Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949)

{{Πρωτογενείς πηγές}}{{ουδετερότητα}}{{Άλλεςχρήσεις4||τον εμφύλιο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης|Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1823–1825)}}{{μάχη
|       μάχη = Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 
|   μέροςτου = Μέρος του [[Ψυχρός πόλεμος|Ψυχρού πολέμου]]
|     εικόνα =Vladina_edinica,_Gradjanska_vojna_vo_Grcija.jpg 
|    λεζάντα = Μονάδα του κυβερνητικού Ελληνικού Στρατού κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων.
| χρονολογία = 31 Μαρτίου 1946–30 Αυγούστου 1949
|      τόπος = [[Ελλάδα]]
|     έκβαση = Επικράτηση των κυβερνητικών δυνάμεων
*Καθιέρωση της Βασιλευομένης Δημοκρατίας ως πολίτευμα 
*Ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 
*Υποχώρηση ανταρτών σε Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία 
*Προσφυγικό ρεύμα προς την Ανατολική Ευρώπη 
*Συνέχιση διώξεων αντιφρονούντων
| μαχόμενος1 = '''[[Αρχείο:Kingdom of Greece Flag.svg|border|22px]] [[Βασίλειο της Ελλάδας]]'''
* [[Αρχείο:Hellenic Army War Flag.svg|14px|border]] [[Ελληνικός Στρατός]]
* {{flagicon image|Ensign of the Royal Hellenic Air Force.svg}} [[Ελληνική Πολεμική Αεροπορία|Ελληνική Αεροπορία]] (μερική συμμετοχή)
* {{flagicon image|Naval Ensign of Greece (1863-1924 and 1935-1970).svg}} [[Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό|Ελληνικό Ναυτικό]] (μικρή υποστηρικτική συμμετοχή)
* [[Αρχείο:CoA Greek Gendarmerie.svg|14px]] [[Ελληνική Χωροφυλακή]]
[[Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου]] (ΜΑΥ)<br>[[Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης]] (ΤΕΑ)
'''Υποστήριξη:'''<br>{{flag|United Kingdom}} (μέχρι το 1946)<br>{{flag|United States}} (μετά το 1947) 
| μαχόμενος2 = '''{{flagicon image|Flag of the Greek Democratic Army.png}} [[Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση]]'''
* [[File:DSE badge.svg|15px]] [[Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας|Δημοκρατικός Στρατός]]

'''Υποστήριξη:'''<br>{{flagicon|Soviet Union}} [[Σοβιετική Ένωση]] (Έως το 1948)<ref>{{cite web |title=«Άνοιξαν» ιστορικά αρχεία για τον Ελληνικό εμφύλιο πόλεμο |url=https://www.lifo.gr/now/greece/anoixan-istorika-arheia-gia-ton-elliniko-emfylio-polemo}}</ref><br>[[File:Flag of Bulgaria (1946–1948).svg|border|22px]] [[Βουλγαρία]]<br>[[File:Flag of Albania (1946–1992).svg|border|22px]] [[Αλβανία]]<br>{{flagicon|Yugoslavia}} [[Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας|Γιουγκοσλαβία]] (μέχρι τον Ιούλιο του 1949)<br> Άλλες χώρες του [[Ανατολικό Μπλοκ|Ανατολικού Μπλοκ]]<ref>[http://www.kathimerini.gr/465451/article/epikairothta/ellada/to-paidomazwma-ston-emfylio Μαραντζίδης Νίκος, Το «παιδομάζωμα» στον Εμφύλιο, Η Καθημερινή, 12.08.2012]</ref>
|   αρχηγός1 = [[Αρχείο:Kingdom of Greece Flag.svg|border|22px]] '''[[Αλέξανδρος Παπάγος]]'''<br />[[Αρχείο:Kingdom of Greece Flag.svg|border|22px]] [[Γεώργιος Β' της Ελλάδας|Γεώργιος Β' †]]<br>[[Αρχείο:Kingdom of Greece Flag.svg|border|22px]] [[Παύλος της Ελλάδας|Παύλος Α']]<br>[[Αρχείο:Hellenic Army War Flag.svg|border|14px]] [[Στυλιανός Κιτριλάκης]]<br />[[Αρχείο:Hellenic Army War Flag.svg|border|14px]] [[Δημήτριος Γιατζής]]<br />[[Αρχείο:Hellenic Army War Flag.svg|border|14px]] [[Κωνσταντίνος Βεντήρης]]<br />[[Αρχείο:Hellenic Army War Flag.svg|border|14px]] [[Θρασύβουλος Τσακαλώτος]]<br />[[Αρχείο:Flag of the United Kingdom.svg|border|22px]] [[Ρόναλντ Σκόμπι]]<br />[[Αρχείο:Flag of the United States.svg|border|22px]] [[Τζέιμς Βαν Φλίτ]]
|   αρχηγός2 = {{flagicon image|Flag of Greece (1828-1978).svg}}  '''[[Νίκος Ζαχαριάδης]]'''<br />{{flagicon image|Flag_of_the_Democratic_Army_of_Greece.svg}} [[Μάρκος Βαφειάδης]]<br />{{flagicon image|Flag_of_the_Democratic_Army_of_Greece.svg}} [[Δημήτρης Βλαντάς]]<br />{{flagicon image|Flag_of_the_Democratic_Army_of_Greece.svg}} [[Γιώργος Γούσιας]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Democratic_Army_of_Greece.svg}} [[Χαρίλαος Φλωράκης]]
|    σθένος1 = μέγιστη δύναμη 232.500 (1949)<ref>''The Struggle for Greece 1941-1949'', C.M.Woodhouse, Hurst & Company, London 2002 (first published 1976), σελ 237</ref>
|    σθένος2 = 1946: Από 950 (Απρίλιος) έως 14.000 (Δεκέμβριος),
1947: Από περ. 12.000 (Απρ) έως 18.000 (Οκτ.),
1948: Από 16.000 (Νοέμ.) έως 25.850 (Δεκ.),
1949: Από 16.500 (Ιούν.) έως 24.000 (Ιαν.)<ref>Λαΐου Αγγελική, "Μετακινήσεις πληθυσμού στην ελληνική ύπαιθρο κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου", στο Baerentzen Lars, Ιατρίδης Γιάννης Ο., Smith Ole L. (eds), ''Μελέτες για τoν εμφύλιο πόλεμο, 1945-1949'', Ολκός, Αθήνα 1992, σελ.69-71</ref>
|  απώλειες1= Νεκροί:43.000<ref name="Λιάκος 2020 327">{{harvnb|Λιάκος|2020|p=327}}</ref><br>
|  απώλειες2 = Νεκροί:~25.000<ref name="Λιάκος 2020 327">{{harvnb|Λιάκος|2020|p=327}}</ref><ref>{{harvnb|Μαργαρίτης|2002|p=51}}</ref> 
| σημειώσεις = 
|πλευρά1=|πλευρά2=|έναρξη=|τερματισμός=}}

Ο '''ελληνικός εμφύλιος πόλεμος''' ήταν [[εμφύλιος πόλεμος]] που διεξήχθη στην [[Ελλάδα]] ανάμεσα στον κυβερνητικό [[Ελληνικός Στρατός|Ελληνικό Στρατό]] και τις αντάρτικες δυνάμεις του [[Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας|Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας]] (ΔΣΕ). Διήρκεσε από τον Μάρτιο του [[1946]] έως τον Αύγουστο του [[1949]] και είχε ως αποτέλεσμα την νίκη του Ελληνικού Στρατού και την ήττα του ΔΣΕ. Θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του [[ψυχρός πόλεμος|Ψυχρού πoλέμου]] στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα.<ref>Για σύγκριση των στρατιωτικών απωλειών στους Βαλκανικούς Πολέμους, την Μικρασιατική Καταστροφή, την Ιταλογερμανική επίθεση και τον Εμφύλιο, βλ. Μαργαρίτης, (2002), σελ. 51.</ref>

Οι απαρχές του εμφυλίου πολέμου εντοπίζονται σε διαιρέσεις της ελληνικής κοινωνίας που υπήρχαν ήδη από την εποχή του [[Εθνικός Διχασμός|Εθνικού Διχασμού]] και οξύνθηκαν την περίοδο της [[Κατοχή της Ελλάδας 1941-1944|κατοχής]], οπότε εκδηλώθηκαν [[ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις στην Ελλάδα|συγκρούσεις μεταξύ αντιστασιακών οργανώσεων]]. Λίγο μετά την [[απελευθέρωση της Αθήνας (1944)|απελευθέρωση]], έλαβε χώρα στην [[Αθήνα]] μία [[Δεκεμβριανά|αντικυβερνητική εξέγερση]] της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης, του [[ΕΑΜ]], που κατεστάλη με την καθοριστική επέμβαση του βρετανικού στρατού. Μετά τη [[συμφωνία της Βάρκιζας]], με την οποία αφοπλίστηκε ο αντάρτικος στρατός του ΕΑΜ, ο [[ΕΛΑΣ]], ακολούθησαν [[Λευκή Τρομοκρατία (Ελλάδα)|εκτελέσεις, διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις]]  μελών και υποστηρικτών του. Υπό την ηγεσία του [[Νίκος Ζαχαριάδης|Νίκου Ζαχαριάδη]], το ΚΚΕ προέκρινε αρχικά την αυτοάμυνα των μελών του απέναντι στη Λευκή Τρομοκρατία και από το Φεβρουάριο του 1946 μία «διπλή στρατηγική» τόσο πολιτικής όσο και ένοπλης αντάρτικης δράσης με αμυντικό χαρακτήρα.

Παραδοσιακά, σημείο έναρξης του Εμφυλίου Πολέμου θεωρείται η επίθεση ομάδας ανταρτών στο Σταθμό Χωροφυλακής [[Λιτόχωρο Πιερίας|Λιτοχώρου Πιερίας]] τη νύχτα της 30ής Μαρτίου 1946, παραμονή των κοινοβουλευτικών εκλογών, από τις οποίες το ΚΚΕ απείχε και που οδήγησαν στο σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασίας του Κέντρου και της Δεξιάς. Ακολούθησαν κρατικές διώξεις αριστερών, που εντάθηκαν μετά την επιστροφή στην Ελλάδα του [[Βασιλιάς Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας|βασιλιά Γεώργιου Β΄]] με ένα [[Ελληνικό δημοψήφισμα του 1946|αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα]]. Οι ομάδες των ανταρτών οργανώθηκαν υπό το [[Μάρκος Βαφειάδης|Μάρκο Βαφειάδη]] στον [[Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας|Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας]], που δρούσε σε ορεινές κυρίως περιοχές της επαρχίας, λαμβάνοντας την υποστήριξη χωρών του σοσιαλιστικού μπλοκ. Η κυβέρνηση, δεχόμενη την αμερικανική βοήθεια του [[σχέδιο Μάρσαλ|σχεδίου Μάρσαλ]] με βάση το [[δόγμα Τρούμαν]], πραγματοποίησε αντιανταρτικές επιχειρήσεις και εξαπέλυσε διώξεις υποστηρικτών του ΚΚΕ. Αντιμέτωπο με την κυβερνητική αδιαλλαξία, το Σεπτέμβριο του 1947 το ΚΚΕ προσανατολίστηκε σε πλήρη ρήξη και ίδρυσε δική του κυβέρνηση, υπό την ονομασία «[[Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση]]», ενώ η κυβέρνηση των Αθηνών, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, με αποτέλεσμα να επέλθει ολομέτωπη σύγκρουση. Οι επιχειρήσεις του Δημοκρατικού και του Εθνικού Στρατού το 1948 δεν τελεσφόρησαν. Το 1949 με αρχιστράτηγο τον [[Αλέξανδρος Παπάγος|Αλέξανδρο Παπάγο]] ο Εθνικός στρατός εκκαθάρισε τη νότια και κεντρική Ελλάδα από αντάρτικες δυνάμεις. Οι [[Επιχείρηση Πυρσός (Ελλάδα)|τελευταίες μάχες]] στο [[Γράμμος|Γράμμο]] και στο [[Βίτσι]] της Μακεδονίας που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά οι βόμβες ναπάλμ έληξαν με την ήττα του ΔΣΕ, που ηττημένος αποχώρησε στην Αλβανία και τη [[Γιουγκοσλαβία]].

Εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή εκτοπίστηκαν, ενώ οι κρατικές διώξεις αριστερών συνεχίστηκαν για δεκαετίες ως τη [[Μεταπολίτευση]] του 1974, οπότε νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ από την [[Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας 1974|κυβέρνηση Καραμανλή.]] Ο όρος «[[Συμμοριτοπόλεμος]]» χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια της περιόδου 1946-1989 από τις κυβερνητικές αρχές ως η επίσημη ονομασία της εμφύλιας σύγκρουσης, ενώ τμήματα της αριστεράς αναφέρονταν σε αυτή ως «Δεύτερο Αντάρτικο». Το 1989, αναγνωρίστηκε επίσημα ως «Εμφύλιος Πόλεμος» από την [[Κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη 1989|κυβέρνηση Τζαννετάκη]]. Ο εμφύλιος πόλεμος έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονης ιστοριογραφικής ενασχόλησης και διαφωνίας.

== Οι απαρχές ==
===Κατοχή και Αντίσταση===
{{Ελληνική ιστορία}}
{{δείτε|Κατοχή της Ελλάδας 1941-1944|Εθνική Αντίσταση (Ελλάδα)}}
Οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στον στρατό, τα Σώματα Ασφαλείας, τις συντηρητικές, φιλοβασιλικές, φιλελεύθερες και ακροδεξιές δυνάμεις από τη μία πλευρά, και τις κυρίως δημοκρατικές, αντιβασιλικές, αλλά και κομμουνιστικές αντάρτικες δυνάμεις από την άλλη, ήταν αποτέλεσμα αντιπαλότητας παλαιότερων ετών. Από μια άποψη, ο Εμφύλιος αποτέλεσε τη συνέπεια συσσωρευμένων πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών, που ξεκίνησαν από την εποχή του [[Εθνικός Διχασμός|Εθνικού Διχασμού]], το [[1915]], εντάθηκαν με τη [[Μικρασιατική καταστροφή]] - και την έλευση και εγκατάσταση ενός τεράστιου αριθμού προσφύγων - και κορυφώθηκαν με την επιβολή της [[Δικτατορία της 4ης Αυγούστου|Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου]].<ref>Αναλυτικά : Κλόουζ Ντέιβιντ, ''Οι Ρίζες του Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα'', εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2003, σελ. 17-106. Και συνοπτικά : Σβορώνος Νίκος, «Τα κύρια προβλήματα της περιόδου 1940-1950», στο: Ιατρίδης Γιάννης, ''Η Ελλάδα στη Δεκαετία 1940-1950'', εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2006, σελ. 21-38.</ref>

Το καταλυτικό στοιχείο, όμως, υπήρξε η γερμανική εισβολή, τον Απρίλιο του 1941, και η ακόλουθη τριπλή (γερμανική, ιταλική και βουλγαρική) κατοχή, το καθεστώς της οποίας, επέβαλε (στον λαό) μια μερίδα Ελλήνων συνεργατών της, μισητή από την πλειοψηφία του (του λαού), με καταβολές στο προκατοχικό, οικονομικό και πολιτικό, κατεστημένο της Ελλάδας. Δημιουργήθηκε έτσι, ένα πολιτικό κενό εξουσίας.<ref>Κλόουζ Ντέιβιντ, «Εισαγωγή», στο: Κλόουζ Ντέιβιντ (επιμ.), ''Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. Μελέτες για την πόλωση'', Φιλίστωρ, Αθήνα 1997, σελ. 18.</ref> Αυτό το κενό, σε συνδυασμό με την αδυναμία των παραδοσιακών πολιτικών δυνάμεων για ενεργητική αντίσταση στους κατακτητές<ref>Φλάισερ Χάγκεν, ''Στέμμα και σβάστικα'', έκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1988, τόμ. 1, σελ. 157-161.</ref>, θα διαμορφώσουν τις συνθήκες για να γεννηθούν, το φθινόπωρο του 1941, οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και ο [[Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος|ΕΔΕΣ]] (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος).

Το ΕΑΜ ήταν ένας συνασπισμός, κυρίως, από μικρά, φιλοαριστερά κόμματα, με κυρίαρχο το ΚΚΕ. Το Φεβρουάριο του [[1942]], θα δημιουργήσει το στρατιωτικό του σκέλος, τον ΕΛΑΣ, που είχε ως αρχηγό («καπετάνιο») τον [[Άρης Βελουχιώτης|Άρη Βελουχιώτη]] (Θανάση Κλάρα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ).<ref>Φλάισερ (1988), σελ. 146-7. Χανδρινός Ιάσων, ''1941-1944 Η Εθνική Αντίσταση, Η αληθινή ιστορία του ελληνικού αντάρτικου'', εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα 2007, σελ. 20.</ref> Γρήγορα, ο ΕΛΑΣ κατάφερε να κυριαρχήσει σε όλη τη χώρα, εκτός από την Ήπειρο και τη Δυτική Στερεά, όπου υπήρχε ο ΕΔΕΣ. Στα τέλη του 1944 το ΕΑΜ ήταν η πλέον μαζική πολιτική οργάνωση στην Ελλάδα<ref>[http://Θανάσης%20Χατζής:%20Η%20ΝΙΚΗΦΟΡΑ%20ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ%20ΠΟΥ%20ΧΑΘΗΚΕ%20(ΤΕΤΡΑΤΟΜΟ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΜΕΝΗ%20ΕΚΔΟΣΗ) Θανάσης Χατζής: Η ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΕ (ΤΕΤΡΑΤΟΜΟ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ)]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}</ref>. Ο ΕΛΑΣ οργανώθηκε, στη βάση του προκατοχικού Ελληνικού Στρατού (σε όλη την υπόλοιπη χώρα, εκτός της κατεχόμενης) σε Σώματα Στρατού, Μεραρχίες, Ομάδες Μεραρχιών κλπ. Λειτουργούσε, επίσης, Σχολή Αξιωματικών στην "Ελεύθερη Ελλάδα" και στελεχώθηκε με πάνω από 800 αξιωματικούς του προπολεμικού Ελληνικού Στρατού και πλήθος υπαξιωματικών του.

Ο ΕΔΕΣ, που συσπείρωνε πλήθος αξιωματικών του προπολεμικού ελληνικού στρατού (χωρίς να ξεπεράσει, όμως, τους 2000 ενόπλους στο σύνολό του{{Πηγή}}) , είχε στρατιωτικό διοικητή έναν πρώην αξιωματικό του ελληνικού στρατού, το [[Ναπολέων Ζέρβας|Ναπολέοντα Ζέρβα]], ο οποίος (όπως και πολλοί άλλοι του αντι-εαμικού χώρου) πίστευε ότι το ΕΑΜ είχε ως στόχο την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος, μετά την απελευθέρωση.<ref>Smith Ole, "«Ο πρώτος γύρος» Εμφύλιος πόλεμος κατά την κατοχή, στο  Κλόουζ Ντέιβιντ (επιμ.), (1997) σελ.89</ref> Αυτή η πεποίθησή του τον έκανε να είναι ιδιαίτερα καχύποπτος σε κάθε κίνηση του ΕΛΑΣ. Από την πλευρά του, ο ΕΛΑΣ συνεχώς πίεζε τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις, συχνά με αιματηρό τρόπο, όπως στην περίπτωση της [[Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση|ΕΚΚΑ]] (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) να ενταχθούν σε αυτόν.{{πηγή}}

Στη Μέση Ανατολή, η κυβέρνηση αποφάσισε να σχηματίσει ένοπλες δυνάμεις, με αξιωματικούς και στρατιώτες με δεξιά φρονήματα, που διέφυγαν από την Ελλάδα, οι οποίες θα συνεισέφεραν στον αγώνα κατά του Άξονα. Μαζί με αυτούς, θα καταφθάσουν στελέχη και φίλοι του κομμουνιστικού κινήματος, για τους οποίους ύψιστος σκοπός είναι ο αντιφασιστικός αγώνας. Έτσι, στον Βασιλικό Στρατό Μέσης Ανατολής, αλλά και στο Βασιλικό Ναυτικό, θα υποχρεωθούν να συνυπάρξουν πολιτικές ομάδες με αντίθετο πολιτικό προσανατολισμό<ref>Σακελλαρόπουλος Τάσος, «Οι ένοπλες δυνάμεις, συμμαχίες και διχασμοί στη Μέση Ανατολή 1941-1944», στο: Παναγιωτόπουλος Βασίλης (επιμ.), ''Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000 Η Εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1950'', τόμ. 8ος. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σελ. 169.</ref>.

Ως ρίζες του Εμφυλίου Πολέμου μπορούν να θεωρηθούν, οι συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Σημαντικός παράγοντας ήταν η εμπλοκή (όπως και σε άλλες χώρες συνέβη) της [[Μεγάλη Βρετανία|Μεγάλης Βρετανίας]], με τη [[Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών|SOE]], στην Αντίσταση, με βραχυπρόθεσμο στόχο τον πόλεμο κατά του Άξονα και μακροπρόθεσμα να ελέγξει τις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Ακρογωνιαίος λίθος της στρατηγικής του Τσώρτσιλ για την Ελλάδα ήταν η επαναφορά του Βασιλιά των Ελλήνων, Γεωργίου Β΄<ref>Φλάισερ (1988) σελ. 187.</ref>.

Σημαντικό επιβαρυντικό στοιχείο ήταν η απουσία μιας δημοκρατικά νομιμοποιημένης αρχής που θα διηύθυνε τον αντιστασιακό αγώνα ενιαία. Η εξόριστη κυβέρνηση στο Κάιρο δεν είχε ποτέ τεθεί στην κρίση του ελληνικού λαού, καθώς της Κατοχής είχε προηγηθεί η Δικτατορία του [[Ιωάννης Μεταξάς|Μεταξά]] και αυτή είχε με τη σειρά της, προέλθει από ανώμαλες πολιτικές εξελίξεις, ενώ το καθεστώς του Βασιλιά, κατά την αποχώρησή του από την Ελλάδα, είχε παραδώσει τους πολιτικούς κρατούμενους στους Γερμανούς, από τους οποίους χιλιάδες θα εκτελεστούν ως αντίποινα.

Όταν ο πόλεμος άρχισε να κλίνει υπέρ των συμμάχων, οι αντιστασιακές οργανώσεις επεδίωξαν, πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, να επηρεάσουν το πολιτικό μέλλον της χώρας. Αυτό, παράλληλα με τους ανταγωνισμούς που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται μεταξύ των νικητριών δυνάμεων, διαμόρφωσε τα δύο στρατόπεδα.

=== Οι πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις (1943-1944) ===
{{κύριο|Ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις στην Ελλάδα}}
Οι πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις διαμορφώθηκαν κατά την διάρκεια της κατοχής, με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από τη μια πλευρά, και όλους τους υπόλοιπους στρατιωτικούς αντιπάλους ([[Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος|ΕΔΕΣ]] ,[[Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση|ΕΚΚΑ]],[[Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος|ΥΒΕ/ΠΑΟ]], [[Αντώνης Φωστερίδης|Αντών Τσαούς]],[[Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων|ΠΕΑΝ]], [[Ρ.Α.Ν.|ΡΑΝ]], Ιερή Ταξιαρχία, Εθνική δράση, [[Εθνική Οργάνωση Κρήτης|ΕΟΚ]] κλπ), από την άλλη. Ο κατοχικός εμφύλιος ξεκίνησε με μια αναμέτρηση μεταξύ του ΕΛΑΣ και των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, στην οποία θα προστεθούν, αργότερα, τα[[Τάγματα Ασφαλείας|Τάγματα ασφαλείας]]<ref name="ReferenceA">Εμφύλια Πάθη, Καλύβας,Μαραντζίδης, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.192-193</ref>.

Στις αρχές Μαρτίου του 1943, ο ΕΛΑΣ αφοπλίζει την αντάρτικη ομάδα των [[Στέφανος Σαράφης|Σαράφη]]-[[Γεώργιος Κωστόπουλος|Κωστόπουλου]]. Στις 7 Μαΐου 1943, στο Θέρμο (Κεφαλόβρυσο Τριχωνίδος), δέχεται επίθεση η ομάδα του Εδεσίτη,[[Γεώργιος Παπαϊωάννου|Γεωργίου Παπαϊωάννου]]. Τον Απρίλιο, επιτέθηκε στην ομάδα της ΠΑΟ με σκοπό τον αφοπλισμό και εκτέλεσε τους αξιωματικούς της. Η ΠΑΟ για αντεκδίκηση εκτέλεσε στελέχη του ΚΚΕ στην [[Ιμέρα Κοζάνης]]. Το Μάιο, επιτέθηκε στην ΕΚΚΑ και για ακόμη μία φορά τον Ιούνιο. Λίγο αργότερα, ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε, κάτω από πιέσεις των Βρετανών, να εκδώσει διαταγή παύσης εχθροπραξιών με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις.<ref>Εμφύλια Πάθη, Καλύβας,Μαραντζίδης, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.194-196</ref>
Λίγο αργότερα όμως, ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε εκ νέου στην ΠΑΟ, στις περιοχές [[Πάικο]] και Κάτω Πιέρια. Μέχρι τον Ιούνιο, είχε διαλυθεί στην Κάτω Αχαΐα η ομάδα του Σεβαστάκη. Τον Αύγουστο, ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στην ομάδα του Ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου και τον εκτελεί, όπως επίσης διαλύει την οργάνωση του Συνταγματάρχη Γιαννακόπουλου στην Αρτεμίσια Μεσσηνίας. Τον Αύγουστου του 1943, γίνονται συναντήσεις στο Κάιρο, μεταξύ ΕΑΜ και κυβέρνησης Τσουδερού, ώστε να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, κάτι που καταλήγει ξανά σε αδιέξοδο. Τον Οκτώβριο επιτίθεται και διαλύει την ομάδα Χρήστου Καραχάλιου στην περιοχή της Ηλείας.<ref>Εμφύλια Πάθη, Καλύβας,Μαραντζίδης, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.194-197</ref>

Τον Ιούνιο του 1943, με τη συμμετοχή των ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ και της βρετανικής συμμαχικής αποστολής, που είχε καταφθάσει στα ελληνικά βουνά, υπογράφηκε συμφωνία για τη δημιουργία ενός [[Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών|κοινού γενικού στρατηγείου]].Σκοπός του ήταν ο συντονισμός της Αντίστασης. Τότε φάνηκε ότι οι προστριβές μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων θα σταματούσαν. Όμως, η προσπάθεια του ΕΔΕΣ να εγκαταστήσει ομάδες του σε περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, όπως και η ένταξη ακροδεξιών (φιλοβασιλικών) στον πρώτο καθώς και η συνεργασία της οργάνωσής του (του ΕΔΕΣ) των Αθηνών, καθώς και η ανακωχή ή και η συνεργασία αυτής της Ηπείρου με τους Γερμανούς προκάλεσαν τη σκλήρυνση της στάσης του ΕΑΜ. Σύμφωνα με ορισμένους ιστοριογράφους, το ΕΑΜ εκπονούσε σχέδια για τη στρατιωτική κατάληψη της Αθήνας, με τη λήξη της κατοχής, όπως και την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης στις περιοχές που ήλεγχε<ref>Smith O, (1997), σελ. 91.</ref>, ενώ ο ΕΔΕΣ εκπονούσε σχέδια για την κατάληψη της εξουσίας και την άμεση επιβολή της Δημοκρατικής Επαναστάσεως<ref>[http://www.tanea.gr/vivliodromio/?aid=4551934 Νικολακόπουλος Ηλίας, «Η επιστροφή των Βουρβόνων»], εφημ. ''Τα Νέα'', 19 Δεκεμβρίου 2009.</ref>.

Μετά την επιστροφή της αντιπροσωπείας, που είχε σταλεί στο Κάιρο το Σεπτέμβριο του 1943, ο ΕΛΑΣ ήταν σίγουρος ότι οι Άγγλοι, με τη βοήθεια του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ, θα προσπαθούσαν να επαναφέρουν τον, εξαιρετικά αντιδημοφιλή στην ελληνική κοινωνία, [[Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας|Γεώργιο Β΄]]<ref>Ο Όλε Σμιθ υποστηρίζει ότι κατά του Βασιλιά των Ελλήνων ήταν το 80% του ελληνικού πληθυσμού. Βλ. Smith O, (1997), σελ. 96.</ref>. Ο [[Άρης Βελουχιώτης|Βελουχιώτης]] έφτασε στο σημείο να χαρακτηρίσει τους Άγγλους μεγαλύτερο κακό από τους Γερμανούς και πρότεινε τα εξής: είτε ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ θα σχημάτιζαν κοινό μέτωπο με τον ΕΛΑΣ, κατά της προσπάθειας επιστροφής του Βασιλιά, είτε θα τους διέλυαν με τη βία. Παρόλ' αυτά το ΕΑΜ, σε συνεδρίασή του, δεν πήρε απόφαση για έναρξη εμφυλίου πολέμου και άφηνε ελπίδες για αποφυγή του <ref>Smith O, (1997), σελ. 91-2.</ref>.

[[Αρχείο:Georgeiiofgreece.jpg |right|thumb|Η επιστροφή ή μη του Βασιλιά Γεωργίου Β΄ ήταν ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που οδήγησαν στις εμφύλιες συγκρούσεις]]
Οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις ξεκίνησαν στις αρχές Οκτωβρίου 1943, με τη σύλληψη αξιωματούχων του ΕΑΜ από τον ΕΔΕΣ, αφού πρώτα είχε προηγηθεί μια συμπλοκή στο Τσεπέλοβο της Ηπείρου. Στις 3 Οκτωβρίου, ο ΕΛΑΣ αφοπλίζει ένα μικρό αντάρτικο τμήμα του ΕΔΕΣ Θεσσαλίας, με την κατηγορία ότι ο αρχηγός του ήταν ζωοκλέπτης και ότι είχε άμεσες σχέσεις με πρώην δωσίλογους.<ref>Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 214</ref> Στις 7/8 Οκτωβρίου, έπειτα από ένοπλη συμπλοκή στο Τσεπέλοβο Μετσόβου, μεταξύ των δύο οργανώσεων, συλλαμβάνονται ανώτερα στελέχη του ΚΚΕ, της περιοχής της Ηπείρου.<ref>Β. Τζούκας, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο</ref> Αφορμή για τη συμπλοκή, και για τη σύλληψη του Σίμου Καραγκίτση από τον ΕΔΕΣ, ήταν οι γεωγραφικές σφαίρες επιρροής των ανταρτοομάδων.<ref>Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 224-226</ref> Αυτό έφερε την άμεση αντίδραση του ΕΛΑΣ, και προσωπικώς του Βελουχιώτη, οπότε με την κατηγορία ότι ο Ζέρβας επιτέθηκε απρόκλητα στον ΕΛΑΣ και συνεργάζεται με τους Γερμανούς, διατάζεται η σύλληψη των αντιπροσώπων του ΕΔΕΣ στο [[Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών|ΚΓΣΑ]] καθώς και εκστρατεία διάλυσης του ΕΔΕΣ, στις 9/10 Οκτωβρίου, με μεγάλο τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Σε συνεννόηση με το [[Γιώργης Σιάντος|Γιώργη Σιάντο]] (Εκτελών χρέη Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, εφόσον ο εκλεγμένος Ζαχαριάδης βρισκόταν κρατούμενος στο Νταχάου) και τον [[Ανδρέας Τζήμας|Ανδρέα Τζήμα]] (πολιτικό καθοδηγητή του ΕΛΑΣ) διατάζονται τέσσερις μεραρχίες του ΕΛΑΣ να επιτεθούν κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο<ref>Φλάισερ (1995), σελ. 225-6.</ref>.

Βλέποντας ότι τα τμήματά του θα βρίσκονταν μεταξύ δύο αντιπάλων, ο [[Ναπολέων Ζέρβας|Ζέρβας]] είχε ήδη αποφασίσει να συνεννοηθεί μυστικά με τους Γερμανούς για μια άτυπη κατάπαυση του πυρός{{Πηγή}}. Στις 4 Οκτωβρίου, μια επιτροπή, με αντιπρόσωπο τον πρόεδρο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Μπίκελ, σε συμφωνία με τους Γερμανούς, φτάνει στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ, στο Βουργαρέλι. Ο ερυθρός σταυρός προσπαθούσε να προστατέψει τον πληθυσμό της Ηπείρου από τα αντίποινα των Γερμανών, λόγω των ενεδρών των ανταρτών. Τις ίδιες επαφές, με την επιτροπή του Μπίκελ, έκανε και η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, με αρχηγούς τους Νάσση και Πίσπερη, αλλά όταν επικοινώνησαν με το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ, απορρίφθηκαν όλες αυτές κατηγορηματικά.<ref>Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 218-219, 224-226</ref> Σύμφωνα πάντως, με το Ναπολέων Ζέρβα, ο ίδιος ειδοποίησε το ΕΑΜ και το Συμμαχικό Στρατηγείο για τις επαφές με τον Ερυθρό Σταυρό.<ref>Ημερολόγιο στρατηγού Ναπ. Ζέρβα, σ. 333-334</ref><ref>Αρχείο ΕΔΕΣ,4/10/1943</ref>

Ο ΕΛΑΣ κατηγόρησε τον ΕΔΕΣ για συνεργάτη των κατακτητών<ref>Φλάισερ (1995), σελ. 226.</ref>. Νεότερες έρευνες δείχνουν ότι έλαβαν χώρα και κοινές επιχειρήσεις ΕΔΕΣ και Γερμανών ενάντια στις δυνάμεις του ΕΑΜ<ref>Αιματοβαμμένο Έντελβαϊς. Η 1η Ορεινή Μεραρχία, το 22ο Σώμα Στρατού και η εγκληματική δράση τους στην Ελλάδα, 1943-1944 (2 τόμοι) (Blutiges Edelweiß. Die 1. Gebirgs-Division im Zweiten Weltkrieg), ελληνική έκδοση Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2009. ISBN 978-960-05-1423-0 (τόμος Α΄) και ISBN 978-960-05-1425-4 (τόμος Β΄), σελ. 121-123.</ref>.

Καθώς οι μονάδες του ΕΛΑΣ ήταν πολύ ισχυρότερες, κατάφεραν να κερδίσουν τον ΕΔΕΣ στο πεδίο της μάχης και να απειλήσουν τις δυνάμεις του Ζέρβα με ολοκληρωτική καταστροφή. Η αυτοπεποίθηση του ΕΛΑΣ, ότι θα διαλύσει τον ΕΔΕΣ, τον οδήγησε στο να απορρίψει τις βρετανικές προτάσεις για κατάπαυση  των επιθέσεων. Την ίδια στιγμή, ξεκίνησαν αντιανταρτικές επιχειρήσεις των Γερμανών, που έδωσαν την ευκαιρία στον Ζέρβα να περισώσει τους μαχητές του<ref>Φλάισερ (1995), σελ. 233, 240.</ref>.

Η επιθυμία των Βρετανών, για πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους, να σταματήσει ο εμφύλιος, η εξασθένηση του ΕΔΕΣ και η αδυναμία του ΕΛΑΣ να αντιμετωπίσει δύο αντιπάλους, οδήγησαν σε ανακωχή, στις 4-5 Φεβρουαρίου 1944<ref>Smith O, (1997) σελ. 97.</ref>, η οποία, όμως, δεν έσβησε τη συσσωρευμένη αντιπαλότητα.

Στις αρχές του 1944, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και η κατάσταση εκτός ελέγχου. Πρώην μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων που διέλυσε ο ΕΛΑΣ, κατατάσσονταν στα[[Τάγματα Ασφαλείας|τάγματα ασφαλείας]] με σκοπό την αντεκδίκηση μέσω της συνέχισης του αγώνα εναντίον του, συνεργαζόμενοι με τις αρχές κατοχής.<ref>Εμφύλια Πάθη, Καλύβας, Μαραντζίδης, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.199</ref>
[[File:Учесници на конференција на СНОФ - Д'мбени 1944.jpg|thumb|Σύνεδροι του ΣΝΟΦ στο [[Δενδροχώρι Καστοριάς]] τον Απρίλιο του 1944.]]
Το ΕΑΜ πρωτοστάτησε στις μοναδικές εκλογές για την ανάδειξη της [[Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης|Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης]] (ΠΕΕΑ), στις οποίες για πρώτη φορά ψήφισαν οι γυναίκες, και μέτρησε πάνω από 1 εκατομμύριο ψήφους. Σύμφωνα με τη διακήρυξή της, στόχος της ήταν η απελευθέρωση της χώρας από τον ξένο κατακτητή και η ανασυγκρότησή της με βάση τα συμφέροντα του Λαού της. Η σχεδόν πλήρης και αποκλειστική κατεύθυνση της βρετανικής βοήθειας στις μη εαμικές οργανώσεις, όξυνε τα πάθη. Οι Βρετανοί είχαν σταματήσει να στηρίζουν οικονομικά το ΕΑΜ ύστερα από το Κίνημα του Ναυτικού στη Μέση Ανατολή. Αυτό ήταν που άλλαξε άρδην τη στάση τους απέναντί του.

[[Αρχείο:Dimitrios Psarros.jpg|thumb|upright|[[Δημήτριος Ψαρρός]], αρχηγός της [[Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση|ΕΚΚΑ]]]]
Η εκτέλεση από τον ΕΛΑΣ του [[Δημήτριος Ψαρρός|Δημήτριου Ψαρρού]] και η διάλυση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (του οποίου ο Ψαρρός ήταν επικεφαλής), τον Απρίλιο του 1944, μετά την άρνησή του (του Ψαρρού) να ενταχθεί στις δυνάμεις του, συγκλόνισε τον αστικό κόσμο της χώρας, καθορίζοντας ως ένα βαθμό τις μεταγενέστερες εξελίξεις. Το γεγονός αυτό αναφέρθηκε και στιγματίστηκε στο Συνέδριο του Λιβάνου, το οποίο πραγματοποιήθηκε, προς εύρεση συμβιβασμών, το Μάιο του 1944.

Ανεξάρτητα από τους ακριβείς λόγους, που οδήγησαν στην κλιμάκωση της εμφύλιας σύγκρουσης, είναι σαφές ότι η έκβασή της είχε ως αποτέλεσμα τη μονοπώληση της ένοπλης αντίστασης στην ύπαιθρο από τον ΕΛΑΣ, καθώς με εξαίρεση τον ΕΔΕΣ, την οργάνωση του Αντών Τσαούς και την ΕΟΚ, όλες οι άλλες οργανώσεις είτε διαλύθηκαν από τον ΕΛΑΣ, και τα μέλη τους εκτελέστηκαν (π.χ Ψαρρός, Βρεττάκος, Καραχάλιος), είτε εντάχθηκαν με τη βία στον ΕΛΑΣ, είτε διέφυγαν στην Αίγυπτο και κατατάχθηκαν στις εκεί ελληνικές μονάδες εναντίον των Γερμανών.<ref name="ReferenceA"/>

=== Το κίνημα στην Αίγυπτο και η κυβέρνηση εθνικής ενότητας ===
Στον στρατό, όπως και στο ναυτικό, της, εξόριστης στη Μέση Ανατολή, κυβέρνησης άρχισαν να λειτουργούν αντιφασιστικές ομάδες που χαρακτήριζαν ως φασίστες όσους αξιωματικούς και στρατιώτες είχαν μεταξικά φρονήματα. Στο εσωτερικό των Ενόπλων Δυνάμεων αναπτύχθηκε ένας σκληρός ανταγωνισμός για το ποιος θα ελέγξει το στράτευμα. Η πρώτη κρίση έκανε την εμφάνισή της, το Μάρτιο του 1943, με την άρνηση της δημοκρατικής ΑΣΟ (Αντιφασιστική Οργάνωση Στρατού) να συμφωνήσει στη μετάθεση ενός αξιωματικού. Μια σειρά από αιτήματά της έγιναν αποδεκτά. Το κίνημα του Μαρτίου έληξε με πλήρη νίκη της ΑΣΟ<ref>Σακελλαρόπουλος (2003), σελ. 174-5.</ref>. Όμως τον Ιούλιο, η ΑΣΟ θέτει νέα αιτήματα, που δημιουργούν εκρηκτική κατάσταση και επιβάλλουν δυναμικές λύσεις από την κυβέρνηση. Με τη συνδρομή των Βρετανών, που αντιδρούν με μερικές εκτελέσεις, παραδίδεται η διοίκηση σε δικούς τους (Βρετανούς) αξιωματικούς, ώστε να επανακτηθεί ο έλεγχος από την κυβέρνηση.<ref>Σακελλαρόπουλος (2003), σελ.175-6</ref>

Εννέα μήνες μετά, στις 31 Μαρτίου του 1944, η είδηση της συγκρότησης της [[Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης|Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης]] (ΠΕΕΑ) από το ΕΑΜ, αφύπνισε τους φιλοαριστερούς αξιωματικούς. Αυτοί επέδωσαν ένα υπόμνημα στην κυβέρνηση με αίτημα τη συμφωνία της τελευταίας με την πρόταση της ΠΕΕΑ για δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Πολύ γρήγορα, ένα νέο κίνημα ξέσπασε στο στράτευμα και έφερε νέες συγκρούσεις και διαιρέσεις<ref>Σακελλαρόπουλος (2003), σελ. 177.</ref>. Το κίνημα αυτό ανησύχησε το συμμαχικό στρατόπεδο, εν μέσω των πολεμικών εξελίξεων. Δηλώσεις αποδοκιμασίας έγιναν από τον Τσόρτσιλ, αλλά και από το Ρούζβελτ, που δήλωσε χαρακτηριστικά: «''Η Ελλάς εξήλθε του συμμαχικού στρατοπέδου.''».

Η ελληνική κυβέρνηση ανησύχησε για ενδεχόμενη εξασθένιση ισχύος της ελληνικής θέσης και για τυχόν εδαφικές απώλειες μετά τον πόλεμο (π.χ. [[Δωδεκάνησα]]). Έτσι αποφάσισε, και με συμμαχική παρότρυνση, την καταστολή του κινήματος (από το [[Σοφοκλής Βενιζέλος|Σοφοκλή Βενιζέλο]]). Οι Βρετανοί ανέλαβαν την κατάσταση και 8.000, από ένα σύνολο 18.500 ενόπλων, φυλακίστηκαν<ref>Κλόουζ (2003) σελ.182</ref>. Στο Ναυτικό, η καταστολή της στάσης έγινε, αποκλειστικά, από Έλληνες αξιωματικούς και ναύτες<ref>Βάλλας Κ., [http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/10/29102000.pdf «Στάσεις και κινήματα»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120906045955/http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/10/29102000.pdf |date=2012-09-06 }}, εφημ. ''Καθημερινή'', περιοδικό ''7 Ημέρες'', 28-29 Οκτωβρίου 2000, σελ. 24-25.</ref>.

Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ αποδέχθηκε αργότερα, στο [[Συνέδριο του Λιβάνου]], τον Μάιο του 1944, την ενοποίηση όλων των αντιστασιακών δυνάμεων, υπό την εξουσία της εξόριστης κυβέρνησης του [[Γεώργιος Παπανδρέου|Γεωργίου Παπανδρέου]]. Αυτό έγινε ως μέρος του «''Εθνικού Συμβολαίου''». Παράλληλα, καταδίκασε το Κίνημα του Ναυτικού. Αργότερα, με τη [[συμφωνία της Καζέρτας]], το ΕΑΜ ενέκρινε την υπαγωγή του ΕΛΑΣ υπό συμμαχική διοίκηση και το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ανέλαβε έξι υπουργεία στην κυβέρνηση (Εθνικής ενότητας<ref>Κλόουζ (2003), σελ. 181, 187.</ref> πια). Ως αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων, η ΠΕΕΑ αυτοδιαλύθηκε τον Οκτώβριο.

===Απελευθέρωση===
[[Αρχείο:The New Government of Greece Enters Athens, 18 October 1944 TR2504.jpg|thumb|Πλήθος Αθηναίων υποδέχεται την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση υπό τον Γεὠργιο Παπανδρέου, 18 Οκτωβρίου 1944.]]
Οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις άρχισαν να αποσύρονται σταδιακά, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, από το τέλος του καλοκαιριού του 1944, λόγω της τροπής που είχε πάρει ο πόλεμος στο Ρωσικό και το Γαλλικό μέτωπο. Σχετικά με την Αθήνα, γίνονταν επαφές μεταξύ Βρετανών και Γερμανών, ώστε να μην πέσουν τα όπλα των τελευταίων στον ΕΛΑΣ, αλλά και να μην κάνουν σαμποτάζ οι Γερμανοί εκεί, κατά την αποχώρησή τους<ref>{{Cite web |url=http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_1_10/10/2004_1283348 |title=Σαμπατάκης Θεόδωρος, "Oι διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς", εφημ. "Καθημερινή", 10 Oκτωβρίου 2004 |accessdate=2012-08-04 |archiveurl=https://archive.today/20120804032445/www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_1_10/10/2004_1283348 |archivedate=2012-08-04 |url-status=dead }}</ref>. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εισέρχονταν σε πολλές από τις πόλεις απ' όπου έφευγαν οι Γερμανοί. Στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ δεν προχώρησε σε λουτρό αίματος, κάτι που εύκολα θα μπορούσε να είχε κάνει, απλώς και μόνο με τα μέλη των βοηθητικών του οργανώσεων. Αντίθετα, μέλη του ΕΑΜ που διαδήλωναν, σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς αντιεαμικών οργανώσεων <ref>Χατζηβασιλείου Ευάνθης, ''ΠΕΑΝ (1941-1945). Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων'', Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 2004, σελ. 258-9.</ref>. Τα [[Τάγματα Ασφαλείας]] πολέμησαν μέχρις εσχάτων, κάτι που προέκυψε και από την πολιτική όξυνσης, την οποία άσκησαν οι Γερμανοί, για να διαφύγουν με ασφάλεια<ref>Καλογρηάς Βάιος, ''Το αντίπαλο δέος: Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944)'', University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2012, σελ. 367.</ref>. Γίνανε κάποιες μάχες, όπως η [[Μάχη του Μελιγαλά]], η οποία κατέληξε σε ήττα των, ταμπουρωμένων στην ομώνυμη κωμόπολη, ταγματασφαλιτών. Ακολούθησαν δίκες των επικεφαλείς τους στο Μελιγαλά και στην Καλαμάτα. Στην κεντρική πλατεία της τελευταίας εκτελέσθηκε, ο «Νομάρχης» Περωτής, αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας<ref>{{Cite web|url=https://drive.google.com/file/d/0B4dqYlrQi2zhOXMteExiU1cyVWs/view|title=Αυτόγραφο απομνημόνευμα Διονυσίου Πετράκου (1940-1950)|last=Μπέλσης|first=Κώστας|year=2016 |website=Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (ΚΕΝΙ)|publisher=Πάντειο Παν/μιο |accessdate=2019-09-25}}</ref>. Η φονικότερη όμως, εμφύλια σύγκρουση έγινε στο [[Μάχη του Κιλκίς (1944)|Κιλκίς]].

=== Τα Δεκεμβριανά του 1944 ===
{{κύριο|Δεκεμβριανά}}
Με την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων, τον Οκτώβριο του 1944, το ΕΑΜ βρέθηκε κυρίαρχο στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής χώρας, όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και πολιτικά, καθώς είχε αντικαταστήσει σχεδόν όλες τις δομές εξουσίας του κατοχικού κράτους με δικές του<ref>Για τις μορφές εξουσίας του ΕΑΜ, βλ. Λυμπεράτος Μιχάλης, «Η κοινωνική φυσιογνωμία του ΕΑΜ», στο ''ΕΑΜ: 70 Χρόνια από την ίδρυσή του'', εκδ. Ελευθεροτυπία, 2011, σελ. 109-149.</ref>. Γερμανικές δυνάμεις όμως, παρέμεναν στην Κρήτη, τα Δωδεκάνησα και σε διάφορα νησιά του Αιγαίου.

Το χρονικό διάστημα από την απελευθέρωση έως το Φεβρουάριο του 1945 έμεινε γνωστό, σε διάφορες περιοχές της επαρχίας, ως η περίοδος της «Εαμοκρατίας»<ref>Κολιόπουλος Ιωάννης, [http://www.imma.edu.gr/imma/history/15.html Η Μακεδονία σύνορο δύο κόσμων (1945-1949] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128080437/http://www.imma.edu.gr/imma/history/15.html |date=2012-01-28 }}) και Μαρατζίδης Νίκος, Το Κράτος του Γράμμου όψεις της κομμουνιστικής εξουσίας στην Ελλάδα, 1943-1949, στο Μιχαηλίδης Ιάκωβος Δ., Μουρέλος Ιωάννης (2007) σελ. 89. Επίσης Καλλιανιώτης Θανάσης [http://eaniotis.blogspot.com/2009_02_01_archive.html Αλήθεια και προπαγάνδα στον τύπο της Δυτικής Μακεδονίας: 1941-1944].</ref>.

[[Αρχείο:Paras from 5th (Scots) Parachute Battalion, 2nd Parachute Brigade, take cover on a street corner in Athens during operations against members of ELAS, 6 December 1944. NA20515.jpg|thumb|left|Βρετανοί στρατιώτες στα Δεκεμβριανά γεγονότα στην Αθήνα (6 Δεκεμβρίου 1944).]]
Σε τελεσίγραφο της κυβέρνησης Παπανδρέου δόθηκε προθεσμία ως τις 10 Δεκεμβρίου για τον αφοπλισμό όλων των ένοπλων δυνάμεων, πλην μικρών τμημάτων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, που θα χρησιμοποιούνταν, αν κρινόταν απαραίτητο, σε επιχειρήσεις σε Κρήτη και Δωδεκάνησα. Επίσης, εξαιρέθηκαν η [[Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία|Τρίτη Ορεινή Ταξιαρχία]] και ο [[Ιερός Λόχος Μέσης Ανατολής|Ιερός Λόχος]]. Διαμαρτυρόμενοι για την εξαίρεση αυτή, οι έξι υπουργοί του ΕΑΜ παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας, στις 2 Δεκεμβρίου. Την επομένη, το ΕΑΜ οργάνωσε συλλαλητήριο, το οποίο κηρύχθηκε παράνομο και πνίγηκε στο αίμα. Την ίδια μέρα, ξεκίνησαν συμπλοκές μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που βρίσκονταν στην Αθήνα, και των βρετανικών δυνάμεων, που ήταν υπό τις διαταγές του στρατηγού [[Ρόναλντ Σκόμπι|Σκόμπυ]]. Αυτός είχε εντολές από τον Τσώρτσιλ να δράσει σαν σε κατεχόμενη πόλη. Σε συνδρομή της κυβέρνησης, και εναντίον του ΕΛΑΣ στάλθηκαν βρετανικές ενισχύσεις<ref>[http://www.magikokouti.gr/texnes-mayer.htm Herman Frank Mayer, «Η Γενιά των πατέρων μας απέτυχε οικτρά»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141030125043/http://www.magikokouti.gr/texnes-mayer.htm |date=2014-10-30 }}.</ref>, που ανέβασαν το πλήθος των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα σε 80.000-90.000<ref>Σφήκας, Θανάσης, «[http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100005_03/04/2011_437773 Οι ελιγμοί των δύο διεκδικητών της εξουσίας] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120208223900/http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100005_03/04/2011_437773 |date=2012-02-08 }}» εφημ. ''Καθημερινή'', 3 Απριλίου 2011.</ref>. Από αυτούς, 15.000 στην Αθήνα, κατά τον Μ. Λυμπεράτο, τις πρώτες και μόνο μέρες των Δεκεμβριανών<ref>Λυμπεράτος Μιχάλης, «Οι μάχες στο Σωτηρία και στου Μακρυγιάννη στην Αθήνα των Δεκεμβριανών», στο ''Δεκέμβρης '44: Οι μάχες στις γειτονιές της Αθήνας'', εκδ. Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2010, σελ. 38.</ref>. Στο πλευρό των βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων στρατεύτηκαν η [[οργάνωση Χ]], πρώην μέλη των [[Τάγματα Ασφαλείας|ταγμάτων ασφαλείας]], τα οποία είχαν παραδοθεί στον ΕΛΑΣ, αλλά και οι λοιπές αντιστασιακές οργανώσεις ([[Ρ.Α.Ν]], [[Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων|ΠΕΑΝ]] κ.α.). Την ημέρα των Χριστουγέννων, ο Βρετανός πρωθυπουργός, [[Ουίνστον Τσόρτσιλ|Τσώρτσιλ]], επισκέφθηκε την Αθήνα για διαπραγματεύσεις. Αυτές απέτυχαν. Η επίθεση, που εξαπολύθηκε κατόπιν εναντίον του, από τον ΕΛΑΣ, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την Αθήνα και οι εχθροπραξίες τερματίστηκαν στις 11 Ιανουαρίου 1945.

=== Λευκή τρομοκρατία και αριστερή αυτοάμυνα ===
{{κύριο|Λευκή τρομοκρατία (Ελλάδα)}}
[[Αρχείο:Παραδοθείς οπλισμός του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.jpg|thumb|Παραδοθείς οπλισμός του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.]]
Στις 12 Φεβρουαρίου 1945, υπογράφηκε, μεταξύ της κυβέρνησης [[Νικόλαος Πλαστήρας|Πλαστήρα]] και του ΕΑΜ, η [[συνθήκη της Βάρκιζας]], που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, αποκατάσταση των πολιτικών ελευθεριών, αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων (αλλά όχι των ποινικών, κάτι που θα οδηγήσει σε σύγχυση στη συνέχεια), λύση του πολιτειακού με δημοψήφισμα και διενέργεια εκλογών. Η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς οι οπαδοί της αριστεράς δεν αφοπλίστηκαν ολοκληρωτικά και οι κυβερνήσεις δεν προχώρησαν σε γενική αμνηστία. Η δράση παρακρατικών οργανώσεων στην ύπαιθρο, όπου ακόμη ίσχυε ο στρατιωτικός νόμος, συνεχίστηκε εναντίον πρώην μελών του ΕΛΑΣ αρχικά, και αντιπάλων της μοναρχίας κατόπιν. Η δράση αυτή, που έγινε γνωστή ως [[Λευκή τρομοκρατία]], προκάλεσε τη δημιουργία ομάδων αυτοάμυνας, χωρίς την κάλυψη του ΚΚΕ αρχικά.<ref>{{cite book|last=Αλιβιζάτος|first=Νίκος|title=Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974: Όψεις της ελληνικής εμπειρίας|publisher=Θεμέλιο|year=1995|pages=451-457}}</ref>

Μετά τη [[συμφωνία της Βάρκιζας]] το ΚΚΕ βρέθηκε ενώπιον του διλήμματος να απαντήσει στη βία της «[[Λευκή τρομοκρατία (Ελλάδα)|λευκής τρομοκρατίας]]» ένοπλα ή ειρηνικά, αξιοποιώντας τη μαζική επιρροή του στο δημοκρατικό, συνδικαλιστικό και αγροτικό κίνημα.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=159}}</ref> Τον Ιούνιο του '45 η 12η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ προέκρινε τη μαζική αυτοάμυνα και προειδοποίησε ότι θα χρησιμοποιούνταν κάθε μέσο εναντίον ενός φασιστικού πραξικοπήματος.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=159-60, 162}}</ref> Η αυτοάμυνα συνίστατο στην κατ' άτομο απόκρουση των τρομοκρατικών επιθέσεων, τη μαζική δράση για την αποτροπή συλλήψεων και την ένοπλη αμυντική δράση καταδιωκόμενων πρώην ελασιτών στα βουνά.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=160, 162-3}}</ref> Στο σύστημα της αυτοάμυνας οργανώθηκαν όλα τα μέλη του ΚΚΕ, το ηθικό των οποίων αναπτερώθηκε μετά τις αποφάσεις της 12ης ολομέλειας.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=162}}</ref> Η εντεινόμενη αμυντική δράση συνοδεύτηκε από προειδοποιήσεις του ΚΚΕ, μεταξύ των οποίων μία συγκαλυμμένη απειλή του Ζαχαριάδη σε δημόσια ομιλία τον Αύγουστο για ένοπλη σύρραξη εάν συνεχιζόταν η τρομοκρατία.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=163-4}}</ref>

Στις συζητήσεις του 7ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, τον Οκτώβριο του 1945, επισημάνθηκε η ανάγκη προετοιμασίας για το ενδεχόμενο αδυναμίας μίας ειρηνικής δημοκρατικής εξέλιξης και η πολιτική απόφαση του συνεδρίου έκανε λόγο για τον εμφύλιο πόλεμο που επέβαλε η πλουτοκρατική ολιγαρχία και την ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της αυτοάμυνας, έδινε, ωστόσο, έμφαση στις ειρηνικές και νόμιμες μεθόδους δράσης.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=164, 163, 166}}</ref> Την επόμενη περίοδο, κομματικά όργανα έκαναν λόγο για την αυτοάμυνα ως δικαίωμα, ενώ ο κομματικός τύπος δημοσίευε με αυξανόμενη συχνότητα ειδήσεις για δράσεις αυτοάμυνας, αναφέροντας τη δράση ενόπλων ομάδων, αλλά δίνοντας έμφαση σε αυθόρμητες δράσεις με πρόχειρο οπλισμό.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=163, 165}}</ref>

Στις αρχές του 1946 έλαβαν χώρα τα γεγονότα στην Καλαμάτα από τη συμμορία του [[Βαγγέλης Μαγγανάς|Μαγγανά]], με δεκάδες νεκρούς αριστερούς.<ref>https://greekcivilwar.wordpress.com/2016/12/30/gcw-776/</ref>

== Εμφύλιος πόλεμος ==
=== Η διπλή στρατηγική ===
{{Δείτε|Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1946|Δημοψήφισμα του 1946}}

Επισκεπτόμενος τον Ιανουάριο του 1946 τη Μόσχα ο [[Μήτσος Παρτσαλίδης]], μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ζήτησε σύσταση των Σοβιετικών για τον προσανατολισμό προς την ένοπλη εξέγερση ή προς το συνδυασμό μαζικής κινητοποίησης και αυτοάμυνας και ο ΥπΕξ της ΕΣΣΔ [[Βιατσεσλάβ Μόλοτοφ]] συνέστησε την αποφυγή της ένοπλης δράσης που θα κατέληγε σε εμφύλια σύρραξη και θα διαιώνιζε τη βρετανική παρουσία στη χώρα.<ref>Σφήκας 2001, 65.</ref> Στις 5 Φεβρουαρίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ [[Νίκος Ζαχαριάδης]] ρώτησε τη Μόσχα αν θα πρέπει να πάρει μέρος στις επικείμενες εκλογές ή να ξεκινήσει έναν ένοπλο αγώνα και τρεις μέρες μετά έλαβε απάντηση υπέρ της συμμετοχής στις εκλογές. Όταν μια εβδομάδα αργότερα συγκλήθηκε η Δεύτερη Ολομέλεια,<ref>{{cite book|title=Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος: Μια αποτίμηση Πολιτικές, ιδεολογικές και ιστοριογραφικές προεκτάσεις|chapter=Σταθμοί στην εξέλιξη του Εμφυλίου Πολέμου|last=Κόντης|first=Βασίλειος|year=2007|publisher=Ελληνικά Γράμματα / Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου|location=Αθήνα|page=21|}}</ref> ήταν εμφανές ότι η πολιτική της αυτοάμυνας είχε αποτύχει να πιέσει την κυβέρνηση να αφοπλίσει την τρομοκρατία.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=160}}</ref> Ο Ζαχαριάδης, όπως δήλωσε στον πρέσβη της ΕΣΣΔ, επέλεξε έναν τρίτο δρόμο, αυτόν «του μποϊκοτάζ των εκλογών και της περαιτέρω διεξαγωγής του αγώνα με κάθε δυνατή μέθοδο, μη φθάνοντας ωστόσο στην ένοπλη εξέγερση».<ref>Σφήκας Θανάσης, ''Πόλεμος και Ειρήνη στη στρατηγική του ΚΚΕ 1945 1949'', εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα 2001, σελ. 67-8. Με έντονα γράμματα είναι η δήλωση του Ζαχαριάδη στον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα Ροντιόνοφ σε συνάντηση που είχαν στις 4 Μαΐου.</ref> Μετά από πρόταση του Ζαχαριάδη υιοθετήθηκε με τη μυστική απόφαση της Β΄ Ολομέλειας μία τακτική «διπλής στρατηγικής», που έδινε έμφαση στη μαζική πολιτική δράση,<ref>{{cite journal|first=Θανάσης|last=Σφήκας|title=Ο τελευταίος πειρασμός του ΚΚΕ|page=154|url=https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7883/0/CbeCitationPlugin|journal=Μνήμων|volume=14|year=1992}}</ref><ref>{{harvnb|Smith|1987|p=166}}</ref>  αλλά προέκρινε επίσης τη σταδιακή και κατά τόπους ανάπτυξη αντάρτικων ομάδων που θα αναλάμβαναν ενέργειες αποκλειστικά αμυντικού χαρακτήρα και θα αντιπαρατίθονταν στο «μονόπλευρο εμφύλιο» της Χωροφυλακής και των συμμοριών βασιλοφρόνων προκειμένου να ασκηθεί πίεση στην κυβέρνηση.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=160, 166, 168}}</ref> Εξαίρεση στον αμυντικό χαρακτήρα των σχεδίων της περιόδου αποτελούσε το σχέδιο ανταρσίας των πυρήνων πρώην αντιστασιακών που υπηρετούσαν σε μονάδες του στρατού σε περίπτωση μοναρχικού πραξικοπήματος, η εφαρμογή του οποίου ακυρώθηκε λίγες μέρες πριν τις εκλογές.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=167-8}}</ref> Η τακτική αυτή είχε ως  αποτέλεσμα την επιτάχυνση της πορείας προς τον ένοπλο εμφύλιο.{{πηγή}}

[[Αρχείο:Rizospastis-1946-03-29.png|right|thumb|Η εφημερίδα του ΚΚΕ, ''Ριζοσπάστης'', καλεί τον ελληνικό λαό να απέχει από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 (φύλλο 29ης Μαρτίου 1946).]]
Οι πρώτες μεταπολεμικές [[Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1946|βουλευτικές εκλογές]] διεξήχθησαν την 31η Μαρτίου μέσα σε κλίμα έντασης και διχόνοιας. Το ΚΚΕ είχε αποφασίσει να απέχει, γεγονός που βοήθησε στην εξασφάλιση ευρείας πλειοψηφίας το συνασπισμό των φιλοβασιλικών παρατάξεων (Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων), που συγκέντρωσε ποσοστό 55,12%. Το ποσοστό της αποχής υπολογίστηκε εκείνη την εποχή από την Αριστερά σε 50%, ενώ κατά τους διεθνείς παρατηρητές της «Συμμαχικής Αποστολής», το μέγεθος της «πολιτικής αποχής» έφτανε το 9.3%<ref>Ηλίας Νικολακόπουλος, «Μετά τα Δεκεμβριανά». Στον 8ο τόμο της ''Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού'', εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σελ. 214.</ref>. Δεδομένου ότι οι εκλογικοί κατάλογοι περιείχαν παρατυπίες, οι υπολογισμοί της αποχής, όπως και της «πολιτικής αποχής», είναι αδύνατο να ερευνηθούν με ακρίβεια, αλλά εκτιμάται ότι η «πολιτική αποχή» ήταν περίπου 25%, ποσοστό που αντιστοιχούσε σε 350-400.000 ψηφοφόρους, οι οποίοι ήταν συγκεντρωμένοι κυρίως σε περιοχές όπου δεν είχε εξαπλωθεί η «[[λευκή τρομοκρατία (Ελλάδα)|λευκή τρομοκρατία]]» (τα νησιά και τα μεσαίου και μεγάλου μεγέθους αστικά κέντρα). Το ΚΚΕ δεν αναγνώρισε το εκλογικό αποτέλεσμα και κατήγγειλε τις εκλογές ως νόθες και παράνομες<ref>Νικολάκόπουλος (2003), σελ. 214-5</ref><ref>{{Cite web |url=http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_18/09/2011_456509 |title=Αρχειοθετημένο αντίγραφο |accessdate=2012-03-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120201132657/http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_18/09/2011_456509 |archivedate=2012-02-01 |url-status=dead }}, εφημ. ''Καθημερινή'' 18 Σεπτεμβρίου 2011.</ref>.

Κατά διαταγή του Ζαχαριάδη<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=168}}</ref> το βράδυ της 30ής προς 31η Μαρτίου του 1946 έλαβε χώρα μία αιφνιδιαστική, αιματηρή επιδρομή {{πηγή|33}} κομμουνιστών ανταρτών, με αρχηγό τον [[Αλέξανδρος Ρόσιος|Αλέξανδρο Ρόσιο]] (Υψηλάντη), εναντίον του σταθμού [[Χωροφυλακή]]ς στο [[Λιτόχωρο]] Πιερίας.<ref>{{cite news|last=Οικονομίδης|first=Φοίβος|url=http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=32060|title=Υψηλάντης: Ετσι χτυπήσαμε στο Λιτόχωρο|newspaper=Ελευθεροτυπία|date=4-4-2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140923154340/https://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=32060|archivedate=2014-09-23|accessdate=10-11-2021|dead-url=live}}</ref> Κατάληξη της επιδρομής εκείνης ήταν 11 νεκροί (9 χωροφύλακες και 2 εθνοφύλακες).<ref>ΔΙΣ/ΓΕΣ, ''Το πρώτο έτος του Αντισυμμοριακού Αγώνος 1946'', έκδ. ΔΙΣ, Αθήναι 1971, σελ. 44.</ref> Την επομένη ο ''Ριζοσπάστης'' κατήγγειλε την επίθεση ως «προβοκάτσια» των κυβερνητικών,<ref>Εφημερίδα "Ριζοσπάστης", φύλλο της 1ης Απριλίου 1946, σελ.1.  Ρεπορτάζ με τίτλο ''«Οι Αρχές και οι συμμορίες σκηνοθετούν δήθεν επιθέσεις κομμουνιστών. Προσοχή στις άτιμες προκλήσεις»''</ref> αλλά λίγες μέρες αργότερα έγραψε ότι επρόκειτο για καταδιωκόμενους δημοκράτες.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=169}}</ref> Η επίθεση αυτή, δεν ήταν αυθόρμητη πράξη εκδίκησης ούτε επιθετική επιχείρηση, αλλά αποτελούσε προειδοποίηση του Ζαχαριάδη προς την κυβέρνηση και δε μετέβαλε την αμυντική λογική του ΚΚΕ.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=168-9, 170}}</ref> Κατηγορούμενος αργότερα από τους εσωκομματικούς του αντιπάλους για την προσκόλληση στη νομιμότητα και τη «διπλή στρατηγική» του 1946-1947 ως κωλυσιεργός ή και προβοκάτορας και προδότης, ο Ζαχαριάδης παρουσίασε από το 1948 και εξής τον εμφύλιο πόλεμο ως μία προσχεδιασμένη επανάσταση με σαφή σοσιαλιστική στόχευση που είχε ξεκινήσει το Μάρτιο του 1946 και τη δράση του ΚΚΕ την περίοδο αυτή ως μόνο «φαινομενικά» αμυντική. Η εικόνα αυτή χρησιμοποιήθηκε εν συνεχεία από άλλους αντιπάλους του Ζαχαριάδη για να τον καταστήσουν υπεύθυνο για το σύρσιμο του ΚΚΕ σε εμφύλια σύγκρουση.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=176-7, 169-70}}.</ref>

[[File:Mirka Ginova.jpg|thumb|H [[Μίρκα Γκίνοβα]]/[[Ειρήνη Γκίνη]], εκτελεσμένη με το Γ΄ ψήφισμα (Ιούλιος '46).]]
Το καλοκαίρι του '46, οι ένοπλες επιθέσεις των ανταρτών εναντίον σταθμών Χωροφυλακής άρχισαν να πληθαίνουν και οι συγκρούσεις στην ύπαιθρο, μεταξύ ανταρτών και παρακρατικών συμμοριών, έγιναν συχνότερες. Σημαντικότερη υπήρξε η επίθεση ανταρτών εναντίον λόχου του στρατού στην [[Ποντοκερασιά Κιλκίς|Ποντοκερασιά]] του Κιλκίς. Ο λόχος εξοντώθηκε και 40 στρατιώτες του προσχώρησαν στις ομάδες των ανταρτών.<ref>''[http://www2.rizospastis.gr/storyPlain.do?id=3645818&action=print Ριζοσπάστης]'' Οι ένοπλες συγκρούσεις μετά το Λιτόχωρο</ref>

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση ενέκρινε, στις 18 Ιουνίου, το Γ΄ Ψήφισμα («''περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα της χώρας''»). Με το ψήφισμα αυτό, ξεκίνησαν μαζικές διώξεις εναντίον αριστερών ή ύποπτων για αριστερά φρονήματα. Επίσης, υπήρξαν αποφάσεις για θανατικές ποινές. Οι πρώτες εκτελέσεις θανατοποινιτών έγιναν στα τέλη του επόμενου μήνα (Ιούλιος 1946).<ref>''[http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=1360158&publDate=28/7/2002 Ριζοσπάστης]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'' Οι πρώτες εκτελέσεις με το Γ΄ Ψήφισμα</ref> Τον Αύγουστο του 1946 δολοφονήθηκε στη Θεσσαλία, από τους παρακρατικούς του Σούρλα, ο δημοσιογράφος του ''Ριζοσπάστη,'' [[Κώστας Βιδάλης]].{{πηγή}} Αντιδρώντας στην κυβερνητική πολιτική, το ΠΓ του ΚΚΕ αποφάσισε να ενταθεί η δράση των ανταρτών, που αριθμούσαν το καλοκαίρι του 46 περίπου 4.000, προσέχοντας να μη δώσει αφορμή στην κυβέρνηση να θέσει εκτός νόμου του ΚΚΕ ώστε να μην αποκλειστεί η προοπτική δημοκρατικής επίλυσης της κρίσης.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=171}}</ref>

===Κρατικές διώξεις και αντάρτικη κινητοποίηση===
{{διπλή εικόνα|right|Rizospastis-1946-09-01.png|100|1946-Greece-pro-royal-poster.jpg|100|Πρωτοσέλιδο του [[Ριζοσπάστης|Ριζοσπάστη]], εφημερίδας του ΚΚΕ, υπέρ του λευκού (αριστερά) και φιλομοναρχική αφίσα (δεξιά) για το [[Ελληνικό δημοψήφισμα του 1946|δημοψήφισμα]] για την επιστροφή του [[Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας|Γεωργίου Β΄]].}}
Την 1η Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε το [[Δημοψήφισμα του 1946|δημοψήφισμα]] για την επάνοδο του Βασιλιά [[Γεώργιος Β΄ της Ελλάδας|Γεωργίου Β΄]]. Υπέρ της παλινόρθωσης της μοναρχίας ψήφισε το 68,4% και εναντίον το 31,6%.<ref>[http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_24/10/2011_411638 Καθημερινή] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131121649/http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_24/10/2011_411638 |date=2012-01-31 }}</ref> Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θεωρείται διαβλητό{{sfn|Νικολακόπουλος|2010|p=49}}.

Η επιστροφή του βασιλιά οδήγησε σε κλιμάκωση του εμφυλίου. Στις 21 Σεπτεμβρίου, οι αντάρτες κατέλαβαν, προσωρινά, τη [[Δεσκάτη]] και στις 2 Οκτωβρίου, τη [[Νάουσα Ημαθίας|Νάουσα]]. Στις 27 Οκτωβρίου, σχηματίστηκε ο [[Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας]] και εγκατέστησε το γενικό του αρχηγείο στην [[Τσούκα Γρεβενών|Τσούκα Χασίων]],<ref>''[http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=1488158&publDate=27/10/2002 Ριζοσπάστης]'' Η ίδρυση του ΔΣΕ</ref> ενώ ως επικεφαλής του είχε επιλεγεί προσωπικά από το Ζαχαριάδη ο [[Μάρκος Βαφειάδης]], που είχε αποσταλεί από τον Ιούλιο στο βουνό με την υπόσχεση να διαθέτει 20.000 άνδρες μέχρι το τέλος του έτους.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=171}}.</ref>

Παράλληλα, η κυβέρνηση είχε ξεκινήσει την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, με σκοπό τη δημιουργία ισχυρού εθνικού στρατού. Μετά την εφαρμογή του Γ΄ Ψηφίσματος, υπήρξαν μαζικές εκκαθαρίσεις στις ένοπλες δυνάμεις, από όσους ήταν ύποπτοι για αριστερά φρονήματα. Από το Φεβρουάριο του 1947, οι αριστεροί στρατεύσιμοι εκτοπίζονταν στο [[στρατόπεδο Μακρονήσου|στρατόπεδο της Μακρονήσου]], που δημιουργήθηκε γι' αυτό το σκοπό. Για την ανάληψη τοπικών αποστολών συγκροτήθηκαν οι [[Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου]] (ΜΑΥ) και οι [[Μονάδες Αποσπασμάτων Διώξεως]] (ΜΑΔ), οι οποίες υπήρξαν εξέλιξη παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρούσαν ήδη στην ύπαιθρο.

Προς το τέλος του χρόνου, σημειώθηκαν σφοδρότερες ένοπλες συγκρούσεις. Στις 13 Νοεμβρίου, μεγάλη δύναμη ανταρτών, που ξεπερνούσε τους 300 άντρες, επιτέθηκε εναντίον λόχου του ΕΣ στο Σκρα. Οι αντάρτες, αφού κατέλαβαν το χωριό, αποχώρησαν την επόμενη μέρα. Σύμφωνα με δήλωση του υπουργού των Στρατιωτικών, βρέθηκαν νεκροί 17 άντρες του ΕΣ και 50 κάτοικοι, εκ των οποίων ένα βρέφος δύο ετών<ref>Εφημ. ''[http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=64&pageid=-1&id=83761&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=&CropPDF=0 Ελευθερία]'', 16 Νοεμβρίου 1946, σελ. 4, και ΔΙΣ/ΓΕΣ (1971) σελ. 146-148.</ref>.  Στις 31 Δεκεμβρίου, ο Δημοκρατικός Στρατός κατέλαβε προσωρινά την [[Υπάτη]].<ref name=kathimeriniprotifasi>[http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_21/11/2011_415752 Καθημερινή] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120130212411/http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_21/11/2011_415752 |date=2012-01-30 }} Η πρώτη φάση του Εμφυλίου</ref>

Παρόλη την αυξανόμενη κινητοποίησή του, το ΚΚΕ επιδίωκε την αποτροπή πλήρους ρήξης και τη συνέχιση της νόμιμης δράσης του, απαραίτητης προϋπόθεσης για την ειρηνική εξέλιξη των πραγμάτων.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=173}}</ref> Το ΚΚΕ υιοθέτησε, χωρίς μεγάλη πειστικότητα, μία στάση τήρησης αποστάσεων από το ΔΣΕ, αρνούμενο επισήμως την ευθύνη για τη δράση του, ενώ ο τύπος του ΚΚΕ μετέφερε μόνο μέσα από τα ανακοινωθέντα των κυβερνητικών αρχών τις ειδήσεις για τους αντάρτες, οι επικεφαλής των οποίων ωστόσο ήταν γνωστοί πρώην ελασίτες.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=173-5}}</ref>

Το 1947 σημαδεύτηκε από το θάνατο ηγετικών στελεχών της αριστεράς. Στις 20 Μαρτίου 1947, δολοφονήθηκε ο [[Γιάννης Ζέβγος]], μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, και ένα από τα στελέχη του ΕΑΜ που υπουργοποιήθηκαν στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας, του Γεωργίου Παπανδρέου, το 1944. Η δολοφονία του Ζεύγου αποδόθηκε, από το φιλοκυβερνητικό τύπο, σε «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» στους κόλπους της Αριστεράς, ενώ, για το ''Ριζοσπάστη,'' ήταν έγκλημα των «μοναρχοφασιστών».<ref>[http://www.sansimera.gr/articles/231 Αφιερώματα - Η δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου]</ref> Μετά από χρόνια, ο δράστης ομολόγησε ότι ήταν όργανο της κυβέρνησης {{πηγή}}. Στις 9 Μαΐου 1947, πέθανε στην [[Ικαρία]], όπου βρισκόταν εξόριστος, ο [[Ευριπίδης Μπακιρτζής]], πρώην ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ. Ο θάνατός του χαρακτηρίστηκε ύποπτος, από την αριστερά, καθώς παρουσιάστηκε ως αυτοκτονία. Το Μάιο του 1947, πέθανε από καρδιακή προσβολή ο [[Γιώργης Σιάντος]], ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, κατά τη διάρκεια της εθνικής αντίστασης.

Από τις αρχές του χρόνου, οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντίπαλες πλευρές βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη.{{πηγή}} Στα μέσα Φεβρουαρίου το ΠΓ του ΚΚΕ αποφάσισε για πρώτη φορά να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στον ένοπλο αγώνα παρά την έννομη δράση.<ref>{{harvnb|Smith|1987|p=175}}.</ref> Στις 13 Φεβρουαρίου του 1947, ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου κατέλαβε αιφνιδιαστικά τη [[Σπάρτη]] και απελευθέρωσε, από τις φυλακές της πόλης, 176 κρατούμενους. Τον Απρίλιο, τέθηκε σε εφαρμογή από την κυβέρνηση το σχέδιο «Τέρμινους», με σκοπό την εκμηδένιση των αντάρτικων ομάδων, που δρούσαν στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Η επιχείρηση ξεκίνησε από τα νότια [[Άγραφα]], όπου δρούσαν ισχυρές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού. Ένα τάγμα του Δημοκρατικού Στρατού της περιοχής βρέθηκε εγκλωβισμένο από τις δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού στα [[Βραγγιανά Ευρυτανίας|Μεγάλα Βραγγιανά]]. Οι ομάδες των ανταρτών, έχοντας ως μόνη διέξοδο το πέρασμα από τον ορεινό αυχένα της Νιάλας, αποφάσισαν να το διασχίσουν. Στην πορεία τους, οι καιρικές συνθήκες επιδεινώθηκαν και η σφοδρή χιονοθύελλα που ξέσπασε προκάλεσε τον θάνατο πολλών στρατιωτών και αμάχων, που τους συνόδευαν. Στην ίδια επιχείρηση, καταγράφηκε και το μοναδικό περιστατικό, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, όπου στρατιώτες των αντίπαλων πλευρών βρέθηκαν συμφιλιωμένοι, για ένα βράδυ, να μοιράζονται τις ίδιες σκηνές, για να προστατευτούν από τη μανία της φύσης.<ref>''[http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=3638716 Ριζοσπάστης]'' Το χρονικό της Νιάλας</ref><ref>''[http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22733&subid=2&pubid=528421 Το Έθνος] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150426040602/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22733&subid=2&pubid=528421 |date=2015-04-26 }}'' Συμφιλίωση μέσα στη χιονοθύελλα</ref> Οι επιχειρήσεις μεταφέρθηκαν, στη συνέχεια, βορειότερα, στον [[Κόζιακας|Κόζιακα]] και στα [[Τζουμέρκα]]. Το Μάιο, μεταφέρθηκαν στα [[Χάσια]], τα [[Αντιχάσια]] και τη βόρεια [[Πίνδος|Πίνδο]] και τον επόμενο μήνα, επεκτάθηκαν προς τον [[Όλυμπος|Όλυμπο]] και τα [[Πιέρια]]. Παρά τη μεγάλη τους έκταση, οι επιχειρήσεις του Ελληνικού στρατού δε στέφτηκαν από επιτυχία καθώς, οι αντάρτες του [[ΔΣΕ]] κατάφερναν να ανακαταλαμβάνουν περιοχές ή να διεισδύουν σε νέες. Από τα μέσα του καλοκαιριού, ο ΔΣΕ ανέλαβε μεγάλης έκτασης επιθετικές επιχειρήσεις, με την απόπειρα κατάληψης της πόλης των [[Γρεβενά|Γρεβενών]], στις 25 Ιουλίου 1947, και του [[Μέτσοβο|Μετσόβου]], δύο μήνες αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου. Και οι δύο απόπειρες απέτυχαν.<ref name=kathimeriniprotifasi/>
Η αποτυχία των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων προκάλεσε κυβερνητική κρίση, που οδήγησε σε πτώση της κυβέρνησης Μάξιμου, στις 23 Αυγούστου. Μετά από μία βραχύβια κυβέρνηση, του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, σχηματίστηκε, στις 7 Σεπτεμβρίου 1947, κυβέρνηση συνεργασίας Λαϊκού Κόμματος - Φιλελευθέρων, πρωθυπουργός της οποίας ανέλαβε ο [[Θεμιστοκλής Σοφούλης]]. Η [[Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη 1947|κυβέρνηση Σοφούλη]] ψήφισε, στις 11 Σεπτεμβρίου, τη χορήγηση αμνηστίας σε όσους αντάρτες παρέδιδαν τα όπλα τους, σε διάστημα ενός μήνα. Η προσπάθεια αυτή δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, λόγω της έντονης δυσπιστίας προς την κυβέρνηση. Το σχέδιο κατευνασμού εγκαταλείφθηκε τελικά, στα μέσα Οκτωβρίου, με νέες διώξεις να ακολουθούν και με την απαγόρευση κυκλοφορίας του ''[[Ριζοσπάστης|Ριζοσπάστη]]'' (18 Οκτωβρίου 1947)<ref>''[http://www.rizospastis.gr/story.do?id=3069887&publDate=23/10/2005 Ριζοσπάστης]'' Ο «Ριζοσπάστης» εκτός νόμου</ref>.

=== Αμερικανική εμπλοκή ===

Από τα τέλη του προηγούμενου χρόνου, οι Άγγλοι είχαν εκφράσει την πρόθεσή τους να αποχωρήσουν από την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση στράφηκε τότε, προς τις [[ΗΠΑ]]. Μετέβη στη Βόρεια Αμερική, τον Δεκέμβρη του 1946, ο πρωθυπουργός [[Κωνσταντίνος Τσαλδάρης]]. Οι ΗΠΑ έστειλαν στην Ελλάδα, στις αρχές Ιανουαρίου, επιτροπή εμπειρογνωμόνων, επικεφαλής της οποίας ήταν ο [[Πωλ Α. Πόρτερ]]. Ένα από τα αιτήματα της αμερικανικής πλευράς ήταν η δημιουργία κυβέρνησης ευρύτερης συνεργασίας, με τη συμμετοχή των κεντρώων παρατάξεων. Κατόπιν της αμερικανικής πίεσης, η δεξιά κυβέρνηση Τσαλδάρη παραιτήθηκε, και στις 24 Ιανουαρίου 1947 σχηματίστηκε κυβέρνηση ευρύτερης συνεργασίας, με νέο Πρωθυπουργό το [[Δημήτριος Μάξιμος|Δημήτριο Μάξιμο]]. Οι ΗΠΑ εξέφρασαν επίσημα τη στήριξή τους στην Ελλάδα με το [[δόγμα Τρούμαν]], που ανακοινώθηκε από τον Αμερικανό πρόεδρο, στις 12 Μαρτίου. Με βάση το δόγμα Τρούμαν, οι ΗΠΑ θα εξασφάλιζαν στην Ελλάδα οικονομική, τεχνική και στρατιωτική υποστήριξη. Το σχέδιο για βοήθεια στην Ελλάδα εγκρίθηκε από το Κογκρέσο, στις 10 Μαΐου, και στις 22 Μαΐου, έγινε νόμος του Αμερικανικού κράτους.<ref>[http://www.sansimera.gr/articles/88 Αφιερώματα - Το Δόγμα Τρούμαν]</ref> Το δόγμα Τρούμαν συνιστά την πρώτη επέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά θέματα μίας άλλης χώρας, μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ενώ για την Ελλάδα σηματοδοτεί την αφετηρία της δεύτερης φάσης του εμφυλίου. Οι όροι της αμερικανικής βοήθειας καθορίστηκαν με την υπογραφή της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας, στις 20 Ιουνίου 1947.<ref>''[http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=2219191&publDate= Ριζοσπάστης]'' Το Δόγμα Τρούμαν και η πολιτική της υποτέλειας</ref> Αρχηγός της αμερικανικής αποστολής βοήθειας ανέλαβε ο [[Ντουάιτ Γκρίνσγουολντ]], πρώην Κυβερνήτης της Νεμπράσκα, ο οποίος έφτασε στην Ελλάδα στις 14 Ιουλίου 1947. Σημαντική πολιτική εξέλιξη, στο διάστημα αυτό, υπήρξε ο αιφνίδιος θάνατος του Βασιλιά Γεωργίου Β', την 1η Απριλίου 1947. Το Γεώργιο διαδέχτηκε ο μικρότερος αδελφός του, [[Παύλος Α΄ της Ελλάδας|Παύλος]].

===Ολομέτωπη σύγκρουση===
[[Αρχείο:Marcos Vafiadis 1931.png|thumb|[[Μάρκος Βαφειάδης]]]]

Το Σεπτέμβριο του 1947 το ΚΚΕ άλλαξε αποφασιστικά τη στάση του. Μετά από δεκαεπτά μήνες προσπάθειας επίδειξης μεγαλύτερης υπευθυνότητας από τους αντιπάλους του και αποφυγής του εμφυλίου, κάθε ελπίδα ειρηνικής και ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης είχε εκλείψει. Οι αμυντικού χαρακτήρα δράσεις είχαν αποδειχθεί αναποτελεσματικές ενώπιον της αδιαλλαξίας της κυβέρνησης, που απολάμβανε τη βρετανική και την αμερικανική στήριξη.<ref name="Smith 1987 160, 176">{{harvnb|Smith|1987|p=160, 176}}.</ref> Ενώπιον του κινδύνου φυσικής εξόντωσης της αριστεράς, η 3η Ολομέλεια {{πηγή|που συνήλθε στις 12 με 15}} Σεπτεμβρίου, αποφάσισε τη διεξαγωγή ολομέτωπου πολέμου.<ref name="Smith 1987 160, 176"/> Καθορίστηκε επίσης, το σχέδιο «Λίμνες», το οποίο στόχευε στη δημιουργία ξεχωριστού κράτους στη βόρεια Ελλάδα, με κομμουνιστική κυβέρνηση. Για την επίτευξη του στόχου, προέβλεπε δημιουργία τακτικού στρατού, με δύναμη τουλάχιστον 60.000 στρατιωτών. Στις 24 Δεκεμβρίου, ανακοινώθηκε η ίδρυση κυβέρνησης στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές, που ονομάστηκε [[Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση]]. Πρόεδρός της ανέλαβε ο [[Μάρκος Βαφειάδης]], που επωμίστηκε και τα καθήκοντα του υπουργού στρατιωτικών. Την επόμενη μέρα, ο ΔΣΕ εξαπέλυσε επίθεση για την κατάληψη της [[Κόνιτσα]]ς. Ένας από τους σκοπούς της επιχείρησης ήταν να καταστεί η πόλη, έδρα της νέας κυβέρνησης.{{πηγή}} Η κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, και, στις 27 Δεκεμβρίου, εξέδωσε τον [[s:Νόμος 509/1947|Αναγκαστικό Νόμο 509]], «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», που έθεσε εκτός νόμου το [[ΚΚΕ]], το [[ΕΑΜ]] και την [[Εθνική Αλληλεγγύη]].<ref>''[https://www.rizospastis.gr/storyPlain.do?id=590635  Ριζοσπάστης]'' Η Ελλάδα σιδηροδέσμια και το ΚΚΕ εκτός νόμου</ref>

Ο ΟΗΕ, την 21η Οκτωβρίου 1947, ενέκρινε ψήφισμα, στο οποίο αναφέρεται ότι οι Αλβανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία υποστηρίζουν τους αντάρτες που μάχονται κατά της Ελληνικής Κυβέρνησης και καλεί τις χώρες αυτές να σταματήσουν τη βοήθεια αυτή. Το ψήφισμα προέκυψε από αίτημα της Ελληνικής Κυβέρνησης, της 3ης Δεκεμβρίου 1946, και βασίστηκε σε πόρισμα επιτροπής του ΟΗΕ, που εξέτασε το θέμα.<ref>[http://www.worldlii.org/int/other/UNGARsn/1947/10.pdf ΟΗΕ, ψήφισμα 109(ΙΙ) Threats to the political independence and territorial integrity of Greece.]</ref><ref>{{Cite book|title = Εμφύλιος πόλεμος: 1946-1949. Έργον της Σοβιετικής Ρωσίας δι'ελληνικών χειρών|last = Ζολώτα|first = Αναστασίου Π.|publisher = |year = Δεκέμβριος 1999|isbn = |location = Αθήναι|pages = }}</ref>

=== Τα γεγονότα του 1948 ===
Στις αρχές του 1948, βρισκόταν σε εξέλιξη η [[μάχη της Κόνιτσας]], η οποία τερματίστηκε, στις 6 Ιανουαρίου 1948, με την αποτυχία του ΔΣΕ να καταλάβει την πόλη.<ref name=kathimeriniprotifasi/>
Στις αρχές Φεβρουαρίου, ομάδα ανταρτών προχώρησε σε μία παράτολμη επιχείρηση, που προκάλεσε έντονη ανησυχία στις κυβερνητικές αρχές. Τη νύχτα της 9ης προς 10η Φεβρουαρίου του 1948, δύναμη Ανταρτών, που προερχόταν από τα [[Κρούσσια Όρη]], έφτασε σε απόσταση 8 χλμ. από τη [[Θεσσαλονίκη]]. Στην τοποθεσία Δερβένι – Λεμπέτ οι αντάρτες τοποθέτησαν ένα πυροβόλο και πραγματοποίησαν ρίψεις οβίδων προς τη Θεσσαλονίκη. Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, ο στρατός και η χωροφυλακή εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό, συλλαμβάνοντας μεγάλο αριθμό ανταρτών που συμμετείχαν στην επιχείρηση.<ref>[http://www.sansimera.gr/articles/404 Αφιερώματα - Ο κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης]</ref> Την ίδια περίοδο, ο κυβερνητικός στρατός πραγματοποιούσε επιχειρήσεις για την κατάληψη του όρους [[Μουργκάνα]], που κατέληξαν σε αποτυχία.
<ref name="kathimerinicivil1948">[http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_28/02/2012_430190 Καθημερινή]{{dead link|date=June 2015}} Το αιματοβαμμένο 1948 του Εμφυλίου</ref>

Την άνοιξη του 1948, τέθηκε σε εφαρμογή, από τον κυβερνητικό στρατό, το σχέδιο «Χαραυγή», που στόχευε στην εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας από τις δυνάμεις του ΔΣΕ που δρούσαν εκεί. Οι επιχειρήσεις πέτυχαν προσωρινή εκκαθάριση των [[Βαρδούσια|Βαρδουσίων]] και της [[Γκιώνα]]ς, όμως, οι μονάδες του ΔΣΕ ανασυντάχθηκαν στα νότια [[Άγραφα]].

Το τελείωμα της άνοιξης του 1948, σημαδεύτηκε από δύο απ’ τις σημαντικότερες πολιτικές δολοφονίες, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Την 1η Μαΐου 1948, δολοφονήθηκε, στο κέντρο της Αθήνας, ο υπουργός Δικαιοσύνης [[Χρήστος Λαδάς]], από μέλος της [[Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών|ΟΠΛΑ]] (της πολιτοφυλακής του ΔΣΕ). Η δολοφονία του Χρήστου Λαδά είχε ως συνέπεια τη λήψη έκτακτων στρατιωτικών μέτρων, που περιελάμβαναν απαγόρευση της κυκλοφορίας τις νυχτερινές ώρες.

Στις 16 Μαΐου, βρέθηκε δολοφονημένος, στη Θεσσαλονίκη, ο Αμερικανός δημοσιογράφος, [[Τζορτζ Πολκ]]. Ο Πολκ είχε φτάσει στη Θεσσαλονίκη στις 7 Μαΐου, με σκοπό να προωθηθεί στη Δυτική Μακεδονία, για να συναντήσει και να πάρει συνέντευξη από τον ηγέτη του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη. Τα ίχνη του χάθηκαν την επόμενη μέρα και, μια βδομάδα αργότερα, βρέθηκε το πτώμα του να επιπλέει στον Θερμαϊκό. Η χωροφυλακή επέρριψε ευθύνες στο ΚΚΕ και κατηγόρησε για τη δολοφονία δύο στελέχη του κόμματος, τον Αδάμ Μουζενίδη και τον Ευάγγελο Βασβανά. Αργότερα, αποκαλύφθηκε πως οι δύο βασικοί κατηγορούμενοι δεν είχαν σχέση με τη δολοφονία, αφού ο πρώτος ήταν ήδη νεκρός, εκείνη την περίοδο, και ο δεύτερος βρισκόταν στον Γράμμο. Αν και οι ελληνικές αρχές έκλεισαν την υπόθεση, χωρίς να αποκαλυφθούν οι πραγματικοί δράστες, νεότερα στοιχεία και δημοσιογραφικές έρευνες έδειξαν πως πίσω από τη δολοφονία βρίσκονταν μυστικές υπηρεσίες, με ανάμειξη Αμερικανών ή Άγγλων πρακτόρων.<ref>[http://www.sansimera.gr/articles/264 Αφιερώματα - Η δολοφονία του Τζορτζ Πολκ]</ref><ref>[http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_17/12/2006_209092 Καθημερινή]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }} Η Θεσσαλονίκη των πολιτικών δολοφονιών</ref>

[[File:Grupa_borci_na_DA_na_Grcija.jpg|thumb|Στρατιώτες του ΔΣΕ]]
Το καλοκαίρι του 1948, τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο «Κορωνίς», με στόχο τη διάλυση του κύριου σώματος του Δημοκρατικού Στρατού, που βρισκόταν στην περιοχή του [[Γράμμος|Γράμμου]]. Στις αρχές Αυγούστου, ο κυβερνητικός στρατός κατέλαβε το, στρατηγικής σημασίας, ύψωμα του [[Κλέφτης (όρος)|Κλέφτη]], στα βόρεια της Κόνιτσας, ανοίγοντας το δρόμο για το Γράμμο. Μετά την πτώση και του [[Κάμενικ]], στα βορειοδυτικά της Κόνιτσας, ο ΔΣΕ εγκατέλειψε τις θέσεις του στον Γράμμο και, με έναν ελιγμό, που επιχείρησε τη νύχτα της 20ης προς 21η Αυγούστου 1948, διέφυγε και ανασυντάχτηκε στο [[Βίτσι]]. Με βάση τα νέα δεδομένα, ο κυβερνητικός στρατός κατάρτισε σχέδιο για τη συντριβή των ανταρτών, που είχαν διαφύγει στο Βίτσι. Η νέα σχεδίαση απαιτούσε εξόντωση των δυνάμεων του δημοκρατικού στρατού, στον χώρο των βουνών [[Μάλι Μάδι]] και [[Μπούτσι]], οι οποίες έλεγχαν τα περάσματα από το Βίτσι προς την Αλβανία. Η επίθεση στις θέσεις των ανταρτών ξεκίνησε στις 30 Αυγούστου.Μέχρι τις 7 Σεπτεμβρίου, ο κυβερνητικός στρατός είχε καταλάβει τα υψώματα Βούτσι, Ραμπατίνα και Μεσκίνα, άλλα δεν κατάφερε να πετύχει τη συνολική κατάληψη του βουνού Μάλι Μάδι, λόγω της ισχυρής αντίστασης που συνάντησε στην κορυφή του και στο ύψωμα Μπούτσι, στη βορειοανατολική πλευρά του. Στις 9 Σεπτεμβρίου όμως, ο Δημοκρατικός Στρατός ξεκίνησε αντεπίθεση, ανακαταλαμβάνοντας τις κορυφές Μεσκίνα και Ραμπατίνα. Στις 12 Σεπτεμβρίου, κατέλαβε την κορυφή Βούτσι, στην νοτιοανατολική πλευρά του Μάλι Μάδι, ολοκληρώνοντας την ανακατάληψη του βουνού. Ο κυβερνητικός στρατός, που υπέστη ανέλπιστη ήττα, υποχώρησε και κατέφυγε στην [[Καστοριά]]. Με την ήττα του κυβερνητικού στρατού στο Μάλι Μάδι τερματίστηκε η επιχείρηση Κορωνίς, έχοντας αποτύχει.<ref>''[http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=5840996&publDate=19/9/2010 Ριζοσπάστης]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'' Η μεγάλη νίκη του ΔΣΕ στο Μάλι – Μάδι</ref>

Στο επόμενο διάστημα, ο ΔΣΕ πραγματοποίησε επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στις 12 Δεκεμβρίου 1948, κατέλαβε προσωρινά την πόλη της [[Καρδίτσα]]ς και προχώρησε σε στρατολόγηση 1000 κατοίκων.<ref>''[http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=1544369&publDate=8/12/2002 Ριζοσπάστης]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'' Η επιχείρηση του ΔΣΕ στην Καρδίτσα</ref>

Το 1948, εγκαινιάστηκε το [[σχέδιο Μάρσαλ]], που προσέφερε μεγάλη οικονομική ενίσχυση στην Ελλάδα. Η συμφωνία για την ένταξη της Ελλάδας στο σχέδιο Μάρσαλ υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1948. Ήδη, η Ελλάδα είχε λάβει σημαντικές ενισχύσεις, από τον Αύγουστο του 1947, στο πλαίσιο του δόγματος Τρούμαν.<ref>[http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4644572 Τα Νέα] Όταν η Ελλάδα πλημμύρισε δολάρια</ref><ref>[http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=118249 Το Έθνος] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150425214453/http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=118249 |date=2015-04-25 }} Η «έκθεση Πόρτερ»... πυξίδα για τη βοήθεια</ref>

Στις κοινωνικές εξελίξεις του έτους, συγκλονιστικότερη εξέλιξη υπήρξε η αναγκαστική απομάκρυνση παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές. Οι μετακινήσεις αυτές έγιναν και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, με την κάθε μια να προτάσσει ανθρωπιστικούς λόγους. Το Μάρτιο του 1948, υπήρξε απόφαση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης για την [[Αποστολή παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες από τον ΔΣΕ|αποστολή παιδιών]], από τις εμπόλεμες περιοχές, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Τα παιδιά, ηλικίας 3 έως 14 ετών, που μεταφέρθηκαν εκτός Ελλάδας, υπολογίζονται σε περισσότερα από 20.000. Το γεγονός αυτό προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στην αντίπαλη πλευρά, που το παρομοίασε με το παιδομάζωμα της Τουρκοκρατίας. Η κυβέρνηση απάντησε με παρόμοιο τρόπο, μεταφέροντας χιλιάδες παιδιά, από τις εμπόλεμες περιοχές, στις επονομαζόμενες [[Παιδουπόλεις της Φρειδερίκης]] (ιδρύματα που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό). Κατά πόσο αυτές οι πρωτοβουλίες έγιναν με μοναδικό σκοπό τη σωτηρία των παιδιών είναι θέμα που παραμένει, ακόμα και σήμερα, ανοικτό .<ref name="kathimerinicivil1948"/><ref>''[http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_22/02/2009_304240 Καθημερινή] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726134349/http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_22/02/2009_304240 |date=2011-07-26 }}'' Το «παιδομάζωμα» και το «παιδοφύλαγμα»</ref><ref>''[http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=3777192&publDate=1999-06-27%2000:00:00.0 Ριζοσπάστης] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140730004522/http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=3777192&publDate=1999-06-27%2000:00:00.0 |date=2014-07-30 }}'' Ποιος έκανε αλήθεια «παιδομάζωμα»;</ref>

=== Τα γεγονότα του 1949 ===
[[Αρχείο:Papagos alexandros.jpg|thumb|[[Αλέξανδρος Παπάγος]]]]

Μετά την αποτυχία του σχεδίου ''Κορωνίς'', η κυβέρνηση της Αθήνας προχώρησε σε σημαντικές ανακατατάξεις στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων. Τον Οκτώβριο του 1948, προτάθηκε στον [[Αλέξανδρος Παπάγος|Αλέξανδρο Παπάγο]] η θέση του Αρχιστράτηγου και αφού έγιναν δεκτοί οι όροι του, ανέλαβε επίσημα, στις 11 Ιανουαρίου 1949. Η νέα ηγεσία του κυβερνητικού στρατού κατάστρωσε νέο σχέδιο με στόχο την οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Το πρώτο μέρος του σχεδίου αφορούσε την εκκαθάριση της [[Πελοπόννησος|Πελοποννήσου]] και ονομάστηκε σχέδιο «Περιστέρα». Το σχέδιο Περιστέρα τέθηκε σε εφαρμογή στα μέσα Δεκεμβρίου του 1948 και ολοκληρώθηκε με επιτυχία μέχρι τις αρχές Μαρτίου του 1949. Σημαντικότερη υπήρξε η επιχείρηση εκκαθάρισης των αντάρτικων ομάδων του [[Πάρνωνας|Πάρνωνα]], που ήταν από τις ισχυρότερες που δρούσαν στην Πελοπόννησο. Καθοριστικές νικηφόρες μάχες, εναντίον τους, δόθηκαν στο [[Λεωνίδιο]] και στον Άγιο Βασίλειο, στις 20 και 22 Ιανουαρίου.<ref>[http://www.leonidion.gr/2011/02/20-1949.html leonidion.gr] Η μάχη του Λεωνιδίου</ref><ref>[http://www.leonidion.gr/2011/02/22-1949.html leonidion.gr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131120082015/http://www.leonidion.gr/2011/02/22-1949.html |date=2013-11-20 }} Η μάχη του Αγίου Βασιλείου Κυνουρίας</ref>

[[File:Nikos Zachariadis.jpg|thumb|Ο [[Νίκος Ζαχαριάδης]] μιλώντας σε μαχητές του [[ΔΣΕ]].]]
Στο ίδιο διάστημα, ο ΔΣΕ είχε αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις, με στόχο την κατάληψη πόλεων που θα του εξασφάλιζαν εφόδια και νέες στρατολογίες. Πετυχημένες υπήρξαν οι επιθέσεις του Δημοκρατικού Στρατού στη [[Νάουσα Ημαθίας|Νάουσα]] (12 Ιανουαρίου)<ref>''[http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=5678865&publDate= Ριζοσπάστης]'' Η Μάχη της Νάουσας</ref> και στο [[Καρπενήσι]] (20 Ιανουαρίου-7 Φεβρουαρίου), ενώ απέτυχε η επίθεση εναντίον της [[Φλώρινα]]ς ([[Μάχη της Φλώρινας]], 11-14 Φεβρουαρίου). Στο ίδιο διάστημα, προχώρησε και στην ανακατάληψη του Γράμμου. Τον Απρίλιο του 1949, και, πιο συγκεκριμένα, στις 3 Απριλίου<ref>"Το Χρονικό του 20ου Αιώνα" - 'Η αιματηρή πενταετία 1945-1949: Το ημερολόγιο του εμφυλίου πολέμου' (έκδοση "Δομική"), σελ. 17 - 20</ref>, ανασχηματίστηκε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, επικεφαλής της οποίας τέθηκε ο [[Μήτσος Παρτσαλίδης]], ενώ στη σύνθεσή της περιελήφθησαν εκπρόσωποι της [[Γ.Σ.Ε.Ε.]], του [[Ε.Α.Μ.]], της Α.Κ.Ε. και άλλων φορέων. Είχε προηγηθεί, ήδη από τα τέλη του προηγούμενου χρόνου, η ρήξη Ζαχαριάδη – Βαφειάδη, που έθεσε τον τελευταίο εκτός της ΠΔΚ. Στις 20 Απριλίου, η Π.Δ.Κ. απεύθυνε έκκληση στον [[Ο.Η.Ε.]] για διεθνή μεσολάβηση προς τερματισμό της εμφύλιας σύρραξης, ενώ οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της [[Μεγάλη Βρετανία|Μεγάλης Βρετανίας]] πρότειναν στην [[ΕΣΣΔ]] να συμμετάσχει σε συζητήσεις για το ελληνικό ζήτημα<ref>"Το Χρονικό του 20ου Αιώνα", ο.π.</ref>.

Στις αρχές της άνοιξης, ο κυβερνητικός στρατός έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο Πύραυλος με σκοπό την εκκαθάριση της [[Στερεά Ελλάδα|Στερεάς Ελλάδας]] και της νότιας [[Θεσσαλία]]ς. Το σχέδιο ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις αρχές του καλοκαιριού. Στο διάστημα αυτό, στις 24 Ιουνίου 1949, πέθανε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, [[Θεμιστοκλής Σοφούλης]], σε ηλικία 89 ετών. Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο μέχρι τότε αντιπρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου, [[Αλέξανδρος Διομήδης]]. Λίγες ημέρες μετά, στις 11 Ιουλίου 1949, έλαβε χώρα η απόφαση του [[Τίτο]] για κλείσιμο των ελληνογιουγκοσλαβικών συνόρων. Η απόφαση αυτή υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του εμφυλίου και επιτάχυνε την ήττα του ΔΣΕ.

Στις 10 Ιουλίου 1949, ημέρα κατά την οποία ο [[Τίτο]] απέρριψε με οργή και με πρόσχημα τις κατηγορίες του ΚΚΕ ότι η κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας συνεργάζονταν με την Ελληνική Κυβέρνηση και {{ασαφές|έκλεισε τα γιουγκοσλαβικά σύνορα με την Ελλάδα}}, ο Ραδιοσταθμός του [[Βελιγράδι|Βελιγραδίου]] ανακοίνωσε πρόσκληση προς «όλους τους Μακεδόνες που δεν είχαν ελεύθερη πατρίδα» να καταφύγουν στη [[Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας]].<ref>The World Today, E΄ (1949): 489 και Woodhouse, M.C., The Struggle for Greece, 1941-1949, Λονδίνο 1976</ref> {{ασαφές|Η ρήξη αυτή διέσπασε και τους σλαβομακεδόνες κομμουνιστές}}, πολλοί από τους οποίους αρνήθηκαν να καταδικάσουν την τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία και διεχώρισαν τη θέση τους από αυτήν του ΚΚΕ. Πολλοί μαχητές και πολλά στελέχη εγκατέλειψαν το [[Βέρνο|Βίτσι]] και πέρασαν στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας.<ref>Ρίστο Κυργιαζόφσκι (Kirjazovski) Μακεντόσκατα πολίτισκα εμιγκράτσια., Σκόπια 1989</ref>

====Επιχείρηση «Πυρσός»====
{{κύριο|Επιχείρηση Πυρσός (Ελλάδα)}}
[[Αρχείο:Eleftheria-1949-08-30.png|right|thumb|Η κεντρώα εφημερίδα ''Ελευθερία'' πανηγυρίζει την τελική νίκη του Εθνικού Στρατού κατά του ΔΣΕ στο φύλλο της 30ης Αυγούστου 1949.]]
Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, τέθηκε σε εφαρμογή το [[Επιχείρηση Πυρσός (Ελλάδα)|σχέδιο «Πυρσός»]], με στόχο τις θέσεις του [[ΔΣΕ]] στον [[Γράμμος|Γράμμο]] και στο [[Βίτσι]]. Η πρώτη φάση του σχεδίου, που ονομάστηκε Πυρσός Α΄, ξεκίνησε στον Γράμμο, τη νύχτα 2 προς 3 Αυγούστου. Η επιχείρηση αυτή, που διήρκεσε μέχρι τις 8 Αυγούστου, ήταν παραπλανητικού χαρακτήρα, καθώς κύριος στόχος ήταν οι θέσεις των ανταρτών στο Βίτσι.

Η κύρια επιχείρηση προς το Βίτσι ξεκίνησε στις 10 Αυγούστου και έφερε την ονομασία Πυρσός Β΄. Ο κυβερνητικός στρατός, που υπερίσχυε σε αριθμητικές δυνάμεις και πολεμικό εξοπλισμό και διέθετε αεροπορική υποστήριξη, κατόρθωσε, μέχρι τις 16 Αυγούστου, να εκκαθαρίσει πλήρως το Βίτσι. Ο κύριος όγκος των ανταρτών του Βιτσίου διέφυγε προς τον Γράμμο, όπου διεξήχθη η τελική φάση της επιχείρησης Πυρσός, με την ονομασία Πυρσός Γ΄. Η επίθεση του Εθνικού Στρατού εξαπολύθηκε στον Γράμμο, στις 25 Αυγούστου. Έπειτα από σφοδρό βομβαρδισμό, στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και οι εμπρηστικές βόμβες [[Ναπάλμ]], η άμυνα των ανταρτών κάμφθηκε και στις 29 Αυγούστου ο ΔΣΕ εγκατέλειψε το βουνό αυτό και διέφυγε προς την [[Αλβανία]]. Με την κατάληψη του Κάμενικ, στις 30 Αυγούστου, έληξε το πολεμικό σκέλος του Εμφυλίου.<ref>[http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=152344 Το Βήμα] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171217014100/http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=152344 |date=2017-12-17 }} Γράμμος-Βίτσι Αύγουστος 1949</ref>

Στις [[15 Οκτωβρίου]] του 1949, η εξόριστη πλέον, «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» των ανταρτών, έδωσε τέλος στις εχθροπραξίες<ref>[http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=64&dc=18&db=10&da=1949 «Ο "Τρίτος Γύρος" έληξε»], εφημερίδα ''Ελευθερία'', 18/10/1949.</ref>, με διάγγελμα, που μεταδόθηκε από ραδιοσταθμό του [[Βουκουρέστι|Βουκουρεστίου]]. Στο διάγγελμα αυτό, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής:
{{απόσπασμα|''Ο ΔΣΕ δεν κατέθεσε τα όπλα, μονάχα τα έθεσε παρά πόδα. Υποχώρησε μπροστά στην τεράστια υλική υπεροχή που συγκέντρωσαν οι ξένοι καταχτητές ενισχυμένοι απ' την τιτοϊκή αποστασία και προδοσία που τον χτύπησε πισώπλατα. Μα ο ΔΣΕ δεν λύγισε και δεν συντρίφτηκε. Παραμένει ισχυρός με ακέραιες τις δυνάμεις του.''

''Σταμάτησε την αιματοχυσία για να σώσει την Ελλάδα από την ολοκληρωτική εκμηδένιση και τα συμφέροντα του τόπου τα έβαλε πάνω απ' όλα. Οι δυνάμεις μας στο Βίτσι και το Γράμμο σταμάτησαν τον πόλεμο για να διευκολύνουν την ειρήνευση στην Ελλάδα. Αυτό δεν σημαίνει συνθηκολόγηση. Σημαίνει απόλυτη προσήλωση στο συμφέρον της πατρίδας, που δε θέλαμε να δούμε ολοκληρωτικά κατεστραμμένη.''}}

=== Οι αντίπαλοι στρατοί ===
Από τη μια μεριά βρίσκονταν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, με τη συνδρομή δυνάμεων της Χωροφυλακής, των ΤΕΑ (Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας) και λαμβάνοντας αρκετή υλική στήριξη από τους δυτικούς Συμμάχους (αρχικά από τη Μ. Βρετανία και μετέπειτα τις ΗΠΑ). Στον [[Ελληνικός Στρατός|Ελληνικό Στρατό]] συμμετείχαν Έλληνες πολίτες, με κλήση κλάσεων, με την υποστήριξη όλων των πολιτικών δυνάμεων, υπό τον 87χρονο  [[Θεμιστοκλής Σοφούλης|Θεμιστοκλή Σοφούλη]],στην Ελλάδα, αλλά και στρατιώτες, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια της κατοχής, είχαν συμμετάσχει στα [[Τάγματα Ασφαλείας]] (πολιτοφυλακή υπό γερμανική διοίκηση). Η Χωροφυλακή και η Εθνοφυλακή συνέδραμαν τον Ελληνικό Στρατό, όπου ήταν δυνατό, ενώ αλλού κάλυπταν τα νώτα του, με καθήκοντα φύλαξης σε αστικά κέντρα ή κεφαλοχώρια. Τέλος, στους άτυπους συμμάχους της κυβερνητικής παράταξης συγκαταλέγονται και παρακρατικές οργανώσεις, αποτελούμενες από πλήθος κόσμου, συντηρητικών και αντι-κομμουνιστικών φρονημάτων. Αυτοί πολέμησαν αυτοβούλως τους κομμουνιστές μέχρι το πέρας των επιχειρήσεων. Επιπρόσθετα, η Ελληνική κυβέρνηση έκανε χρήση των μονάδων του [[Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό|Πολεμικού Ναυτικού]] (όπου ήταν δυνατό), για επικουρικές του στρατού επιχειρήσεις, αλλά και της [[Ελληνική Πολεμική Αεροπορία|Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας]] (ΕΒΑ), της οποίας η συνεισφορά ήταν καθοριστική σε όλες τις φάσεις του αντιανταρτικού αγώνα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στο έδαφος. Τον Εθνικό Στρατό συνέδραμαν, αρχικά, οι Βρετανοί, αλλά όταν έκριναν ότι ήταν ασύμφορη για τα γεωπολιτικά τους σχέδια η Ελλάδα, αποφάσισαν να αποχωρήσουν σταδιακά. Η ελληνική πλευρά απηύθυνε τότε έκκληση για βοήθεια στις ΗΠΑ. Αυτό οδήγησε στο [[Δόγμα Τρούμαν]] (1947), από την πλευρά των ΗΠΑ, που πρακτικά μεταφραζόταν σε πρόσθετη οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα. Το γενικό συντονισμό του Εθνικού Στρατού ανέλαβε, αρχικά, ο στρατηγός Τζέιμς Βαν Φλητ.

[[Αρχείο:Gde.svg|μικρογραφία|Οργάνωση και βάσεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, καθώς και δίοδοι εισόδου στην Ελλάδα.]]

Από την άλλη μεριά βρίσκονταν οι αντάρτες του [[ΔΣΕ|Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας]] (Δ.Σ.Ε.), με κύριο μέρος των όπλων, πυρομαχικών και άλλων εφοδίων (κυρίως στη βόρεια Πίνδο, καθώς οι πενιχρές μεταφορικές του δυνατότητες δεν επέτρεπαν σε μεγάλες ποσότητες εφοδίων να σταλούν νότια) να φτάνουν ως υλική στήριξη από τις γειτονικές νεοσύστατες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες: [[Γιουγκοσλαβία]], [[Βουλγαρία]] και [[Αλβανία]], μέσω των αμαξιτών δρόμων που κατασκεύασε (ο ΔΣΕ) στα όρη του Γράμμου και του Βιτσίου. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ στην Πελοπόνησσο και στα νησιά -ιδιαίτερα στην Κρήτη- εφοδιάζονταν, κατ' αποκλειστικότητα, από τις επιθέσεις εναντίον τμημάτων του Στρατού, από τις Μ.Α.Υ. (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου), που αφόπλιζαν σχετικά εύκολα, αλλά και από τις νικηφόρες στρατιωτικές επιχειρήσεις σε μεγάλα αστικά κέντρα (Καλαμάτα, Ζαχάρω, Καλάβρυτα κ.α.). Αρκετά εφόδια ήταν λάφυρα από τη Γερμανική Κατοχή (1941-1944). Ιδιαίτερα, η συνδρομή της Γιουγκοσλαβίας, η οποία ξεκίνησε το δεύτερο ήμισυ του 1946 και τελείωσε το δεύτερο ήμισυ του 1948, ήταν δωρεάν και είχε αποφασιστική σημασία για το αξιόμαχο του ΔΣΕ στη Βόρεια Ελλάδα.<ref>Ρίστοβιτς Μίλαν, Το ζήτημα της γιουγκοσλαβικής στρατιωτικής βοήθειας προς τον Δημοκρατικό στρατό Ελλάδας, 1946-1949, στο Μιχαηλίδης Ι. Δ., Μουρέλος Ι (2007), σελ. 98.</ref> Αυτή η βοήθεια περιλάμβανε, εκτός από στρατιωτικό υλικό, ρουχισμό, τρόφιμα, φάρμακα, μέριμνα τραυματιών, υποστήριξη στην προπαγάνδα, χρηματική βοήθεια, ηθική και πολιτική υποστήριξη. Στις παροχές συγκαταλέγονταν ακόμα, στρατιωτικοί σύμβουλοι, που πήγαιναν στην Ελλάδα και παρείχαν επαγγελματική υποστήριξη στο επιτελείο του ΔΣΕ, όπως και στην εξάσκηση και χρήση οπλισμού, αλλά και στη δημιουργία στρατιωτικής ιατρικής υπηρεσίας. Επιπλέον, το έδαφος της Γιουγκοσλαβίας ήταν μια βάση επιμελητείας, όπου εκπαιδεύονταν μαχητές και στελέχη του ΔΣΕ.<ref>Ρίστοβιτς, σελ. 98-99.</ref>

Στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος συσπειρώθηκαν μέλη και φίλοι του ΚΚΕ, αλλά και τεράστιος αριθμός γηγενών, [[σλαβόφωνοι της ελληνικής Μακεδονίας|σλαβόφωνων πληθυσμών]] της [[Μακεδονία (Ελλάδα)|Μακεδονίας]], άντρες και γυναίκες. Όσο οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις οργανώνονταν καλύτερα και επιστράτευαν περισσότερους άντρες, τόσο μεγάλωνε το ποσοστό ένταξης των γυναικών στον ΔΣΕ. Ενώ το Νοέμβριο του 1948 ήταν 12-15%, τον Απρίλιο του 1949 έφτασαν να αποτελούν το 70% στις βοηθητικές υπηρεσίες και το 30% στις μάχιμες μονάδες.<ref>Βερβενιώτη Τασούλα, «Οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», στο: Νικολακόπουλος Ηλίας, Ρήγος Άλκης, Ψαλλίδας Γρηγόρης (επιμ.), ''Ο Εμφύλιος Πόλεμος. Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο, Φεβρουάριος 1945-Αύγουστος 1949'', Θεμέλιο, Αθήνα 2002, σελ. 128.</ref>

==Συνέπειες==
===Θύματα===
Το διάστημα 1946-1949, οι νεκροί κυμαίνονται στους 70.000. Συγκεκριμένα, στις μάχες του Γράμμου-[[Βέρνο|Βιτσίου]], το 1948, που διήρκεσαν πάνω από 2 μήνες (Ιούνιος-Αύγουστος), σκοτώθηκαν 7 έως 12 χιλιάδες άτομα, ανάλογα με τις εκτιμήσεις των διαφόρων ιστορικών.<ref>Εμφύλια Πάθη, 23+2 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον εμφύλιο, Καλύβας-Μαραντζίδης, εκδόσεις μεταίχμιο, σελ.51-53</ref>

=== Πολιτική καταστολή ===
[[File:Levica na sud vo Grcija.jpg|thumb|Αριστεροί κατηγορούμενοι σε στρατοδικείο την εποχή του εμφυλίου.]]
Η καταστολή των αριστερών συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια με στρατοδικεία, φυλακίζοντας χιλιάδες στρατιώτες του ΔΣΕ, και μαζικές εξορίες στα ξερονήσια του [[Αιγαίο]]υ ([[Άη Στράτης]], [[Μακρόνησος]], [[Γυάρος]]). Οι διωγμοί και οι συστηματικοί βασανισμοί αριστερών εξακολούθησαν για πολλά χρόνια και τελείωσαν με τη Μεταπολίτευση, μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας, το 1974.{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=7/04/2022}}

===Πρόσφυγες===
[[File:Deca rodeni vo Polska.jpg|thumb|Παιδιά Σλαβομακεδόνων προσφύγων του ελληνικού εμφυλίου στην Πολωνία το 1958.]]
Μία άλλη επίπτωση ήταν ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός των προσφύγων ή με τη βία μετακινηθέντων (μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και χιλιάδες παιδιά (Παιδομάζωμα), που είτε στάλθηκαν από το ΔΣΕ σε ανατολικές χώρες, είτε μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε "παιδουπόλεις"), κυρίως στη βόρεια Ελλάδα. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωριά τους, είτε για να μη βρεθούν στο επίκεντρο των μαχών μεταξύ Κυβερνητικού στρατού και ανταρτών, είτε επειδή εξαναγκάστηκαν, κατά τη διάρκεια των μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του Εθνικού Στρατού, ώστε να αποκοπεί με οποιαδήποτε τρόπο ο εφοδιασμός έμψυχου υλικού των ανταρτικών τμημάτων, είτε πάλι λόγω της βίαιης προσαγωγής τους μέσω του Παιδομαζώματος από τον ΔΣΕ, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το σοβαρότατο πρόβλημα προσέλευσης μαχητών. Χαρακτηριστική του αριθμού των προσφύγων είναι η αναφορά στο "Μνημόνιο για το ελληνικό προσφυγικό πρόβλημα", που εστάλη, στις 8 Οκτωβρίου 1949, προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών από την Ελληνική κυβέρνηση. Εκεί, ο πρωθυπουργός, Κ. Τσαλδάρης, δήλωνε πως ο αριθμός των καταφυγόντων και φυγόντων του εμφυλίου πολέμου ανερχόταν σε 684.607 ανθρώπους (μεταξύ των οποίων 77.822 [[Καστοριά#Νεότερη ιστορία|καταφυγόντες]] από την πληττόμενη περιοχή της πόλης της [[Καστοριά]]ς). Από αυτούς, αναφέρεται (στο ίδιο) ότι 166.000 πρόσφυγες είχαν επαναπατρισθεί ως τότε και άλλοι 225.000 θα επαναπατρίζονταν σύντομα. Επίσης, μέχρι το 1956, υπήρχαν αιχμάλωτοι στρατιωτικοί του Εθνικού Στρατού σε στρατόπεδα εργασίας στην Αλβανία και σε άλλες χώρες του [[Ανατολικό μπλοκ|Ανατολικού Μπλοκ]] όπου υπέστησαν άθλιες συνθήκες κράτησης τους σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων χωρίς τις ελάχιστες συνθήκες υγιεινής και τις μηδαμινές μερίδες φαγητού καθώς και την εξοντωτική εργασία από την ανατολή έως την δύση του ήλιου που οδήγησε αρκετούς συμπατριώτες μας στον θάνατο.<ref>{{Cite web|url=https://www.news247.gr/weekend-edition/mia-eikona-1000-lexeis-ellines-aichmalotoi-epistrefoyn-to-1956-apo-tin-alvania.6355270.html|title=Μία εικόνα 1000 λέξεις: Έλληνες αιχμάλωτοι επιστρέφουν το 1956 από την Αλβανία|website=www.news247.gr|language=el|accessdate=2021-09-09}}</ref>

== Ιστοριογραφικές οπτικές ==
{{Ουδετερότητα
| ενότητα = ΝΑΙ
}}
Σύμφωνα με τη μετεμφυλιακή, [[εθνικοφροσύνη|εθνικόφρονα]] ιστοριογραφία, ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ο «τρίτος γύρος» ενός ένοπλου αγώνα, που ξεκίνησε με τις [[ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις στην Ελλάδα|συγκρούσεις μεταξύ αντιστασιακών οργανώσεων, κατά τη διάρκεια του 1943]] («πρώτος γύρος»), και τις [[Δεκεμβριανά|μάχες στην Ήπειρο και την Αθήνα, το Δεκέμβριο του 1944]] («δεύτερος γύρος»).<ref>{{harvnb|Voglis|Nioutsikos|2017|pp=318-9}} {{harvnb|Sakkas|2013}} {{harvnb|Mazower|1995|p=503}} Ο [[Ιωάννης Κολιόπουλος]], στην μελέτη του «[http://www.imma.edu.gr/imma/history/15.html Η Μακεδονία σύνορο δύο κόσμων (1945-1949)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128080437/http://www.imma.edu.gr/imma/history/15.html |date=2012-01-28 }}», αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο σκληρός ανταρτοπόλεμος που διεξήγαγε το ΚΚΕ εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, δηλαδή εναντίον των παλαιών κομμάτων που συνιστούσαν το Κέντρο και τη Δεξιά της εποχής, ο πόλεμος αυτός που καθιερώθηκε να ονομάζεται «Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος», άρχισε ουσιαστικά το φθινόπωρο του 1943, όταν το ΚΚΕ διά του ΕΛΑΣ επιχείρησε και εν πολλοίς επέτυχε να θέσει εκτός μάχης ανταγωνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις, όπως η ΠΑΟ στη Μακεδονία. Πήρε τη μορφή επιχειρήσεως από το ΚΚΕ για τον έλεγχο της χώρας, από την αποχώρηση των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων έως τη συντριβή του ΕΛΑΣ στην Αθήνα και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, παρουσίασε εν συνεχεία ύφεση έως το φθινόπωρο του 1946, για να ενταθεί κατόπιν και να εξελιχθεί σε σκληρή ιδεολογικοπολιτική και στρατιωτική αντιπαράθεση έως το θέρος του 1949 και την οριστική ήττα του ΚΚΕ.».</ref> Αυτές οι φάσεις είναι ξεχωριστές, διότι η κάθε μια έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά και στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους διότι, τελικά, θα καθορίσουν τον εσωτερικό και διεθνή προσανατολισμό της Ελλάδας, για τα επόμενα χρόνια<ref>Iatrides John O., Το διεθνές πλαίσιο του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, στο Νικολακόπουλος Ηλίας, Ρήγος Άλκης, Ψαλλίδας Γρηγόρης (επιμ.), ''Ο Εμφύλιος Πόλεμος, Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο Φεβρουάριος 1945-Αύγουστος 1949'', Θεμέλιο, Αθήνα 2002, σελ. 31-32. Επίσης για την χρονολογική μετατόπιση της έναρξης του Εμφυλίου, βλ. Μαρατζίδης Νίκος και Καλύβας Στάθης,[http://emfilios.blogspot.com/search/label/%CE%9D%CE%95%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3%20%CE%A3%CE%A4%CE%97%20%CE%9C%CE%95%CE%9B%CE%95%CE%A4%CE%97%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%20%CE%95%CE%9C%CE%A6%CE%A5%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%95%CE%9C%CE%9F%CE%A5%20%2820%2F3%2F2004%29 ''Nέες τάσεις στη μελέτη του εμφυλίου πολέμου''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170819101232/http://emfilios.blogspot.com/search/label/%CE%9D%CE%95%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3%20%CE%A3%CE%A4%CE%97%20%CE%9C%CE%95%CE%9B%CE%95%CE%A4%CE%97%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%20%CE%95%CE%9C%CE%A6%CE%A5%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%95%CE%9C%CE%9F%CE%A5%20%2820%2F3%2F2004%29 |date=2017-08-19 }}, εφημ. ''Τα Νέα'', 20 Μαρτίου 2004, και για την αντίθετη άποψη, βλ. Ηλίας Νικολακόπουλος, "Στρογγυλή Τράπεζα", στο  Μιχαηλίδης Ιάκωβος Δ., Μουρέλος Ιωάννης, ''Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. Μια αποτίμηση: Πολιτικές, ιδεολογικές, ιστοριογραφικές προεκτάσεις'', Ελληνικά Γράμματα και Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Αθήνα 2007, σελ 198-199.</ref>. Αυτή τη θεώρηση την επανέφερε μια ομάδα πολιτικών επιστημόνων (με τη συνδρομή ιστορικών)<ref>Μαζάουερ Μάρκ, [http://emfilios.blogspot.com/search/label/K%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%A3%20%CE%91%CE%A0%CE%9F%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%9C%CE%A5%CE%98%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%94%CE%95%CE%9D%20%CE%91%CE%9D%CE%A4%CE%95%CE%A7%CE%95%CE%99%20%CE%A0%CE%9B%CE%95%CE%9F%CE%9D%2820%2F3%2F2004%29 «Kανένας από τους μύθους δεν αντέχει πλέον…»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170819104057/http://emfilios.blogspot.com/search/label/K%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%A3%20%CE%91%CE%A0%CE%9F%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%9C%CE%A5%CE%98%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%94%CE%95%CE%9D%20%CE%91%CE%9D%CE%A4%CE%95%CE%A7%CE%95%CE%99%20%CE%A0%CE%9B%CE%95%CE%9F%CE%9D%2820%2F3%2F2004%29 |date=2017-08-19 }}, εφημ. ''Τα Νέα'', 20 Μαρτίου 2004.</ref> που ήρθε σε σκληρή διένεξη με άλλους ιστορικούς.<ref>Θανάσης Σφήκας [http://pandemos.panteion.gr/index.php?op=record&pid=iid:1785 «Μια άλλη συζήτηση που "μυρίζει ναφθαλίνη": Ο Μελιγαλάς, το κονσερβοκούτι και η αναθεώρηση της Ιστορίας»].</ref><ref>Ιός [http://www.iospress.gr/ios2004/ios20041205a.htm Η ΝΕΑ "ΣΟΒΙΕΤΟΛΟΓΙΑ" ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Εκσυγχρονισμένα κονσερβοκούτια]</ref>

Τα αίτια της γενικευμένης εμφύλιας σύρραξης, που προέκυψε από τα μέσα του [[1946]], επιχειρεί να εντοπίσει ο ιστορικός, [[Γιώργος Μαργαρίτης (ιστορικός)|Γιώργος Μαργαρίτης]], αναλύοντας το σύστημα εξουσίας που επικράτησε στη μετά-δεκεμβριανή Ελλάδα, και που το αποτελούσαν άτομα και ομάδες, οι οποίες είχαν ταχθεί υπέρ της Βρετανικής επέμβασης στα "Δεκεμβριανά", είτε είχαν, πρωτύτερα, εξυπηρετήσει -και εξυπηρετηθεί- από τις δυνάμεις των κατακτητών της χώρας (1941-1944). Η πραγματικότητα αυτή, σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή Γ. Μαργαρίτη, αποτέλεσε ένα σημαντικό λόγο διχασμού του λαού και ήταν από τις βασικότερες αιτίες που οδήγησαν, εν συνεχεία, στον εμφύλιο πόλεμο<ref>Γ. Μαργαρίτης, "Η κρίση της αποθησαύρισης - Η μετατροπή των εισοδημάτων σε περιουσιακά στοιχεία στα χρόνια της Κατοχής 1941 - 1944", στο ένθετο περιοδικό "Ε-Ιστορικά" με τίτλο "Γερμανικές αποζημιώσεις - Μια προδομένη υπόθεση - Το κόστος της Κατοχής σε αίμα και χρήμα", [[Αθήνα]] [[Ιούνιος]] [[2010]], σελ. 106</ref>.

Ορισμένοι σύγχρονοι (αρχές του 21ου αι.) ιστορικοί διαπιστώνουν ότι υπήρξαν ή υπάρχουν δύο κεντρικές ιστοριογραφικές εκδοχές των γεγονότων της δεκαετίας του 1940-50: η "εκδοχή των νικητών" και η "εκδοχή των ηττημένων". Και οι δύο καθορίζονται από τις ιδεολογικές συγκρούσεις της δεκαετίας του '40<ref>Μαραντζίδης Ν., "Η διαχείριση της μνήμης ως πολιτικό εργαλείο: Η συλλογική μνήμη της βίας στο μεταπολεμικό πολιτικό σύστημα." Ανακοίνωση στην Επιστημ. Συνάντηση "Η Εμφύλια Βία", Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 18-19 Οκτ. 2002. Αναφέρεται στο [https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sas/article/view/916 Καλύβας Στάθης, "Εμφύλιος Πόλεμος (1943-1949): Το τέλος των μύθων και η στροφή προς το μαζικό επίπεδο", ''Επιστήμη και Κοινωνία'', τεύχ. 11, 2003,  σ. 38.]</ref> και χαρακτηρίζονται ως στρατευμένες και υποταγμένες σε πολιτικές αναγκαιότητες.<ref>Ελεφάντης Α., "Μας πήραν την Αθήνα ... Ξαναδιαβάζοντας μερικά σημεία της ιστορίας 1941-1950". Αθήνα, εκδ. "Βιβλιόραμα", 2002, σ. 23. Αναφέρεται στο [http://stathis.research.yale.edu/files/Epistimi_kalyvas.pdf Καλύβας Στ. (2003),  σ. 38.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151217221015/http://stathis.research.yale.edu/files/Epistimi_kalyvas.pdf |date=2015-12-17 }}</ref> Στις δύο αυτές μυθικές εκδοχές της ιστορίας ο κόσμος χωρίζεται σε δύο άκρα, όπου το ένα εξιδανικεύεται και το άλλο δαιμονοποιείται, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις και γκρίζες ζώνες.

Μετά τη λήξη του εμφυλίου, επικράτησε η εκδοχή των νικητών, σύμφωνα με την οποία το ΕΑΜ ήταν απλώς το προκάλυμμα των κομμουνιστών για να καταλάβουν την εξουσία. Αφού το ΚΚΕ απέτυχε να πάρει την εξουσία ειρηνικά, το 1944, το επιδίωξε με τη βία και με την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που οδήγησε στον Εμφύλιο. Τα χρησιμότερα στοιχεία αυτής της ιστοριογραφίας ήταν η δημοσίευση, από το Κράτος, των απομνημονευμάτων μεγάλων στρατιωτικών ηγετών του Κυβερνητικού στρατού. Οι πρώτες αριστερές ιστορικές ερμηνείες του Εμφυλίου άρχισαν να εμφανίζονται στη δεκαετία του 1960. Η βασική γραμμή αυτής της ιστοριογραφίας ήταν ότι το ΕΑΜ ήταν μη-κομμουνιστική οργάνωση, με ευρεία λαϊκή βάση, που ζητούσε την απελευθέρωση από ξένες δυνάμεις, αλλά και κοινωνική δικαιοσύνη. Το ΕΑΜ θα ερχόταν στην εξουσία με ειρηνικά μέσα, αν δεν επενέβαιναν οι βρετανικές δυνάμεις, που υποστηρίζονταν από την τοπική ολιγαρχία. Μετά τη δικτατορία του 1967-1974, η αριστερή ιστοριογραφία σχεδόν εκτόπισε τις δεξιές ερμηνείες. Η νίκη του [[ΠΑΣΟΚ]], στις εκλογές του 1981, κατέστησε αυτή την αριστερή ιστοριογραφική εκδοχή κρατική ορθοδοξία, όπως αντίστοιχα είχε γίνει με τη δεξιά ιστοριογραφία, στη δεκαετία του 1950. Η αριστερή άποψη για τον εμφύλιο έγινε η κυρίαρχη στον δημόσιο διάλογο και στα σχολικά βιβλία. Αυτό δεν άλλαξε ούτε με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Τους τελευταίους μήνες του 1997, κυκλοφόρησε ένας σημαντικός αριθμός ιστορικών βιβλίων με έντονη συμπάθεια προς την Αριστερά. Η σοβαρή ιστορική έρευνα εμποδίστηκε από την κακή κατάσταση των κρατικών αρχείων, τη μη διαθεσιμότητα των αρχείων του ΚΚΕ και τη μαζική καύση των ατομικών φακέλων, που τηρούσε η Αστυνομία, το 1989. Εν τούτοις, μια αναθεωρητική τάση, η οποία εστιάζει περισσότερο στην εποχή της Κατοχής, άρχισε να εμφανίζεται και να λαμβάνει υπόψη τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Υιοθετεί την "εκ των κάτω" οπτική, με έντονη τάση τοπικής εστίασης, τοποθετεί την ελληνική ιστορία σε ευρύτερη διεθνή συγκριτική προοπτική, και στηρίζεται στην προφορική ιστορία, τις τοπικές σπουδές και τις προσωπικές μνήμες, για να αναπληρώσει την έλλειψη αρχειακού υλικού.<ref>[https://stathiskalyvas.files.wordpress.com/2016/01/kalyvascorr-spr99_000.pdf Kalyvas Stathis, "The Greek Civil War in Retrospect", στο  ''Correspondence: An International Review of Culture and Society,'' 4, σ.11]</ref>

== Δείτε επίσης ==
* [[Μπούλκες (στρατόπεδο)]]
* [[Ανταρτόπληκτοι]]
* [[Σχέσεις Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου]]

== Παραπομπές ==
<references />

== Πηγές ==
===Μελέτες===
*{{cite book|title=Studies in the History of the Greek Civil War, 1945-1949|year=1987|location=Κοπεγχάγη|publisher=Museum Tusculanum Press|chapter=Self-Defence and Communist Policy 1945-1947|last=Smith|first=Ole L.|editor1=Lars Bærentzen|editor2=John O. Iatrides |editor3=Ole L. Smith|pages=159-177|ref=harv}}

=== Βιβλία ===
{{Refbegin|}}
*{{Cite book|title=Εμφύλια πάθη. 23+2 νέες ερωτήσεις και απαντήσεις για τον Εμφύλιο|url=https://archive.org/details/emfyliapathi0000unse|first=Στάθης|last=Καλύβας|authorlink=Στάθης Καλύβας|first2=Νίκος|last2=Μαραντζίδης|authorlink2=Νίκος Μαραντζίδης|publisher=Μεταίχμιο|isbn=978-618-03-0906-5|year=2016|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Ο Ελληνικός 20ος αιώνας|first=Αντώνης|last=Λιάκος|authorlink=Χάγκεν Φλάισερ|publisher=Πόλις|isbn=978-960-435-698-0|year=2020|location=Αθήνα|page=|quote=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (πρώτος τόμος μέρη Α1+Α2)|first=Γιώργος|last=Μαργαρίτης|authorlink=Γιώργος Μαργαρίτης (ιστορικός)|publisher=Βιβλιόραμα|year=2002|volume=Α|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (δεύτερος τόμος μέρη Α1+Α2)|first=Γιώργος|last=Μαργαρίτης|authorlink=Γιώργος Μαργαρίτης (ιστορικός)|publisher=Βιβλιόραμα|year=2002|volume=Β|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
*{{Cite book|title=Στέμμα και Σβάστικα: Η Ελλάδα της κατοχής και της Αντίστασης|first=Χάγκεν|last=Φλάισερ|authorlink=Χάγκεν Φλάισερ|publisher=Παπαζήση|isbn=960-02-0764-X|year=1988|volume=Α|location=Αθήνα|page=}}
*{{Cite book|title=Στέμμα και Σβάστικα: Η Ελλάδα της κατοχής και της Αντίστασης|first=Χάγκεν|last=Φλάισερ|authorlink=Χάγκεν Φλάισερ|publisher=Παπαζήση|isbn=960-02-1079-9|year=1995|volume=B|location=Αθήνα|page=}}
*{{Cite book|title=ΠΕΑΝ (1941-1945) Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζόμενων Νέων|first=Ευάνθης|last=Χατζηβασιλείου|authorlink=Ευάνθης Χατζηβασιλείου|publisher=Σύλλογος προς διάδωσιν Ωφέλιμων Βιβλίων|isbn=960-8351-05-7|year=2004|location=Αθήνα|page=|ref=harv}}
{{refend}}

* Κλόουζ Ντέιβιντ ''Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα'', Φιλίστωρ, Αθήνα 2003, (ISBN 960-369-073-2)
* Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού / Αρχηγείον Στρατού, ''Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον αντισυμμοριακόν αγώνα, 1946-1949. Το πρώτον έτος του αντισυμμοριακού αγώνος, 1946'', ΔΙΣ, Αθήνα 1971.
* Μιχαηλίδης Ιάκωβος Δ., Μουρέλος Ιωάννης, ''Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος Μια αποτίμηση: Πολιτικές, ιδεολογικές, ιστοριογραφικές προεκτάσεις'', Ελληνικά Γράμματα Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Αθήνα 2007, (ISBN 978-960-442-961-5)
* Νικολακόπουλος Ηλίας, Ρήγος Άλκης, Ψαλλίδας Γρηγόρης (επιμ.), ''Ο εμφύλιος πόλεμος Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο Φεβρουάριος 1945-Αύγουστος 1949'', Θεμέλιο, Αθήνα 2002, (ISBN 978-960-310-293-9)
* [[Βασίλης Παναγιωτόπουλος|Παναγιωτόπουλος Βασίλης]] (επιμ.), ''Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000. Η Εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1950'', τόμ. 8ος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, (ISBN 960-406-547-5)
* Σφήκας Θανάσης, ''Πόλεμος και ειρήνη στη στρατηγική του ΚΚΕ 1945-1949'', Φιλίστωρ, Αθήνα 2001, (ISBN 978-960-369-059-7).

=== Άρθρα στο Διαδίκτυο, σε εφημερίδες και περιοδικά ===
{{refbegin}}
*{{Cite news|url=http://emfilios.blogspot.com/search/label/%CE%9D%CE%95%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3%20%CE%A3%CE%A4%CE%97%20%CE%9C%CE%95%CE%9B%CE%95%CE%A4%CE%97%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%20%CE%95%CE%9C%CE%A6%CE%A5%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%95%CE%9C%CE%9F%CE%A5%20%2820%2F3%2F2004%29|title=Nέες τάσεις στη μελέτη του εμφυλίου πολέμου|last=Καλύβας|first=Στάθης|work=[[Τα Νέα]]|date=20-3-2004|last2=Μαραντζίδης|first2=Νίκος|ref=harv|accessdate=2012-04-13|archive-date=2017-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819101232/http://emfilios.blogspot.com/search/label/%CE%9D%CE%95%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3%20%CE%A3%CE%A4%CE%97%20%CE%9C%CE%95%CE%9B%CE%95%CE%A4%CE%97%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%20%CE%95%CE%9C%CE%A6%CE%A5%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%95%CE%9C%CE%9F%CE%A5%20%2820%2F3%2F2004%29|dead-url=dead}}
*{{Cite news|url=http://emfilios.blogspot.com/2011/03/1945-1949.html|title=Η Μακεδονία σύνορο δύο κόσμων (1945-1949)|last=Κολιόπουλος|first=Ιωάννης|ref=harv|author-link=Ιωάννης Κολιόπουλος|archive-url=https://web.archive.org/web/20220101151838/http://emfilios.blogspot.com/2011/03/1945-1949.html|archive-date=2022-01-01|accessdate=2022-01-01|dead-url=dead}}
*{{Cite news|url=http://emfilios.blogspot.com/search/label/K%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%A3%20%CE%91%CE%A0%CE%9F%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%9C%CE%A5%CE%98%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%94%CE%95%CE%9D%20%CE%91%CE%9D%CE%A4%CE%95%CE%A7%CE%95%CE%99%20%CE%A0%CE%9B%CE%95%CE%9F%CE%9D%2820%2F3%2F2004%29|title=Kανένας από τους μύθους δεν αντέχει πλέον...|last=Μαζάουερ|first=Μάρκ|work=[[Τα Νέα]]|date=20-3-2004|ref=harv|author-link=Μαρκ Μαζάουερ|accessdate=2012-04-17|archive-date=2017-08-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819104057/http://emfilios.blogspot.com/search/label/K%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%A3%20%CE%91%CE%A0%CE%9F%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%9C%CE%A5%CE%98%CE%9F%CE%A5%CE%A3%20%CE%94%CE%95%CE%9D%20%CE%91%CE%9D%CE%A4%CE%95%CE%A7%CE%95%CE%99%20%CE%A0%CE%9B%CE%95%CE%9F%CE%9D%2820%2F3%2F2004%29|dead-url=dead}}
*{{Cite journal|url=https://pdfcoffee.com/-quot-quot--13-pdf-free.html|title=Μια άλλη συζήτηση που μυρίζει ναφθαλίνη. Ο Μελιγαλάς, το κονσερβοκούτι και η αναθεώρηση της Ιστορίας|last=Σφήκας|first=Θανάσης|date=Μάρτιος - Απρίλιος 2006|journal=Ουτοπία|ref=harv|issue=69|authorlink=Θανάσης Σφήκας}}
*{{Cite news|url=http://www.iospress.gr/ios2004/ios20041205a.htm|title=Εκσυγχρονισμένα κονσερβοκούτια|work=[[Ελευθεροτυπία]]|ref=harv}}
{{refend}}

== Περαιτέρω μελέτη ==

===Ιστοριογραφίες ===
* Καλύβας, Στάθης Ν. (2002). Μορφές, διαστάσεις και πρακτικές της βίας στον εμφύλιο (1943-1949): Μια πρώτη προσέγγιση. Στο: Ηλίας Νικολακόπουλος-Άλκης Ρήγος-Γρηγόρης Ψαλλίδας (επιμέλεια), ''Ο εμφύλιος πόλεμος. Από τη Βάρκιζα στον Γράμμο (Φεβρουάριος 1945 - Αύγουστος 1949)'', Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 188-207.
* Μουρέλος, Ιωάννης κ.α (2007). Στρογγυλή Τράπεζα. Στο: Ιωάννης Μουρέλος-Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης (επιμέλεια), ''Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. Μια αποτίμηση: Πολιτικές, ιδεολογικές, ιστοριογραφικές προεκτάσεις'', Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα & Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, σ. 195-222.
* [[Ηλίας Νικολακόπουλος|Νικολακόπουλος, Ηλίας]] (2007). Ξαναδιαβάζοντας το σχήμα του Εμφυλίου, όπως το διατύπωσε ο Φίλιππος Ηλιού. Στο: Ιωάννης Μουρέλος-Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης (επιμέλεια), ''Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. Μια αποτίμηση: Πολιτικές, ιδεολογικές, ιστοριογραφικές προεκτάσεις'', Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα & Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, σ. 27-33.
*{{cite book |last=Νικολακόπουλος |first=Ηλίας |year=2010 |chapter=Διολισθαίνοντας προς τον Εμφύλιο: Απρίλιος-Αύγουστος 1946 |title=Ο Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949 |series=Έξι στιγμές του εικοστού αιώνα |volume=5 |publisher=Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη |pages=σελίδες 43–50 |nopp=y |isbn=978-960-469-874-5 |ref=harv}}
*{{cite journal|last=Sakkas|first=John|title=Old Interpretations and new approaches in the historiography of the Greek Civil war|journal=Thetis|volume=20|year=2013|pages=425-439|url=https://www.academia.edu/8170250/Old_Interpretations_and_New_Approaches_in_the_Historiography_of_the_Greek_Civil_War|ref=harv}}
{{commonscat|Greek Civil War}}

=== Ειδικά έργα ===
* Ιατρίδης Γιάννης Ο. (επιμ.), ''Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950 Ένα έθνος σε κρίση'', Θεμέλιο, Αθήνα, 1984, (ISBN 978-960-310-005-8)
* Iatrides, John, and Linda Wrigley (eds.). ''Greece at the Crossroads. The Civil War and its Legacy'', The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1995, (ISBN 978-0-271-01410-4).
* Κλόουζ Ντέιβιντ, ''Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. Μελέτες για την πόλωση'', Φιλίστωρ, Αθήνα 1997, (ISBN 960-369-016-3).
* Mazower Mark, ''Μετά τον πόλεμο Η ανασυγκρότηση της οικογένειας του έθνους και του κράτους στην Ελλάδα, 1943 - 1960'', Αλεξάνδρεια, 2003, (ISBN 978-960-221-270-7).

{{Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)}}

[[Κατηγορία:Ελληνικός Εμφύλιος 1946 - 1949| ]]
[[Κατηγορία:Ψυχρός Πόλεμος]]
[[Κατηγορία:Ελληνοβρετανικές σχέσεις]]
[[Κατηγορία:Ελληνοαμερικανικές σχέσεις]]
[[Κατηγορία:Ελληνοαλβανικές σχέσεις]]
[[Κατηγορία:Επακόλουθα Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου]]
[[Κατηγορία:Ελληνοβουλγαρικές σχέσεις]]
[[Κατηγορία:Πολιτική καταστολή στην Ελλάδα]]