пасаду памочніка ляснічага Каралеўскага лесу ў Норт-Пітэртане. Пра наступныя гады жыцця Чосер вядома некалькі менш. Запісы аб выплаце жалавання нерэгулярныя, то бок, верагодна, паэту неабходна было браць пазыкі ў дзяржаўнай казне.

Пазнейшыя гады

У апошнія гады жыцця Чосер напісаў некалькі вершаў, прасякнутых сумным настроем: ён выказвае жаданне бегчы ад святла і натоўпу, прасіць караля дапамагчы яму ў галечы, замыкаецца ў сабе і засяроджваецца. Сюды адносяцца: «Truth» або «Ballade de bon conseil», «Lak of Stedfastness», «L’envoy de Chaucer à Seogen», «L’envoy de Ch. à Bukton», «The complaint of Venus», «The complaint of Ch. to his empty purse». У самым канцы жыцця шчасце зноў ўсміхнулася Чосеру: кароль прызначыў яму даволі значную па тым часе пенсію, і ён здолеў арандаваць на 53 гады дом каля Вэстмінстэрскага абацтва. У гэтым доме Джэфры Чосер і памёр 25 кастрычніка 1400 года.

Пахаваны з пашанай ў Вестмінстэрскім абацтве (у 1566 годзе яго магілу перанеслі ў Куток паэтаў, ён стаў першым пахаваным там).

«Траіл і Хрызэіда»

«Траіл і Хрызэіда» («Troylus and Chryseide») — вялікая паэма, цалкам завершаная па форме — складаецца з 5 кніг, напісаная любімым памерам Чосера строфамі з 7 вершаў з сістэмай рыфм ababbcc. Сюжэт яе запазычаны ў Бакача, але аўтар здолеў надаць свайму твору від самабытнай індывідуальнасці, відазмяняючы характар апавядання і дзеючых асоб, па-майстэрску злучыўшы, як пасля Шэкспір у «Траіле і Крэсідзе», трагічнае з камічным, гераічнае са штодзённым. Ён з’яўляецца таксама тонкім псіхолагам і майстрам ў паступовым падпарадкаванні апавядання і ў стварэнні характараў. Асабліва выдатная характарыстыка Пандара, скептыка, пахабніка, балбатуна, хітрага і непрыстойнага нахабніка, грубіяна, які вечна гаворыць прыказкамі, цыніка і зводніка. З эпізодаў асабліва вылучаецца поўная сапраўднага драматызму сцэна Крэсіды з Пандарам, які, з’яўляючыся пасрэднікам паміж Траілам і ёю, па-майстэрску ўзбуджае ў ёй цікаўнасць і цікавасць да Траіла, якая пераходзіць пасля ў страсць. Паэма заканчваецца характэрным для англійскага паэта павучаннем, звернутым да маладых людзей.

«Легенда пра добрых жанчын»

«Легенда пра добрых жанчын» або «Легенда пра ўзорных жанчын» («Legend of Good Women»; 1388) — першы збор аповесцей Чосера і першая на англійскай мове вялікая паэма ў дзесяціскладовых радках. «Легенда пра добрых жанчын» расказвае аб пакутніцах кахання, пачынаючы з самых старажытных часоў, і напісана ў адказ на зроблены Чосеру яго заступніцай-каралевай папрок у тым, што ён абсмейвае жанчын у іншых сваіх творах («Roman de la Rose» і «Troylus and Chryseide»).

Пасля 1379 Чосер бязвыезна жыў у Лондане; у 1386 годзе быў абраны дэпутатам у парламент (ад Кенцкага графства). Падчас гэтай сесіі парламента судзіўся канцлер каралеўства Мішэль Поль. Захаваннем вернасці сваім ранейшым заступнікам, Рычарду і герцагу Ланкастэрскаму, Чосер наклікаў на сябе няміласць Глостэра і, пазбавіўшыся ўсіх пасад, упаў амаль у галечу. Праз тры гады, калі Рычард скасаваў савет, навязаны яму парламентам, і зноў пачаў правіць самаўладна, паэт быў зроблены наглядчыкам каралеўскіх работ (1389) і на гэтай пасадзе распараджаўся пабудовамі і пераробкамі ў Вестмінстары і іншых будынках і замках. На працягу гэтага часу ён стварыў свой найлепшы і найбольш знакаміты твор, які даў яму бессмяротнае імя ў сусветнай літаратуры — «Кентэрберыйскі апавяданні» («Canterbury Tales»).

Кентэберыйскія апавяданні

Гэта зборнік апавяданняў, уключаных у адну рамку, падобна «Дэкамерону» Бакача, з той, аднак, розніцай, што ў Бакача рамка носіць хоць і выдатны, але некалькі штучны характар, далёкі ад рэчаіснасці, а пераказчыкі, належачы ўсе да аднаго саслоўя, мала чым адрозніваюцца адзін ад аднаго, тады як Чосер у пралогу пераносіць чытача ў вір сапраўднага жыцця і малюе нам таварыства 29 пілігрымаў з самых розных слаёў грамадства, розных палоў, узростаў і тэмпераментаў. Усе яны сабраліся ў карчме каля Лондана, з тым, каб адтуль разам рушыць у Кентэрберы на пакланенне труне святога Томаса Бекета. Каб прабавіць час, кожны з членаў таварыства расказвае якую-небудзь казку або аповесць; пры гэтым Чосер прымушае ўсю групу расказчыкаў рухацца, спыняцца ў барах на начлег, знаёміцца з прахожымі, гаварыць, крычаць, абменьвацца кампліментамі, а часам і ўдарамі. За кожным расказам ідуць жывыя камічныя сцэны: падарожнікі абмяркоўваюць апавяданне, спрачаюцца. Усё гэта дае магчымасць Чосеру стварыць цэлы шэраг разнастайных характараў і тыпаў. Апавяданні падабраныя так, што кожны з іх адпавядае характару і грамадскаму становішчу апавядальніка, ды і манера кожнага з іх адмысловая. Расказ спавядальніка падобен на пропаведзь і заканчваецца запрашэннем купіць індульгенцый і ахвяраваць што-небудзь на царкву. Брат-жабрак абавязкова хоча гаварыць, але гнеў перашкаджае яму, і з апавядання яго нічога не выходзіць; Мяшчанка з Бата, — незвычайна ярка намаляваны камічны тып, — тоўстая жыццярадасная балбатуха, якая ўмарыла некалькіх мужоў, перш чым прыступіць да сваёй казкі, расказвае некалькі падрабязнасцей свайго жыцця. Рыцар, адпаведна свайму сану, распавядае вытанчаную прыдворную аповесць пра Палемона і Арсілаю (перайманне «Тэсеідэ» Бакача), оксфардскі клерк — аповесць аб Грызельдзе; манах, тлумачачы аб зменлівасці лёсу, прыводзіць прыклады людзей, якія зведалі іх; п’яны млынар перадае непрыстойную аповесць ў духу фаблё і пад. Такім чынам, «Кентэрберыйскія апавяданні» прадстаўляюць, у цэлым, раман, у якім норавы і тыпы англійскай сучаснага Чосеру грамадства спісаныя прама з натуры. Пры гэтым Чосер не толькі не грэбуе вобразамі людзей з ніжэйшых саслоўяў, але малюе іх з відавочнай сімпатыяй і глыбокім веданнем. Без сумнення матэрыялам яму служылі назіранні, зробленыя ім на працягу яго багатай разнастайнымі сустрэчамі і зменамі жыцця. Быць можа, уплыў вучэння Уікліфа адлюстроўваецца ў характары крывадушнага і карысліва брата-жабрака, які сілкуецца, па яго словах, толькі Бібліяй, і павучае хворага, галоўным чынам, даваць пабольш манахам, а таксама ў ідэальным вобразе ўзорнага святара, сапраўднага пастыра царквы, і набожнага селяніна; але на аснове гэтага не варта яшчэ заключаць, што Чосер сам належаў да паслядоўнікаў Уікліфа. Бо і ў фаблё, аўтары якіх несумненна былі прававерныя каталікі, нярэдка можна сустрэць сатырычныя малюнкі пастыраў царквы. «Кентэрберыйскі апавяданні» засталіся незакончанымі, магчыма, з-за цяжкіх абставін у жыцці паэта ў апошнія яго гады. Але і таго, што ёсць, цалкам дастаткова, каб судзіць аб багацці і разнастайнасці таленту аўтара.

Значэнне

Шырокая слава, якая дасталася Чосеру яшчэ пры жыцці, не толькі не пагасла з цягам часу, але нават ўзрасла. У эпоху Адраджэння Кэкстан надрукаваў тэкст яго твораў ў 1478 гадах і ў 1484; Спенсер бачыць у творах Чосера найчысцейшую крыніцу англійскай мовы; Сідней узносіць яго да нябёсаў. У XVII стагоддзі Джон Драйдэн асвяжае і паднаўляе яго казкі; ў XVIII стагоддзі на яго сачыненні звяртае ўвагу Поп. Нарэшце, у XIX стагоддзі ўзнікае так званае Чосераўскае таварыства «Chaucer Society» па ініцыятыве Фурніваля (заснавана ў 1867). Мэта яго — выданне крытычна правераных тэкстаў твораў Чосера і вывучэнне біяграфіі паэта.

Заслугі Чосера ў гісторыі англійскай літаратуры і мовы вельмі вялікія. Ён першы сярод англічан даў узоры праўдзіва мастацкай паэзіі, дзе паўсюль пануе густ, пачуццё меры, вытанчанасць формы і верша, паўсюль бачная рука мастака, які кіруе сваімі вобразамі, а не падпарадкоўваецца ім, як гэта часта бывала ў сярэдневяковых паэтаў; ўсюды відаць крытычнае стаўленне да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера ўжо ёсць усе самыя галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, злучанае са здаровым сэнсам, гумар, назіральнасць, здольнасць да яркіх характарыстык, схільнасць да падрабязных апісанняў, любоў да кантрастаў, адным словам, усё, што пазней сустракаецца ў яшчэ больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў закончанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці літаратурную мову. Аб чысціні маўлення ён заўсёды клапаціўся асабліва і, не давяраючы перапісчыкам, заўсёды перачытваў асабіста спісы сваіх твораў. У справе стварэння літаратурнай мовы ён праявіў вялікую ўмеранасць і здаровы розум, рэдка ўжываў неалагізмы і, не стараючыся ўваскрэсіць аджыўшыя выразы, карыстаўся толькі тымі словамі, якія ўвайшлі ва ўсеагульны ўжытак. Бляск і прыгажосць, якія ён надаў англійскай мове, забяспечылі ёй ганаровае месца сярод іншых літаратурных моў Еўропы. Пасля Чосера дыялекты ўжо страцілі ўсякае значэнне ў літаратуры. Чосера быў першым, які пачаў пісаць на роднай мове і прозай, а не па-латыні (напрыклад, «The astrolab» — трактат, напісаны ім у 1391 годзе для яго сына). Ён ужывае тут нацыянальную мову свядома, каб выказаць лепш і дакладней свае думкі, а таксама з патрыятычнага пачуцця. Светапогляд Чосера цалкам прасякнуты язычніцкім духам і жыццярадаснасцю эпохі Адраджэння; толькі некаторыя сярэдневяковыя рысы і выразы накшталт «Святой Венеры», які трапляюцца ў больш ранніх творах Чосера, сведчаць аб тым, што ён яшчэ не цалкам вызваліўся ад сярэдневяковых поглядаў і змешвання паняццяў. З другога боку, некаторыя яго думкі аб высакароднасці, аб выхаванні дзяцей, пра вайну, характар яго патрыятызму, далёкага ад усякай нацыянальнай выключнасці, зрабілі б гонар нават чалавеку XIX стагоддзя.

Бібліяграфія

Джэфры Чосер з’яўляецца аўтарам паэм «Кентэрберыйскія апавяданні», «Траіл і Крэсіда». Акрамя таго, ён пераклаў на англійскую мову «Суцяшэнне філасофіяй» Баэцыя. Творчасць Чосера лічыцца своеасабліваю мяжою паміж сярэдневяковай і новай брытанскай літаратурай.

Творы Джэфры Чосера

• Кентэрберыйскія аповеды: Пралог. Урывак
• Сканаваны арыгінал «Кентэрберыйскіх апавяданняў» на партале Брытанскай бібліятэкі Архівавана 3 ліпеня 2009.
• Кентэрберыйскія апавяданні ў Бібліятэцы праекта «Гутэнберг»
• Кентэрберыйскія апавяданні ў Электроннай бібліятэцы па філасофіі — http://filosof.historic.ru
• «Кентэрберыйскія апавяданні» (пераклад на сучасную англійскую мову) Архівавана 28 верасня 2007.
• Кентэрберыйскія апавяданні (Пралог) (Canterbury Tales:General Prologue) (руск.) (англ.)
• «Кентэрберыйскія апавяданні» ў кароткім пераказе Архівавана 30 мая 2008.
• Кніга пра каралеву (The Boke of the Duchesse). Пераклад Сяргея Аляксандраўскага
• Птушыны парламент. Пераклад Сяргея Аляксандраўскага

Літаратура

• Britannica. Настольная энциклопедия. Т. 2. — Москва, 2006. — С. 2196.
• Первый биографический БЭС. — М. ; СПб., 2007. — С. 1115.
• Беларуская энцыклапедыя. Т. 17. — Мн., 2003. — С. 281.
• Судленкова, О. А. 100 писателей Великобритании. — Минск, 1997. — С. 212.
• Кентерберийские рассказы / Джеффри Чосер. ― Москва, 2008.
• Furnivall, «The six-text edition of Canterbury Tales» (Оксфард, 1868) и «Life records of Chaucer» (1875);
• Koch, «Chronology of С.'s writings» (1890);
• Skeat, «Legend of good women» (1889);
• Skeat, «С.'s minor poems» (1888);
• его же, «The complete works of G. Chaucer» (1894);
• «Troylus and Chryseide, compared with Boccaccio' s Filostrato» (M. Rosetti);
• «Originals and analogues of Canterbury Tales»;
• «A treatise on the Astrolab, addressed to his son Lewis» (1872).
• Godwin, «History of the life and age of G. Chaucer» (Л., 1804);
• Todd, «Illustrations of the lives and writings of Gower and Ch.» (1810);
• Nicolas, «Life of C.» (Л., 1844);
• Kissner, «C. in seinen Beziehungen zur Italien. Litteratur» (Бон, 1867);
• Ten Brink, «Chaucer Studien zur Geschichte seiner Entwickelung und zur Chronologie seiner Schriften» (Мюнстэр, 1870);
• Mamroth, «G. Ch., seine Zeit und seine Abhängigkeit von Boccaccio» (Б., 1872);
• M. Browne, «C.'s England» (1879);
• Ward, биография Ч. в «English men of Letters» (Л., 1879);
• Ten Brink, «Geschichte der engl. Litteratur» (Страсбург, 1889); его же, «C.'s Sprache und Verskunst» (Страсбург, 1884);
• E. Sandras, «Étude sur J. Chaucer, considéré comme imitateur des trouvères» (П., 1859);
• J. Fleury, «Guide to Chaucer» (1877);
• A. Baret, «Étude sur la langue anglaise au XIV s.» (П., 1882).

Нямецкія пераклады сачыненняў Чосера:

• John Koch, «Ausgewählte kleinere Dichtungen Chaucers» (Лейпцыг, 1880);
• Schipper, в «Österreichische Rundschau» (1883, № 10-12 — «Траіл і Крэсіда»);
• During, «C.'s Werke» (Страсбург, 1883-86; найбольш знакамітыя паэмы Чосера, у тым ліку «C-y Tales»).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Джэфры Чосер

Пры напісанні артыкула выкарыстаны матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона (1890—1907).

• Працы Чосера на праекце Гутэнберг
• Джэфры Чосер. Кругосвет
• Паэмы Чосера на PoetryFoundation.org
• Раннія выданні Чосера
• Кентэрберыйскія апавяданні. BBC. Адаптаваная версія
• Джэфры Чосер Архівавана 2 чэрвеня 2013. на The Online Library of Liberty
• Старонка Чосера (англ.) на сайце Гарвардскага ўніверсітэта
• Сайт, прысвечаны Джэфры Чосеру Архівавана 19 лютага 2008.
• Чосер і мова яго эпохі
• Артыкул «Пушкін і Чосер»