Seq'Ellunpa

Descargar como pdf o txt
Descargar como pdf o txt
Está en la página 1de 5

Quinto grupo de consonantes quechua

Consonante “R”.- Vibrante, alveolar, sonora, suena igual que en español, algo particular en quechua es que la R no va al
final de una palabra.
 Rakiy: repartir, distribuir  Rimay: hablar
 Rap’i: hoja vegetal.  Roqt’o: sordo
 Reqsiy: conocer  Runtu: huevo
 Rikuy: ver
Consonante “S”.- Fricativa, alveolar, sibilante, sorda, se pronuncia al igual que en castellano. Ejemplos:
 Samay: descansar.  Sunkha: barba
 Senqa: nariz  Sut’u: gota
 Siwi: anillo  Suwa: ladrón
 Sonqo: corazón
Consonante “SH”.- Fricativa, palatal, sibilante, se pronuncia parecido al sh inglesa.
Generalmente empleada en verbos de tercera persona.
 Rikushan: está viendo.  Phawashan: está corriendo.
 Purishan: está caminando.  Pujllashan: está jugando
 Puñushan: está durmiendo.
a) Sexto grupo de consonantes del idioma Quechua
Consonante “T”.- Simple, oclusiva, alveolar, sorda, se pronuncia como en castellano.
 Tajsa: de tamaño mediano.  Tiyay: sentarse
 Takay: golpear  Toqto: Crocante, clueca
 Taki: canción  Tuku: búho
 Teqte: chicha blanca
Consonante “TH”.- Oclusiva, aspirada, alveolar, sorda, se pronuncia conjugando la letra T y Z, ligeramente alargada. A
continuación veamos ejemplo en quechua.
 Thanta: traposo, Andrajoso.  Thoqay: escupir.
 Thamay: caminar sin rumbo.  Thunti: deteriorado por acción del sol.
 Thaniy: sanar  Thuta: polilla.
Consonante “T’ ”.- Glotalizada o glotizada, oclusiva, alveolar, sorda, su sonido se produce similar a la t pero con una
explosión intensa y rápida, el aire es atrapado en la cavidad bucal entre el paladar y la lengua, el ápice de la lengua toca
los incisivos superiores y libera fuertemente al aire hacia el exterior.
 T’anta: pan
 T’aqay: separar
 T’eqway: pelar
 T’ika: flor
 T’oqo: hueco
 T’oqjan/t’oqyan: revienta, explosiona
 T’uru: barro
Consonante “w”.- consonante que se pronuncia de manera similar que en español y puede estar
presente en cualquier parte de una palabra.
Warmi: mujer
Waka: vaca
Wallpa: gallina
Wakin: algunos (a), los demás
Wata: año
Wira: sebo

Wiñay

Napaykuywan kacharpariwan
Antiguamente el saludaba era así:
Allillanchu = Cómo estás?, Qué tal?
Allillanmi, qanrí? = Bien gracias, y tú/ud.?
Imaynalla = Hola, que tal!
Imaynallan kashanki? = Cómo estás?
Allillanmi kashani = Estoy bien
Noqapas allilanmi kashani = Yo también estoy bien.
Hoy nuestro saludo es:
Allin p’unchay/p’unchau = Buenos días/ buen día
Allin sukha = Buenas tardes
Allin tuta = Buenas noches
Panay/ wayqey/ñañay
Las despedidas: Kacharparikuna
Tupasunña = Nos volvemos a ver
Hoq p’unchaykama = Hasta otro día
Paqarinkama = Hasta mañana
Minchhakama = Hasta pasado mañana
Tupananchiskama/tinkunanchiskama = Hasta nuestro encuentro
Asniqkama/ asllakama = Hasta luego, hasta pronto
Q’aya watakama = Hasta el próximo año
Amayá chinkariychu = No te pierdas pues?
Chayllantan purikuni = Por ahí nomás camino

RIMANAKUY: DIALOGO
1. Imaynallan kashanki? 2. Allillanmi
1. Allillanchu kashanki? 2. Arí, Allillanmi kashani
1.- Qanrí? 2. Noqaqa as onqosqan kashani
1.- Iman sutiyki? 2. Sutiyqa Luis/ Sutiymi Luis
1.- Ama hina kaychu, qelqanaykita mañaway 2. Qelqayta tukuruspaqa usqhayta qopuwanki
1.- Allin p’unchay kachun qanpaq 2. Hinallataq qanpaqpas (de igual manera para
ti)
1.- Maytan rishanki? 2. Qosqotan rishani, mamay watukuq.
1.- Ima ñeqepiñan kashanki? 2. Huj/ñaupaq ñeqepiñan kashani

NAPAYKUNAWAN HOQ RIMAYKUNAWAN


IMAYNALLAN Hola, Qué tal?, Cómo estás?
ALLILLANMI Bien, no más
IMAYNALLAN KASHANKI? Cómo estás?
ALLILLANMI KASHANI Estoy bien no más
ALLIN P'UNCHAY Buen día
ALLIN SUKHA Buenas tarde
ALLIN TUTA Buenas noche
PAQARIN KAMA Hasta mañana
QAYNA P’UNCHAY Ayer
MINCHHAKAMA Hasta pasado mañana
TUPANANCHISKAMA Hasta nuestro próximo encuentro
ASNIQKAMA Hasta luego, hasta pronto
HOQ P'UNCHAYKAMA Hasta otro día
Q'AYA WATAKAMA Hasta el próximo año
Q’AYA KILLAKAMA Hasta el próximo mes
QAYNINPA La otra vez
IMAN SUTIYKI? Cómo te llamas?
SUTIYQA…….. n/mi Mi nombre es.....
MAYMANTAN KANKI? De dónde eres?
QOSQOMANTAN KANI Soy del cusco
PIWANMI TIYANKI? Con quienes vives?
ALLIN P´UNCHAY QANPAQ KACHUN Que tengas un buen día
AÑAY / SULPAYKI Gracias
AÑAY QANPAQPAS Gracias, para ti también
RIMANAKUY = DIALOGO

Pedro : Allillanchu Panay Hola, hermana


Julia : Allillanmi turay Estoy bien, hermana
Pedro : Imaynallan kashanki? ¿Cómo estás?
Julia : Waliqlla, qanrí? Muy bien, y tú (ud.)?
Pedro : Noqapas allillanmi kashani. Yo, también, estoy bien.
Julia : Kunanchu ripunki? Hoy te vas?, Hoy retornas?
Pedro : Arí, kunanmi ripusaq Sí, hoy me voy. Hoy regreso
Julia : Imatan ruwanki? Que vas hacer
Pedro : Llank’anaymi Tengo que trabajar.
Kunan tutallaqa qorpachaway Solo por esta noche alójame.
Hayk’aqtaq ripunki? ¿Cuándo te vas?
Hayk’an manuy? ¿Cuánto te debo?
Wayqey / Panay qolqeta mañayway, ama hina kaychu = Hermano / hermana, por favor
préstame dinero?
Hayk’atan munanki? ¿Cuánto quieres?, ¿Cuánto deseas?
Hayk’a watayuqmi kanki? ¿Cuántos años tienes?
Chunka watayuqmi kani Tengo diez años.

EXPRESIONES DE USO FRECUENTE


Arí = Sí
Manan = No
Ama hina kaychu = Por favor
Anchata añanchayki = Te agradezco mucho
Kusa/puni = Esta bien, excelente, perfecto
Imamanta = De que, de nada, no hay de que
Panpachayway = Disculpadme, dispensame
Tinkunanchiskama = Hasta nuestro encuentro.
Tukuy sonqoywan napaykuyki = Te saludo con mucho respeto/ afecto.

También podría gustarte