Πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο

Πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου
Μέρος του κυπριακού προβλήματος
Χρονολογία	15 Ιουλίου 1974
Τόπος	Κύπρος
Έκβαση	Επιτυχημένο πραξικόπημα Ανατροπή του Μακαρίου Γ΄ Εγκαθίδρυση της Χούντας Τουρκική εισβολή στην Κύπρο 5 ημέρες μετά
Αντιμαχόμενοι
Αντάρτες υπέρ της Ένωσις Εθνική Φρουρά (ανταρτικές παρατάξεις) ΕΟΚΑ Β΄ Υποστηριζόμενη από: Ελλάδα Κυβέρνηση της Κύπρου Εθνική Φρουρά (παρατάξεις πιστές στον Μακάριο) Αστυνομία Κύπρου Προεδρική Φρουρά Εφεδρικό Σώμα
Ηγετικά πρόσωπα
Δημήτριος Ιωαννίδης Φαίδωνας Γκιζίκης Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος Γρηγόρης Μπονάνος Ανδρέας Γαλατσάνος Αλέξανδρος Παπανικολάου Πέτρος Αραπάκης Κωνσταντίνος Κομπόκης Μιχάλης Γιωργίτσης Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 στην Κύπρο πραγματοποιήθηκε από την Εθνική Φρουρά της Κύπρου και μερίδα στελεχών της ΕΟΚΑ Β΄, κατ' εντολή της Χούντας των Συνταγματαρχών του Δημήτρη Ιωαννίδη, με σκοπό την ανατροπή του εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπου Μακάριου Γ' και την επίτευξη της ένωσης με την Ελλάδα .

Το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο, σε μια ασταθή περίοδο της ιστορίας της. Η Κυπριακή Δημοκρατία είχε ιδρυθεί το 1960 και μετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963 οι Τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν σε θύλακες, ενώ στο νησί δρούσαν παραστρατιωτικές οργανώσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων Εθνικιστών και παραστρατιωτικών. Μέχρι το 1974 μεσολάβησε η άνοδος της Χούντας στην Ελλάδα το 1967, τα γεγονότα της Κοφίνου και μια μεγάλη περίοδος εμφύλιας διαμάχης στο εσωτερικό της Κύπρου, ενώ η Τουρκία απειλούσε με εισβολή και σχέδια της για διχοτόμηση της νήσου αποκαλύπτονταν σε επίπεδο ηγετών και οργανώσεων.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν σε σύγκρουση με το στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα, ενώ αντιμετωπιζόταν με καχυποψία από τις ΗΠΑ. Θεωρείτω ως ο "Κάστρο της Μεσογείου", ενώ από τη μια μιλούσε για την πολιτική των Αδεσμεύτων και από την άλλη χαρακτήριζε τους πολέμιούς του ως "νεκροθάφτες της Ενώσεως". Στην Κύπρο επίσης, υπήρχαν Έλληνες στρατιωτικοί και στρατιώτες τόσο ως ξεχωριστή δύναμη (Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ)) όσο και εντός της Εθνικής Φρουράς. Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ δεν ήθελαν με τίποτε στρατιωτική σύγκρουση (πόλεμο) μεταξύ δύο μελών του ΝΑΤΟ, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Οι ΗΠΑ ήθελαν εξωμάλυνση της κατάστασης στην περιοχή, άμεση διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος με απομάκρυνση του Αρχιεπισκόπου Μακάριου και υποστήριξαν παρασκηνιακά μέσω της CIA το σχέδιο για ελληνικό πραξικόπημα και τουρκική εισβολή, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία και πιόνια τους κάποιες ηγετικές προσωπικότητες και οργανώσεις από όλες τις πλευρές.

Στις 15 Ιουλίου 1974 έτσι εκδηλώθηκε το πραξικόπημα στην Κύπρο, από την Εθνική Φρουρά. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος διέφυγε προς την Πάφο, πρόεδρος τοποθετήθηκε ο Νίκος Σαμψών που στη συνέχεια ανακήρυξε την "Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου". Ο Μακάριος μέσω Μάλτας και Λονδίνου έφτασε στη Νέα Υόρκη, όπου στις 19 Ιουλίου έλαβε μέρος στη σύσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Εκεί, κατήγγειλε τη χούντα των Αθηνών για εισβολή.

Στις 20 Ιουλίου, η Τουρκία επικαλούμενη το άρθρο 4 της συνθήκης Εγγυήσεων, εισέβαλε στην Κύπρο. Ουσιαστικά έγινε στρατιωτική αποβίβαση, χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις από την ελληνοκυπριακή πλευρά, λόγω και των διαβεβαιώσεων που είχαν οι Τούρκοι κατά το προηγούμενο διάστημα.

Στις 23 Ιουλίου ο Νίκος Σαμψών προ της διαφαινόμενης κατάρρευσης παραιτήθηκε, όπως και το στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα. Όμως τα γεγονότα στην Κύπρο συνέχισαν να ξετυλίγονται και με μια δεύτερη επιχείρηση, τον Ατίλλα ΙΙ, τον Αύγουστο του ιδίου έτους, η Τουρκία κατέλαβε το 36% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας και εκτόπισε 180 χιλιάδες Κύπριους (άλλες 20.000 παρέμειναν εγκλωβισμένοι), ενώ συνολικά σκοτώθηκαν περίπου 3.000 ελληνοκύπριοι.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο τον Δεκέμβρη του 1974. Έδωσε "κλάδο ελαίας" (απονομή χάριτος) στους πραξικοπηματίες και στα μέλη της ΕΟΚΑ Β'- οι οποίοι υπολογίζονται γύρω στις πέντε χιλιάδες ενεργά μέλη . Από το 1974 μέχρι σήμερα συνεχίζονται συνομιλίες για ειρηνική και δίκαιη επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος.

Ιστορικό πλαίσιο

Κύπρος

Ίδρυση δικοινοτικού Κράτους και έλευση ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ

Η Κυπριακή Δημοκρατία ιδρύθηκε το 1960 και σύμφωνα με το Σύνταγμα της, ήταν δικοινοτικό κράτος. Το 1960 η Κύπρος είχε 573.566 κατοίκους, εκ των οποίων 441.656 Έλληνοκύπριοι (77%) και 104.942 (18,3%) Τουρκοκύπριοι και 26.968 (4,7%) λοιποί (Μαρωνίτες, Αρμένιοι). Η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) εγκαταστάθηκε στην Κύπρο στις 16 Αυγούστου του 1960 με 950 άνδρες και η ΤΟΥΡΔΥΚ με 650. Η ΕΛΔΥΚ εγκαταστάθηκε στο στρατόπεδό της, έξω από τη Λευκωσία στο δρόμο προς τον Γερόλακκο

Διακοινοτικές Ταραχές και έλευση UNFICYP

Τον Νοέμβριο του 1963 ο Μακάριος κατέθεσε τα 13 σημεία του για την τροποποίηση του Συντάγματος με σκοπό την άμβλυνση του δικοινοτικού χαρακτήρα του κράτους. Αυτό οδήγησε στις διακοινοτικές ταραχές του 1963, οι οποίες οδήγησαν τους Τουρκοκύπριους να μετακινηθούν εντός θυλάκων. Στις διακοινοτικές ταραχές δρούσαν παραστρατιωτικές Εθνικιστικές Οργανώσεις των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Πιο συγκεκριμένα, οι Ελληνοκύπριοι είχαν συγκροτήσει την ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωσις Κύπρου), πιο γνωστή ως «Οργάνωση Ακρίτας». Οι Τουρκοκύπριοι είχαν συγκροτήσει πριν από την ΕΟΚ την ΤΜΤ «Τurk Mukavemet Teskilati», δηλαδή Τουρκική Αντιστασιακή Οργάνωση. Η ΕΟΚ δημιουργήθηκε στο τέλος του 1961. Αρχηγός της ήταν ο υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και υπαρχηγός ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Τάσσος Παπαδόπουλος. Ο «επιτελάρχης» ήταν ο βουλευτής του Πατριωτικού Μετώπου Νίκος Κόσης. Τους θύλακες τους συντηρούσε οικονομικά και με στρατιωτικό εξοπλισμό η Τουρκία.

Ο ΟΗΕ στις 4 Μαρτίου 1964 αποφάσισε τη σύσταση Ειρηνευτικής Δύναμης (UNFICYP) για τη διατήρηση της ειρήνης στην Κύπρο.

Δημιουργία της Εθνικής Φρουράς και έλευση Ελληνικής Μεραρχίας

Στις 25 Φεβρουαρίου 1964, αποφασίστηκε η δημιουργία της Εθνοφυλακής, ένα είδος εθελοντικής Εθνοφρουράς. Η βάση της δημιουργίας της ήταν τα «υπαρχηγεία» της «Οργάνωσης Ακρίτας». Σημαντική στην Εθνική Φρουρά ήτανε η «Βασική διαταγή υπ’ αριθ. 1» και προνοούσε δυαδική αρχηγία σε όλα τα επιτελεία της εθελοντικής Εθνοφρουράς: ένας Ελληνοκύπριος και ένας Ελλαδίτης αξιωματικός. Η εθελοντική συμμετοχή όμως δημιουργούσε προβλήματα και έτσι, στις 13 Μαρτίου 1964, σε σύσκεψη στο καστρί υπό του πρωθυπουργού της Ελλάδας, Γεωργίου Παπανδρέου τίθεται ως επικεφαλής του ιδρυθέντος Ειδικού Μικτού Επιτελείου Κύπρου (ΕΜΕΚ), που στόχο είχε να «επιλαμβάνεται παντός στρατιωτικού ζητήματος διά την Κύπρον», ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκε στην Κύπρο η Στρατιωτική Διοίκηση Κύπρου (ΣΔΙΚ), η οποία έπαιρνε εντολές από το ΕΜΕΚ, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε και η μυστική αποστολή ελληνικής μεραρχίας που θωράκισε το νησί. Μέχρι τον Ιούνιο του 1964 δημιουργήθηκε η Εθνική Φρουρά.

Σχέδιο Άτσεσον

Ο μεσολαβητής για το Κυπριακό, πρώην υπουργός Εξωτερικών, Ντιν Ατσεσον κατέθεσε σχέδιο (παρουσιάστηκαν δυο περίπου όμοιες εκδοχές) το 1965 που προέβλεπε την εγκατάσταση τουρκικής βάσης κατά κυριαρχία σε ευρεία εδαφική ζώνη στη χερσόνησο της Καρπασίας ίση με το 10%-11% του εδάφους του νησιού ως αντάλλαγμα για την ένωση του υπολοίπου της Κύπρου με την Ελλάδα. Για τους Τουρκοκύπριους που δεν θα μετέβαιναν στην τουρκική ζώνη προβλεπόταν εκτεταμένη αυτοδιοίκηση σε καντόνια εντός της ελληνικής ζώνης. Ήταν μια λύση που προσέγγιζε περισσότερο στην έννοια της διπλής ένωσης, της διανομής του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.Η λύση αυτή θεωρείτο ριζική και οριστική από την αμερικανική οπτική καθώς έθετε την Κύπρο υπό τον έλεγχο δύο κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα εξάλειφε μια εστία διαμάχης μεταξύ συμμάχων στην ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία όμως, δεν δεχότανε εκμίσθωση, αλλά ζητούσε κυριαρχία. Ούτε ο Μακάριος αποδέχτηκε το σχέδιο και εγκαταλείφθηκε.

Το καθεστώς της 21ης Απριλίου υπονομεύει τον Μακάριο, ίδρυση ΕΟΚΑ Β΄

Το καθεστώς της 21ης Απριλίου επιθυμώντας την ένωση κινείτο προς την κατεύθυνση της υπονόμευσης του Μακαριακού καθεστώτος. Τον Νοέμβριο του 1967 ο Γρίβας επιχειρεί κατά του τουρκοκυπριακού χωριού Κοφίνου που προκάλεσε πιέσεις προς την Αθήνα και στην τελική απόσυρση των απεσταλμένων εκεί ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων. Την άνοιξη του 1968 ξεκινούν σειρά διακοινοτικών συνομιλιών με θέμα την εσωτερική δομή της Κυπριακής Δημοκρατίας που πλησίασαν τη συμφωνία.Την ίδια χρονιά επανεκλέγεται στο προεδρικό αξίωμα ο Μακάριος.

Το 1970 σημειώθηκε απόπειρα δολοφονίας κατά του Μακαρίου, του οποίου η πολιτική επιβραβεύεται στις βουλευτικές εκλογές του ίδιου έτους. Από το προηγούμενο έτος είχε αρχίσει να δρα στο νησί το Εθνικό Μέτωπο. Το 1970 επίσης δολοφονείται ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης ο οποίος συνδέθηκε με την απόπειρα κατά του Μακαρίου.

Ο Γρίβας επέστρεψε στην Κύπρο στις αρχές του φθινοπώρου 1971 και δημιουργεί την ΕΟΚΑ Β΄.

Το 1972, εξελίχθηκε το "εκκλησιαστικό πραξικόπημα". Τρεις Κύπριοι μητροπολίτες απαιτώντας από τον Μακάριο να παραιτηθεί από το κοσμικό του αξίωμα (του προέδρου της Δημοκρατίας) τον καθαίρεσαν από αρχιεπίσκοπο το 1972, αλλά τελικά υπερίσχυσε ο Μακάριος καθώς η μείζων Σύνοδος τους καθαίρεσε το 1973.

Τον Οκτώβριο του 1973 γίνεται νέα δολοφονική απόπειρα κατά του Μακαρίου. Μετά το θάνατο του Γρίβα η ΕΟΚΑ Β΄ τελούσα υπό άμεση εξάρτηση από τη χούντα των Αθηνών ασκεί δριμεία πολεμική σε βάρος του Μακαρίου.

Τον Ιούλιο του 1974 ο Μακάριος ζητάει την απόσυρση των Ελλήνων αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες που είχε, ανησυχούσε για τυχόν Πραξικόπημα εναντίον του από στελέχη που ελέγχονται από το καθεστώς της Χούντας των Αθηνών. Ο Ιωαννίδης πίστευε, ακράδαντα στο ότι οι ΗΠΑ θα έκαναν τα πάντα, προκειμένου να αποφευχθεί μία στρατιωτική σύρραξη Ελλάδας - Τουρκίας, η οποία θα αποτελούσε πλήγμα στη νοτιοανατολική πτέρυγα της συμμαχίας, αφού και οι δύο χώρες ήταν μέλη του ΝΑΤΟ. Η πεποίθησή του αυτή, τον οδήγησε, πιθανότατα, στο σχεδιασμό της ανατροπής του Μακάριου και την εγκαθίδρυση καθεστώτος μαριονετών, που ο ίδιος θα έλεγχε, με τελικό σκοπό την Ένωση Ελλάδας - Κύπρου. Έτσι εξηγείται η απάθεια με την οποία αντιμετώπισε την είδηση της τουρκικής εισβολής στη νήσο, όσο και η έκρηξή του μόλις συνειδητοποίησε την κατάσταση, φωνασκώντας προς την Αμερικανική πλευρά "Μας εξαπατήσατε", αλλά και κατοπινή δήλωσή του πως αν έλεγε την αλήθεια για την Κύπρο, τότε όλη η Ελλάδα θα ψήφιζε το ΚΚΕ.

Οι Άλλες Χώρες το 1974

Την Ελλάδα κυβερνούσε, από το 1967, το καθεστώς 21ης Απριλίου. Κυρίαρχος της πολιτικής ζωής ήτανε ο Δημήτριος Ιωαννίδης, ο οποίος κατάφερε να εκπαραθυρώσει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο μετά την Εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973. Στις 25 Νοεμβρίου του 1973, ανακηρύχθηκε Πρόεδρος ο Στρατηγός Φαίδωνας Γκιζίκης πρωθυπουργός ο Αδαμάντιος. Ανδρουτσόπουλου. Ο Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Σπ. Τετενές, παραιτήθηκε την 1 Ιουλίου 1974, τον διαδέχθηκε ο Κ. Κυπραίος. Ο Ιωαννίδης αυτοχρίστηκε ως Ταξίαρχος και ανάλαβε παρασκηνιακά τη διακυβέρνηση της χώρας (εξ ου και "αόρατος δικτάτωρ")

Πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Ρίτσαρντ Νίξον και υπουργός Εξωτερικών ο Χένρυ Κίσινγκερ με βοηθό του τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζόσεφ Σίσκο. Ο Νίξον βρισκόταν στη δίνη του σκανδάλου Watergate, και έτσι ο Χένρυ Κίσινγκερ αναλάμβανε περισσότερες πρωτοβουλίες. Πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα ήταν ο Χένρυ Τάσκα.

Στην Τουρκία Πρωθυπουργός ήταν ο Μπουλέντ Ετζεβίτ και υπουργός Εξωτερικών ο Τουράν Γκιουνές που τον αντικαθιστούσε ο τότε υπουργός Αμύνης Χασάν Ισίκ.

Στην Αγγλία Πρωθυπουργός ήταν ο Χάρολντ Ουίλσον και υπουργός Εξωτερικών ο Τζέιμς Κάλαχαν.

Τέλος Γ.Γ. του ΟΗΕ ήταν ο Κουρτ Βαλντχάιμ ο οποίος ένα μήνα πριν, 2 Ιουνίου, κατά τη μετάβασή του από ΗΠΑ προς Βηρυττό, στάθμευσε στην Αθήνα.

 Χρονικό

Ο ανατραπείς πρόεδρος Μακάριος.

Τον Μάρτιο του 1974, η Κυπριακή Υπηρεσία Πληροφοριών ανακάλυψε έγγραφα της ΕΟΚΑ Β' τα οποία κατέγραφαν πλάνα για διενέργεια πραξικοπήματος υποβοηθούμενο από τη Χούντα των Αθηνών.

Στις 2 Ιουλίου του 1974, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, απαίτησε την παραίτηση των Ελλήνων αξιωματικών που ήταν μέλη της κυπριακής Εθνικής Φρουράς. η Χούντα των Αθηνών, διέταξε τότε πραξικόπημα, για ανατροπή του Μακαρίου, ο οποίος με την πολιτική του, απομακρυνόταν από τον στόχο της Ένωσις Κύπρου-Ελλάδας.

Στις 15 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε το πραξικόπημα. Μονάδες της Εθνικής Φρουράς βομβάρδισαν το προεδρικό, το οποίο υπερασπίστηκαν δυνάμεις της Αστυνομίας, ονομαζόμενες Εφεδρικό. Ο Μακάριος διέφυγε, ανακοίνωσε μέσω ραδιοφώνου πως είναι ζωντανός. Πρόεδρος της νέας Κυβέρνησης τοποθετήθηκε ο Νίκος Σαμψών ο οποίος ανακήρυξε την "Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου".

Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη ότι το συγκεκριμένο πραξικόπημα στόχευε στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα δια της βίας, εισέβαλε στο βόρειο τμήμα του νησιού για να προστατέψει την τουρκική κοινότητα καθώς και τα εθνικά της συμφέροντα.

Το πραξικόπημα στέφθηκε από αποτυχία και ο Σαμψών δεν παρέμεινε στην εξουσία παρά μόνο για διάστημα εννέα ημερών από τις 15 ως τις 23 Ιουλίου, 3 μέρες μετά την εισβολή της Τουρκίας. Την ίδια μέρα, κατέρρευσε και το στρατιωτικό καθεστώς στην Αθήνα. Κατά το πραξικόπημα 91 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 250 τραυματίστηκαν.

15 Ιουλίου

Έναρξη Πραξικοπήματος

Στις 08:15 (τοπική ώρα εκδήλωσης του πραξικοπήματος), δύο ισχυρές φάλαγγες αρμάτων εξήλθαν στο οδικό δίκτυο, η μία από το στρατόπεδο Κοκκινοτριμυθιάς, που αποτελούταν από όλα τα άρματα της Κυπριακής Εθνοφρουράς, περίπου 35 ρωσικής προέλευσης τύπου Τ-34, και με δύναμη 300 ανδρών, με κύριο σκοπό την εξουδετέρωση της Προεδρικής Φρουράς, (δύναμη 150 ανδρών), δίπλα στο Προεδρικό Μέγαρο και η δεύτερη φάλαγγα από το στρατόπεδο Καποτά (Παλλουριώτισσα) με κάποια λίγα άρματα βρετανικής προέλευσης τύπου ΜΗ και 20 οχήματα που μετέφεραν μονάδα ΛΟΚ (32 ΜΚ και ένα λόχο της 31 ΜΚ) περίπου 300 ανδρών με σκοπό την εξουδετέρωση του αστυνομικού Εφεδρικού Σώματος που έδρευε περίπου 1 χλμ. μακρύτερα του Προεδρικού Μεγάρου. Στη συνέχεια οι δύο φάλαγγες θα συνέκλιναν και περικυκλώνοντας θα πυρπολούσαν κανονιοβολώντας το Μέγαρο της Προεδρίας. Τελικά οι δυνάμεις που έλαβαν μέρος ήταν η 31η και η 33η μοίρες καταδρομών, η ίλη αρμάτων της 21ης επιλαρχίας μέσων αρμάτων και της 23ης επιλαρχίας αναγνώρισης, 2 τάγματα πεζικού από την Κερύνεια και 2 λόχοι της ΕΛΔΥΚ. Διοικητής των αρμάτων της 21ης ήταν ο επίλαρχος Κορκόντζελος, της 23ης ο αντισυνταγματάρχης Λαμπρινός, ενώ των καταδρομών ο ταγματάρχης Δαμασκηνός..

Η Διαφυγή του Μακαρίου

Ο Μακάριος φθάνοντας στο γραφείο του περί τις 08:15 δέχθηκε μια σχολική αντιπροσωπεία από την Αίγυπτο που τον ανέμενε. Τη στιγμή της προσφώνησης εκ μέρους του συνοδού καθηγητή από χειρογράφου, ακούστηκαν υπόκωφοι κανονιοβολισμοί. Ο Μακάριος καθησυχάζοντας τον καθηγητή τον παρότρυνε να συνεχίσει. Όταν και πάλι ακούστηκαν δυνατότεροι οι κανονιοβολισμοί που προέρχονταν από το στρατόπεδο του Εφεδρικού Σώματος, που υπερασπιζόταν ο ταγματάρχης Πανταζής και όλοι έδειχναν ανήσυχοι, ο Μακάριος επανέλαβε ατάραχος "συνέχισε παιδί μου". Τη στιγμή όμως εκείνη εισόρμησαν στην αίθουσα υποδοχής ο υπασπιστής του Μακαρίου με τον διοικητή της Προεδρικής Φρουράς, (ανεψιό του Μακαρίου) προειδοποιώντας τον για την επίθεση και παροτρύνοντάς τον να φύγει.

Στα λίγα λεπτά που ακολούθησαν ο Μακάριος με πολιτική περιβολή και φέροντας τραγιάσκα οδηγείται από τους συνοδούς του στην πίσω έξοδο ασφαλείας του μεγάρου, που παραμένει αφύλακτη και μέσα από ένα ξεροπόταμο φθάνει σε δημόσιο δρόμο. Τα δε παιδιά κυριολεκτικά είχαν φυγαδευτεί από την κυρία είσοδο του κτιρίου.

Συγκρούσεις Εθνικής Φρουράς- Εφεδρικού

Την κρίσιμη στιγμή εκείνη και ενώ πίσω του βάλλεται και πυρπολείται το προεδρικό μέγαρο, φθάνει απόσπασμα του Εφεδρικού που σπεύδει να προστατέψει τον Μακάριο. Τελικά αστυνομικό όχημα ακολουθώντας αγροτικούς δρόμους μεταφέρει τον Πρόεδρο με ασφάλεια σε ένα μοναστήρι, στο όρος Τρόοδος. Εκεί ο Πρόεδρος ακούει τον ραδιοφωνικό σταθμό της Λευκωσίας, που ήδη είχε περιέλθει στους πραξικοπηματίες, να επαναλαμβάνει το θάνατό του.

Στις 11:00 ο ταξίαρχος Γεωργίτσης ενημερώνει τον ομόβαθμό του Ιωαννίδη στον ειδικό θάλαμο επιχειρήσεων του τότε Πενταγώνου (στην Αθήνα), που παρακολουθεί την εξέλιξη μαζί με τους αρχηγούς των Όπλων ότι η επιχείρηση τελείωσε με επιτυχία. Μία ώρα αργότερα ενημερώνεται για τη διαφυγή του Μακάριου.

Το διάγγελμα του Μακαρίου

Στη 13:00 ο Μακάριος, ακολουθώντας άλλη διαδρομή, κατήλθε από το Τρόοδος και φέροντας ράσα κατευθύνθηκε στην Πάφο, όπου και εισερχόμενος στον εκεί καθεδρικό ναό, απηύθυνε διάγγελμα διαψεύδοντας την είδηση του θανάτου του:

«Ελληνικέ κυπριακέ λαέ, Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος σου ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι εκείνος τον οποίον συ εξέλεξες διά να είναι ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός, όπως η χούντα των Αθηνών και οι εδώ εκπρόσωποί της θα ήθελαν. Είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, συναγωνιστής και σημαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα.

Το μήνυμα αυτό αν και δεν ακούγονταν δυνατά λόγω της περιορισμένης εμβέλειας του ραδιοφωνικού σταθμού, έγινε αμέσως γνωστό από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Τελ Αβίβ που το είχε λάβει και με τον ισχυρό πομπό του άρχισε ν' αναμεταδίδει.

Ο Νίκος Σαμψών νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Στις 15:00 οι πραξικοπηματίες στη Κύπρο, μη έχοντας πιθανώς γνωστά τα τεκταινόμενα στη Πάφο, δεδομένου ότι είχαν διακοπεί οι τηλεφωνικές συνδέσεις, παραβλέποντας τον εκ του συντάγματος νόμιμο διάδοχο στη θέση του προέδρου που ήταν ο τότε πρόεδρος της κυπριακής Βουλής των Αντιπροσώπων Γλαύκος Κληρίδης, επιλέγουν (και συγκεκριμένα ο Συνταγματάρχης Καταδρομών Κομπόκης, αφού προηγουμένως αποτάνθηκε μάταια σε κάποια άλλα πρόσωπα) τον δημοσιογράφο και βουλευτή τότε Νίκο Σαμψών, ο οποίος υπήρξε εμβληματικός αγωνιστής της ΕΟΚΑ και θεωρείτω "χασάπης" από του Άγγλους και τους Τούρκους, λόγω της δράσης του από το 1955 μέχρι το 1974. Ωστόσο, ο Νίκος Σαμψών δεν είχε εμπλακή στην προπαρασκευή του πραξικοπήματος, ούτε είχε ηγετική θέση στην ΕΟΚΑ Β', παρά μόνο θωρείτω τότε ως εμβληματική προσωπικότητα της λεγόμενης "ενωτικής παρατάξεως".

Λίγη ώρα μετά, ο Νίκος Σαμψών ορκίζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου, εκφωνεί και το διάγγελμα επί την ανάληψη των καθηκόντων του κηρύσσοντας στρατιωτικό νόμο, χωρίς όμως να προβεί σε διάλυση της Βουλής, ή σε δίωξη πολιτικών προσώπων. Στη θέση αυτή θα παραμείνει για οκτώ ημέρες. Στη τελετή ορκωμοσίας του χοροστάτησε ο καθαιρεθείς πριν ένα χρόνο, επίσκοπος Γεννάδιος (πρώην Πάφου), ο οποίος και ορίστηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου.

Σημειώνεται ότι ο επίσκοπος Γεννάδιος μαζί με τους επισκόπους Ανθέμιο, (πρώην Κιτίου) και Κυπριανό, (πρώην Κερύνειας), είχαν προκαλέσει Εκκλησιαστικό πραξικόπημα το 1973, τους οποίους στη συνέχεια καθαίρεσε ο Μακάριος προκαλώντας Μείζονα Σύνοδο, στην οποία αν και προσκλήθηκαν η Εκκλησία της Ελλάδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δεν παρευρέθησαν.

Το ίδιο απόγευμα φαινόταν ότι το πραξικόπημα είχε τελικά επικρατήσει με απολογισμό 91 νεκρούς και 250 τραυματίες.

16 Ιουλίου

Ανησυχίες Τουρκοκυπρίων

Η επόμενη ημέρα, της εκδήλωσης του πραξικοπήματος στη Κύπρο, στελέχη της Αθήνας ενημερώνονταν τακτικά για τα τεκταινόμενα στην Κύπρο. Τα τουρκικά και τουρκοκυπριακά μέσα ενημέρωσης μεταδίδουν τις ανησυχίες του πρωθυπουργού της Τουρκίας Μ. Ετζεβίτ και του αρχηγού των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς για τη φύση και τις διαθέσεις του πραξικοπήματος σχετικά με την ένωση με την Ελλάδα ή το διωγμό των Τουρκοκυπρίων.

Η φυγή του Μακαρίου από Κύπρο

Στις 15:00 οι πραξικοπηματίες έχουν περικυκλώσει την Πάφο ενώ το κυπριακό περιπολικό σκάφος "ΛΕΒΕΝΤΗΣ" βάλλει και αυτό από τον λιμένα κατά της Μητρόπολης. Ο Μακάριος μία ώρα πριν είχε μεταφερθεί με ελικόπτερο από την παρακείμενη φιλανδική βάση του ΟΗΕ στην αγγλική βάση Κύπρου και από εκεί με αεροπλάνο κατευθυνόταν προς τη Μάλτα. Λίγη ώρα αργότερα ο Γεωργίτσης ενημερώνει την Αθήνα για τη διαφυγή στο εξωτερικό.

Οι έλληνες διπλωμάτες περίμεναν ενημέρωση από την Ελλάδα. Τα μεσάνυχτα φθάνει τηλετυπικά η πρώτη ανακοίνωση των Αθηνών και πιθανότερα προς όλες τις ελληνικές πρεσβείες:

Αι πρόσφαται εξελίξεις εν Κύπρω αποτελούν εσωτερικήν υπόθεσιν..... Η πολιτική της Ελλάδος επί του Κυπριακού παραμένει αμετάβλητος, συνισταμένη εις την διαφύλαξιν και εξασφάλισιν της ανεξαρτησίας, της ακεραιότητος και του ενιαίου της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Παράλληλα τις νυκτερινές ώρες έφθασε στο Λονδίνο, αεροπορικώς μέσω Μάλτας, ο Μακάριος όπου και συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Γουΐλσον. Το ίδιο δε απόγευμα, ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Κάλλαχαν δήλωνε στη Βουλή των Κοινοτήτων ότι η Αγγλία δεν πρόκειται να επέμβει στρατιωτικά στην Κύπρο.

Έκτακτο Συμβούλιο Ασφαλείας στον ΟΗΕ

Στην αντιπέρα όχθη, με κάποιες ώρες διαφορά συνέρχεται το πρώτο έκτακτο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας, Οσμάν Ολτσάι ένας από τους ικανότερους διπλωμάτες (κατά διαπίστωση Ελλήνων ομολόγων του), αναφέρθηκε για κατάφωρη ανάμιξη ξένων παραγόντων, δεχόμενος ωστόσο και αυτός την άποψη της εσωτερικής υπόθεσης. Σημειώνεται ότι στη πρώτη αυτή έκτακτη συνεδρίαση ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας βρισκόταν στην Αθήνα. Επίσης μόνιμος τότε αντιπρόσωπος της Κύπρου ήταν ο ήδη υπερήλικας Ζήνων Ροσσίδης.

17 Ιουλίου

Συνάντηση Μακαρίου – Γουΐλσον στο Λονδίνο

Στις 17 Ιουλίου, ο Μακάριος συνάντησε το Βρετανό πρωθυπουργό συνοδευόμενος από τον τότε Υπ. Αρμοστή της Κύπρου στο Λονδίνο κ. Κώστα Ασσιώτη. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, μετά τη συνάντηση που είχε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, δέχθηκε τον Τούρκο πρωθυπουργό Μπ. Ετζεβίτ, ο οποίος πήγε με μια μεγάλη κουστωδία, αρχηγών στρατιωτικών επιτελείων, υπουργών και άλλων.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ευχαρίστησε τη βρετανική κυβέρνηση για τη γρήγορη ανταπόκρισή τους να τον σώσουν και έδωσε πλήρη αναφορά των γεγονότων των τελευταίων ημερών. Ο Βρετανός πρωθυπουργός ρώτησε τον Πρόεδρο Μακάριο τι θα έλεγε στο μήνυμά του στα Ηνωμένα Έθνη, και του ζήτησε να δηλώσει τι ανέμενε από τους Βρετανούς να κάνουν ως μέλη της Κοινοπολιτείας. Ο Πρόεδρος είπε ότι η βρετανική κυβέρνηση είχε ήδη δηλώσει την πρόθεσή της να μην αναγνωρίσει το Σαμψών. Ζήτησε από την κυβέρνηση της Βρετανίας να διατηρήσει την αναγνώριση του ιδίου ως τον εκλεγέντα πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο Σαμψών δεν είχε βγει στην εξουσία ούτε με επιτυχή επανάσταση: Είχε επιβληθεί από έξω. Ο Πρωθυπουργός εισηγήθηκε πως το γεγονός μπορούσε να λεχθεί ότι έχει κάποια χαρακτηριστικά εισβολής.

Ο Μακάριος μεταβαίνει στις ΗΠΑ

Το απόγευμα ο Μακάριος αναχωρεί αεροπορικώς στις ΗΠΑ προκειμένου να προετοιμαστεί και να παραστεί σε επικείμενη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενώ κάποιες ώρες πριν αναχωρεί εσπευσμένα από την Αθήνα, για ΗΠΑ, ο Έλληνας πρέσβης στην Ουάσιγκτον Κ. Παναγιωτάκος.

18 Ιουλίου

Προειδοποίηση Σίσκο

Στο μεταξύ περί τις 11:00 είχαν φθάσει στην Αθήνα ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο με τον υφυπουργό Εθνικής Αμύνης Έλσγουώρθ όπου συνοδευόμενοι από τον εν Αθήναις πρέσβη Χ. Τάσκα επισκέφθηκαν τον Πρωθυπουργό Α. Ανδρουτόπουλο σε κατ΄ ιδίαν συνομιλίες. Στη συνέχεια ακολούθησαν δύο συσκέψεις μία περί τις 14:00 και η δεύτερη περί τις 18:00 στην οποία και συμμετείχαν ο πρωθυπουργός Α. Ανδρουτσόπουλος, ο υπουργός Εξωτερικών Κ. Κυπραίος, ο αρχηγός Ε.Δ. στρατηγός Μπονάνος και άλλοι ανώτατοι υπηρεσιακοί παράγοντες.

Ο Σίσκο δήλωσε ότι πρέπει οπωσδήποτε να αποτραπεί πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σύμφωνα με πηγές εξ αιτίας της συμμετοχής και των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με κάποιες ομολογίες που έγιναν αργότερα, σε κάποιο σημείο αυτών των συνομιλιών ο ταξίαρχος Ιωαννίδης απείλησε πως αν συμβεί τουρκική απόβαση ο πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών είναι δεδομένος.

19 Ιουλίου

Ο Σίσκο φεύγει από Αθήνα, πάει Άγκυρα

Περί τις 11:00 ο ναύαρχος Αραπάκης διατάζει τα υποβρύχια ΤΡΙΤΩΝ, ΓΛΑΥΚΟΣ και ΝΗΡΕΥΣ να πλεύσουν στις περιοχές ρόμιο-1, ρόμιο-2 και ρομιο-3 προκειμένου να βρίσκονται εγγύτερα της Κύπρου.

Στη 13:00 επιστρέφει στην Αθήνα από Άγκυρα ο Αμερικανός επιτετραμένος Σίσκο όπου και συγκαλείται αμέσως σύσκεψη με τα ίδια πρόσωπα που είχαν μετάσχει και στην προηγούμενη. Οι πληροφορίες που μετέφερε από τουρκικής πλευράς φαίνεται πως κρίθηκαν από τους μετέχοντες στη σύσκεψη αυτή μάλλον ενθαρρυντικές. Αργότερα περί τις 19:00 ο στρατηγός Μπονάνος προσκαλεί στο γραφείο του όλους τους αρχηγούς και τους ανακοινώνει όλες τις πληροφορίες που είχε μεταφέρει ο Σίσκο, ο οποίος στο μεταξύ είχε ήδη αναχωρήσει και πάλι προς την Άγκυρα.

Ομιλία Μακάριου στον ΟΗΕ

Στο λόγο του ο Μακάριος κατηγόρησε δριμύτατα την ελληνική Χούντα. Αρχικά, την κατηγόρησε για τη σχεδίαση και διενέργεια του πραξικοπήματος. Επιπλέον, υποστήριξε ότι φοβόταν στρατιωτική επέμβαση της Χούντας των Αθηνών περισσότερο από αντίστοιχη της Τουρκίας. Ήταν ένας φόβος του ο οποίος, κατά τον ίδιο, επιβεβαιώθηκε. Επιπλέον, χαρακτήρισε το πραξικόπημα Εισβολή της Χούντας, το οποίο παραβιάζει τη συνθήκη Ζυρίχης Λονδίνου, κάτι που αφορούσε και τους Τουρκοκύπριους. Περαιτέρω, κατηγόρησε τη Χούντα για διπροσωπία και υπονόμευση του ΟΗΕ.

Απόπλους τούρκικων πολεμικών Σκαφών

Στις 20:00 μεταδίδεται στην τηλεόραση μια αρμάδα τουρκικών πολεμικών πλοίων κατάφορτη να αποπλέει από Μερσίνα

Στις 20:30 στη Λευκωσία, ο Αμερικανός πρέσβης αναζητά και επισκέπτεται πάλι τον Κληρίδη ζητώντας του να αντικαταστήσει τον Σαμψών.

Ώρα 21:15 τα ναυτικά ραντάρ της Κύπρου επισημαίνουν έξι στόχους σε σχηματισμό να κινούνται με κατεύθυνση από Μερσίνα προς νότο, το οποίο ήταν η αρχή του Αττίλα I. Λίγο μετά στους παραπάνω στόχους προστίθενται άλλοι οκτώ. Από την αποτύπωση της πορείας τους φέρονται να κατευθύνονται στη κυπριακή περιοχή Κορμακίτη, δυτικά της Κερύνειας. Ο Έλληνας ναυτικός διοικητής Κύπρου, αντιπλοίαρχος Γ. Παπαγιάννης ενημερώνει άμεσα τον αρχηγό της Εθνοφρουράς και εκείνος με τη σειρά του καλεί επειγόντως τον αρχηγό των Ε.Δ. Ελλάδας γνωρίζοντας σχετικά, ο οποίος δεν αναγνώρισε τον επιθετικό χαρακτήρα των στόχων.

Οι Έλληνες στρατηγοί και ο Ιωαννίδης κοιμούνταν στα σπίτια τους όταν άρχισε η Τουρκική εισβολή τα χαράματα του Σαββάτου 20 Ιουλίου. Είχαν δώσει οδηγίες στους επόπτες στο ΓΕΕΘΑ εκτιμώντας ότι οι Τούρκοι έκαναν γυμνάσια για εκβιαστικούς λόγους και, παρά τις εκκλήσεις του διοικητή της Εθνικής Φρουράς Γιωργίτση για διαταγές απόκρουσης της εισβολής, οι οδηγίες ήταν για "αυτοσυγκράτηση". Όταν ο υπασπιστής του Ιωαννίδη Ταγματάρχης Παλαίνης τον ενημέρωσε ότι "βγαίνουν οι Τούρκοι στην Κύπρο" ο αόρατος δικτάτορας πάγωσε αφού δεν περίμενε την Τουρκική αντίδραση το Σάββατο 20 Ιουλίου μιας και ο Αμερικανός Υφυπουργός Εξωτερικών βρισκόταν στην Άγκυρα για συνομιλίες εκτόνωσης της κρίσης.

Τούρκικη Αποβίβαση στο "Πέντε Μίλι"

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 20ης Ιουλίου 1974, ισχυρή τουρκική ναυτική μοίρα αποτελούμενη από αποβατικά σκάφη στα οποία επέβαιναν τουλάχιστον 30.000 άνδρες προσέγγισε τις βόρειες ακτές της Κύπρου και, δίχως να συναντήσει αντίδραση, αποβίβασε καταδρομείς σην παραθαλάσσια θέση "Πέντε Μίλι", κανονιοβολώντας, παράλληλα ολόκληρη την ακτογραμμή. Επιπλέον, αεροπορικές δυνάμεις των τούρκων πραγματοποιούσαν συνεχόμενους βομβαρδισμούς έως και τη Λευκωσία, ενώ εκατοντάδες αλεξιπτωτιστές ρίχτηκαν σε στρατηγικά σημεία, με στόχο τη δημιουργία προγεφυρώματος.

Η καθυστερημένη κινητοποίηση των ελληνοκυπριακών μονάδων (Εθνική Φρουρά, ΕΛΔΥΚ κ.α.) επέτρεψε στους εισβολείς να παγιώσουν σε σύντομο χρόνο τις θέσεις τους από την Κερύνεια έως και την περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα, σε ένα εκτεταμένο μέτωπο εντός του οποίου εγκλωβίστηκαν εκατοντάδες ελληνοκύπριοι στρατιώτες αλλά και οι κάτοικοι των ελληνοκυπριακών χωριών. Μόνο στην πρωτεύουσα κατέστη δυνατό να αναχαιτιστούν (κι αυτό μόνο προσωρινά) οι τούρκοι, από μια αντεπίθεση της ΕΛΛ.ΔΥ.Κ. σε συνδυασμό με τις προσπάθειες των κατοίκων να εξουδετερώσουν τους αλεξιπτωτιστές πυροβολώντας από τις ταράτσες και τα μπαλκόνια κατοικιών και δημόσιων κτιρίων.

Η Αντίδραση της Χούντας: Συνομιλίες με Σίσκο.

Ο αμερικάνος πρέσβης μαζί με τον Σίσκο συνομίλησαν με την ηγεσία της Χούντας. Ο Σίσκο προειδοποίησε την Ελλάδα να μην ξεκινήσει πόλεμο με την Τουρκία, γιατί δεν θα είχε την υποστήριξη της Αμερικής και θα έχανε τον πόλεμο και άρα τμήμα της Ελλαδικής επικράτειας. Ο Ιωαννίδης εκνευρίστηκε και έφυγε από την αίθουσα.

Η γενική επιστράτευση που διατάχθηκε αποδείχτηκε φιάσκο και ανακλήθηκε.

Αντίδραση της Εθνικής Φρουράς: Σχέδια Αφροδίτη 1,2,3

Η Εθνική Φρουρά είχε διάφορα σχέδια αντίδρασης που κάλυπτε την περίπτωση εισβολής της Τουρκίας (Αφροδίτη 1 και 2, υπήρχε και το Αφροδίτη 3 που περιέγραφε το πραξικόπημα) Τα δυο πρώτα σχέδια Αφροδίτης αφορούσαν διαφορετικές καταστάσεις και ενώ για την περίπτωση ισχυρής τουρκικής εισβολής έπρεπε να ακολουθηθεί το Αφροδίτη 1, τελικά διατάχθηκε το Αφροδίτη 2.

Ψήφισμα 353 ΟΗΕ

Αργά το βράδυ της 20ης Ιουλίου το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. εξέδωσε ομόφωνα το υπ' αριθμ. 353 ψήφισμά του, με το οποίο ζητούσε κατάπαυση των εχθροπραξιών και την αποχώρηση του "ξένου στρατιωτικού δυναμικού" από την Κύπρο. Ωστόσο, ο τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ αγνόησε το αίτημα του διεθνούς οργανισμού, επιδιώκοντας να κερδίσει όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο, μέχρις ότου επιτύχει με τη χρήση των όπλων, τις εδαφικές διεκδικήσεις των τουρκοκυπρίων βάσει του σχεδίου που είχε προτείνει ο ηγέτης των τελευταίων Ραούφ Ντενκτάς.

20 Ιουλίου

Το πρωί της 20ης Ιουλίου, ξεκίνησε η Τουρκική Εισβολή. Αντίπαλος της ήταν ένας αποδιοργανωμένος στρατός με το πλέον αξιόμαχο τμήμα (ΕΛΔΥΚ) να έχει αλλάξει προσωπικό (στρατιώτες) την 18η Ιουλίου.

21η Ιουλίου

Στις 21 Ιουλίου (δεύτερη μέρα της τουρκικής εισβολής), δυο ελληνικά υποβρύχια που είχαν διαταχθεί να πλεύσουν προς την Κερύνεια, διατάχθηκαν να επιστρέψουν στη βάση τους. Ακόμη, στον εναέριο χώρο της Κύπρου έφτασαν δώδεκα ελληνικά μεταγωγικά αεροπλάνα, έμφορτα με Έλληνες καταδρομείς, αλλά, από εσφαλμένη εκτίμηση των ελληνοκύπριων, δέχτηκαν "φίλια πυρά", με αποτέλεσμα το ένα να καταρριφθεί (συνέπεια της πτώσης όλοι οι επιβαίνοντες, πλην ενός που πρόλαβε να ριχτεί με αλεξίπτωτο, σκοτώθηκαν), ενώ άλλα δυο δέχτηκαν αεροπορικές βολές.

Ολόκληρη η Κερύνεια καταλήφθηκε από τους εισβολείς, οι οποίοι, σύμφωνα με μαρτυρίες διασωθέντων ελληνοκύπριων, προέβησαν σε ωμότητες κατά του άμαχου πληθυσμού.

22 Ιουλίου

Τα μεσάνυκτα της 21ης προς την 22α Ιουλίου, ο εκπρόσωπος του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Χένρυ Κίσινγκερ μεσολάβησε για τη σύναψη ανακωχής μεταξύ των δυο εμπολέμων μερών, η οποία επιτεύχθηκε νωρίς το απόγευμα (4:00 μ.μ.) της 22ας Ιουλίου. Μπροστά στο ενδεχόμενο μιας γενικευμένης σύρραξης Ελλάδας - Τουρκίας και λόγω του αδιεξόδου στον οποίο είχε περιέλθει, η στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας συγκάλεσε έκτακτη σύσκεψη με τη συμμετοχή του επικεφαλής του ΓΕΕΘΑ και των αρχηγών των τριών Σωμάτων, υπό την προεδρία του "Προέδρου της Δημοκρατίας" Φαίδωνα Γκιζίκη, στην οποία κλήθηκε και ο ταξίαρχος Ιωαννίδης. Ο τελευταίος, παρά τις έντονες αντιρρήσεις που προέβαλε, αναγκάσθηκε τελικά να αποδεχθεί την απόφαση των υπολοίπων, για την παράδοση της εξουσίας σε πολιτικά πρόσωπα. Ακολούθως, κλήθηκαν στη σύσκεψη οι πιο σημαντικοί πολιτικοί που η ίδια η στρατιωτική χούντα είχε καταργήσει, διώξει ή φυλακίσει σαν "φαύλους" κλπ, προς τους οποίους ανακοινώθηκε η απόφαση.

Στη Νέα Υόρκη συνήλθε και πάλι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και αποφάσισε την κατάπαυση του πυρός από τις 4 το απόγευμα της 22ας Ιουλίου. Με την προοπτική της κατάπαυσης του πυρός, οι Τούρκοι δυνάμωσαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις, καταλαμβάνοντας την πλήρως Κερύνεια και επεκτείνοντας τη ζώνη κατοχής.

23 Ιουλίου

Η στρατιωτικο-πολιτική σύσκεψη της 23 Ιουλίου 1974

Την 23 Ιουλίου, στα παλαιά ανάκτορα, άρχισαν να συσκέπτονται οι πολιτικοί με τους χουντικούς στρατιωτικούς.

Από τους πολιτικούς συμμετείχαν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Γεώργιος Μαύρος, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, ο Ξενοφών Ζολώτας και ο Ευάγγελος Αβέρωφ. Από τους στρατιωτικούς, παρόντες ήταν ο πρόεδρος της χουντικής Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος, ο αρχηγός ΓEΣ αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος, ο αρχηγός ΓEN αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και ο αρχηγός ΓEA Αλέξανδρος Παπανικολάου. Πρακτικά δεν κρατήθηκαν για τη σύσκεψη. Αποφασίστηκε να δοθεί η εξουσία στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, που ήταν ο συνταγματικά νόμιμος πρωθυπουργός της χώρας τον οποίο είχε ανατρέψει η χούντα, ωστόσο εκείνος ζήτησε λίγο χρόνο προκειμένου να επικοινωνήσει πρώτα με πολιτικούς του συνεργάτες, ώστε να ανακοινώσει τη σύνθεση της κυβέρνησής του και η σύσκεψη διακόπηκε για λίγη ώρα. Όμως, στο μεσοδιάστημα έως τις 8:00 μ.μ. που είχε δοθεί ως προθεσμία στον Κανελλόπουλο, με πρωτοβουλία του Αβέρωφ, κλήθηκε τηλεφωνικά από το Παρίσι όπου βρισκόταν αυτό-εξόριστος από το 1963, για να αναλάβει την πρωθυπουργία, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος και αποδέχτηκε την πρόταση. Ακολούθως, με παρότρυνση του Γκιζίκη, ο Αβέρωφ ειδοποίησε τηλεφωνικά τον Κανελλόπουλο ότι η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης είχε δοθεί, ήδη, στον Καραμανλή. Ο τελευταίος επέστρεψε στην Ελλάδα τα ξημερώματα της 24 Ιουλίου 1974 και τέθηκε επικεφαλής μίας προσωρινής κυβέρνησης "εθνικής σωτηρίας".

24 Ιουλίου

Την 24η Ιουλίου, κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας ορκίστηκε στην Αθήνα, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Παράλληλα στην Κύπρο τα γεγονότα υποχρέωσαν τον Σαμψών να παραιτηθεί. Πρόεδρος ανάλαβε ο Γλαύκος Κληρίδης.

25 Ιουλίου

Στις 25 Ιουλίου 1974, άρχισαν στη Γενεύη οι ειρηνευτικές συνομιλίες για την Κύπρο, μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών των τριών εγγυητριών χωρών της Κυπριακής Δημοκρατίας (Μαύρος, Γκιουνές, Κάλαχαν). Στο τέλος των συνομιλιών, στις 30 Ιουλίου, υπέγραψαν διακήρυξη, τα κύρια σημεία της οποίας ήταν:

1. Η μη επέκταση των περιοχών που είχαν κάτω από τον έλεγχό τους οι αντίπαλες δυνάμεις.
2. Η εγκαθίδρυση ζωνών ασφαλείας μεταξύ των αντιμαχομένων
3. Η εκκένωση των Τουρκικών θυλάκων από την Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ
4. Το δικαίωμα να διαθέτουν οι δύο πλευρές δική τους αστυνομία και δυνάμεις ασφαλείας
5. Η διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με συμμετοχή Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για οριστική διευθέτηση του Κυπριακού.

Δείτε επίσης

• Κυπριακό πρόβλημα
• Εκκλησιαστικό πραξικόπημα 1972-1973 (Κύπρος)
• Τουρκική εισβολή στην Κύπρο
• Ψυχρός Πόλεμος

Βιβλιογραφία

• (Αγγλικά) Stavros Panteli, History of modern Cyprus, Interworld Publications, mai 2005, 352 p. (ISBN 978-0948853326)
• (Γαλλικά) Coussirat-Coustère Vincent, La crise chypriote de l'été 1974 et les Nations Unies, vol. 20, Annuaire français de droit international, 1974, 455 p.
• (Αγγλικά) William Mallinson, Cyprus: A Modern History, I. B. Tauris, 30 juin 2005 (ISBN 978-1-85043-580-8), p. 80

Πηγές

• Ειδησεογραφικό Πρακτορείο Ρώυτερ - Δελτία τύπου (αναφερόμενα στο άρθρο)
• "Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ" φ.4-5-1979, (αναδημοσίευση συνέντευξης Χ. Βωβίδη στην εφημερίδα ΑΓΩΝ)
• "Εφημερίδα ΒΗΜΑ" φ.4-5-1979. (αναδημοσίευση συνέντευξης Χ. Βωβίδη στην εφημερίδα ΑΓΩΝ)
• "Ελεύθερη Κύπρος" (εφημερίδα) ημ. 6 Μαΐου 1979.
• Κ. Παραλίκας: "Συνωμοσίες ΙΔΕΑ και ΑΣΠΙΔΑ 1944-1974" -Αθήναι 1982.
• Κ. Παναγιωτάκος: "Στη Πρώτη Γραμμή Αμύνης" Αθήναι 1982
• Κ. Παναγιωτάκος: "Ανάλεκτα περί Κυπριακού και Φακέλλου" Αθήναι 1984.
• Δ. Κοσμαδόπουλος: "Ημερολόγιο του διπλωμάτη Δ. Κοσμαδόπουλου" Αθήναι 1988.
• Μ. Χαραλαμπίδης: "Εθνικά Θέματα" - Τραγική απροθυμία ανεπάρκεια και ολιγωρία του αθηναϊκού κράτους" - Αθήνα 1990.
• Β. Ραφαηλίδης: "Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους 1830-1974 - Αθήνα 1993
• Αθ. Στριγάς: "Η Μαύρη Βίβλος των Ελλήνων Πολιτικών" - Αθήνα 1994
• Κ. Μπάρμπης: "Κ. Καραμανλής: "Εθνάρχης ή Εθνικός Εφιάλτης" - Αθήνα 1997
• Ιστορική επιθεώρηση "ΤΟΤΕ": "Ιούλιος 1974", τεύχος 13 - Ιούνιος 2005.
• Η Τραγική Αναμέτρηση και η Προδοσία της Κύπρου-Μ. Αδαμίδη-2012