Izvorni kôd stranice Bitka za Doboj 1944.

{{Infokutija rat
| sukob          = Bitka za Doboj [[1944]].
| dio            = [[Narodnooslobodilačka borba]] i [[Drugi svjetski rat]]
| slika          = 
| opis           = 
| datum          = 8.-10. septembra [[1944]].
| mjesto         = područje [[Doboj]]a, okupirana [[Kraljevina Jugoslavija|Jugoslavija]]<br />[[Nezavisna Država Hrvatska]]<br />(danas [[Bosna i Hercegovina]])
| casus          = 
| rezultat       = Neuspio pokušaj oslobođenja
| posjed         = 
| strana1        = [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|20px|border]] [[Nezavisna država Hrvatska]]'''<br>[[Sile osovine]]''':<br/>[[Datoteka:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|20px|border]]<br>[[Treći reich]]
| strana2        = [[Datoteka:Flag of Yugoslavia (1943–1946).svg|20px|border]] [[Jugoslavenski partizani|Partizani]]
| strana3        = 
| komandant1     = [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|20px|border]] [[Jure Francetić]]
| komandant2     = [[Datoteka:Flag of Yugoslavia (1943–1946).svg|20px|border]] [[Josip Broz Tito]]
| komandant3     = 
| snage1         =Šesti  posadni zdrug<br>Baterija 16. artiljerijskog puka<br>[[Treći reich]]:<br> Sedmi  [[SS]] samostalni (jurišni) protivtenkovski divizion<br>Štab njemačkog Nastavnog bataljona<br>[[Njemačka]] Komanda sjeverozapadne Bosne.
| snage2         = [[Jedanaesta krajiška divizija NOVJ]] – [[14. SNOUB|14. srednjobosanska udarna brigada]]<br>21. slavonska brigada [[NOVJ]]
| snage3         =
| žrtve1         =
| žrtve2         =
| žrtve3         =
| napomena       = 
}}
Najveća '''bitka za Doboj''' u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]]  odvijala se u augustu [[1944]]., kada su [[partizan]]i napali  [[garnizon]] vojske [[NDH]]. Glavninu partizanskih snaga činile su [[14. SNOUB]] i [[21. slavonska brigada NOVJ]].<ref>Samardžija S. (1983): Četrnaesta srednjobosanska NOU brigada. Skupština opštine Prnjavor, Banja Luka.</ref><ref>Đondović R., Ur. (1989): Sanitetska služba u narodnooslobodilačkom ratu Jugoslavije 1941-1945, Knj. 2: Nastanak i razvoj sanitetske službe u oružanim snagama narodnooslobodilačkog pokreta u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Makedoniji; Biblioteka Ratna prošlost naroda i narodnosti Jugoslavije, knj. 361. Monografija Jedinica NOV i PO Jugoslavije, Knj. 150). Vojnoizdavački i novinski centar, Sanitetska uprava SSNO, Beograd.</ref>

==Historija pokreta otpora u Doboju==
Razvoj industrije u Doboju je naglo povećao broj  radnika na željeznici,  uz paralelno jačanje radničkog pokreta, što se  posebno  očituje u djelovanju od 1919. godine. Angažman   [[KPJ]] jača od 1938., a  njena snažnija  i organizovanija aktivnost je počela nakon dolaska u Doboj [[Josip Jovanović|Josipa Jovanovića]].  Dobojska [[SKJ|partijska ćelija]] je formirana je marta 1941., dok je [[SKOJ]] profunkcionirao 5 – 6 mjeseci ranije. Obje  organizacije su bile vezane za Oblasni komitet KPJ u [[Tuzla|Tuzli]], koji je rukovodio i  napadom  na Doboj,  augusta 1941. godine.<ref name="ReferenceA">Čišić A. (1974): Vojna enciklopedija. Redakcija vojne enciklopedije, Beograd.</ref>

==Borbene operacije==
Zadnjeg dana augusta 1944. godine,  14. brigada (bez 4. bataljona)  se premještala u pravcu  [[Doboj]] – [[Teslić]]. Dio njenih snaga je  1. septembra već bio u  [[Čečava|Čečavi]].  U okolini Teslića tada su djelovali Tešanjsko-teslićki odred, a prema Doboju  i 21. slavonska brigada.<ref name="ReferenceA"/>

Tokom noći  2/3. septembra borci 14. brigade su napali  [[željeznica|željezničku]] stanicu Tešanjka na pruzi  Doboj – Teslić, rastjerali  posadu i razrušili  oko  2&nbsp;km uskotračne pruge.  Budući da je time bio odsječen, teslićki [[garnizon]]  pa je tražio odobrenje za povlačenje prema  Doboju. Da su i [[četnik|četnici]] o  tome bili najbolje informirani, svjedoči njihova obavijest  (od 3. septembra) štaba  Tesličke četničke brigade pretpostavljenoj komandi: 
{{Citat|»Obavješteni smo da će ovih dana Teslić biti napušten od strane domobranskih jedinica«.}}

Štab 5. njemačkog brdskog korpusa je, 4. septembra, izdao naredbu da se Teslić toga dana evakuira, ali da se prethodno unište svi vojnički  uređaji i jedna bojna ostavi na Križu, a štab 4. Lovačke pukovnije, čije su  1. i 3. bojna činile posadu Teslića, otpočeo je evakuaciju u 12:00  sati. Teslić su prvo napustili štab 4. lovačke pukovnije sa prištapskim četama i 1. bojna, a oko 14:00 sati i 3. bojna.

Partizanskim  jedinice oko [[Teslić]]a nisu imale informaciju  da oružane snage [[NDH]] zauvijek napuštaju grad,  pa su ovi dijelovi 4. lovačke pukovnije bez gubitaka stigli  do [[Jelah]]a. Sutradan su produžili prema  Doboju, gdje su prema naređenju zapovjednika sjeverozapadne Bosne Ober-sturmfuhrera Hedricha, raspoređeni  za spoljnu odbrambenu liniju grada.

Od 4. septembra 14. brigada je sa svoja dva bataljona opsjedala [[Tešanj]], uz Istovremene diverzantske akcije  na komunikaciji [[Maglaj]] – [[Doboj]].  Uz  puščanu  i puškomitraljesku vatru,  borce su tukli i  [[top]]ovi i flakovi. Umjesto očekivane  slabije domobranske posade,  sukobili su se sa njemačkom  jedinicom  koja se sa afričkog fronta povlačila za Njemačku.

U om napadu na [[Maglaj]]  poginuli su: [[Stojan Stojković]] iz [[Vijačani|Vijačana]], [[Nasko Mamić]] iz  Lišnje i [[Ljubo Malić]] iz okoline [[Prnjavor]]a.
 
Neprijateljska artiljerijska vatra tukla je istovremeno brdo Sikola na kome su se bataljoni zadržali, pa su ga morali napuštati. Borci i rukovodioci 2. bataljona taj slučaj sa Šljivićem dugo nisu mogli da zaborave. Četvrti bataljon brigade, koji je ostao u rejonu [[Šiprage|Šipraga]],  bio je u stalnom pokretu, a od  1. do 7. septembra prokrstario je selima  od Gostilja (prijevoja ka Babanovcu), [[Šišava|Šišave]] i [[Korićani|Korićana]]  do [[musliman]]skog sela Dub i katoličkog  [[manastir]]a [[Guča Gora]]. Nakon toga, 8. septembra se  vratio na područje [[Teslić]] – [[Jelah]] – [[Tešanj]].

Na području  zapadno od Doboja,  ustanak je imao jači zamah  od kraja septembra 1941. godine. 
Ustanička aktivnost je privremeno zaustavljena u četničkim pučevima april-maj 1942. godine,  dok od početka ljeta 1943. godine se ponovo intenzivita. Krajem ljeta iste godine u [[Prnjavorski partizanski odred]] , a polovinom jeseni, u [[14. SNOUB|14. srednjobosansku udarnu brigadu]]  sa tog prostora se uključio gotovo čitav bataljon boraca.

U Doboju, kao jednom od najvažnijih svojih punktova na pruzi [[Bosanski Brod]] – [[Sarajevo]], okupator je za sve to vrijeme držao jake garnizone. Prema slobodnoj teritoriji [[Srednja Bosna|Srednje Bosne]] imao je po selima organizovanu ustašku miliciju. Odatle su dijelom kretale i sve ofanzive na srednjobosansku slobodnu teritoriju, pa i posljednja koncem jula i početkom augusta 1944. godine. Kada je okupator bio prisiljen da napusti Teslić, a 14. brigada opsjela i počela sa napadima na Tešanj, štab 53. divizije je donio odluku da izvrši napad na Doboj.

Obavještajna služba 11, a zatim 53. divizije imala je ilegalni  punkt i u neprijateljskom garnizonu Doboj. Ovu vezu je uspostavio [[Vojo Oljača]], obavještajni oficir  11. NOU divizije, a zatim je održavao njegov pomoćnik [[Vojo Zujić]] (šifre: Vojo 11 i Vojo 5).  Radeći na tom poslu preko pouzdanog izvora  znali su da pojedini oficiri nisu još bili svjesni očekuvane propasti  Njemačke i [[NDH]].  Suradnik nije uspijevao da pridobije zapovjednika 2. jurišne bojne 4. lovačke pukovnije.  O tome je izvijestio Voju 5, tražeći od njega pomoć. 
{{Citat|Vojo 5 se našao na velikom ispitu. Bojnik o kome je riječ uživao je u garnizonu veliki ugled, a njegova bojna smatrana je elitnom bojnom – »cvijetom domobranskog garnizona«. Zbog toga ga je trebalo svakako pridobiti. Rješenje je nađeno u uspostavljanju veze sa bojnikovom poznanicom. Da bi tu vezu ostvario, a zatim za nju pridobio i bojnika, obavještajac  53. divizije je morao nekoliko puta noću da siđe na komunikaciju Doboj – Derventa i da se, u blizini ustaških i njemačkih patrola i jedinica, nađe sa bojnikom i njegovom poznanicom. Poslije par susreta ubijedio ga je da njegovo mjesto nije uz ustašku državu već uz NOP, koji je na liniji saveznika i koji će pobijediti. Bojnik se teško odlučivao, ali kada se odlučio onda je išao do kraja. Odmah poslije toga »Plavi« kako se nazivao čovjek koji je radio za 53. diviziju, ugovorio je preko obavještajnog odjeljenja divizije sastanak, kome su prisustvovali Asim Tanović i Slavko Telarević, ispred domobrana, i komandant i komesar 53. divizije.}}

Na ugovorenom sastanku,  održanom  7. septembra u Tešanjci, [[domobran]]ski predstavnici su tražili da se po prelasku na stranu [[NOVJ]] ne razoružavaju već da ostanu kao kompletne jedinice. Dogovoreno je  da prije početka napada  (koji je bio predviđen za 9. septembar u 21:30), domobrani razoružaju [[ustaša|ustaše]] i [[Nijemac|Nijemce]] – garnizonske instruktore.

Nakon  povratka u Teslić,  komandant 53. divizije želio je da cijelu stvar ubrza i promijeni ono što je dogovoreno, pa je poslao preko obavještajnog oficira divizije, domobranskom pukovniku Tanoviću poruku da se dsogovor realizira dan ranije, 8. septembra u 21:30 časova. Obavještajni oficir je obukao uniformu domobranskog [[oficir]]a i na motciklu se odvezao prema Doboju, gdje je uspostavio vezu sa Tanovićem i Telarevićem i prenio odluku štaba 53. divizije.

U  Doboju i okolnim selima se tada nalazio štab 1. lovačkog zdruga sa prištapskim jedinicama i 4. lovačkom pukovnijom.  Unutrašnja linija odbrane Doboja protezala se od  rijeke Bosne (bunker na željezničkoj pruzi)  u pravcu  [[pravoslavlje|pravoslavna crkva]] – [[bolnica]] – [[musliman]]sko groblje – Stari grad (tvrđava) – Dom poglavnika – naselje [[Žandarmerija|Feld-žandarmerije]], do prehrambenog skladišta. Te pozicije su zaposjeli  dijelovi 2. rezervne ustaške bojne 11. stajaćeg zdruga, Nijemci iz jedinice odsjeka za osiguranje »D« i vojni instruktori iz 1. bojne 4. lovačke pukovnije.  Svi su bili  pod komandom njemačkog pukovnika Steinheisera.

U Doboju su bili i 
*štab 6. posadnog zdruga, 
*jedna baterija 16. artiljerijskog puka, 
*7. SS samostalni (jurišni) protutenkovski divizion, 
*štab njemačkog Nastavnog bataljona i 
*Komanda sjeverozapadne Bosne.

Garnizon je napala  53. divizija  sa  21. slavonskom  i 14. srednjobosanskom brigadom, bez 4. bataljona. Dvadeset i prva slavonska imala je zadatak da nastupa sa sjevera, a 14. srednjobosanska od juga i zapada. Zadatak je bio da se poslije predaje jedinica na spoljnjoj liniji odbrane produži nastupanje, razbije unutrašnji sistem odbrane i zauzme grad.

Više oficire dobojskog garnizona,  8. septembra oko 17:00  sati  je pokrenula vijest da je komandant 1. lovačkog zdruga, pukovnik [[Luka Sarić]], napustio komandno mjesto i prešao u [[Trebavski četnički odred]]. Oficiri koji nisu znali za dogovor o predaji potražili su [[Asim Tanović|Asima Tanovića]], 
komandanta 6. posadnog zdruga, i Slavka Telarevića, komandanta 5. artiljerijskog puka, da neko od njih privremeno preuzeo komandu nad 1. lovačkim zdrugom. Ustanovljeno je da njih nema i da su prešli na stranu partizana.

U određeno vrijeme, napad je otpočela 14. srednjobosanska brigada napadom na  kotu 258:

{{Citat|»U 21,30 sati otpočeo je napadaj partizana na kotu 258 (jugozapadno od Karuša) te ista nakon borbe od 30 minuta napuštena od strane posade, koj a se povukla na postave stožerne sati u Makljenovcu«}},  pisalo je  o tome kasnije u izvještaju  štaba 1. lovačkog zdruga.

Odmah nakon ovog napada,  Druga bojna je  prešla je na stranu jedinica [[partizan]]ske 53. divizije.  Kada  je 21. slavonska brigada  pošla u napad, pred njom je bio otvoren put sve do druge linije odbrane.

Prvi bataljon  [[14. SNOUB|14. srednjobosanske udarne brigade]] je nastupao prema gradu, iz  prava južnije od Denkovače, a 3. bataljon između rijeke [[Bosna (rijeka)|Bosne]] i  [[Makljenovac|Makljenovca]], prema tvornici  [[šećer]]a.  Treći i 1. bataljon su došli su do unutrašnje linije odbrane Doboja i djelimično su upali u grad i iza ove linije,  što dokazuju neprijateljska  dokumenta:

{{Citat|»Borba u samom gradu bila je sve žešća je r su partizani u toku noći 8/9. septembar 1944. uspjeli da prodru u grad na više mjesta«.}}

To je primoralo ostatke štaba 1. lovačkog zdruga da se skloni u zgradu gdje se nalazio njemački štab. 
Posebne teškoće  je  imao 2. bataljon 14. brigade, koji je napadao preko Makljenovca, kada je zbog zabune u koordinaciji akcije ranjeno nekoliko boraca, a bilo je i poginulih.  Počela je bitka  koja je trajala do oko  5:00  sati.

Te noći je u partizane je  prešla velika većina oficira  1. lovačkog zdruga i sve njegove prištapske jedinice sa svojim komandnim kadrom (izuzev sanitetske čete),  kao i  dompobrani 6. posadnog zdruga, a pred zoru se na Denkovaču izvukao i 5. artiljerijski puk i baterija 16. artiljerijskog puka. Pošto se 3. bojna još branila na Makljenovcu, na nju je 9. septembra, domobranski artiljerijski puk sa Denkovače otvorio vatru.  Ta bojna se zatim počela  naglo  povlačiti, a dijelovi 2. bataljona bili su upali u njihove rovove, ali se  pozicijska  borba nastavila sve do 8:00 sati. Tada je 2. bataljon, uz pomoć 1. bataljona i  pomoć  partizanima pridošle domobranske artiljerije, izvršio novi napad i sa 1. bataljonom potisnuo 3. bojnu.  Partizani su prodrli sve do [[crkva|katoličke crkve]].

{{Citat|»Oko 08,00 uslijed jake topničke vatre i žestokog napadaja  partizana« kaže se u jednom neprijateljskom izvještaju, 3. bojna je odstupila preko r. Bosne na područje Ozrenskog četničkog odreda. Ostaci štaba 4. lovačke pukovnije prebacili su se preko Bosne do Suhog polja. U 8,00 časova potpukovnik Maričić i glavnostožerni satnik Korajić napustili su Doboj i krenuli za Gračanicu, da otud dovedu 25. ustašku bojnu, koja je u toku noći nudila pomoć. Četrnaesta i 21. slavonska brigada likvidirale su u tom napadu sva neprijateljska spoljna uporišta oko Doboja (Matuzići, Karuše, Miljakovac, VIakljenovac i željezničku stanicu Usoru, a ušle su i u Doboj). Onda je garnizonu stigla pomoć: njemačka oklopna kola iz Zepča, a u 15,00 časova i dio ustaških bojni iz Lukavca i Žepča.}}

==Epilog==
Unatoč punom angažmanu svih snaga,  [[partizan]]ske  jedinice , nisu uspjele slomiti otpor neprijatelja koji se ogorčeno branio. Glavnu ulogu u odbrani su imali [[Nijemci]], koji su se povukli u  srednjovjekovnu dobojsku utvrdu i odatle se žestoko branili.

Po pristizanju pomoći  neprijatelju, partizani su bili prisiljeni na povlačenje, skupa sa svim domobranima i njihovim  jedinicama koje su u toj borbi prešle na stranu NOB-a.  Tada je iz grada  izašlo ukupno  oko 1.150 domobrana i domobranskih starješina. Kao plijen, donijeli su 4  [[top|haubice]]  i 6 brdskih [[top]]ova,  [[Rusija|ruske]] proizvodnje (ZIS).  Nakon toga,  [[Nijemci]] i ustaše su (10. septembra) uspostavili  svoju  vlast u Doboju. Ostaci 1. lovačkog zdruga su, i pored pokazane odanosti Nijemcima i ustaškoj državi [[NDH]], istjerani iz Doboja i to samo naoružani puškama.

Ovi neprijateljski  dijelovi su  pješice otišli za [[Gračanica|Gračanicu]], gdje se već nalazila 3. bojna 4. lovačke pukovnije. Ukupno je bilo  29 [[oficir]]a, 73 [[oficir|podoficira]] i oko 700 domobrana.  Od teškog oružja imali su: 1 [[ručni bacač]], 1 teški [[mitraljez]] i 18 [[mitraljez|puškomitraljeza]].

Iz 21. slavonske brigade u ovim borbama teško je ranjen komesar brigade [[Franjo Srempf]]. Otpremljen je kolima za Prnjavor. Teška rana i loš put doprinijeli su da 19. septembra umre u [[Prnjavor]]u, gdje je i sahranjen.

U ovom napadu,  [[Doboj]]  nije zauzet, ali se u svijesti boraca i stanovništva javio još veći animozitet prema neprijatelju  i uvjerenje da  se uskoro može očekivati  i oslobođenje.

==Reference==
{{reference}}

== Također pogledajte ==
* [[Doboj]]
* [[Bitka za Teslić 1944.]]
* [[Oslobađanje Tešnja 1944.]]

{{Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu}}

[[Kategorija:Bosna i Hercegovina u Narodnooslobodilačkoj borbi]]
[[Kategorija:14. srednjobosanska udarna brigada]]
[[Kategorija:Jugoslavenske bitke u Drugom svjetskom ratu|Doboj]]
[[Kategorija:1944. u Jugoslaviji]]
[[Kategorija:1944. u Bosni i Hercegovini]]
[[Kategorija:Nezavisna Država Hrvatska]]
[[Kategorija:Sukobi u 1944.]]