Λιτανεία

Περιφορά εικόνας Αγίου Νικολάου Πειραιά (2006)

Λιτάνευση της Ιερής Εικόνας της Ζωοδόχου Πηγής της Μπαλουκλιώτισσας, την Παρασκευή της Διακαινησίμου, 1959, στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής, Έλατος Αρκαδίας, Βόρειας Κυνουρίας.

Πομπή στην Σάλτα, Αργεντινή

Λιτανεία ονομάζεται η πάσης φύσεως περιφορά ιερών εικόνων, του Τιμίου Σταυρού ή λειψάνων Αγίων ή και του Επιταφίου (τη Μ. Παρασκευή), πάντοτε όμως εκτός του Ναού. Η Λιτανεία ανήκει στις θρησκευτικές τελετές.

Η λιτανεία συνήθως γίνεται με πάνδημη συμμετοχή των ενοριτών και πλήθους πιστών, αντιπροσωπείες σχολείων και Ιδρυμάτων με επικεφαλής τον κλήρο και πλαισιούμενη κάποιες φορές και από στρατιωτικά αγήματα και μπάντα.

Ωστόσο δεν είναι απαραίτητη η συμμετοχή πιστών καθώς εκκλησιαστικά το νόημα της έγκειται στο γεγονός της προσεχής και ευλογίας αντίστοιχα του τόπου που λαμβάνει χώρα από το ιερό πρόσωπο στο οποίο είναι αφιερωμένη.

Σημαντικές και μεγάλες λιτανείες στην Ελλάδα είναι η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, οι περιφορές εικόνων της Θεοτόκου τον Δεκαπενταύγουστο καθώς και όλες εκείνες στη μνήμη των Αγίων και Πολιούχων πόλεων με τα ονόματα των οποίων τιμώνται ιερές Μονές και Ναοί που τις εκτελούν, όπως της περιφοράς ιερών λειψάνων σε Κέρκυρα, Κεφαλονιά και Ζάκυνθο.

Εξίσου σημαντικές λιτανείες είναι και αυτές των Καθολικών της «Αγίας Δωρεάς» και της περιφοράς του Εσταυρωμένου (αντί του Επιταφίου).

Οι Λιτανείες γίνονται είτε αναμνηστικά επί γεγονότων, είτε κατά την ημέρα εορτής του τιμώμενου Αγίου, είτε και ακόμη παρακλητικά προς διακοπή κάποιου κακού (σεισμών, ανομβρίας, επιδημίας, εχθρικής επιδρομής κ.λπ.). Κατά τη διάρκεια αυτών ψάλλονται εγκώμια ή το τροπάριο του Αγίου με τρεις ή τέσσερις στάσεις όπου ψάλλονται τα ειρηνικά. Ως μικρότερη σε έκταση λιτανεία είναι εκείνη που γίνεται ακριβώς πέριξ του Ναού στα θυρανοίξια (εγκαίνια) αυτού.

Επίσης ως λιτανεία χαρακτηρίσθηκε η μεταφορά του εθνικού συμβόλου του Λαβάρου της Επανάστασης του 1821 από την Αγία Λαύρα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Ιστορικά η λιτανεία ως τελετουργία ανάγεται στην αρχαία ελληνική «πομπή» που τελούνταν επ΄ ευκαιρία της εορτής των διαφόρων Μυστηρίων, με χαρακτηριστικό τη μεταφορά και όχι περιφορά, όπως ήταν η πομπή των Παναθηναίων, των Ελευσινίων κ.λπ. ενώ η περιφορά του Επιταφίου ανάγεται περισσότερο σε εκείνη της «Κιβωτού της Διαθήκης» των Εβραίων.

Ετυμολογικά το όνομα Λιτανεία προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη λιτή (η) (και τα ρήματα λίσσομαι, λίτομαι) που σημαίνει ικεσία, προσευχή. Στο πληθυντικό Λιταί ως κύριο όνομα σήμαιναν την προσωποποίηση των προσευχών. Παράγωγα αυτών ήταν τα ρήματα λιτανεύω, σπανιότερα λιταίνω, η λιτανεία (=προσευχή-ικεσία) και το επίθετο λιτανός (=ικετευτικός).

Πηγές

• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τομ. ΙΣτ΄, σελ. 177.