Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Πέργαμος

{{άλλεςχρήσεις4|την αρχαία ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας|το χωριό της Κυπριακής Δημοκρατίας|Πέργαμος Λάρνακας}}
{{WikidataCoord|display=title}}
{{πληροφορίες κτιρίου}}
{{Πληροφορίες Παγκόσμια Πολιτισμική Κληρονομιά
| ΜΠΚ         = Η Πέργαμος και το πολυεπίπεδο πολιτιστικό της τοπίο
| Εικόνα      = [[Αρχείο:Pergamon Trajan Temple RB2.jpg|thumb|right|250px|Ερείπια ναού στον αρχαιολογικό χώρο της Περγάμου]]
| Χώρα μέλος  = {{TUR}}
| Τύπος       = Πολιτιστικό
| Κριτήρια    = i, ii, iii, iv, vi
| ID          = 1457
| Περιοχή     = Ευρώπη και Βόρεια Αμερική
| Συντεταγμένες =
| Έτος        = 2014
| Συνεδρίαση  = 38η
| Σε κίνδυνο  = 
| Σύνδεσμος   = http://whc.unesco.org/en/list/1457
}}
Η '''Πέργαμος''' ([[Αρχαία ελληνική γλώσσα|αρχαία ελληνικά]]: τὸ Πέργαμον) ήταν [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαία ελληνική πόλη]] της επαρχίας Τευθρανίας της [[Μυσία]]ς, στη [[Μικρά Ασία]], και πρωτεύουσα του ομώνυμου βασιλείου. Βρισκόταν χτισμένη πάνω σε ένα μικρό [[Λόφος|λόφο]] 300 μ. [[υψόμετρο]], (από τον οποίο πήρε το όνομά της, που σημαίνει φρούριο ή ακρόπολη), μέσα σε μια εύφορη κοιλάδα που εκτεινόταν προς Δ. μέχρι τις ακτές του κόλπου Ελαίας (σημ. [[Κόλπος του Τσανταρλί|Τσανταρλί]]) και του [[Αδραμυττηνός κόλπος|Αδραμυττίου]], έναντι της [[Λέσβος|Λέσβου]]. Η πόλη βρισκόταν ανάμεσα των δύο παραποτάμων του [[Κάικος ποταμός|Καΐκου]], του Σελινούντα και του Κητείου, που χάριζαν στη πόλη μια πλούσια κοιλάδα!!! 

Η Πέργαμος συγκαταλέχθηκε στα [[Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς|μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO]] το 2014. Ήταν η βορειότερη από τις επτά εκκλησίες της [[Ασία|Ασίας]], που αναφέρονται στην [[Αποκάλυψη του Ιωάννη|''Αποκάλυψη του Ιωάννη'']].<ref>{{bibleverse||Revelation|1:11|NKJV}}</ref>

== Τοποθεσία ==
[[Αρχείο:Bergama - AKRAPOL - panoramio (4).jpg|μικρογραφία|Η ακρόπολη της Περγάμου.]]
Η Πέργαμος βρίσκεται στο βόρειο άκρο της πεδιάδας του Καΐκου στην ιστορική περιοχή της [[Μυσία|Μυσίας]] στα βορειοδυτικά της [[Τουρκία|Τουρκίας]]. Ο ποταμός [[Κάικος ποταμός|Κάικος]] διασχίζει τα γύρω βουνά και λόφους σε αυτό το σημείο και ρέει σε ένα ευρύ τόξο προς τα νοτιοδυτικά. Στους πρόποδες της οροσειράς στα βόρεια, μεταξύ των ποταμών Σελινούντα και Κητείου, υπάρχει ο ορεινός όγκος της Περγάμου, που υψώνεται 335 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η τοποθεσία απέχει μόλις 26 χλμ. από τη θάλασσα, αλλά η πεδιάδα του Καΐκου δεν είναι ανοιχτή στη θάλασσα, καθώς ο δρόμος είναι φραγμένος από τον ορεινό όγκο Karadağ. Ως αποτέλεσμα, η περιοχή έχει έντονο χαρακτήρα στην ενδοχώρα. Στους [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικούς χρόνους]], η πόλη [[Ελαία (Αιολίς)|Ελαία]] στις εκβολές του Καΐκου χρησίμευε ως [[Λιμένας|λιμάνι]] της Περγάμου. Το κλίμα είναι [[Μεσογειακό κλίμα|μεσογειακό]] με ξηρή περίοδο από τον Μάιο έως τον Αύγουστο, όπως συνηθίζεται κατά μήκος των δυτικών ακτών της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]].<ref>''Altertümer von Pergamon''. 1.1, pp. 47–50.</ref>

Η κοιλάδα του Καΐκου αποτελείται κυρίως από [[Εκρηξιγενές πέτρωμα|ηφαιστειακά πετρώματα]], ιδιαίτερα [[Ανδεσίτης|ανδεσίτη]] και ο ορεινός όγκος της Περγάμου αποτελείται επίσης από ένα διεισδυτικό απόθεμα ανδεσίτη. Ο ορεινός όγκος είναι περίπου ένα χιλιόμετρο πλάτος και περίπου 5,5 χιλιόμετρα μήκος από βορρά προς νότο. Αποτελείται από μια πλατιά, επιμήκη βάση και μια σχετικά μικρή κορυφή - την άνω πόλη. Η πλευρά, που βλέπει στον ποταμό Κήτειο είναι ένας απότομος βράχος, ενώ η πλευρά, που βλέπει στον Σελινούντα είναι λίγο τραχιά. Στη βόρεια πλευρά, ο βράχος σχηματίζει ένα βράχο πλάτους 70 μέτρων. Στα νοτιοανατολικά αυτού του τμήματος της οροσειράς, που είναι γνωστό ως «Κήπος της Βασίλισσας», ο ορεινός όγκος φτάνει στο μεγαλύτερο ύψος του και σπάει ξαφνικά αμέσως προς τα ανατολικά. Η πάνω πόλη εκτείνεται για άλλα 250 μ. προς τα νότια, αλλά παραμένει πολύ στενή, με πλάτος μόλις 150 μ. Στο νότιο άκρο του ο ορεινός όγκος πέφτει σταδιακά προς τα ανατολικά και νότια, διευρύνεται στα 350 μ. περίπου και στη συνέχεια κατεβαίνει προς την πεδιάδα προς τα νοτιοδυτικά.<ref>''Altertümer von Pergamon''. 1.2, pp. 148–152.</ref>

== Ιστορία ==

=== Προελληνιστική περίοδος ===
Ο οικισμός της Περγάμου μπορεί να ανιχνευθεί ήδη από την [[Αρχαϊκή εποχή|αρχαϊκή περίοδο]], χάρη στα μέτρια αρχαιολογικά ευρήματα, ιδιαίτερα θραύσματα [[Αγγείο (αρχαιολογία)|αγγείων]], που εισάγονται από τη Δύση, ιδιαίτερα την ανατολική Ελλάδα και την [[Αρχαία Κόρινθος|Κόρινθο]], που χρονολογούνται στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ.<ref>Jörg Schäfer: ''Hellenistische Keramik aus Pergamon''. de Gruyter, Berlin 1968, p. 14 (''Pergamenische Forschungen''. Vol. 2).</ref> Προγενέστερη κατοίκηση στην [[Εποχή του Χαλκού]] δεν μπορεί να αποδειχθεί, αν και στη γύρω περιοχή βρίσκονται λίθινα εργαλεία της Εποχής του Χαλκού.<ref>Kurt Bittel, "Zur ältesten Besiedlungsgeschichte der unteren Kaïkos-Ebene," in Kurt Bittel (ed.): ''Kleinasien und Byzanz. Gesammelte Aufsätze zur Altertumskunde und Kunstgeschichte. Martin Schede zu seinem sechzigsten Geburtstag am 20. Oktober 1943 im Manuskript überreicht.'' W. de Gruyter, Berlin 1950, pp. 17–29 (''Istanbuler Forschungen''. Vol. 17).</ref>

Η παλαιότερη αναφορά της Περγάμου στις φιλολογικές πηγές προέρχεται από την [[Κύρου Ανάβασις|''Ανάβασις του Ξενοφώντα'']], αφού η πορεία των [[Μύριοι|Μυρίων]] υπό τις διαταγές του [[Ξενοφών|Ξενοφώντα]] τελείωσε στην Πέργαμο το 400/399 π.Χ.<ref>
[[Ξενοφών|Xenophon]], ''[[Κύρου Ανάβασις|Anabasis]]'' [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Xen.+Anab.+7.8.8 7.8.8]; ''Hellenica'' [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Xen.+Hell.+3.1.6 3.1.6].</ref> Ο Ξενοφών, που αποκαλεί την πόλη Πέργαμο, παρέδωσε τα υπόλοιπα ελληνικά στρατεύματά του (περίπου 5.000 άνδρες σύμφωνα με τον [[Διόδωρος Σικελιώτης|Διόδωρο]]) στον Θίβρωνα, ο οποίος σχεδίαζε εκστρατεία εναντίον των Περσών σατραπών [[Τισσαφέρνης|Τισσαφέρνη]] και Φαρνάβαζου, σε αυτήν την τοποθεσία τον Μάρτιο του 399 π.Χ. Εκείνη την εποχή η Πέργαμος βρισκόταν στην κατοχή της οικογένειας Γόγγυλου από την [[Ερέτρια]], ενός Έλληνα, που ευνοούσε την [[Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία]], που είχε καταφύγει στη [[Μικρά Ασία]] και απέκτησε το έδαφος της Περγάμου από τον [[Ξέρξης Α΄ της Περσίας|Ξέρξη Α']] και ο Ξενοφών φιλοξενήθηκε από τη χήρα του Ελλάς.<ref>Xenophon, ''Anabasis'' 7.8.7–8.</ref>

Το 362 π.Χ., ο Ορόντης, σατράπης της [[Μυσία|Μυσίας]], στήριξε την εξέγερσή του κατά της Περσικής Αυτοκρατορίας στην Πέργαμο, αλλά συντρίφτηκε.<ref>''Altertümer von Pergamon''. 8.2, pp. 578–581 No. 613.</ref> Μόνο με τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]] απομακρύνθηκε η Πέργαμος και η γύρω περιοχή από τον περσικό έλεγχο. Τα ίχνη της προελληνιστικής πόλης είναι ελάχιστα, αφού την επόμενη περίοδο το έδαφος άλλαξε ριζικά και η κατασκευή μεγάλων αναβαθμίδων περιελάμβανε την απομάκρυνση σχεδόν όλων των προγενέστερων κατασκευών. Τμήματα του ναού της Αθηνάς, καθώς και οι τοίχοι και τα θεμέλια του βωμού στο ιερό της Δήμητρας ανάγονται στον τέταρτο αιώνα.

=== Ελληνιστική περίοδος ===
[[Αρχείο:Pergamum188BCE.svg|αριστερά|μικρογραφία|Βασίλειο της Περγάμου 188 π.Χ.]]
Ο [[Λυσίμαχος]], ο βασιλιάς της [[Θράκη|Θράκης]], κατέκτησε το 301 π.Χ., αλλά λίγο μετά ο υπαρχηγός του [[Φιλέταιρος της Περγάμου|Φιλέταιρος]] μεγάλωσε την πόλη, το βασίλειο της Θράκης κατέρρευσε το 281 π.Χ. και ο Φιλέταιρος έγινε ανεξάρτητος ηγεμόνας, ιδρύοντας τη [[δυναστεία των Ατταλιδών]]. Η οικογένειά του κυβέρνησε την Πέργαμο από το 281 έως το 133 π.Χ.: [[Φιλέταιρος της Περγάμου|Φιλέταιρος]] 281–263; Ευμένης Α' 263–241; [[Άτταλος Α΄ της Περγάμου|Άτταλος Α']] 241–197; [[Ευμένης Β΄ της Περγάμου|Ευμένης Β']] 197–159; [[Άτταλος Β']] 159–138; και [[Άτταλος Γ']] 138–133. Η επικράτεια του Φιλέταιρου περιοριζόταν στην περιοχή γύρω από την ίδια την πόλη, αλλά ο [[Ευμένης Α΄ της Περγάμου|Ευμένης Α']] μπόρεσε να τις επεκτείνει πολύ. Συγκεκριμένα, μετά τη μάχη των Σάρδεων το 261 π.Χ. εναντίον του Αντιόχου Α', ο Ευμένης μπόρεσε να οικειοποιηθεί την περιοχή μέχρι την ακτή και με κάποιο τρόπο στην ενδοχώρα. Η πόλη έγινε έτσι το κέντρο ενός βασιλείου, αλλά ο Ευμένης δεν πήρε τον βασιλικό τίτλο. Το 238 ο διάδοχός του Άτταλος Α' νίκησε τους [[Γαλάτες]], στους οποίους η Πέργαμος είχε καταβάλει φόρο τιμής υπό τον Ευμένη Α'.<ref name="ReferenceA">{{Catholic|inline=1|wstitle=Pergamus}}</ref> Ο Άτταλος στη συνέχεια κήρυξε τον εαυτό του αρχηγό ενός εντελώς ανεξάρτητου βασιλείου της Περγαμηνής, το οποίο έφτασε στη μεγαλύτερη ισχύ και εδαφική του έκταση το 188 π.Χ.

Οι Ατταλίδες έγιναν μερικοί από τους πιο πιστούς υποστηρικτές της [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμης]] στον [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικό κόσμο]]. Επί Αττάλου Α' (241–197 π.Χ.), συμμάχησαν με τη Ρώμη εναντίον του [[Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας|Φιλίππου Ε']] της Μακεδονίας, κατά τον [[Πρώτος Μακεδονικός Πόλεμος|πρώτο]] και τον [[Δεύτερος Μακεδονικός Πόλεμος|δεύτερο μακεδονικό πόλεμο]]. Στον ρωμαιοσελευκιδικό πόλεμο κατά του βασιλιά των [[Δυναστεία των Σελευκιδών|Σελευκιδών]] [[Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας|Αντίοχου Γ']], η Πέργαμος εντάχθηκε στον συνασπισμό των Ρωμαίων και ανταμείφθηκε σχεδόν με όλες τις πρώην επικράτειες των Σελευκιδών στη [[Μικρά Ασία]] με την [[Συνθήκη της Απάμειας|Ειρήνη της Απάμειας]] το 188 π.Χ. Ο Ευμένης Β' υποστήριξε ξανά τους Ρωμαίους, εναντίον του [[Περσέας της Μακεδονίας|Περσέα της Μακεδονίας]], στον [[Τρίτος Μακεδονικός Πόλεμος|τρίτο μακεδονικό πόλεμο]], αλλά οι Ρωμαίοι δεν αντάμειψαν την Πέργαμο γι' αυτό. Με βάση μια φήμη ότι ο Ευμένης είχε ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τον Περσέα κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να αντικαταστήσουν τον Ευμένη Β' με τον μελλοντικό Άτταλο Β', αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε. Μετά από αυτό, η Πέργαμος έχασε την προνομιακή της θέση με τους Ρωμαίους και δεν της απονεμήθηκε άλλη επικράτεια από αυτούς. Ωστόσο, υπό τους αδελφούς Ευμένη Β΄ και Άτταλο Β΄, η Πέργαμος έφτασε στην ακμή της και ξαναχτίστηκε σε μνημειακή κλίμακα. Μέχρι το 188 π.Χ., δεν είχε αναπτυχθεί σημαντικά από την ίδρυσή της από τον Φιλέταιρο, και κάλυπτε περίπου 21 εκτάρια (52 στρέμματα). Μετά από αυτό το έτος, κατασκευάστηκε ένα τεράστιο νέο τείχος της πόλης, μήκους 4 χιλιομέτρων, που περικλείει μια έκταση περίπου 90 εκταρίων (220 στρέμματα).<ref name=errington/> Στόχος των Ατταλιδών ήταν να δημιουργήσουν μια δεύτερη [[Αρχαία Αθήνα|Αθήνα]], έναν πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κόμβο του ελληνικού κόσμου. Αναμόρφωσαν την Ακρόπολη της Περγάμου σύμφωνα με την [[Ακρόπολη Αθηνών|Ακρόπολη των Αθηνών]]. Σώζονται επιγραφικά έγγραφα, που δείχνουν πώς οι Ατταλίδες υποστήριξαν την ανάπτυξη των πόλεων στέλνοντας ειδικευμένους τεχνίτες και μειώνοντας φόρους. Επέτρεψαν στις ελληνικές πόλεις στην επικράτειά τους να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Έστειλαν δώρα σε ελληνικούς πολιτιστικούς τόπους όπως οι [[Δελφοί]], η [[Δήλος]] και η Αθήνα. Η [[Βιβλιοθήκη της Περγάμου]] ήταν γνωστή ως η δεύτερη μετά τη [[Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας]]. Η Πέργαμος ήταν επίσης ακμάζον κέντρο παραγωγής [[Περγαμηνή|περγαμηνής]] (η ίδια η λέξη, παραφθορά του περγαμηνού, που σημαίνει «από την Πέργαμο»), που χρησιμοποιούνταν στη Μικρά Ασία πολύ πριν την άνοδο της πόλης. Η ιστορία ότι η περγαμηνή εφευρέθηκε από τους κατοίκους της Περγάμου, επειδή οι Πτολεμαίοι στην Αλεξάνδρεια είχαν το μονοπώλιο στην παραγωγή παπύρων δεν είναι αλήθεια.<ref>P. Green, ''Alexander to Actium. The historical evolution of the Hellenistic age'', p. 168.</ref> Τα δύο αδέρφια Ευμένης Β' και Άτταλος Β' παρουσίασαν το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα των Ατταλιδών: μια έντονη αίσθηση οικογένειας χωρίς ανταγωνισμό ή ίντριγκα - σπάνια μεταξύ των ελληνιστικών δυναστειών.<ref>Elizabeth Kosmetatou, "The Attalids of Pergamon" in Andrew Erskine, ''Companion to the Hellenistic World''. Blackwell Publishing, 2003. pp.159-174.</ref> Ο Ευμένης Β' και ο Άτταλος Β' (του οποίου το επίθετο ήταν «Φιλάδελφος» - «αυτός που αγαπά τον αδερφό του») συγκρίθηκαν ακόμη και με το μυθικό ζεύγος των αδελφών, τον [[Κλέοβις και Βίτων|Κλέοβη και τον Βίτωνα]].<ref>[[Πολύβιος|Polybius]] 22.20.</ref>

Όταν ο Άτταλος Γ' πέθανε χωρίς κληρονόμο το 133 π.Χ., κληροδότησε ολόκληρη την Πέργαμο στη Ρώμη. Αυτό αμφισβητήθηκε από τον Αριστόνικο, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν αδελφός του Άτταλου Γ' και ηγήθηκε μιας ένοπλης εξέγερσης κατά των Ρωμαίων με τη βοήθεια του [[Γάιος Βλόσιος|Γάιου Βλόσιου]], ενός διάσημου [[Στωικισμός|στωικού φιλοσόφου]]. Για μια περίοδο γνώρισε επιτυχία, νικώντας και σκοτώνοντας τον Ρωμαίο ύπατο [[Λικίνιος Κράσσος|Λικίνιο Κράσσο]] και τον στρατό του, αλλά ηττήθηκε το 129 π.Χ. από τον πρόξενο [[Μάρκους Περπέρνα]]. Το βασίλειο της Περγάμου χωρίστηκε μεταξύ της Ρώμης, του [[Πόντος|Πόντου]] και της [[Καππαδοκία (Ρωμαϊκή επαρχία)|Καππαδοκίας]], με το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς του να γίνεται η νέα [[ρωμαϊκή επαρχία]] της Ασίας. Η ίδια η πόλη κηρύχθηκε ελεύθερη και ήταν για λίγο η πρωτεύουσα της επαρχίας, πριν μεταφερθεί στην [[Έφεσος|Έφεσο]].

=== Ρωμαϊκή περίοδος ===
Το 88 π.Χ., ο [[Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ|Μιθριδάτης ΣΤ' ο Ευπάτωρ]] έκανε την πόλη έδρα στον πρώτο του πόλεμο εναντίον της [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμης]], στον οποίο ηττήθηκε. Στο τέλος του πολέμου, οι νικητές Ρωμαίοι στέρησαν την Πέργαμο από όλα τα οφέλη της και την ιδιότητά της ως ελεύθερη πόλη. Στο εξής η πόλη έπρεπε να πληρώσει φόρους και να φιλοξενήσει και να προμηθεύσει ρωμαϊκά στρατεύματα, και η περιουσία πολλών από τους κατοίκους κατασχέθηκε. Τα μέλη της αριστοκρατίας της Περγάμου, ιδιαίτερα ο [[Διόδωρος Πάσπαρος]] τη δεκαετία του 70 π.Χ., χρησιμοποίησαν τα δικά τους υπάρχοντα, για να διατηρήσουν καλές σχέσεις με τη Ρώμη, ενεργώντας ως δωρητές για την ανάπτυξη της πόλης. Πολλές τιμητικές επιγραφές υποδεικνύουν το έργο του Πάσπαρου και την εξαιρετική θέση του στην Πέργαμο αυτή την εποχή.<ref>On Diodorus Pasparus, see ''Altertümer von Pergamon''. 15.1, pp. 114–117.</ref>

Η Πέργαμος παρέμενε ακόμη διάσημη πόλη και οι αξιοσημείωτες πολυτέλειες του [[Λούκουλλος|Λούκουλλου]] περιελάμβαναν εισαγόμενα εμπορεύματα από την πόλη, η οποία συνέχισε να είναι ο τόπος ενός conventus (περιφερειακής συνέλευσης). Υπό τον Αύγουστο, η πρώτη αυτοκρατορική λατρεία, που ιδρύθηκε στην επαρχία της Ασίας ήταν στην Πέργαμο. Ο [[Πλίνιος ο Πρεσβύτερος]] αναφέρεται στην πόλη ως τη σημαντικότερη στην επαρχία<ref>[[Πλίνιος ο Πρεσβύτερος|Pliny]], ''[[Φυσική Ιστορία (Πλίνιος)|Naturalis historia]]'' 5.126.</ref> και η τοπική αριστοκρατία συνέχισε να φτάνει στους υψηλότερους κύκλους εξουσίας τον 1ο αιώνα μ.Χ., όπως ο Aulus Julius Quadratus, που ήταν ύπατος το 94 και το 105.

Ωστόσο, μόνο επί [[Τραϊανός|Τραϊανού]] και των διαδόχων του έλαβε χώρα ένας ολοκληρωμένος επανασχεδιασμός και αναδιαμόρφωση της πόλης, με την κατασκευή μιας ρωμαϊκής «νέας πόλης» στη βάση της Ακρόπολης. Η πόλη ήταν η πρώτη στην επαρχία, που έλαβε δεύτερο νεοκοράτο, από τον Τραϊανό το 113/4 μ.Χ. 

Ο Αδριανός προήγαγε την πόλη στο βαθμό της μητρόπολης το 123 και έτσι την ανύψωσε πάνω από τους τοπικούς αντιπάλους της, την [[Έφεσος|Έφεσο]] και τη [[Σμύρνη]]. Πραγματοποιήθηκε ένα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα: κατασκευάστηκαν τεράστιοι ναοί, ένα στάδιο, ένα θέατρο, ένα τεράστιο φόρουμ και ένα αμφιθέατρο. Επιπλέον, στα όρια της πόλης το ιερό του [[Ασκληπιός|Ασκληπιού]] (θεός της θεραπείας) επεκτάθηκε σε ένα πολυτελές σπα. Αυτό το ιερό απέκτησε φήμη και θεωρήθηκε ένα από τα πιο γνωστά θεραπευτικά κέντρα του ρωμαϊκού κόσμου.

Στα μέσα του 2ου αιώνα, η Πέργαμος ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της επαρχίας, μαζί με αυτές τις δύο, και είχε περίπου 200.000 κατοίκους. Ο [[Γαληνός]], ο πιο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας εκτός από τον [[Ιπποκράτης|Ιπποκράτη]], γεννήθηκε στην Πέργαμο και έλαβε την πρώιμη εκπαίδευσή του στο Ασκληπιείο. Στις αρχές του τρίτου αιώνα, ο [[Καρακάλλας]] παραχώρησε στην πόλη ένα τρίτο νεοκοράτο, αλλά η παρακμή είχε ήδη αρχίσει. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του τρίτου αιώνα, η οικονομική ισχύς της Περγάμου κατέρρευσε τελικά, καθώς η πόλη υπέστη σοβαρές ζημιές σε σεισμό το 262 και λεηλατήθηκε από τους [[Γότθοι|Γότθους]] λίγο αργότερα. Στην ύστερη αρχαιότητα γνώρισε περιορισμένη οικονομική ανάκαμψη.

=== Βυζαντινή περίοδος ===
Η πόλη σταδιακά παρήκμασε κατά τη διάρκεια της Ύστερης Αρχαιότητας και ο πυρήνας της πόλης συρρικνώθηκε στην ακρόπολη, η οποία οχυρώθηκε από τον αυτοκράτορα [[Κώνστας Β΄|Κώνστα Β']] (641–668).<ref name="ODB">{{ODB|title=Pergamon|last=Foss|first=Clive|page=1628}}</ref> Το 663/4 μ.Χ., η Πέργαμος καταλήφθηκε από επιδρομές [[Άραβες|Αράβων]] για πρώτη φορά.<ref name="ODB"/> Ως αποτέλεσμα αυτής της συνεχιζόμενης απειλής, η περιοχή του οικισμού υποχώρησε στην ακρόπολη, η οποία προστατευόταν από ένα τείχος πάχους 6 μέτρων.

Κατά τη [[Μεσοβυζαντινή περίοδος|μεσοβυζαντινή περίοδο]], η πόλη ήταν μέρος του [[Θέμα Θρακησίων|Θέματος Θρακησίων]]<ref name="ODB" /> και από την εποχή του [[Λέων ΣΤ' ο Σοφός|Λέοντος ΣΤ' του Σοφού]] (886–912) του [[Θέμα Σάμου|Θέματος της Σάμου]].<ref name="EI2" />Η παρουσία [[Αρμένιοι|αρμενικής]] κοινότητας, πιθανότατα από πρόσφυγες από τις μουσουλμανικές κατακτήσεις, μαρτυρείται κατά τον 7ο αιώνα, από την οποία καταγόταν ο αυτοκράτορας [[Φιλιππικός Βαρδάνης|Φιλιππίκος]] (711–713).<ref name="ODB" /><ref name="EI2">{{EI2|title=Bergama|last=Parry|first=V. J.|volume=1|page=1187}}</ref> Το 716, η Πέργαμος λεηλατήθηκε ξανά από τις στρατιές του [[Μασλαμά ιμπν Αμπντ αλ-Μαλίκ]]. Ανοικοδομήθηκε και πάλι και ενισχύθηκε, αφού οι Άραβες εγκατέλειψαν την [[Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (717-718)|πολιορκία της Κωνσταντινούπολης]] το 717–718.<ref name="ODB" /><ref name="EI2" />

Υπέφερε από τις επιθέσεις των [[Δυναστεία των Σελτζούκων|Σελτζούκων]] στη δυτική Ανατολία μετά τη [[μάχη του Μαντζικέρτ]] το 1071: μετά από επιθέσεις το 1109 και το 1113, η πόλη καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και ξαναχτίστηκε μόνο από τον αυτοκράτορα [[Μανουήλ Α΄ Κομνηνός|Μανουήλ Α' Κομνηνό]] (1143–1180) περίπου το 1170. Πιθανότατα έγινε η πρωτεύουσα του νέου [[Θέμα Νεοκάστρων|θέματος Νεοκάστρων]], που ιδρύθηκε από τον Μανουήλ.<ref name="ODB" /><ref name="EI2" />  Επί [[Ισαάκιος Β΄ Άγγελος|Ισαάκιου Β' Αγγέλου]] (1185–1195), η τοπική έδρα επισκόπου προήχθη σε μητροπολιτική επισκοπή, αφού προηγουμένως ήταν επισκοπή της Μητρόπολης Εφέσου.<ref name="EI2" />

Μετά την [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204)|άλωση της Κωνσταντινούπολης]] το 1204 κατά τη διάρκεια της [[Δ΄ Σταυροφορία|Τέταρτης Σταυροφορίας]], η Πέργαμος έγινε μέρος της [[Αυτοκρατορία της Νίκαιας|Αυτοκρατορίας της Νίκαιας]].<ref name="EI2" />Όταν ο αυτοκράτορας [[Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης|Θεόδωρος Β' Λάσκαρης]] (1254–1285) επισκέφτηκε την Πέργαμο το 1250, του έδειξαν το σπίτι του Γαληνού, αλλά είδε ότι το θέατρο είχε καταστραφεί και, εκτός από τα τείχη στα οποία έδωσε προσοχή, μόνο οι θόλοι πάνω από τον Σελίνο του φάνηκαν αξιοσημείωτοι. Τα μνημεία των Ατταλιδών και των Ρωμαίων είχαν πλέον λεηλατηθεί εκείνη την εποχή.

Με την επέκταση των μπεηλικίων της Ανατολίας, η Πέργαμος απορροφήθηκε από το μπεηλίκι των Καρασιδών λίγο μετά το 1300 και στη συνέχεια κατακτήθηκε από το μπεηλίκι των Οθωμανών.<ref name="EI2" /> Ο [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανός]] [[σουλτάνος]] [[Μουράτ Γ']] είχε δύο μεγάλα [[Αλάβαστρο|αλαβάστρινα]] δοχεία, που μεταφέρθηκαν από τα ερείπια της Περγάμου και τοποθετήθηκαν στις δύο πλευρές του ναού στην [[Αγία Σοφία (Κωνσταντινούπολη)|Αγία Σοφία]] στην [[Κωνσταντινούπολη]].<ref>E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936 - Page 526</ref>

== Αξιοθέατα ==

=== Βωμός της Περγάμου ===
{{Κύριο|Βωμός της Περγάμου}}[[Αρχείο:Pergamonmuseum Pergamonaltar.jpg|αριστερά|μικρογραφία|Βωμός της Περγάμου στο [[Μουσείο Περγάμου (Βερολίνο)|Μουσείο της Περγάμου]] στο [[Βερολίνο]]]]
Το πιο διάσημο οικοδόμημα της πόλης είναι ο μνημειώδης βωμός, που πιθανότατα ήταν αφιερωμένος στον [[Δίας (μυθολογία)|Δία]] και την [[Αθηνά]]. Τα θεμέλια βρίσκονται ακόμα στην Άνω πόλη, αλλά τα ερείπια της [[Ζωφόρος|ζωφόρου]] της Περγάμου, που τη διακοσμούσε αρχικά, εκτίθενται στο [[Μουσείο Περγάμου (Βερολίνο)|μουσείο της Περγάμου]] στο [[Βερολίνο]], όπου τα μέρη της ζωφόρου που μεταφέρθηκαν στη [[Γερμανία]] έχουν εγκατασταθεί σε μερική ανακατασκευή.

Για την κατασκευή του βωμού δημιουργήθηκε ο απαιτούμενος επίπεδος χώρος μέσω αναβαθμίδων, ώστε να μπορέσει να προσανατολιστεί σε σχέση με τον γειτονικό Ναό της Αθηνάς. Η βάση του βωμού είχε διαστάσεις γύρω στα 36 x 33 μέτρα και εξωτερικά ήταν διακοσμημένη με λεπτομερή απεικόνιση σε υψηλό ανάγλυφο της [[Γιγαντομαχία|Γιγαντομαχίας]], της μάχης μεταξύ των [[Δώδεκα θεοί του Ολύμπου|ολύμπιων θεών]] και των [[Γίγαντες (μυθολογία)|Γιγάντων]]. Η ζωφόρος έχει ύψος 2,30 μέτρα και συνολικό μήκος 113 μέτρα, καθιστώντας την τη δεύτερη μεγαλύτερη ζωφόρο, που σώζεται από την αρχαιότητα, μετά τη Ζωφόρο του Παρθενώνα στην [[Αθήνα]]. Μια σκάλα πλάτους 20 μέτρων, που κόβεται στη βάση στη δυτική πλευρά οδηγεί στην επάνω κατασκευή, η οποία περιβάλλεται από [[κιονοστοιχία]] και αποτελείται από μια αυλή με κιονοστοιχία, που χωρίζεται από τη σκάλα με κιονοστοιχία. Οι εσωτερικοί τοίχοι αυτής της κιονοστοιχίας είχαν μια περαιτέρω ζωφόρο, που απεικόνιζε τη ζωή του [[Τήλεφος|Τήλεφου]], γιου του [[Ηρακλής|Ηρακλή]] και μυθικού ιδρυτή της Περγάμου. Αυτή η ζωφόρος έχει ύψος περίπου 1,60 μέτρα και επομένως είναι σαφώς μικρότερη από την εξωτερική ζωφόρο.<ref>On the Pergamon altar, see Wolf-Dieter Heilmeyer (ed.), ''Der Pergamonaltar. Die neue Präsentation nach Restaurierung des Telephosfrieses''. Wasmuth, Tübingen 1997, {{ISBN|3-8030-1045-4}}; Huberta Heres & Volker Kästner: ''Der Pergamonaltar''. Zabern, Mainz 2004 {{ISBN|3-8053-3307-2}}</ref><ref>Tucker, pp. 28&ndash;29.</ref>

Στην [[Αποκάλυψη του Ιωάννη|''Αποκάλυψη του Ιωάννη'']] της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]], η πίστη των πιστών της Περγάμου, που «κατοικούν εκεί που είναι ο θρόνος του Σατανά» επαινείται από τον συγγραφέα.<ref>{{bibleverse||Revelation|2:13|NKJV}}</ref> Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι η «έδρα του Σατανά» αναφέρεται στο Βωμό της Περγάμου, λόγω της ομοιότητάς του με γιγάντιο θρόνο.<ref>Yeomans, S., [https://www.biblicalarchaeology.org/daily/biblical-sites-places/biblical-archaeology-sites/pergamon-2/ ''Ancient Pergamon''], ''Bible History Daily'' article published in 2013, accessed 10 October 2018</ref>

=== Τραϊάνειο ===
[[File:Pergamum.jpg|thumb|right|Ναός του Τραϊανού (Τραϊάνειο)]]
Στο ψηλότερο σημείο της ακρόπολης βρίσκεται ο ναός του [[Τραϊανός|Τραϊανού]] και του [[Δίας (μυθολογία)|Διός]] Φίλιου. Ο ναός βρίσκεται σε μια εξέδρα ύψους 2,9 μέτρων στην κορυφή μιας θολωτής βεράντας. Ο ίδιος ο ναός ήταν ένας κορινθιακός [[περίπτερος ναός]], πλάτους περίπου 18 μέτρων με έξι [[Κίονας|κίονες]] στις κοντές πλευρές και εννέα κίονες στις μακριές πλευρές και δύο σειρές κιόνων in antis. Στα βόρεια, η περιοχή ήταν κλειστή από μια ψηλή στοά, ενώ στη δυτική και ανατολική πλευρά περιβαλλόταν από απλούς τοίχους με λαξευτούς λίθους, έως ότου προστέθηκαν άλλες στοές επί βασιλείας [[Αδριανός|Αδριανού]].

Κατά τις ανασκαφές βρέθηκαν στα ερείπια του [[Σηκός|σηκού]] θραύσματα [[Άγαλμα|αγαλμάτων]] του Τραϊανού και του Αδριανού, συμπεριλαμβανομένων των κεφαλιών των πορτρέτων τους, καθώς και θραύσματα του λατρευτικού αγάλματος του Διός Φιλίου.<ref>On the Trajaneum: Jens Rohmann: ''Die Kapitellproduktion der römischen Kaiserzeit in Pergamon''. W. de Gruyter, Berlin – New York 1998, {{ISBN|3-11-015555-9}}, pp. 8–38 (''Pergamenische Forschungen''. Vol. 10); ''Altertümer von Pergamon''. Vol. 2; earlier research in Gottfried Gruben: ''Die Tempel der Griechen''. 3rd edition. Hirmer, München 1980, pp. 434–435.</ref>

=== Θέατρο ===
Το καλοδιατηρημένο Θέατρο της Περγάμου χρονολογείται από την [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική περίοδο]] και είχε χώρο για περίπου 10.000 άτομα, σε 78 σειρές καθισμάτων. Σε ύψος 36 μέτρων, είναι το πιο απότομο από όλα τα αρχαία θέατρα. Το κοίλον του θεάτρου χωρίζεται οριζόντια από δύο διαδρόμους, που ονομάζονται διαζώματα, και κατακόρυφα από σκάλες πλάτους 0,75 μέτρων σε επτά τμήματα στο χαμηλότερο μέρος του θεάτρου και έξι στο μεσαίο και πάνω τμήμα. Κάτω από το θέατρο υπάρχει μια βεράντα μήκους 247 μέτρων και πλάτους έως 17,4 μέτρων, η οποία στηριζόταν σε έναν ψηλό τοίχο αντιστήριξης και πλαισιωνόταν στη μακριά πλευρά από μια στοά. Προερχόμενος από την Άνω αγορά, θα μπορούσε κανείς να εισέλθει σε αυτό το χώρο από έναν πύργο στο νότιο άκρο. Αυτό το θέατρο δεν είχε χώρο για την κυκλική ορχήστρα, κάτι που ήταν φυσιολογικό σε ένα ελληνικό θέατρο, έτσι χτίστηκε μόνο ένα ξύλινο κτήριο σκηνής, που μπορούσε να κατεδαφιστεί, όταν δεν γινόταν παράσταση. Έτσι, η θέα κατά μήκος των κερκίδων του θεάτρου προς τον Ναό του Διονύσου στο βόρειο άκρο ήταν ανεμπόδιστη. Ένα μαρμάρινο κτήριο της σκηνής χτίστηκε μόλις τον 1ο αιώνα π.Χ. Πρόσθετα θέατρα χτίστηκαν στη [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|ρωμαϊκή περίοδο]], το ένα στη νέα ρωμαϊκή πόλη και το άλλο στο ιερό του Ασκληπιού.<ref>''Altertümer von Pergamon''. IV; Gottfried Gruben: ''Die Tempel der Griechen''. 3rd edition. Hirmer, München 1980, pp. 439–440.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.whitman.edu/theatre/theatretour/pergamum/commentary/pergamum.commentary.htm |title= The Acropolis Theater at Pergamum, Turkey |website=www.whitman.edu |access-date=September 24, 2007}}</ref>

=== Ναός του Διονύσου ===
[[Αρχείο:The Temple of Dionysus on its raised plinth below the Hellenistic theatre, Acropolis, built in the 2nd century BC, Pergamon, Turkey (8417206434).jpg|μικρογραφία|Ναός του Διονύσου]]
Στην Πέργαμο, ο [[Διόνυσος]] είχε το επίθετο ''Καθηγεμών'', «ο οδηγός»,<ref>On Dionysus Kathegemon, see Erwin Ohlemutz: ''Die Kulte und Heiligtümer der Götter in Pergamon''. Würzburg 1940, pp. 99–122.</ref> και λατρευόταν ήδη το τελευταίο τρίτο του 3ου αιώνα π.Χ., όταν οι Ατταλίδες τον έκαναν τον κύριο θεό της δυναστείας τους.<ref>Helmut Müller, "Ein neues hellenistisches Weihepigramm aus Pergamon," ''Chiron'' 1989, pp. 539–553.</ref> Τον 2ο αιώνα π.Χ., ο [[Ευμένης Β΄ της Περγάμου|Ευμένης Β']] (πιθανώς) έχτισε ναό για τον Διόνυσο στο βόρειο άκρο των κερκίδων του θεάτρου. Ο [[Μάρμαρο|μαρμάρινος]] ναός βρίσκεται σε εξέδρα, 4,5 μέτρα πάνω από το επίπεδο των κερκίδων του θεάτρου και ήταν τετράστυλος πρόστυλος ναός [[Ιωνικός ρυθμός|ιωνικού ρυθμού]].<ref>{{cite web|url=http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=5749|last1=Καμάρα|first1=Αφροδίτη|title=Πέργαμον (Αρχαιότητα)|website=Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Μικρά Ασία|publisher=[[Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]]|date=2005-06-09|accessdate=2022-09-16}}</ref> Ο πρόναος είχε πλάτος τεσσάρων κιόνων και βάθος δύο κιόνων και προσεγγιζόταν από μια σκάλα είκοσι πέντε σκαλοπατιών.<ref>Wolfgang Radt, ''Pergamon: Geschichte und Bauten einer antiken Metropole''. Darmstadt 1999, p. 189.</ref> Σώζονται μόνο λίγα ίχνη της ελληνιστικής δομής του κτηρίου. Η πλειονότητα της σωζόμενης κατασκευής προέρχεται από μια ανακατασκευή του ναού, που πιθανότατα έλαβε χώρα υπό τον [[Καρακάλλας|Καρακάλλα]], ή ίσως υπό τον [[Αδριανός|Αδριανό]].<ref>Wolfgang Radt, ''Pergamon: Geschichte und Bauten einer antiken Metropole''. Darmstadt 2005, p. 190.</ref>

=== Ναός της Αθηνάς ===
Ο παλαιότερος ναός της Περγάμου είναι το ιερό της Αθηνάς από τον 4ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένας [[Δωρικός ρυθμός|δωρικός]] [[περίπτερος ναός]] με βόρειο προσανατολισμό με έξι [[Κίονας|κίονες]] στη κοντή πλευρά και δέκα στη μακριά και ένα [[Σηκός|σηκό]] χωρισμένο σε δύο δωμάτια. Τα θεμέλια, με διαστάσεις περίπου 12,70 x 21,80 μέτρα, είναι ορατά ακόμη και σήμερα. Οι κίονες είχαν ύψος περίπου 5,25 μέτρα, διάμετρο 0,75 μέτρα και η απόσταση μεταξύ των κιόνων ήταν 1,62 μέτρα, επομένως η κιονοστοιχία ήταν πολύ ελαφριά για έναν ναό αυτής της περιόδου. Αυτό ταιριάζει με το σχήμα των [[Τρίγλυφος|τριγλύφων]], τα οποία συνήθως αποτελούνται από μια ακολουθία δύο τρίγλυφων και δύο [[Μετόπη|μετόπες]], αλλά αντίθετα αποτελούνται από τρία τρίγλυφα και τρεις μετόπες. Οι κίονες του ναού είναι χωρίς αυλακώσεις και διατηρούνται προεξοχές, αλλά δεν είναι σαφές, εάν αυτό ήταν αποτέλεσμα απροσεξίας ή ατελείας.

Μια διώροφη στοά, που περιβάλλει τον ναό στις τρεις πλευρές του προστέθηκε κάτω από τον [[Ευμένης Β΄ της Περγάμου|Ευμένη Β']], μαζί με το πρόπυλο στη νοτιοανατολική γωνία, το οποίο βρίσκεται σήμερα, σε μεγάλο βαθμό ανακατασκευασμένο, στο [[Μουσείο Περγάμου (Βερολίνο)|Μουσείο της Περγάμου]] στο [[Βερολίνο]]. Το κιγκλίδωμα του ανώτερου επιπέδου της βόρειας και της ανατολικής στοάς ήταν διακοσμημένο με ανάγλυφα, που απεικόνιζαν όπλα, που μνημόνευαν τη στρατιωτική νίκη του Ευμένη Β'. Η κατασκευή συνδύαζε ιωνικούς κίονες και δωρικά τρίγλυφα (εκ των οποίων σώζονται πέντε τρίγλυφα και μετόπες). Στον χώρο του ιερού, ο [[Άτταλος Α΄ της Περγάμου|Άτταλος Α']] και ο Ευμένης Β' κατασκεύασαν μνημεία νίκης, με κυριότερα τα γαλατικά αφιερώματα. Η βόρεια στοά φαίνεται ότι ήταν ο χώρος της [[Βιβλιοθήκη της Περγάμου|Βιβλιοθήκης της Περγάμου]].<ref>''Altertümer von Pergamon''. II; Gottfried Gruben: ''Die Tempel der Griechen''. 3. Auflage. Hirmer, München 1980, pp. 425–429.</ref>

=== Βιβλιοθήκη ===
Η [[Βιβλιοθήκη της Περγάμου]] ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο μετά τη [[Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας]], με τουλάχιστον 200.000 ειλητάρια. Η θέση του κτηρίου της βιβλιοθήκης δεν είναι βέβαιη. Από τις [[Ανασκαφή (αρχαιολογία)|ανασκαφές]] του 19ου αιώνα, έχει γενικά ταυτιστεί με ένα παράρτημα της βόρειας στοάς του ιερού της Αθηνάς στην Άνω Ακρόπολη, που χτίστηκε από τον [[Ευμένης Β΄ της Περγάμου|Ευμένη Β']].<ref>''Altertümer von Pergamon''. II, p. 56–88.</ref> Επιγραφές στο γυμνάσιο που αναφέρουν βιβλιοθήκη μπορεί να υποδεικνύουν, ωστόσο, ότι το κτήριο βρισκόταν σε αυτήν την περιοχή.<ref>Harald Mielsch, "Die Bibliothek und die Kunstsammlung der Könige von Pergamon," ''Archäologischer Anzeiger''. 1995, pp. 765–779.</ref><ref>Kekeç 1989, p. 40.</ref>

=== Γυμνάσιο ===
Ένας μεγάλος χώρος γυμναστηρίου χτίστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. στη νότια πλευρά της Ακρόπολης. Αποτελούνταν από τρεις αναβαθμίδες, με την κύρια είσοδο στη νοτιοανατολική γωνία της χαμηλότερης σειράς. Η χαμηλότερη και νοτιότερη αναβαθμίδα είναι μικρή και σχεδόν απαλλαγμένη από κτήρια. Είναι γνωστό ως Κάτω Γυμνάσιο και έχει χαρακτηριστεί ως το Γυμνάσιο των Αρρένων.<ref>On the Lower Terrace: ''Altertümer von Pergamon''. VI, pp. 5–6, 19–27.</ref> Η μεσαία αναβαθμίδα είχε μήκος περίπου 250 μέτρα και πλάτος 70 μέτρα στο κέντρο. Στη βόρεια πλευρά του υπήρχε μια διώροφη αίθουσα. Στο ανατολικό τμήμα της αναβαθμίδας υπήρχε ένας μικρός πρόστυλος ναός [[Κορινθιακός ρυθμός|κορινθιακού ρυθμού]].<ref>''Altertümer von Pergamon''. VI, pp. 40–43.</ref>Ένα στεγασμένο στάδιο, γνωστό ως Υπόγειο Στάδιο βρίσκεται ανάμεσα στη μεσαία και την επάνω αναβαθμίδα.<ref>On the Middle gymnasium: ''Altertümer von Pergamon''. VI, pp. 5, 28–43.</ref>

Η επάνω αναβαθμίδα είχε διαστάσεις 150 x 70 μέτρα τετραγωνικά, καθιστώντας την τη μεγαλύτερη από τις τρεις βεράντες. Αποτελούνταν από μια αυλή που περιβάλλεται από στοές και άλλες κατασκευές, διαστάσεων περίπου 36 x 74 μέτρα. Αυτό το συγκρότημα αναγνωρίζεται ως [[παλαίστρα]] και διέθετε μια αίθουσα διαλέξεων σε σχήμα θεάτρου πέρα από τη βόρεια στοά, η οποία είναι πιθανώς ρωμαϊκής εποχής και μια μεγάλη αίθουσα δεξιώσεων στο κέντρο. Περαιτέρω δωμάτια αβέβαιης λειτουργίας ήταν προσβάσιμα από τις στοές. Στα δυτικά βρισκόταν ένας [[Ιωνικός ρυθμός|ιωνικός]] ναός με νότιο προσανατολισμό, το κεντρικό ιερό του γυμνασίου. Η ανατολική περιοχή αντικαταστάθηκε με συγκρότημα λουτρών στα [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|ρωμαϊκά χρόνια]]. Περαιτέρω ρωμαϊκά λουτρά κατασκευάστηκαν στα δυτικά του ιωνικού ναού.<ref>On the upper terrace: ''Altertümer von Pergamon''. VI, pp. 4, 43–79.</ref>

=== Ιερό της Ήρας ===
[[File:Pergamon Tempel der Hera.JPG|thumb|left|Ιερό της Ήρας από τα δυτικά]]
Το ιερό της [[Ήρα|Ήρας]] Βασίλισσας βρισκόταν βόρεια της επάνω βεράντας του γυμνασίου. Η δομή του βρίσκεται σε δύο παράλληλες αναβαθμίδες, το νότιο περίπου 107,4 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και το βόρειο περίπου 109,8 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Ναός της Ήρας βρισκόταν στη μέση της επάνω βεράντας, με νότιο προσανατολισμό, με μια εξέδρα πλάτους 6 μέτρων στα δυτικά και ένα κτήριο του οποίου η λειτουργία είναι πολύ ασαφής στα ανατολικά. Οι δύο αναβαθμίδες ενώνονταν με μια σκάλα έντεκα σκαλοπατιών πλάτους περίπου 7,5 μέτρων, που κατέβαινε από το μπροστινό μέρος του ναού.

Ο ναός είχε περίπου 7 μέτρα πλάτος επί 12 μέτρα μήκος και βρισκόταν σε ένα θεμέλιο με τρία σκαλοπάτια. Ήταν ένας δωρικός ναός τετράστυλος, με τρία [[Τρίγλυφος|τρίγλυφα]] και [[Μετόπη|μετόπες]] για κάθε άνοιγμα στο [[επιστύλιο]]. Όλα τα άλλα κτίσματα του ιερού ήταν κατασκευασμένα από [[Τραχύτης|τραχύτη]], αλλά το ορατό μέρος του ναού ήταν από [[μάρμαρο]] ή τουλάχιστον είχε μαρμάρινη επένδυση. Η βάση της λατρευτικής εικόνας μέσα στο [[Σηκός|σηκό]] στήριζε τρία λατρευτικά [[Άγαλμα|αγάλματα]].

Τα σωζόμενα λείψανα της επιγραφής στο επιστύλιο δείχνουν ότι το κτήριο ήταν ο ναός της Ήρας Βασίλισσας και ότι ανεγέρθηκε από τον [[Άτταλος Β΄ της Περγάμου|Άτταλο Β']].<ref>On the Sanctuary of Hera: ''Altertümer von Pergamon''. VI, pp. 102–110, Tables I-II, IV–V, VI–VII, VIII, X–XI, XVIII, XXXII, XXXIII, XXXIV, XXXV.</ref>

=== Ιερό της Δήμητρας ===
[[File:Pergamon Demeter sanctuary 0098.jpg|thumb|right|Το Ιερό της Δήμητρας από τα ανατολικά]]
Το Ιερό της Δήμητρας καταλάμβανε έκταση 50 x 110 μέτρων στο μεσαίο επίπεδο της νότιας πλαγιάς της ακρόπολης. Το ιερό ήταν παλιό. Η δραστηριότητά του εντοπίζεται στον τέταρτο αιώνα π.Χ.

Η είσοδος στο ιερό γινόταν από ένα πρόπυλο από τα ανατολικά, που οδηγούσε σε μια αυλή, που περιβαλλόταν από στοές από τις τρεις πλευρές. Στο κέντρο του δυτικού μισού αυτής της αυλής βρισκόταν ο ιωνικός ναός της Δήμητρας, ένας ευθύς απλός ναός, διαστάσεων 6,45 x 12,7 μέτρα, με προστώο [[Κορινθιακός ρυθμός|κορινθιακού ρυθμού]], που προστέθηκε στην εποχή του [[Αντωνίνος ο Ευσεβής|Αντωνίνου του  Ευσεβούς]]. Η υπόλοιπη κατασκευή ήταν [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικής εποχής]], χτισμένη με ντόπιο [[μάρμαρο]] και είχε μαρμάρινη [[Ζωφόρος|ζωφόρο]] διακοσμημένη με [[Βουκράνιο|βουκράνια]]. Περίπου 9,5 μέτρα μπροστά από το ανατολικό κτήριο υπήρχε ένας [[βωμός]], ο οποίος είχε μήκος 7 μέτρα και πλάτος 2,3 μέτρα. Ο ναός και ο βωμός χτίστηκαν για τη [[Δήμητρα (μυθολογία)|Δήμητρα]] από τον [[Φιλέταιρος της Περγάμου|Φιλέταιρο]], τον αδελφό του Ευμένη και τη μητέρα τους Βόα.

Στο ανατολικό τμήμα της αυλής υπήρχαν πάνω από δέκα σειρές καθισμάτων απλωμένα μπροστά από τη βόρεια στοά για τους συμμετέχοντες στα μυστήρια της Δήμητρας. Περίπου 800 μυημένοι μπορούσαν να χωρέσουν σε αυτές τις θέσεις.<ref>On the sanctuary of Demeter, see: ''Altertümer von Pergamon''. XIII; earlier research in Gottfried Gruben, ''Die Tempel der Griechen''. 3rd edition. Hirmer, München 1980, pp. 437–440.</ref>

=== Ιερό του Ασκληπιού ===
Τρία χιλιόμετρα νότια της Ακρόπολης (39° 7′ 9″ N, 27° 9′ 56″ E), κάτω στην κοιλάδα, υπήρχε το Ιερό του Ασκληπιού (γνωστό και ως Ασκληπιείο), του θεού της θεραπείας. Η προσέγγιση στο Ασκληπιείο γινόταν κατά μήκος 820 μέτρων με [[κιονοστοιχία]] ιερού δρόμου. Σε αυτό το μέρος άνθρωποι με προβλήματα υγείας μπορούσαν να κάνουν μπάνιο στο νερό της ιερής πηγής και στα όνειρα των ασθενών εμφανιζόταν ο [[Ασκληπιός]] σε όραμα, για να τους πει πώς να θεραπεύσουν την ασθένειά τους. Η αρχαιολογία έχει βρει πολλά δώρα και αφιερώσεις, που οι άνθρωποι έκαναν μετά, όπως μικρά μέρη σώματος από [[τερακότα]], που αναμφίβολα αντιπροσωπεύουν αυτό το σημείο του σώματος, που είχε θεραπευτεί. Ο [[Γαληνός]], ο πιο διάσημος γιατρός της αρχαίας [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]] και προσωπικός γιατρός του αυτοκράτορα [[Μάρκος Αυρήλιος|Μάρκου Αυρήλιου]], εργάστηκε στο Ασκληπιείο για πολλά χρόνια.<ref>Tucker, p. 36.</ref> Αξιοσημείωτα σωζόμενα κτήρια στο Ασκληπιείο περιλαμβάνουν:

*το ρωμαϊκό θέατρο
*η Βόρεια Στοά
*η Νότια Στοά
*ο ναός του Ασκληπιού
*ένα κυκλικό κέντρο θεραπείας (μερικές φορές γνωστό ως ο Ναός του Τελεσφόρου)
*μια θεραπευτική πηγή
*μια υπόγεια διάβαση
*μια βιβλιοθήκη
*η Via Tecta (ή η Ιερά Οδός, που είναι ένας δρόμος με κιονοστοιχία, που οδηγεί στο ιερό) και
*ένα [[πρόπυλο]]

=== Ιερό του Σέραπι ===
Η άλλη αξιοσημείωτη κατασκευή της Περγάμου είναι ο μεγάλος ναός των αιγυπτιακών θεών [[Ίσις|Ίσιδος]] και/ή [[Σέραπις]], γνωστός σήμερα ως «[[Κόκκινη Βασιλική]]» (ή Kızıl Avlu στα [[Τουρκική γλώσσα|τουρκικά]]),<ref name=":0">{{Cite journal|title=Χριστιανικές αρχαιότητες και μνημεία της Μικράς Ασίας|url=https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltiokms/article/view/2642|journal=Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών|date=2008-01-01|issn=2459-2579|pages=163–256|volume=15|doi=10.12681/deltiokms.261|language=el|first=Ιωάννης Ηλ|last=Βολανάκης}}</ref> περίπου ένα χιλιόμετρο νότια της Ακρόπολης (39 7' 19" N, 27 11' 1" E). Αποτελείται από ένα κεντρικό κτήριο και δύο στρογγυλούς πύργους μέσα σε ένα τεράστιο τέμενος ή ιερό χώρο. Οι πύργοι του ναού, που πλαισιώνουν το κεντρικό κτήριο είχαν αυλές με πισίνες, που χρησιμοποιούνταν για πλύσεις σε κάθε άκρο, πλαισιωμένες από στοές στις τρεις πλευρές. Το προαύλιο του ναού της Ίσιδος/Σαράπις εξακολουθεί να υποστηρίζεται από τη γέφυρα της Περγάμου πλάτους 193 μέτρων, τη μεγαλύτερη γέφυρα της αρχαιότητας.<ref>{{harvnb|Grewe|Özis|1994|pp=350, 352}}</ref>

Μετά την επικράτηση του [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμού]] στην περιοχή τον 5ο αιώνα μ.Χ. το ιερό αυτό μετατράπηκε σε χριστιανική [[Βασιλική (αρχιτεκτονική)|βασιλική]] και αφιερώθηκε στον Άγιο Ιωάννη. Στο χώρο της βασιλικής βρέθηκε μία μαρμάρινη κολυμβήθρα, η οποία έχει το σχήμα του ελεύθερου σταυρού εξωτερικά.<ref name=":0" />

Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, το έτος 92 ο [[Άγιος Αντίπας|Άγιος Αντύπας]], ο πρώτος επίσκοπος της Περγάμου, που χειροτονήθηκε από τον [[Ιωάννης ο Ευαγγελιστής|Απόστολο Ιωάννη]], έπεσε θύμα μιας πρώιμης σύγκρουσης μεταξύ των πιστών του Σέραπι και των χριστιανών. Ένας εξαγριωμένος όχλος λέγεται ότι έκαψε ζωντανό τον [[Άγιος Αντίπας|άγιο Αντίπα]] μπροστά στον ναό μέσα σε ένα θυμιατό που είχε τη μορφή του [[Ταύρος του Φάλαρη|ταύρου του Φάλαρη]], το οποίο παρίστανε τον θεό ταύρο [[Άπις (θεότητα)|Άπις]].<ref>Tucker, p. 34.</ref> Το μαρτύριο του είναι ένα από τα πρώτα, που καταγράφηκαν στη χριστιανική ιστορία, που τονίστηκε από την ίδια την [[Αγία Γραφή]] μέσω του μηνύματος, που εστάλη στην Εκκλησία της Περγάμου στο [[Βιβλίο της Αποκάλυψης]].

{{wide image|Pergamon 10.jpg|890px|align-cap=center| Πανοραμική άποψη της Περγάμου και της σύγχρονης πόλης [[Μπέργκαμα]].}}

==Παραπομπές==
{{reflist|refs=
<ref name=errington>{{cite book|last=Errington|first=R. Malcolm|title=A History of the Hellenistic World: 323–30 BC|year=2008|publisher=Blackwell Publishing|location=Oxford|isbn=9781444359596|series=Blackwell History of the Ancient World|volume=13|url=https://books.google.com/books?id=yel_nMd_KgkC&pg=PT255}}</ref>
}}

== Βιβλιογραφία ==
*{{cite journal|last1=Grewe|first1=Klaus|last2=Özis|first2=Ünal|title=Die antiken Flußüberbauungen von Pergamon und Nysa (Türkei)|journal=Antike Welt|volume=25|issue=4|year=1994|pages=348–352|language=de}}
*Hansen, Esther V. (1971). ''The Attalids of Pergamon''. Ithaca, New York: Cornell University Press; London: Cornell University Press Ltd. {{ISBN|0-8014-0615-3}}.
*Kekeç, Tevhit. (1989). ''Pergamon''. Istanbul, Turkey: Hitit Color. {{ISBN|9789757487012}}.
*Kosmetatou, Elizabeth (2003) "The Attalids of Pergamon," in Andrew Erskine, ed., ''A Companion to the Hellenistic World''. Oxford: Blackwell: pp.&nbsp;159–174. {{ISBN|1-4051-3278-7}}.
*McEvedy, Colin (2012). ''Cities of the Classical World''. Penguin Global
*Nagy, Gregory (1998). "The Library of Pergamon as a Classical Model," in Helmut Koester, ed., ''Pergamon: Citadel of the Gods''. Harrisburg PA: Trinity Press International: 185-232.
*Nagy, Gregory (2007). "The Idea of the Library as a Classical Model for European Culture," http://chs.harvard.edu/publications.sec/online_print_books.ssp/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130415063306/http://chs.harvard.edu/publications.sec/online_print_books.ssp/ |date=2013-04-15 }}. Center for Hellenic Studies
*{{cite book|last=Tucker|first=Jack|title=Innocents Return Abroad: Exploring Ancient Sites in Western Turkey|year=2012|isbn=9781478343585}}
*[[Ξενοφών|Xenophon]]. ''Xenophon in Seven Volumes'', Carleton L. Brownson. Harvard University Press, Cambridge, MA; William Heinemann, Ltd., London. vol. 1 (1918), vol. 2 (1921), vol. 3 (1922).

== Περαιτέρω ανάγνωση ==
*Hansen, Esther Violet. 1971. ''The Attalids of Pergamon''. 2nd ed., rev., and expanded. Ithaca: Cornell University Press.
*Radt, Wolfgang. 1984. ''Pergamon, Archeological Guide''. 3rd ed. Istanbul: Türkiye Turing Ve Otomobil Kurumu.
*Shipley, Graham. 2000. ''The Greek world after Alexander 323–30 BC''. London: Routledge.
*Walbank, Frank W. 1993. ''The Hellenistic world''. Revised ed. Cambridge, MA: Harvard Univ. Press.

==Εικόνες==
<gallery style="text-align:center">
Αρχείο:Acropolis of Pergamon - Friedrich Thierch - 1882.jpg|Αναπαράσταση της ακρόπολης και του [[Βωμός της Περγάμου|βωμού της Περγάμου]], [[Ειρηναίος Θείρσιος]], 1882
Αρχείο:High rise view of Pergamon - R.Bohn - 1888.jpg|Αναπαράσταση της αρχαίας Περγάμου, 1888
Αρχείο:Modell Pergamonmuseum.jpg|Αναπαράσταση της πόλης της Περγάμου
Αρχείο:Temenos of Athena in Pergamon (3).JPG|Ναός της Αθηνάς
Αρχείο:Acropolis - Bergama (Pergamon) - Turkey - 02 (5747161353).jpg|Ακρόπολη της Περγάμου
Αρχείο:The Sanctuary of Demeter, Lower Acropolis, Pergamon, Turkey (8416106211).jpg|Ιερό της θεάς Δήμητρας
Αρχείο:Temple of Dionysus from the theatre in Pergamon (1).JPG|Το θέατρο της Περγάμου και ο ναός του Διονύσου
Αρχείο:Red basilica west view.jpg|Κόκκινη Βασιλική (δυτική όψη)
</gallery>
== Δείτε επίσης ==
* [[Περγαμηνή]]
* [[Περγαμηνή σχολή]]
== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{Commonscat}}
*[http://eklactakeimena.blogspot.com/2010/09/blog-post.html Το χρονικό των ανασκαφών της Περγάμου]


{{Ατταλίδες}}
{{Εκκλησίες της Μικράς Ασίας}}
{{Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην Τουρκία}}
{{authority control}}
{{Portal bar|Αρχαία Ελλάδα|Τουρκία}}

[[Κατηγορία:Πέργαμος|*]]
[[Κατηγορία:Αρχαία Πέργαμος]]
[[Κατηγορία:Αρχαίες πόλεις της Μυσίας]]
[[Κατηγορία:Αρχαιολογικοί τόποι στην Τουρκία]]