Ewanielëjô Jana

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Ewanielëjô Jana (J, Jn abò J) – jedna z sztërëch Ewanielëjów Nowégo Testameńtu, chterne kòscół uznôł za natchnioné ë wprowadzył do zestôwku krégów Swiętëch Pismión. We wiele razach je jinszô układã i terminologijã a tam sam téż żlë chòdzy ò òpisywóne sprawë, zdarzenia òd pierwszéch trzëch, tj. Ewanielëji Mateusza, Marka i Łukasza.

Czas pòwstaniô

Bëła na Ewanielëjô pisónô jako slédnô spomidzë sztërzech Ewanielëji. Ale nick nóm nie wskôzywô, żebë czas ji pòwstaniô mógł bec przesënięti poza 100 rok po Chr., bo nôstarszi papirus z ji tekstę, co przychodzy z egipscziégò lekcjónôrza liturgicznégò, je napisóny w pierwszëch pôrëdzesąt latach II wieku.

Môl pòwstaniô

Wedle tradycji Ewanielëjô Jana pòwstałô w Efezie.

Autor Ewanielëji

Jan, chtëren podle nôstarszi opowiedni je uznôwóny za Autora czwiôrti Ewanielëji, béł sënę Zedebeusza i Salome (Mt 4,21 par.; 27,56; Mk 15,40; 16,1) a bratę Jakuba Starszégò. Nôleżôł nôprzód do karna uczniów Jana Chrzcëcela a potemu Jezësa, i stôł sę – jak on sôm powiôdô – ucznię jacziégò Jezës miłowôł (13,23; 19,26n; 21,7.20) i jacziému, cziej umiérôł na krziżu, oddôł w opiekę swoję Matkę (19,27). Choc Autór czwiôrti Ewanielëji baro dbôł, cobë nie wëjawic swégò miona, postrzédno równak pocwierdzył nę odpowiednią, że to prawie on je umiłowónym ucznię i naocznym swiôdkę słów i czënów Jezësa. Razę z Piotrę ë Jakubę Młodszim béł Jan podpiarą jeruzalemscziégò Koscoła. Béł uczęstnikę pierwszégò jeruzalemscziégò „soboru” (Ga 2,9) i przebiwôł bodôj w Palestinie jaż do żedowsczi wojnë w roku 66/67. Potemu udôł sę do Efezu, dze potkôł go jesz biskup Papiôsz, kòle 96/97 r.

Mësl przewòdniô

Na Ewanielëją Jana skłôdają sę, w całoscë wzyc, opisë cëdów Jezësa („knéga znaków” - dzélëczi: 1-12) ë dzeje Jego męczi („knéga męczi” - dzélëczi: 13-21). Cëda Christusa w ujimnięcym Autora czwiôrti Ewanielëji są nié le faktama historicznyma, ale przede wszëtczim „znakoma”, co poswiôdczają prôwdzëwotę posłaniznë Christusa. Kożde objawienie cëdotwórczi mocë Jezësa je zwóné w Ewanielëji Jana „godzëną Jezësa”. Ale „godzëną Jezësa” abo „czasę Jezësa” w scësłim znaczënku je prawie smierc i odińdzenié, w dobëtny chwale, do Ojca. Wstawioné tam sam w całi Ewanielëji mowë Jezësa są nié leno zestôwkę kôzaniów lëteracko uporządkowónëch, ale one sę ukłôdają jakbë w osóbné teólogiczné traktatë. W Ewanielëji Jana Jezës nijak nie stosëje tak osoblëwëch dlô Synoptików przëpowiôstków. Je za to w czwiôrti Ewanielëji wiele zwëczajnëch obrôzów, co przechôdają tej nisej w alegórëje. Hewo tematë christologiczné, co w nëch mowach Jezësa są nôbarżi znaczącé: Christus je w czwiôrti Ewanielëji zdroję żëwi wodë (dzlk 4), niebieską strawą (dzlk 6), widę swiata (dzlk 9), powstanim z umarłëch i żëcym (dzlk 11). Na symbólika, osoblëwie mocno akcentowónô w zéwiszczach Jezësa, je téż charakteristicznô dlô całi Ewanielëji Jana. Autorowi czwiôrti Ewanielëji szło nôbarżi o to, żebë czëtińcowie jego pismión uwierzëlë w Jezësa Christusa ë nym sposobę zasłużëlë so na wieczé żëcë (20,31). Możemë téż przëjimnąc, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła osoblëwą apologiją (pochwałą, usprawiedlëwienim) Christusa.

Jãzëk

Mownô strona (jęzëk) Janowi Ewanielëji nie wëzdrzi za bogato. Słowizna nie je baro urozajiconô, ukłôd tekstu nié za mocko szëkowny, a môlama nawetka niedbałi. Je tu téż bokadosc semitizmów, bez co niejedny sę nawetk docygelë, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła piérwi w dzélu abo całô napisónô po aramejsku. W Ewanielëji Jana mómë prozę o dokładno unormowóny i akurôtno utrzëmiwóny ritmice. Je przë tim widzec u Autora jego ulunienié jimaniô sę, czasę po pôrë razy nëch samëch pochwôtów do te, żebë nad nima długo meditowac i odkrëwac w nich prôwdë głębi utaconé („duchowô Ewanielëjô”).

Synopticzny Ewanielëje

Przë zestawienim ze synopticznyma Ewanielëjama widzymë, że czwiôrtô Ewanielëjô we wiele rzeczach sę apartni. Jinszé je u Jana samo rozłożenié tekstu o żëcym i dzejanim Jezësa, jinszé są téż pisarzczié sposobë ujimnięcô nëch tematów przez Autora ti tu Ewanielëji. Cziej Synoptików mało czekawi bëtnosc Jezësa w Jeruzalemie ë Jego dzejanié w nym miejsce, Jan przedstôwiô Jezësa przebiwającégò i nauczającégò nôwicy w Jeruzalemie. Cząd publicznégò dzejaniô Jezësa objimô u sw. Jana trzë swięta Paschë (2,13; 6,4; 11,55).

Òbaczë téż

Bibliografiô

Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk – Pelplin 1993, s. 169-170.