Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Τομόε

{{Σιντοϊσμός}}
Το '''τομόε'''  (巴, επίσης γράφεται ως 鞆絵),{{Efn|There are in fact seven variants for writing ''tomoe'':ともゑ,巴, 鞆画, 鞆,鞆絵, 艫絵 and 伴絵.{{sfn|Brown|1998|p=186}}}} συνήθως μεταφράζεται ως «[[Κόμμα (στίξη)|κόμμα]]»,{{Sfn|Turnbull|2012|p=43}}{{Sfn|van Gulik|1982|p=168}} είναι ένα περιστρεφόμενο σύμβολο, που μοιάζει με κόμμα, και χρησιμοποιείται στα Ιαπωνικά εμβλήματα ''μον'' (σχεδόν ισοδύναμο με ένα εραλδικό σήμα ή σύμβολο στην ευρωπαϊκή εραλδική). Μοιάζει στενά με τη συνήθη μορφή ενός ''μαγκατάμα''.
[[Αρχείο:Mitsudomoe banner blue.svg|μικρογραφία|563x563εσ|Ιαπωνικό πανώ, που τοποθετείτο σε πλοία της φυλής Σο.]]
Το τομόε εμφανίζεται σε πολλά σχέδια με διάφορες χρήσεις. Τα πιο απλά, πιο κοινά μοτίβα της τεχνικής περιέχουν από ένα έως τέσσερα τομόε και θυμίζουν παρόμοια σχέδια, που έχουν βρεθεί σε ευρεία διανομή σε όλο τον κόσμο. Όταν περιγράφεται σε κύκλο, εμφανίζεται συχνά σε ένα σύνολο τριών, με αυτό το σχέδιο γνωστό ως '''''μιτσουντομόε''''' (mitsudomoe)  (三ツ巴).{{Sfn|Repp|2002|p=171}}

== Ετυμολογία ==
Ο χαρακτήρας '''巴 ''' (κινεζική προφορά ''βα)'' έχει πολλές σημασίες, από τοπωνύμιο της [[Σιτσουάν (επαρχία)|επαρχίας Σιτσουάν]] ως ρήμα   που φέρει τις έννοιες  του «ελπίζω», «αναμένω» ή «ανησυχώ».

Η ίδια η  λέξη '''Τομόε''' μπορεί να είναι [[Μογγολικές γλώσσες|μογγολικής προέλευσης]], καθώς συγκρίνεται με τη μέση μογγολική {{Transl|xng|tomuγa}} (στριμμένη κόμμωση αλόγου, από το ρήμα {{Transl|ja|tomu}} (κοτσίδα, στρίψιμο)) και Ordos ''t'omok'' («μικρή τσάντα κρεμασμένη στο κεφάλι του αλόγου»). Σε αυτήν την τελευταία σχέση, [[Δυναστεία Τανγκ|κεραμικές φιγούρες αλόγων της δυναστείας Τανγκ]] δείχνουν μικρούς σάκους δεμένους στο κάτω μέρος του λαιμού, ίσως για να εμποδίσουν το άλογο να σηκώσει το κεφάλι του πίσω.{{Sfn|Miller|1967|p=78}}

Μια άποψη είναι ότι η λέξη αναφέρεται σε μια εικόνα e (絵) ενός tomo (鞆), ή ζωγραφιές στο τελευταίο, το εν λόγω {{Transl|ja|tomo}} , στα αρχαϊκά ιαπωνικά {{Transl|ojp|tömö}},{{Efn|[[Roy Andrew Miller]] vocalizes it ''tömo.'' (止毛) This article follows Ōno et al.{{sfn|Miller|1967|p=77}}{{sfn|Ōno|Satake|Maeda|1974|p=926}}}} είναι ένα στρογγυλό δερμάτινο προστατευτικό χέρι, όπως το μπρατσάκι ή το γάντι της ευρωπαϊκής τοξοβολίας.{{Sfn|Munro|1911|p=49}} Ο Ρόι Άντριου Μίλλερ το περιγράφει ως "ένας μικρός κοίλος σάκος ή βολβός από ραμμένο δέρμα με δερμάτινους ιμάντες δεσμών, μερικές φορές ανάγλυφο με ένα κόμμα σαν διακοσμητικό εργαλείο (τομόε) ηπειρωτικής προέλευσης". {{Sfn|Miller|1967|p=77}} Φοριόταν στον αριστερό αγκώνα ή στον καρπό ενός τοξότη είτε για να αποτρέψει το ''τσούρου'' από το τόξο (tsuru: 弦) να ξαναγυρίσει στη θέση του κατά την απελευθέρωση ενός βέλους, είτε για να προκαλέσει φόβο στον εχθρό από τον αιχμηρό ήχο, που προκλήθηκε από το κορδόνι, που χτυπά τον προφυλακτήρα του καρπού.{{Sfn|SS|1966|p=121}}{{Sfn|Heldt|2014|p=191}}{{Sfn|Miller|1967|p=77}} Η «εικόνα τόμο» ({{Transl|ja|tomoe}}) μπορεί επομένως να ερμηνευθεί είτε ως οπτικό λογοπαίγνιο στο τόμο, που αναπαρίσταται, είτε, διαφορετικά, ότι παίρνει το όνομά της από αυτό το αντικείμενο. Αρκετά τέτοια παραδείγματα διατηρούνται στη Νάρα στο Σόσοϊν.{{Sfn|Miller|1967|p=77}}

Μια εναλλακτική ερμηνεία θεωρεί ότι είναι ένα στυλιζαρισμένο μαγκατάμα.{{Sfn|Honda|2004|p=?}}

== Θεωρίες για την προέλευσή του ==
Η προέλευση του σχεδίου τομόε είναι αβέβαιη. Ένα μοτίβο, που μοιάζει με το τομόε με δύο κόμματα (''φουτατσουντομόε'') έχει βρεθεί σε αρχαίους πολιτισμούς σε όλες τις κατοικημένες ηπείρους.{{Sfn|Darvas|2007}} Ένα στυλιζαρισμένο σχέδιο σε ένα [[Πολιτισμός Γιανγκσάο|μπολ Γιανγκσάο]] χρονολογείται από το 2.000&nbsp;π.Χ.{{Sfn|Darvas|2007}} Το μοτίβο δύο περικυκλωμένων δελφινιών, που δαγκώνουν το ένα την ουρά του άλλου έχει βρεθεί σε [[Κρήτη|κρητικά]] κεραμικά, που χρονολογούνται από τη [[Μινωικός πολιτισμός|Μινωική περίοδο (1700-1400 π.Χ.)]] και τα δύο ψάρια, που δαγκώνουν το ένα το άλλο με κυκλικό τρόπο επαναλαμβάνεται τόσο σε κινέζικα όσο και σε κεντρομεξικάνικα σκεύη.{{Sfn|Darvas|2007|p=38}} Εμφανίζεται συχνά σε προϊστορικά κελτικά λείψανα και ένας καθρέφτης από το Μπαλμακλέλλαν είναι σχεδόν πανομοιότυπος με το ''μιτσουντομόε''.{{Sfn|Munro|1911|p=52-53}} Στην Κίνα, η μορφή του διπλού κόμματος αφομοιώθηκε με τη [[Γιν-Γιανγκ|φιλοσοφία Γιν-Γιανγκ]] των αντίθετων αρχών αρσενικού/θηλυκού, που επισημοποιήθηκε στο σχέδιο {{Transl|zh|[[Taijitu|Tàijítú]]}} [[Δυναστεία Σονγκ|της ύστερης περιόδου της δυναστείας Σονγκ]].{{Efn|Tàijí (太極) being the Primordial One from which the dualities emerged.{{sfn|Eberhard|1986|p=283}}}} Αυτό με τη σειρά του επαναλαμβάνεται τον 7ο αιώνα στην Κορέα, όπου ήταν γνωστό ως Ταεγκέουκ.{{Sfn|Snodgrass|2015|p=569}} και αναπαράχθηκε στα ιαπωνικά ''φουτατσουντομόε'' και ''μιτσουντομόε'', το πρώτο σε συνδυασμό με μαντικές τελετουργίες, το δεύτερο συχνά συνδέεται με τύμπανα ναών με αποτροπαϊκές λειτουργίες.{{Sfn|van Gulik|1982|p=168}} Σύμφωνα με τον Ζαν Χέρμπερτ σε αυτά τα συμφραζόμενα, το ''μιτσουντομόε'' ενσάρκωσε τρία πνεύματα, με τη [[Γιν-Γιανγκ|δυάδα Γιν-Γιανγκ]] να αντιπροσωπεύεται από ένα ''αραμιτάμα'' (άγριο [[Κάμι (Σιντοϊσμός)|κάμι]]) και ένα ''νιγκιμιτάμα'' (ευγενικό κάμι), ενώ το τρίτο κόμμα υποδήλωνε το σακιμιτάμα ή το τυχερό πνεύμα.{{Efn|van Gulik citing [[Jean Herbert]], ''Shintô; at the fountain-head of Japan'', [[Stein and Day]], 1967 p.61.{{sfn|van Gulik|1982|p=168}}}}

Ο N. Γκόρντον Μούνρο υποστήριξε ότι η βάση για το ''μιτσουντομόε'', ένα μοτίβο που βρέθηκε επίσης μεταξύ των [[Αϊνού]], ήταν η ανατολικοευρωπαϊκή και [[Τρισκέλιον|δυτικοασιατική φιγούρα του τρισκέλιου]], που πίστευε ότι βρισκόταν πίσω από το σχέδιο του κινεζικού τρίποδου κορακιού, και κατά την άποψή του, το αντανακλαστικό του στο μυθικό ιαπωνικό κοράκι, το ''Γιαταγκαράσου'' (八咫烏).{{Sfn|Chamberlain|1982|p=168,n2.}}{{Sfn|Munro|1911}}

=== Ιστορία εμβλημάτων τομόε στην Ιαπωνία ===
[[Αρχείο:Taiko_drum_at_2008_SFIDBF.JPG|δεξιά|μικρογραφία|300x300εσ| ''μιτσουντομόε'' σε [[τύμπανο]] τάικο]]
Ως δερμάτινο{{Efn|The [[Engishiki]] states that the tomo consisted of an outer covering of bearskin, and an inner sheath of cowhide, though variants with deerskin were also manufactured.{{sfn|Munro|1911|p=50}}}} προστατευτικό καρπού, το τόμο φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε τουλάχιστον ήδη από την περίοδο Κοφούν, όπου μαρτυρούνται συχνά σε ειδώλια χανίβα από [[τερακότα]], που απεικονίζουν τοξότες,{{Sfn|Miki|960|p=149}} και μπορεί ακόμη και να είχαν, εκτός από τους στρατιωτική λειτουργία, μια τελετουργική αξία ή αξία φετίχ, που σχετίζεται ίσως με το [[Φαλλός|φαλλικό τους]] σχήμα.{{Sfn|Miller|1967|p=78}}

Το έμβλημα τομόε καθιερώθηκε ως κοινό έμβλημα κατά τη διάρκεια της [[Αδελφότητα Φούτζιγουαρα|ανόδου]] της φυλής Φουτζιβάρα στην ύστερη [[Περίοδος Χεϊάν|περίοδο Χεϊάν]], γύρω στον 10ο-11ο αιώνα, και πολλαπλασιάστηκε μέχρι την εποχή Καμακούρα . Θεωρείται ότι η ομοιότητα μεταξύ του τομόε και του αυτοκράτορα Ότζιν, που βρέθηκε στο [[Νιχόν Σόκι|Νιχόνγκι,]] μπορεί επίσης να ευθύνεται για την αύξηση της δημοτικότητάς του μεταξύ των σαμουράι, δεδομένου ότι ο Ότζιν τιμώνταν σαν θεός στα ιερά Χατσίμαν.{{Sfn|SS|1966|p=121}}{{Sfn|Numata|1940|p=151}}

Στην αφήγηση του [[Νιχόν Σόκι|Νιχόνγκι]], όταν γεννήθηκε ο Ότζιν, η επιθεώρηση του σώματός του αποκάλυψε μια σαρκώδη ανάπτυξη στο χέρι του παρόμοια με τον καρπό ή τον αγκώνα ενός πολεμιστή, και γι' αυτό τον έλεγαν ''χομούτα'' (誉田: κυριολεκτικά (Κύριος) προστάτης χεριού){{Sfn|Heldt|2014|p=209}} (παλιά Ιαπωνικά: πομούντα),{{Efn|''Pomuda-wakë-nö-mikötö''.{{sfn|Philippi|1968|p=572}}}} μια παλιά λέξη για ένα τόμο.{{Efn|既産之、宍生腕上、其形如鞆、是肖皇太后爲雄裝之負鞆肖、此云阿叡、故稱其名謂譽田天皇 ('When he was born there was flesh growing on his arm in shape like an elbow pad. As to this resemblance, the Emperor judged that it was the elbow-pad worn as a manly accoutrement. Therefore he was styled by this name, and called the Emperor Homuda'). {{sfn|Sakamoto|Inoue|Ienaga|Ōno|1967|pp=105,n.15,363}}{{sfn|Aston|1972|p=254}}}}

=== Χρήση στο Ριουκιού ===
[[Αρχείο:Arima Tomoe (No background and Black color drawing).svg|αριστερά|μικρογραφία|Αρίμα τομόε (Arima Tomoe)]]
Αποσπασματικές πηγές υποδεικνύουν ότι η πρώτη δυναστεία Σο, που ίδρυσε το βασίλειο Ριουκιού, χρησιμοποίησε το σύμβολο αν όχι ως οικογενειακό έμβλημα. Ο Αμερικανός ιστορικός Τζορτζ H. Κερρ ισχυρίζεται ότι ο βασιλιάς Σο Τόκου υιοθέτησε το ''μιτσουντομόε'' ως το έμβλημα του βασιλικού οίκου μετά την επιτυχή εισβολή του στο νησί Κίκαϊ το 1465. {{Harvard citation|Kerr|2011, σελ. 101}}. Η δεύτερη δυναστεία Σο, η οποία κυβέρνησε το βασίλειο Ριουκιού από το 1470 έως το 1879, υιοθέτησε το ''μιτσουντομόε'' ως οικογενειακό έμβλημα. Δεδομένου ότι ήταν το έμβλημα της βασιλικής οικογένειας, η χρήση του ήταν κάποτε αυστηρά περιορισμένη. Οι κάτοικοι της Οκινάουα, που επισκέφτηκαν την Ιαπωνία λίγο μετά την προσάρτηση του βασιλείου το 1879 εξεπλάγησαν που πανό με ''μιτσουντομόε'' κυμάτιζαν παντού.{{Sfn|Taguchi|1978|p=7}} Κατά τη διάρκεια της αμερικανικής στρατιωτικής κατοχής του νομού Οκινάουα, η Πολιτική Διοίκηση των Νήσων Ριουκιού (USCAR) έκανε μια αποτυχημένη προσπάθεια να αναδημιουργήσει μια εθνική σημαία Ριουκιού με ένα ''μιτσουντομόε'', μόνο για να διαπιστώσει ότι οι κάτοικοι της Οκινάουα ήταν απαθείς ή δεν αναγνώριζαν το σύμβολο της πρώην βασιλικής οικογένειας. Σήμερα το σύμβολο εξακολουθεί να θεωρείται σύμβολο για το Ριουκιού και, σε μικρότερο βαθμό, για την [[Οκινάουα]].

== Συμβολισμοί και χρήσεις ==
Το ''μιτσουντομόε''  συνδέεται στενά με [[Σιντοϊστικό Ιερό|τα ιερά του Σιντοϊσμού]], ιδιαίτερα αυτά που είναι αφιερωμένα στον Χατσίμαν, τον θεό του πολέμου και της τοξοβολίας. Ο Χατσίμαν στη Σιντοϊστική κοσμολογία και τελετουργία, όπως για παράδειγμα στο Ιερό Χακοζάκι, συνδέεται επανειλημμένα με τον αριθμό τρία.{{Sfn|Williams|2007}} Στη σιντοϊστική σκέψη, αυτός ο αριθμός θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει τις τρεις όψεις των τεσσάρων μιτάμα ή «ψυχών» (η άλλη, το ''κουσιμιτάμα'' θεωρείται πολύ πιο σπάνιο).{{Sfn|Herbert|2010}}

Επίσης εμφανίζεται συνήθως σε πανό και φανάρια, που χρησιμοποιούνται σε φεστιβάλ και τελετουργίες, που σχετίζονται με την [[Αματεράσου|Αματεράσου-ομικάμι]],{{Sfn|Munro|1911|p=48}}η  οποία στο Κοτζίκι αντιμετωπίζει τον αδελφό της [[Σουσάνoο|Σουσάνοο]], όταν σφετερίζεται το έδαφος της στη γη φορώντας στολή τοξότη, στολισμένη με χάντρες μαγκατάμα και «ένα φοβερό ψηλό προστατευτικό του βραχίονα» ({{Transl|ja|itu nö takatömö}}).{{Efn|伊都之竹鞆.{{sfn|Philippi|1968|pp=74-75 and n.5}}}}

Ένα τρίτο στοιχείο του συμβολικού του πανοράματος αφορά το νερό, μια σύνδεση, που προκύπτει από το στροβιλιζόμενο μοτίβο του. Για το λόγο αυτό λέγεται ότι βρίσκεται σε στέγες και αετώματα ως γούρι κατά της φωτιάς.{{Sfn|Takamori|Huffman|p=108|2007}}

Δεδομένου ότι ο [[Χατσίμαν]] λατρευόταν ως ο φύλακας των πολεμιστών, υιοθετήθηκε ως κοινό στοιχείο σχεδίασης στα Ιαπωνικά οικογενειακά εμβλήματα (家紋, ''kamon'') από διάφορες φυλές [[σαμουράι]]{{Sfn|Munro|1911|p=62}} όπως η Κομπαγιακάβα και η Ουτσουνομίγια. Μεταξύ των αριστοκρατών, η οικογένεια Σάιοντζι το χρησιμοποιούσε ως οικογενειακό έμβλημα. Η [[Όρος Κόγια|αίρεση Κογιάσαν]] Σίνγκον του Βουδισμού χρησιμοποιεί το ''μιτσουντομόε''  ως οπτική αναπαράσταση του κύκλου της ζωής.

Το τομόε είναι επίσης ένα προσωπικό όνομα, που χρονολογείται τουλάχιστον από την [[Τομόε Γκοζέν]] (巴御前), μια διάσημη γυναίκα πολεμίστρια, που είναι διάσημη στην αφήγηση Η Ιστορία του Χάικε, η οποία αναφέρεται στον [[Πόλεμος Γκένπεϊ|πόλεμο Γκένπεϊ]]. Στο φεστιβάλ [[Τζιντάι Ματσούρι]] του [[Κιότο]], εμφανίζεται στο τμήμα της πομπής περιόδου Χεϊάν με κοστούμια σαμουράι και παρελαύνει ως σύμβολο γυναικείας γενναιότητας.{{Sfn|Bauer|Carlquist|p=43|1965}}

Το τομόε έχει επίσης υιοθετηθεί ως εταιρικό [[λογότυπο]] στην Ιαπωνία.{{Sfn|Garcia|2011|p=23}}

== Παρόμοια σχέδια ==
Το διπλό τομόε είναι σχεδόν πανομοιότυπο στα σχεδιαστικά του στοιχεία με το κινέζικο σύμβολο γνωστό ως ταϊτζίτου (taijitu), ενώ το τρίπτυχο τομόε μοιάζει πολύ με το κορεάτικο τρίχρωμο ταεγκέουκ (taegeuk). Σημειώστε επίσης ότι ο αρνητικός χώρος μεταξύ των στροβιλισμών ενός τετραπλού τομόε σχηματίζει ένα [[Σβάστικα|σχήμα, που μοιάζει με σβάστικα]], το οποίο είναι αρκετά εμφανές σε πολλές ινδικές θρησκείες όπως ο [[Ινδουισμός]] και ο [[Τζαϊνισμός]] και ο [[Βουδισμός]]. Ένα παρόμοιο σχέδιο μπορεί επίσης να βρεθεί σε ορισμένες μορφές του [[Κελτικός πολιτισμός|κελτικού]] σπειροειδούς [[Τρισκέλιον|τρισκέλιου]] καθώς και με το [[Χώρα των Βάσκων (αυτόνομη κοινότητα)|βασκικό]] λαουμπούρου και το σικελικό Trinacria.

== Εικόνες ==
<gallery class="center">
Αρχείο:Japanese Crest Futatsudomoe 1.svg|Φουτατσουντομόε ({{transl|ja|Futatsudomoe}}), "διπλό τομόε"
Αρχείο:Hidari mitsudomoe.svg|Χιντάρι-μιτσουντομόε ''(''{{transl|ja|Hidari-mitsudomoe}}) ("αριστερό τριπλό τομόε") χρησιμοποιείται ευρέως σε σιντοϊστικά ιερά και ως [[Mon (emblem)|οικογενειακό έμβλημα]]
Αρχείο:Tomoe 4 left.svg|Γιοτσουντομόε ({{transl|ja|Yottsudomoe}}) ("τετραπλό αριστερό τομόε")
</gallery>

== Σημειώσεις ==

=== Επεξηγηματικές υποσημειώσεις ===
 <references group="lower-greek" />

=== Παραπομπές ===
 
<references />
== Πηγές ==

*   ''Aston, W. G. (1972) [1896]. Nihongi:Chronicles of Japan from the earliest Times to A. D. 697. Volume 1. Tuttle Publishing.''
* ''Bauer, Helen; Carlquist, Sherwin (1974) [1965]. Japanese Festivals. Tuttle Publishing.''
* ''Brown, Steven T. (June 1998). "From Woman Warrior to Peripatetic Entertainer: The Multiple Histories of Tomoe". Harvard Journal of Asiatic Studies. 58 (1): 183–199. doi:10.2307/2652649. JSTOR 2652649.''
* ''Chamberlain, Basil Hall (1982) [1882]. The Kojiki: Records of Ancient Matters. Tuttle Publishing.''
* ''Darvas, György (2007). Symmetry: Cultural-historical and Ontological Aspects of Science-Arts Relations; the Natural and Man-made World in an Interdisciplinary Approach. Springer Science & Business Media. <nowiki>ISBN 978-3-764-37554-6</nowiki>.''
* ''Eberhard, Wolfram (1986).'' A Dictionary of Chinese Symbols''. Routledge. <nowiki>ISBN 978-0-415-00228-8</nowiki>.''
* ''Garcia, Hector (2011). Geek in Japan: Discovering the Land of Manga, Anime, Zen, and the Tea Ceremony. Tuttle Publishing. <nowiki>ISBN 978-1-462-90629-1</nowiki>.''
* ''Heldt, Gustav (2014). The Kojiki: An Account of Ancient Matters. Columbia University Press. <nowiki>ISBN 978-0-231-16388-0</nowiki>.''
* ''Herbert, Jean (2010) [1967]. Shinto: At the Fountainhead of Japan. Routledge. <nowiki>ISBN 978-1-136-90376-2</nowiki>.''
* ''Honda Sōichirō (本田 総一郎) (2004). Nihon no Kamon Taizen (日本の家紋大全). Tokyo: Gotō Shoin (梧桐書院). <nowiki>ISBN 978-4-340-03102-3</nowiki>.''
* ''Takamori, Ikuya; Huffman, Jeff, eds. (2007). Family Crests of Japan. Stone Bridge Press. <nowiki>ISBN 978-1-933-33030-3</nowiki>.''
* ''Karlgren, Bernhard (1974) [1923]. Analytical Dictionary of Chinese and Sino-Japanese. Dover Publications.''
* ''Kerr, George H. (2011) [1958]. Okinawa: The History of an Island People. Tuttle Publishing. <nowiki>ISBN 978-1-462-90184-5</nowiki>.''
* ''Miki Fumio (三木文雄) (1969). Haniwa: the clay sculpture of protohistoric Japan. Tuttle Publishing.''
* ''Miller, R. A. (1967). The Japanese Language. University of Chicago Press.''
* ''Munro, N. Gordon (1911). "Some Origins and Survivals"'' (PDF)''. Transactions of the Asiatic Society of Japan. 38: 1–74, 48ff.''
* ''Numata (沼田), Yorisuke (頼輔) (1940). Monshō no Kenkyū (紋章の研究: A Study of Crests). Sōgensha (創元社).''
* ''Ōno Susumu (大野晋); Satake Akihiro (佐竹昭広); Maeda Kingorō(前田金五郎) (1974). Kogo jiten 古語辞典. Iwanami Shoten.''
* ''Philippi, Donald L. (1968). Kojiki. Princeton University Press, Tokyo University Press.''
* ''Repp, Martin (2002). "Protecting kami of the Japanese Nation". In Kubota, Hiroshi; Antoni, Klaus J.; Nawrocki, Johann; Wachutka, Michael (eds.). Religion and National Identity in the Japanese Context. LIT Verlag Münster. pp. 169–191. <nowiki>ISBN 978-3-825-86043-1</nowiki>.''
* ''Sakamoto Tarō (坂本太郎); Inoue Mitsusada (井上光貞); Ienaga Saburō (家永 三郎); Ōno Susumu (大野晋) (1967). Nihon Shoki (日本書紀 ). Iwanami Koten Bungaku Taikei. Volume 67. Iwanami Shoten.''
* ''"Shinto Symbols (Continued)". Contemporary Religions in Japan. Nanzan University. 7 (2): 89–142. June 1966. JSTOR 30232989.''
* ''Snodgrass, Mary Ellen (2015) [2013]. World Clothing and Fashion: An Encyclopedia of History Culture, and Social Influence. Routledge. <nowiki>ISBN 9781317451662</nowiki>.''
* ''Taguchi Nishū (田口二州) (1978). Ryūkyū monshō fu (琉球紋章譜). Hyakunensha (百年社).''
* ''Turnbull, Stephen (2012) [2002]. Samurai Heraldry. Bloomsbury Publishing. <nowiki>ISBN 978-1-782-00014-3</nowiki>.''
* ''van Gulik, Willem R. (1982). Irezumi. Brill Archive. <nowiki>ISBN 978-1-782-00014-3</nowiki>.''
* ''Williams, E. Leslie (2007). Spirit Tree: Origins of Cosmology in Shintô Ritual at Hakozaki. University Press of America. <nowiki>ISBN 978-0-761-83416-8</nowiki>.''

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==

* [https://web.archive.org/web/20120101195553/http://www.otomiya.com/kamon/kika/tomoe.htm Βιβλιοθήκη εμβλημάτων της Ιαπωνίας - μοτίβα σχεδίασης tomoe] (στα Ιαπωνικά)
* [http://www.aisf.or.jp/~jaanus/deta/t/tomoemon.htm JAANUS/ tomoemon]
{{Authority control}}
{{Portal bar|Ιαπωνία}}

[[Κατηγορία:Ιαπωνική θρησκευτική ορολογία]]