Μαύρα Λιθάρια Κορινθίας

Τα Μαύρα Λιθάρια είναι παράλιος οικισμός στα όρια Κορινθίας και Αχαΐας, 5 χιλιόμετρα δυτικά του Δερβενίου στο οποίο υπάγεται διοικητικά. Έχει 63 κατοίκους που κυρίως ασχολούνται με τη γεωργία. Στην αρχαιότητα ήταν επίνειο της Αρχαίας Αίγειρας, της οποίας ίχνη, όπως το θέατρό της, βρίσκονται στο κοντινό λόφο Παλιόκαστρο. Είχε την ίδια ονομασία με την αρχαία πόλη ή αναφερόταν ως λιμήν των Αιγειρατών. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, το λιμάνι απείχε 12 στάδια από την κυρίως Αίγειρα (Υπεράσια την αναφέρει ο Όμηρος) όπου με 6 καράβια και υπό τη διοίκηση του Αγαμέμνονα έλαβε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Τα ίχνη του αρχαίου λιμανιού παρατηρούνται στη δυτική έξοδο των Μαύρων Λιθαρίων προς την Αχαΐα, κοντά στη σύγχρονη μαρίνα του Δερβενίου. Το όνομα του οικισμού αναφέρεται από ξένους περιηγητές και οφείλεται στους λίθινους όγκους σκοτεινού χρώματος που υψώνονται στην ακροθαλασσιά κοντά στο λιμάνι.

Σε βράχο του οικισμού, κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή, υπάρχουν λαξευτοί τάφοι, ένας από τους οποίους είναι γνωστός ως «Σπηλιά του Δεσπότη», καθώς εκεί βρέθηκαν σε ανασκαφές η μίτρα και η ράβδος ενός επισκόπου. Στα Μαύρα Λιθάρια βρισκόταν παλαιοχριστιανική εκκλησία, στο χώρο όπου σήμερα υπάρχει ο ενοριακός Ναός του Αγίου Παντελεήμονα.

Τα Μαύρα Λιθάρια έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο κατά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Στις 4 Ιανουαρίου 1823 διεξήχθη εκεί η περίφημη ομώνυμη μάχη μεταξύ Ελλήνων υπό τους οπλαρχηγούς Παναγιωτάκη Γεραρή, Ζαΐμη και Πετμεζά, με στρατό 3.500 ατόμων υπό το Ντελή Αχμέτ από την μεγάλη στρατιά του Δράμαλη. Από την μάχη εκείνη, μόνο 600 Τούρκοι διεσώθησαν φεύγοντας προς την Πάτρα.

Μετά τον Α΄παγκόσμιο πόλεμο λειτούργησε στην περιοχή αξιόλογο λιγνιτωρυχείο, από όπου εξήγαγαν κάρβουνο, λιθάνθρακα και ανθρακίτη που φορτώνονταν σε πλοία από το λιμάνι του Δερβενίου με προορισμό τις Ευρωπαϊκές αγορές.