Kanbriarreko leherketa-en iturria ikusi

{{Kanbriarreko leherketaren denbora lerroa}}
'''Kanbriarreko leherketa''', '''Kanbriarreko eztanda'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/Kanbriarreko%20eztanda|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2018-06-04}}</ref> edo '''Kanbriarreko erradiazioa'''<ref name="#1">{{Erreferentzia|izenburua=The ecology of the Cambrian radiation|argitaletxea=Columbia University Press|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/44869047|isbn=0231106122|pmc=44869047}}</ref> orain dela 542 milioi urte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Avalon leherketa, Kanbriarraurreko animalia-eztanda   - Zientzia.eus|url=http://zientzia.eus/artikuluak/avalon-leherketa-kanbriarraurreko-animalia-eztanda/|aldizkaria=zientzia.eus|sartze-data=2018-06-04}}</ref> gutxi gorabehera eman zen gertakariaren izena da. 20<ref>{{Erreferentzia|izena=J. W.|abizena=Valentine|izenburua=Fossils, molecules and embryos: new perspectives on the Cambrian explosion|orrialdeak=851–859|abizena2=Jablonski|abizena3=Erwin|izena2=D.|izena3=D. H.|data=1999-2|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9927587|aldizkaria=Development (Cambridge, England)|alea=5|zenbakia=126|issn=0950-1991|pmid=9927587|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Graham|abizena=Budd|izenburua=At the Origin of Animals: The Revolutionary Cambrian Fossil Record|orrialdeak=344–354|hizkuntza=en|data=2013-09-01|url=https://doi.org/10.2174/13892029113149990011|aldizkaria=Current Genomics|alea=6|zenbakia=14|issn=1389-2029|pmid=24396267|pmc=PMC3861885|doi=10.2174/13892029113149990011|sartze-data=2018-06-04}}</ref> eta 25 miloi<ref>{{Erreferentzia|izena=Douglas H.|abizena=Erwin|izenburua=The Cambrian Conundrum: Early Divergence and Later Ecological Success in the Early History of Animals|orrialdeak=1091–1097|hizkuntza=en|abizena2=Laflamme|abizena3=Tweedt|abizena4=Sperling|abizena5=Pisani|abizena6=Peterson|izena2=Marc|izena3=Sarah M.|izena4=Erik A.|izena5=Davide|izena6=Kevin J.|data=2011-11-25|url=http://science.sciencemag.org/content/334/6059/1091|aldizkaria=Science|alea=6059|zenbakia=334|issn=0036-8075|pmid=22116879|doi=10.1126/science.1206375|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Artem|abizena=Kouchinsky|izenburua=Chronology of early Cambrian biomineralization|orrialdeak=221–251|hizkuntza=en|abizena2=Bengtson|abizena3=Runnegar|abizena4=Skovsted|abizena5=Steiner|abizena6=Vendrasco|izena2=Stefan|izena3=Bruce|izena4=Christian|izena5=Michael|izena6=Michael|data=2012/03|url=https://www.cambridge.org/core/journals/geological-magazine/article/chronology-of-early-cambrian-biomineralization/506BB3B68F4D4B8268B113535B1D748F|aldizkaria=Geological Magazine|alea=2|zenbakia=149|issn=1469-5081|doi=10.1017/S0016756811000720|sartze-data=2018-06-04}}</ref> urteko tartean, [[Kanbriar]]rean, [[erregistro fosil]]eko [[animalia]] [[filum]] gehienak agertu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=A. C.|abizena=Maloof|izenburua=The earliest Cambrian record of animals and ocean geochemical change|orrialdeak=1731–1774|hizkuntza=en|abizena2=Porter|abizena3=Moore|abizena4=Dudas|abizena5=Bowring|abizena6=Higgins|abizena7=Fike|abizena8=Eddy|izena2=S. M.|izena3=J. L.|izena4=F. O.|izena5=S. A.|izena6=J. A.|izena7=D. A.|izena8=M. P.|data=2010-10-27|url=https://doi.org/10.1130/B30346.1|aldizkaria=Geological Society of America Bulletin|alea=11-12|zenbakia=122|issn=0016-7606|doi=10.1130/b30346.1|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=New Timeline for Appearances of Skeletal Animals in Fossil Record Developed by UCSB Researchers|hizkuntza=en|url=http://www.news.ucsb.edu/2010/012934/new-timeline-appearances-skeletal-animals-fossil-record-developed-ucsb-researchers|aldizkaria=The UCSB Current|sartze-data=2018-06-04}}</ref>. Gaur egungo [[metazoo]] filum gehienen dibergentzia bertan hasi zen. Gertakari honetan, gainera, beste organismo batzuen dibertsifikazioa eman zen.

Kanbriarreko leherketaren aurretik organismo gehienak oso sinpleak ziren, askotan [[zelulabakar]]rak edo [[kolonia (biologia)|koloniatan]] antolatuta. 70 eta 80 milioi urteko tartean dibertsifikazio abiadura azkartu zen, eta [[biziaren jatorria|bizia]] gaur egun duen itxura hartzen hasi zen<ref>{{Erreferentzia|izena=RICHARD K.|abizena=BAMBACH|izenburua=AUTECOLOGY AND THE FILLING OF ECOSPACE: KEY METAZOAN RADIATIONS|orrialdeak=1–22|hizkuntza=en|abizena2=BUSH|abizena3=ERWIN|izena2=ANDREW M.|izena3=DOUGLAS H.|data=2007-01|url=http://doi.wiley.com/10.1111/j.1475-4983.2006.00611.x|aldizkaria=Palaeontology|alea=1|zenbakia=50|issn=0031-0239|doi=10.1111/j.1475-4983.2006.00611.x|sartze-data=2018-06-04}}</ref>. Gaur egungo animalia filum gehienak garai horretan sortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=G. E.|abizena=Budd|izenburua=A critical reappraisal of the fossil record of the bilaterian phyla|orrialdeak=253–295|abizena2=Jensen|izena2=S.|data=2000-5|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10881389|aldizkaria=Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society|alea=2|zenbakia=75|issn=1464-7931|pmid=10881389|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Graham E.|abizena=Budd|izenburua=The Cambrian Fossil Record and the Origin of the Phyla|orrialdeak=157–165|hizkuntza=en|data=2003-02-01|url=https://academic.oup.com/icb/article/43/1/157/604502|aldizkaria=Integrative and Comparative Biology|alea=1|zenbakia=43|issn=1540-7063|doi=10.1093/icb/43.1.157|sartze-data=2018-06-04}}</ref>.

Kanbriarreko leherketaren inguruan eztabaida zientifiko handia dago.

== Historia eta garrantzia ==
[[William Buckland]]ek [[1840ko hamarkada]]n jada ikusi zuen "Estratu Primordialetan" [[fosil]]ak bat-batean agertzen zirela<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Buckland|izenburua=Geology and mineralogy considered with reference to natural theology|argitaletxea=London, W. Pickering|data=1836|url=http://archive.org/details/geologyandminer08buckgoog|sartze-data=2018-06-04}}</ref>. [[1859]]an [[Charles Darwin]]ek ''[[Espezieen jatorriaz]]'' liburuan jada aipatu zuen bere [[hautespen natural]]a eraldaketa txikien bidezko [[darwinismo|teorian]] arazo bat suposatzen zuela aurreko fosilik ez egoteak<ref>{{Erreferentzia|izena=Darwin, Charles,|abizena=1809-1882.|izenburua=On the origin of species by means of natural selection, or, The preservation of favored races in the struggle for life|argitaletxea=Cosimo Classics|data=2007|orrialdeak=306-307|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=324&itemID=F373&viewtype=text|isbn=9781602061453|pmc=176135573}}</ref>. [[Kanbriar]]eko faunaren agerpena bat-batean izateak hiru eztabaida piztu zituen: ea benetan eman zen organismo konplexuen dibertsifikazio bat hain denbora tarte laburrean; ea zerk eragin ote zuen aldaketa azkar hori; eta zeintzuk ziren horrek [[animalia|animalien]] jatorrian zituen ondorioak. Interpretazioa zaila da, ebidentziak oso gutxi direlako, erregistro fosila ez delako osoa eta Kanbriarreko [[arroka]]tako zeinu kimikoak mugatuak direlako.

Aurkitutako lehen kanbriar fosilak ''[[Trilobites]]''ak izan ziren, [[Edward Lhuyd]]ek [[1698]]an deskribatuak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Advances in trilobite research : Conference, Toledo (Spain), June, 16-24, 2008|argitaletxea=Instituto Geológico y Minero de España|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/797846355|isbn=9788478407590|pmc=797846355}}</ref>. Eboluzioan zuten garrantzia oraindik ez zen ezaguna, baina zuten adina zela eta [[William Buckland]]ek ikusi zuen gaur egun Kanbriar deitzen dugunaren oinarrian aldaketa dramatikoa gertatu zela. [[XIX. mende]]ko [[Adam Sedgwick]] eta [[Roderick Murchison]] geologoek fosilak [[estratigrafia|estratoak datatzeko]] erabiltzen hasi ziren, batez ere Kanbriar eta [[Siluriar]] garaiak definitzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=PALAEONTOLOGY[online] {{!}} Article: Fossil Focus > Fossil Focus: Trilobites|hizkuntza=en-US|data=2013-05-01|url=http://www.palaeontologyonline.com/articles/2013/fossil-focus-trilobites/|aldizkaria=PALAEONTOLOGY[online]|sartze-data=2018-06-04}}</ref>. [[1859]]an [[Roderick Murchison]] eta beste batzuek aurkitu zuten garai hartan Behe Siluriar deitzen ziren estratoen oinarrian [[biziaren jatorria]] agertzen zela. [[Charles Lyell]] ez zegoen ados horrekin. ''Espezieen jatorriaz'' liburuan Darwinek trilobite talde bakartiaren bat-bateko agerpena eztabaidatu zuen, inongo aurrekaririk gabe, eta beste fosil ezagunik gabe, bere teoriaren arazo handienetakoa zela onartu zuen. Pentsatu zuen antzinako [[itsaso]]etan izaki bizidun asko egongo zirela, baina euren fosilak ez zirela aurkitu oraindik erregistro fosila ez zelako ezaguna. Bere liburuaren seigarren edizioan honela idatzi zuen arazoari buruz:

{{esaera2|Zergatik ez dugun kanbriar sistemaren aurreko ustezko aldi oso zahar horietako metaketa fosildunik aurkitzen galderari ezin diot erantzun asegarririk eman.|Charles Darwin<ref>{{Erreferentzia|izena=Darwin, Charles,|abizena=1809-1882.|izenburua=Espezieen jatorria : hautespen naturalaren bidez|argitaletxea=Klasikoak|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/434074858|edizioa=1. argit|isbn=8488303734|pmc=434074858}}</ref><ref group="oh">To the question why we do not find rich fossiliferous deposits belonging to these assumed earliest periods prior to the Cambrian system, I can give no satisfactory answer.</ref>}}

[[Charles Doolittle Walcott]] [[paleontologo]] estatubatuarrek [[Burgess Shale]]ko fauna ikertu zuen eta proposatu zuen aro berri bat sartzea, "Lipaliarra". Proposaturiko aro honetan fosilik ez litzateke egongo, edo ez ziren ondo mantenduko, eta Kanbriarreko animaliek garai horretan eboluzioatu zutela aipatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles D. (Charles Doolittle)|abizena=Walcott|izenburua=Cambrian geology and paleontology|argitaletxea=City of Washington : Smithsonian Institution|abizena2=Resser|izena2=Charles Elmer|data=1910|url=http://archive.org/details/cambriangeology00walcgoog|sartze-data=2018-06-04}}</ref>.

Ondoren, fosil askoz zaharragoak aurkitu dira. Ezagutzen den fosilik zaharrena, [[biziaren historia]] gutxienez orain dela 3.850 urte hasi zela adierazten du<ref>{{Erreferentzia|izena=Heinrich D.|abizena=Holland|izenburua=Evidence for Life on Earth More Than 3850 Million Years Ago|orrialdeak=38–39|hizkuntza=en|data=1997-01-03|url=http://science.sciencemag.org/content/275/5296/38|aldizkaria=Science|alea=5296|zenbakia=275|issn=0036-8075|pmid=11536783|doi=10.1126/science.275.5296.38|sartze-data=2018-06-04}}</ref>: [[Australia]]ko [[Warrawoona]]n aurkitutako arroketan [[estromatolito]] fosilak daude, [[mikroorganismo]] koloniek osatutako zutabe formako egiturak. ''[[Grypania]]'' generoko [[eukarioto]] fosilak orain dela 1.400 milioi urte aurkitu dira, [[Txina]]n zein [[Montana]]n. Eukarioto horien ondorengo izan daitezke [[animalia]], [[landare]] eta [[onddo]]ak. Orain dela 580 eta 543 milioi urteko arroketan [[Ediakara]] deitutako [[biota]]ren fosilak aurkitu dira, [[izaki zelulaniztun]]ak, baina gaur egungo organismoen oso ezberdinak<ref name="cowen">{{Erreferentzia|izena=Cowen, Richard,|abizena=1940-|izenburua=History of life|argitaletxea=Blackwell Pub|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/53970577|edizioa=4th ed|isbn=1405117567|pmc=53970577}}</ref>. [[1948]]an [[Preston Cloud]]ek proposatu zuen Kanbriar Goiztiarrean "erupzio" bat egon zela<ref>{{Erreferentzia|izena=Preston E.|abizena=Cloud|izenburua=Some Problems and Patterns of Evolution Exemplified by Fossil Invertebrates|orrialdeak=322–350|data=1948|url=http://www.jstor.org/stable/2405523|aldizkaria=Evolution|alea=4|zenbakia=2|doi=10.2307/2405523|sartze-data=2018-06-04}}</ref>, baina [[1970eko hamarkada]]n oraindik ez zen aurkitu Kanbriar Ertainean edo Kanbriar Berantiarrean agertu ziren animalien antzekorik<ref name="cowen" />.

[[Fitxategi:Opabinia_BW2.jpg|thumb|''[[Opabinia]]'' fosilak lurrikara eragin zuen Kanbriarreko leherketaren interpretazioan.]]
"Kanbriarreko leherketan" interesa berriro piztu zen [[Harry B. Whittington]] eta bere lankideek [[1970eko hamarkada]]n Burgess Shaleko fosilak berriro aztertu zituztenean eta proposatu zutenean bertan zeuden animaliak gaur egungoak bezain konplexuak zirela, baina era berean ezberdinak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Origin of major invertebrate groups|argitaletxea=Published for the Systematics Association by Academic Press|data=1979|url=https://www.worldcat.org/oclc/5844063|isbn=0123574501|pmc=5844063}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Conway Morris, S.|abizena=(Simon)|izenburua=Fossils of the Burgess Shale : a national treasure in Yoho National Park, British Columbia|argitaletxea=Geological Survey of Canada|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/15630217|isbn=0660119013|pmc=15630217}}</ref>. Organismorik ohikoena, ''[[Marrella]]'', [[artropodo]]a dudarik gabe, ez zen gaur egungo artropodo klase batekoa. ''[[Opabinia]]'' bezalako bost-begiko izakiak edo ''[[Wiwaxia]]'' arantzatsua hain ziren ezberdinak ezagutzen ditugun animalienak, ezen Whittingtonen taldeak pentsatu zuen [[filum]] ezberdinak zirela, gaur egungo animaliekin harremanik gabekoak. [[1989]]an [[Stephen Jay Gould]]ek ''[[Bai bizi zoragarria]]'' liburua argitaratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephen Jay|abizena=Gould|izenburua=Bai Bizi Zoragarria I|argitaletxea=Gaiak|hizkuntza=eu|data=2008-02-26|url=https://www.amazon.es/Bai-Bizi-Zoragarria-Pentsamendu-Garaikidea/dp/8489772428|isbn=9788489772427|sartze-data=2018-06-04}}</ref>, publikoarengana eramanez leherketa honen esanahi sakona. Xehetasunetan eztabaida bazuten ere, Whittington eta Gouldek proposatu zuten animalia filum moderno guztiak ia aldi berean agertu zirela tarte geologiko oso laburrean. Gouldek eta [[Niles Eldredge]]k [[1970eko hamarkada]]n [[oreka puntuatua]]ren teoria proposatu zuten, Darwinen [[bizitzaren zuhaitza]] modernizatzeko saiakera bat. Teoria honen arabera eboluzioa ez zen linealki ematen, baizik eta epe estatiko luzeak egongo ziren aldaketa azkarreko une "puntuatuak"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Evolution - Classic Texts|url=http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/eldredge.asp|aldizkaria=www.blackwellpublishing.com|sartze-data=2018-06-04}}</ref>.

[[1970eko hamarkada]]ren ondotik egindako hainbat analisien arabera, [[Aurrekanbriar]]rean jada garatu ziren gaur egungo animalien antzekoak izango ziren izaki konplexuak<ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth J.|abizena=McNamara|izenburua=Dating the Origin of Animals|orrialdeak=1993–1997|hizkuntza=en|data=1996-12-20|url=http://science.sciencemag.org/content/274/5295/1993.7|aldizkaria=Science|alea=5295|zenbakia=274|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.274.5295.1993f|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Stanley M.|abizena=Awramik|izenburua=Precambrian Columnar Stromatolite Diversity: Reflection of Metazoan Appearance|orrialdeak=825–827|hizkuntza=en|data=1971-11-19|url=http://science.sciencemag.org/content/174/4011/825|aldizkaria=Science|alea=4011|zenbakia=174|issn=0036-8075|pmid=17759393|doi=10.1126/science.174.4011.825|sartze-data=2018-06-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Mikhail A.|abizena=Fedonkin|izenburua=The Late Precambrian fossil Kimberella is a mollusc-like bilaterian organism|orrialdeak=868–871|hizkuntza=En|abizena2=Waggoner|izena2=Benjamin M.|data=1997-08|url=https://doi.org/10.1038/42242|aldizkaria=Nature|alea=6645|zenbakia=388|issn=0028-0836|doi=10.1038/42242|sartze-data=2018-06-04}}</ref>.

== Ikerketarako arazoak ==
=== Kanbriarraren datazioa ===
Kanbriarraren [[datazio erradiometriko]]a egitea ez da posible izan orain dela denbora gutxira arte, eta bakarrik munduko eskualde batzuetan. Datazio erlatiboa (hau da, A izan zen B baino lehenago) nahikoa izaten da eboluzio-prozesuak ikertzeko, baina hau ere zaila da, [[kontinente]] ezberdinetako arroken arteko korrelazioa egitea ere oso ariketa zaila delako<ref>{{Erreferentzia|izena=James G.|abizena=Gehling|izenburua=Burrowing below the basal Cambrian GSSP, Fortune Head, Newfoundland|orrialdeak=213–218|hizkuntza=en|abizena2=Jensen|abizena3=Droser|abizena4=Myrow|abizena5=Narbonne|izena2=Sören|izena3=Mary L.|izena4=Paul M.|izena5=Guy M.|data=2001/03|url=https://www.cambridge.org/core/journals/geological-magazine/article/burrowing-below-the-basal-cambrian-gssp-fortune-head-newfoundland/89FBA2AA9C08981F8967C457F0405D25|aldizkaria=Geological Magazine|alea=2|zenbakia=138|issn=1469-5081|doi=10.1017/S001675680100509X|sartze-data=2018-06-04}}</ref>.

Horregatik, datu hobeak izan arte, zaila da gertakarien zerrenda zehatz bat egitea.

=== Gorputz fosilak ===
[[Fitxategi:Marrella_(fossil).png|thumb|''[[Marrella]]''ren fosil honek erakusten du zein detaile handia duten Burgess Shaleko lagerstätteneko fosilek.]]
Gorputz fosilak izan ohi dira ebidentzia mota nagusia. [[Fosilizazio]]a ez da ohiko prozesua, eta fosil gehienak [[higadura]]k edo [[metamorfismo]]ak apurtzen ditu guregana heldu aurretik.Horregatik, erregistro fosila ez da osoa, eta geroz eta denbora gehiago pasa, orduan eta ez-osoagoa izango da<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Benton|izenburua=Quality of the fossil record through time|orrialdeak=534–537|hizkuntza=En|abizena2=Wills|abizena3=Hitchin|izena2=M. A.|izena3=R.|data=2000-02|url=https://doi.org/10.1038/35000558|aldizkaria=Nature|alea=6769|zenbakia=403|issn=0028-0836|doi=10.1038/35000558|sartze-data=2018-06-05}}</ref>. Hala ere, normalki nahikoak izaten dira biziaren historiaren gertakari nagusiak identifikatzeko. Gainera, ingurune guztietako izakiek ez dute fosilizatzeko aukera berbera; horregatik, fosilizazioa ohikoagoa edo errazagoa den inguruneetako izakien erregistro fosila handiagoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=Nicholas J.|abizena=Butterfield|izenburua=Exceptional fossil preservation and the cambrian explosion|orrialdeak=166–177|data=2003-2|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21680421|aldizkaria=Integrative and Comparative Biology|alea=1|zenbakia=43|issn=1540-7063|pmid=21680421|doi=10.1093/icb/43.1.166|sartze-data=2018-06-05}}</ref>. Hori gutxi balitz, organismo guztien atal batzuk baino ez dira mineralizatzen eta fosilizatzen, adibidez [[molusku]]en oskolak. Animalia espezie askoren gorputza biguna da, eta normalki usteltzen dira fosilizatu aurretik. Ondorioz, gaur egun ezagutzen ditugun 30 animalia filum baino gehiagotik, bi heren ez dira inoiz iritsi fosilizatzera<ref name="cowen" />.

Kanbriarreko erregistro fosilak [[lagerstätten]] kopuru oso handia du, ehunak kontserbatzen dituen fosilizazio mota. Paleontologoek, honela, aukera izan dute animalien barne-anatomia ikertzeko, ohikoak diren oskol, arantza eta matxardez gain. Lagerstätten garrantzitsuenak [[Txina]]ko [[Maotianshan Shales|Chengjiang]], [[Groenlandia]]ko [[Sirius Passet]]<ref>{{Erreferentzia|izena=S C|abizena=Morris|izenburua=The Burgess Shale (Middle Cambrian) Fauna|orrialdeak=327–349|hizkuntza=en|data=1979-11|url=https://doi.org/10.1146/annurev.es.10.110179.001551|aldizkaria=Annual Review of Ecology and Systematics|alea=1|zenbakia=10|issn=0066-4162|doi=10.1146/annurev.es.10.110179.001551|sartze-data=2018-06-05}}</ref>, [[Kanada]]ko [[Burgess Shale]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Ellis L.|abizena=Yochelson|izenburua=Discovery, Collection, and Description of the Middle Cambrian Burgess Shale Biota by Charles Doolittle Walcott|orrialdeak=469–545|data=1996|url=http://www.jstor.org/stable/987289|aldizkaria=Proceedings of the American Philosophical Society|alea=4|zenbakia=140|sartze-data=2018-06-05}}</ref> eta [[Suedia]]ko [[Orsten]] dira.

Hala ere, ''lagerstätten'' hauek ez dira perfektuak ez osoak. Ingurune zehatzetara mugaturik daude, ehun bigunak mantentzeko gaitasuna duten gutxi horietara, eta animalia gehienak ez dute zertan ingurune horietan bizi behar; gainera, gertakari katastrofikoen ondorioz sortutako fosil geruzak ez dira bizitza normalaren ordezkari<ref name="#1"/>. Azkenik, Kanbriarreko ''lagerstätten'' horiek datatzeko zailak izaten dira, eta [[Aurrekanbriar]]rekoak oraindik ikertzeke daude.

Fosil bat aurkitu eta datatzen dugunean, [[Signor-Lipps efektua]] aplikatu behar diogu: izaki hori aurkitu genuen garaia baino lehenago eta beranduago existitzea bere espezieko beste ordezkariak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tectonic studies in the Talladega and Carolina slate belts, southern Appalachian orogen|argitaletxea=Geological Society of America|data=1982|url=https://www.worldcat.org/oclc/9111703|isbn=0813721903|pmc=9111703}}</ref>.

=== Behaketa geokimikoa ===
Markatzaile [[geokimika|geokimikoek]] erakutsi du Kanbriarraren hasieran hainbat aldaketa sakon egon zirela ingurumenean. Markatzaile hauen jatorria izan daiteke [[iraungitze masibo]] bat<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew H.|abizena=Knoll|izenburua=Early Animal Evolution: Emerging Views from Comparative Biology and Geology|orrialdeak=2129–2137|hizkuntza=en|abizena2=Carroll|izena2=Sean B.|data=1999-06-25|url=http://science.sciencemag.org/content/284/5423/2129|aldizkaria=Science|alea=5423|zenbakia=284|issn=0036-8075|pmid=10381872|doi=10.1126/science.284.5423.2129|sartze-data=2018-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joachim E.|abizena=Amthor|izenburua=Extinction of Cloudina and Namacalathus at the Precambrian-Cambrian boundary in Oman|hizkuntza=en|abizena2=Grotzinger|abizena3=Schröder|abizena4=Bowring|abizena5=Ramezani|abizena6=Martin|abizena7=Matter|izena2=John P.|izena3=Stefan|izena4=Samuel A.|izena5=Jahandar|izena6=Mark W.|izena7=Albert|data=2003-05-01|url=https://doi.org/10.1130/0091-7613(2003)031%3C0431:EOCANA%3E2.0.CO;2|aldizkaria=Geology|alea=5|zenbakia=31|issn=0091-7613|doi=10.1130/0091-7613(2003)031%3C0431:eocana%3E2.0.co;2|sartze-data=2018-06-05}}</ref> edo [[metano hidrato]]aren askapen masiboa<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles R.|abizena=Marshall|izenburua=EXPLAINING THE CAMBRIAN “EXPLOSION” OF ANIMALS|orrialdeak=355–384|hizkuntza=en|data=2006-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006AREPS..34..355M|aldizkaria=Annual Review of Earth and Planetary Sciences|alea=1|zenbakia=34|issn=0084-6597|doi=10.1146/annurev.earth.33.031504.103001|sartze-data=2018-06-05}}</ref>. Aldaketa horiek Kanbriarreko leherketaren arrazoia izan daitezke, baina baliteke ere jarduera biologikoaren gorakadak eragin izana; hau da, leherketak berak alda zitzakeen baldintza geokimikoak. Gertakarien azalpen falta honen gainetik, ebidentzia geokimikoaren ondorioz zientzialariek euren hipotesietan baldintza hau betetzen duten egoerak proposatu behar dituzte.

== Kanbriarraurreko bizitza ==
Kanbriarreko leherketa ulertzeko lehenengo pausoa aurretik zegoen bizitza ezagutzea da: gertakari honen ondorioz bizitza mota oso ezberdinak bat-batean agertu ziren, edo lehenago existitzen al ziren?

[[Analisi filogenetiko]]a erabili izan da esateko Kanbriarreko leherketan [[metazoo]]ak [[monofiletiko]]ki eboluzionatu zutela [[arbaso komun]] batengandik: gaur egungo [[Choanoflagellata]]ren antza izango zuten [[protista]] [[flagelo|flagelatu]] kolonialak.

== Ikus, gainera ==
* [[Espeziazio]]
* [[Aurrekanbriar]]

== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Paleontologia]]
[[Kategoria:Eboluzioa]]
[[Kategoria:Kanbriarra]]
[[Kategoria:Kanbriarreko animaliak]]
[[Kategoria:Biologiako konpondu gabeko problemak]]
[[Kategoria:Biosferaren eboluzioa]]