Gwelet an tarzh evit Sula Sgeir

{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
{{Infobox/Titl|'''Sula Sgeir'''|0065be|talbenn map|fff}}
|- align="center"
| colspan="2" | [[Restr:Sula Sgeir - geograph.org.uk - 1242208.jpg|250px]]
'''Sula Sgeir''' gwelet eus ar c'hornôg
----
|- align="center"
| colspan="2" |
[https://www.google.com/maps/dir//Sula+Sgeir/@59.0932758,-6.1596319,8z/data=!4m8!4m7!1m0!1m5!1m1!1s0x48917c62a95473d3:0x26e66e29a493c6a0!2m2!1d-6.1588376!2d59.0942622?hl=en 59° 5′ 35.7929″ N, 6° 9′ 34.6748″ R]
<div style="position: relative">
[[Restr:Scotland relief location map.jpg|250px]]
<div style="position: absolute; left:22px; top:81px">
<small>Sula Sgeir</small>&nbsp;[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Sula Sgeir]]
</div>
<div style="position: absolute; left:8px; top:117px">
<small>Leòdhais</small>
</div>
</div>
|- bgcolor=#0065be
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Douaroniezh'''
|-
| '''Riez''' || {{Rouantelezh-Unanet}}
|-
| '''Gorread''' || 0,154 [[metr|km²]]
|-
| '''Pennlein''' || 70 m
|-
| '''Poblañs''' || 0
|- bgcolor=#0065be
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Melestradurezh'''
|- 
| '''Bro''' || [[Bro-Skos]]
|-
| '''Rannvro''' || [[Na h-Eileanan Siar]]
|-
| '''Statud''' || ''Site of Special Scientific Interest''
''Special Protection Area''
|}
'''Sula Sgeir''', skrivet '''Sùlaisgeir''' ha '''Sùla-Sgeir''' ivez e [[gouezeleg Skos|gouezeleg Bro-Skos]], ''Súlasker'' e [[norseg]], zo un enezennig didud e [[Meurvor Atlantel]] an Norzh, 70 [[metr|km]] en norzh da [[Leòdhas|Eilean Leòdhais]] ha 18&nbsp;km er mervent-kornôg da [[Rònaigh an Daimh|Eilean Rònaigh an Daimh]], en [[Inizi Gall]], e [[Bro-Skos]].

Ur skosell [[gneis]] eo, tuet mervent-biz, war-dro 7,3&nbsp;km he hirder ha 2,5&nbsp;km en he ledanañ ; ker bihan eo ma ne vez diskouezet war kartennoù an [[Inizi Gall]] nemet dibaot a wech.

An tonnoù o deus kleuziet e tornaod su ar garreg ur steudad mougevioù a c'haller gweladenniñ war vagig pa vez mor plaen, ar pezh na c'hoarvez nemet e-pad un nebeud devezhioù e miz Mezheven en unan eus takadoù dañjerusañ ar meurvor.

Didud eo Sula Sgeir, met dismantroù un ti-repu anvet ''Taigh Beannaichte'' ("Ti Benniget") zo e beg Sgeir an Teampaill ("Karreg an Templ") er reter.

Sròn na Lice, er penn merventañ, eo pennlein Sula Sgeir, 69 m a-us live ar mor ; un [[tour-tan]] emgefreek 5 m e uhelder zo bet savet eno. Ker rust e vez ar mor ma vez alies gwagennoù o wastañ ar savadur.

Un tamm eus Mirva natur Rònaigh ha Sula Sgeir eo bet, pa ro goudor da dremen 5&nbsp;000 koublad [[morskoul boutin|morskouled]] ''(Morus bassanus)'' ha ma'z eo ul lec'h gouennañ evit ar [[Reunig gris|reuniged gris]] ''(Halichoerus grypus)''. [[Karamell an norzh|Karamelled an Norzh]] ''(Fulmarus glacialis)'' ha [[Poc'han boutin|poc'haned boutin]] ''(Fratercula arctica)'' zo ivez ; un [[albatroz abrantek]] ''(Thalassarche melanophris)'' zo bet o chom eno e-pad tri bloaz<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/highlands_and_islands/6641021.stm ''BBC News'', 9 MAE 07]</ref>.

D'an {{Deiziad|18|Mae|2018}} e voe dizisklêriet<ref>{{en}} [https://www.tellmescotland.gov.uk/notices/scottish-natural-heritage/general/00000177376 ''Tell Me Scotland'']</ref> ha troet da ''Site of Special Scientific Interest'' ha ''Special Protection Area''<ref>{{en}} [http://gateway.snh.gov.uk/sitelink/index.jsp ''Scottish National Heritage'']</ref>.

== Lec'hanvadur ==
Kement ha "Karreg ar morskouled" e talvez ''Sula Sgeir'' e gouezeleg skos, eus an anvioù norsek ''súla'' ("morskoul") ha ''sker'' ("karreg").

Petra bennak ma'z eo bihan Sula Sgeir ez eus bet roet anvioù da veur a lec'h ennañ, gouezelek an holl anezho ; eus an norzh d'ar su hag a gornôg da reter :
{| align="center"
|-
|
<div style="position: relative;">
[[Restr:Sula sgeir island cropped.jpg|400px|Kartenn Sula Sgeir]]
<div style="position: absolute; left:225px; top:164px">
[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Taigh Beannaichte]]
</div>
<div style="position: absolute; left:175px; top:195px">
[[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|5px|Tour-tan]]
</div>
</div>
|- align="center"
| [[Restr:Dark Red 800000 pog.svg|10px|Bukit war ar gartenn]]&nbsp;&nbsp;<small>An Ti Benniget er reter hag an tour-tan er su</small>
|}
{|
|- valign="top"
|
* ''Bogha Còrr'' — "Bolz Dibar"
* ''Boghannan a's Iàr'' — "Bolzoù ar C'hornôg"
* ''Pal a' Chaitainich'' — (?)<ref name="BnG">Displegadenn ebet neblec'h, zoken e [http://www.gaidhlig.scot/ ''Bòrd na Gàidhlig''] en [[Inbhir Nis]].</ref>
* ''Lùnndastoth'' — "Geoteg Aezhennek"
* ''Bogha Leathainn'' — "Bolz Ledan"
* ''Ràmha Cleit'' — "Karreg ar Roeñv"<ref>''Làmha'' war ar gartenn gozh, ''Ràmha'' war ar gartenn-vor ; stumm ur roeñv zo gant ar garreg.</ref>
* ''Thamna Sgeir'' — (?)<ref>Ur gêr e [[Palestina]] eo Thamna. ''Tàmh'' ("tav", "repu") e c'hellje bout, pa dalv ''Tàmh Sgeir'' kement ha "Karreg ar Repu" ; a-vaez da Sgeir emañ ar garreg.</ref>
* ''Dà Bogha Ràmha Cleit'' — "Div Volz Karreg ar Roeñv"
* ''Geodha Phaill Bhàin'' — "Islonk -?- Velegan"<ref name="BnG" />
* ''Geodha Blatha Mòr'' — "Islonk Bras ar Bleunioù"
|
* ''Geodha Bhun Mhoir'' — "Islonk e Strad Bras"
* ''Tigh Mhaoldànuich'' — "Ti Beg e Zaou Vougev"
* ''Cnap Geodha Blàtha Béag'' — "Torgennig Islonk Bihan ar Bleunioù"
* ''Sgeir an Teampuill'' — "Karreg an Templ"
* ''Bealach an t-Suidhe'' — "Ode ar Gador"
* ''Pairc a's Iàr'' — "Park ar C'hornog"
* ''Meagh Cich'' — "Bronn an Dourlaezh"
* ''Creag Trithaiga'' — "Karreg an Tri Zi"
* ''Sròn na Lice'' — "Beg ar Garreg"
|}
== Ar morskouleta ==
[[Restr:Heather Isle M collecting Guga hunters - geograph.org.uk - 1035311.jpg|thumb|upright=1.5|Ar chaluter ''Heather Isles'' o tapout an dastumerien ''gugachan'', [[2008]]]]
Kentañ gwech ma voe skrivet a-zivout Sula Sgeir e voe gant ar [[beleg]] skosat [[Donald Monro (beleg)|Donald Monro]] (''[[Floruit|fl.]]'' [[1526]]-[[1574]]) pa weladennas an Inizi Gall e [[1549]]. En e zeskrivadur e ra meneg eus moraerien eus [[Nis (Leòdhas)|Nis]] en Enez [[Leòdhas]] o tont da ''Suilskerray'' (Sula Sgeir) da zastum morskouled sec'h ha [[pluñv]] evit kas d'ar gêr<ref>{{en}} <span style="font-variant:small-caps;">MONRO, Donald</span> (1549) : [https://www.undiscoveredscotland.co.uk/usebooks/monro-westernislands/index.html ''A Description of the Western Isles of Scotland Called Hybrides'']</ref>.

Un hengoun eus ar re henañ en [[Europa]] eo an dastum ''gugachan'' (morskouled yaouank) e Sula Sgeir evit o c'hig hag o [[pluñv|fluñv]]. Ur meuz c'hwek eo kig ''guga'' sall e Leòdhas abaoe kantvedoù, ha lakaet e veze war taolioù roueed Bro-Skos er {{XVIvet kantved}}.

E [[1797]] ez eus meneg adarre eus ar morskouleta er ''Statistical Accounts of Scotland'', ma lenner e veze bep bloaz 6 den o roeñviñ eus Nis betek Sula Sgeir, «&nbsp;hep [[nadoz-vor]] zoken&nbsp;»<ref>{{en}} <span style="font-variant:small-caps;">SINCLAIR Sir John</span>, [https://web.archive.org/web/20180926132349/http://stataccscot.edina.ac.uk/static/statacc/dist/home ''The Statistical Account of Scotland, 1791-1799'']</ref>.

Feal d'an hengoun e chom annezidi Leòdhas en {{XXIvet kantved}} : bep bloaz e miz Eost e vez dek den a-youl-vat — oadourien arroutet ha nevezidi, pa'z eo ar morskouleta ul lid enlaeziñ — o vont da lazhañ 2&nbsp;000 ''guga'' ; un aotre nemedel a vez roet evit bloaz gant an aozadur Scottish Natural Heritage (SNH) evit kenderc'hel gant an hengoun.

Ur [[chaluter]] a gas an dud, o boued hag o rikoù betek ar garreg ma chomont e-pad pemzektez, pe belloc'h mard eo re fall an amzer evit an distro. Goude staliet ur meni hunva e dismantroù un ''tigh dubh'' ("ti du") hag a vez adtoet bep bloaz e krogont da glask ''gugachan trì tuim'', da lavaret eo morskouled warno tri bouchad marbluñv war o fenn, o c'hein hag o favioù a ziskouez ez int en oad mat da vout dastumet. Pa vez tapet ur ''guga'' e vez lazhet gant un taol bazh.

Bemnoz goude an dastumadeg e vez dibluñvet ha divouzellet al laboused kent o suilhañ a-us un tantad maget gant eoul o bouzelloù ; diaskornet e vezont ha lakaet en [[holen]].

Ur wech distroet ar skipailh e Nis e vez rannet an 2&nbsp;000 evn etre an izili hag annezidi an enezenn.

Enebiezh a sav a vare da vare : lod dastumerien a voe gourdrouzet a varv dre bellgomz e [[2017]]<ref>{{en}} [https://www.thetimes.co.uk/article/police-investigate-death-threats-to-traditional-hebridean-guga-hunters-62vxt6snr ''The Times'', 01 GWE 17]</ref>, hag aozadurioù zo savet enep an hengoun en abeg da grizder e-keñver al loened<ref>{{en}} [http://www.bbc.co.uk/programmes/articles/1l7SyChsPXf8DJKh2dcxT4W/the-centuries-old-journey-to-harvest-a-controversial-and-divisive-hebridean-seabird-delicacy ''BBC Scotland'', 17JAN 18]</ref>. Koulskoude, daougementet eo bet niver ar morskouled war Sula Sgeir etre [[1902]] ha [[2003]]<ref>{{en}} [https://www.theguardian.com/uk-news/scotland-blog/2014/jan/27/scotland-conservation-gugahunt ''The Guardian'', 27 JAN 2014]</ref>.

E [[2015]] e c'houlennas annezidi Leòdhas ma vije kresket ar c'hementad a vorskouled aotreet gant SNH<ref>{{en}} [http://www.deadlinenews.co.uk/2015/04/03/islanders-call-for-increased-quota-for-the-guga-hunters/ ''Deadline'', 03 EBR 15]</ref>, a zisklêrias e oa bevus hengoun ar morskouleta e Sula Sgeir<ref>{{en}} [https://www.bbc.com/news/uk-scotland-highlands-islands-37038174 ''BBC'', 10 EOS 16]</ref>.

* An hevelep hengoun zo bet e [[Hiort]] betek [[1910]].

== Struzh ==
[[Restr:Armérie maritime à Carantec2.JPG|right|150px|Kalied]]
Petra bennak ma vez lorgnet gant ar mor a-hed an amzer, hag a-drugarez d'ar [[gwano]] marteze, ez eo goloet Sula Sgeir a [[Kalied|galied]] ''(Armeria maritima)'' a vez e bleuñv e kreiz an hañv.
{{clr}}
== Tour-tan ==
Tan Sula Sgeir zo un tour [[metal]]ek karrezek 5 m e uhelder, livet e gwenn, savet war un darenn [[beton]]. Oberiant eo, petra bennak ma ne ouzer mui pegoulz e voe savet ; emañ war listenn gouleier ar bed abaoe ar {{Deiziad|1|Mezheven|2006}}<ref>{{en}} [http://wlol.arlhs.com/lighthouse/SCO230.html ''World List of Lights'']</ref>.

Bannañ a ra gouloù gwenn bep 15 [[eilenn]] 74 m a-us live ar mor, ha gwelet e vez eus 11 milmor (20,372&nbsp;km) tro-dro d'ar garreg<ref>{{en}} [https://www.nlb.org.uk/Search.aspx?searchtext=Sula%20Sgeir&folderid=0&searchfor=all&orderby=id&orderdirection=ascending ''Northern Lighthouse Board'' / GLA AtoN Review 2015 p. 86]</ref>.{{Commons}}
<gallery mode="packed" heights="220px">
Lighthouse and Cairn on Sulasgeir - geograph.org.uk - 1036122.jpg|Tour-tan Sula Sgeir gronnet gant morskouled
North Rona from the Island of Sulasgeir - geograph.org.uk - 1034211.jpg|Eus Rònaigh an Daimh er pelloù e weler gouloù Sula Sgeir
</gallery>

== Liammoù diavaez ==
* {{en}} [http://fishing-app.gpsnauticalcharts.com/i-boating-fishing-web-app/fishing-marine-charts-navigation.html?title=A++Sula+Sgeir+boating+app#16/59.0998/-6.1584 Kartenn-vor Sula Sgeir]
* {{en}} [https://www.hebrideanconnections.com/locations/57370 ''Hebridean Connections'']
* {{en}} [https://www.hebrideanconnections.com/historical-events/57373 ''The Guga Hunt of 1912'']

== Levrlennadur ==
* {{en}} GURNEY, J. H : ''The Gannet – A Bird With A History'', London, Witherby & Co., 1913 [https://archive.org/details/gannetbirdwithhi00gurn Lenn en-linenn]
* {{en}} <span style="font-variant:small-caps;">BEATTY, John</span> : ''Sula – Seabird Hunters of Lewis'', London, Michael Joseph Ltd., 1992 {{ISBN|978-0-7181-3634-5}}
* {{en}} <span style="font-variant:small-caps;">MAY, Peter</span> : ''The Black House'', London, Quercus, 2011 {{ISBN|978-1-84916-386-6}} — {{fr}} ''L'île des chasseurs d'oiseaux'', Actes Sud, Arles, 2009 {{ISBN|978-2-330-00133-9}}

==Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}