Somalia-en iturria ikusi

{{Herrialde infotaula
| ohiko_izen = Somalia
| ohiko_izen_luze= Somaliako Errepublika Federala
| bertako_izen = Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya<br />جمهورية الصومال‎
| nongo = Somaliako
| eremu_rankin = 42.
| biztanle_zenbatespen_rankin = 76. 
| biztanle_dentsitate_rankin = 199.
| gentilizioa = somaliar<ref name="Euskaltzaindia"/>
}}
'''Somalia'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-so|Soomaaliya}}; {{lang-ar|الصومال}} ''{{transl|ar|aṣ-Ṣūmāl}}''), ofizialki '''Somaliako Errepublika Federala''' ({{lang-so|Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya}}, {{lang-ar|جمهورية الصومال الفدرالية}} ''{{transl|ar|ALA-LC|Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah}}'') ipar-ekialdeko [[Afrika]]ko estatua da, [[Afrikako Adarra|Afrikako Adarrean]] kokatua. Hego-mendebaldean [[Kenya]] du, [[Etiopia]] mendebaldean, [[Djibuti]] ipar-mendebaldean, [[Adengo golkoa]] iparraldean, eta [[Indiako Ozeanoa]] ekialdean. 637.657 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 10.816.143 biztanle zituen 2014an<ref name="unfpa">{{erreferentzia| abizena = | izena =  | url =https://web.archive.org/web/20161003235053/http://somalia.unfpa.org/sites/arabstates/files/pub-pdf/Population-Estimation-Survey-of-Somalia-PESS-2013-2014.pdf | izenburua = UNFPA Somali Population Survey 2014| argitaletxea = somalia.unfpa.org| sartze-data = 2017-05-30}}</ref> Hiriburua [[Muqdisho]] da.

Huts egindako estatuen eredutzat hartzen da Somalia, 1990eko hamarkadaren hasieratik ez baitu herrialdeak gutxieneko egonkortasunik aurkitu, alde batetik militar iparramerikarrak eta inguruko herrialdeetakoak –Kenya, Etiopia...– lehenik trantsizioko gobernua eta orain gobernu federala sostengatu nahian, bestetik lekuko leinuetako armada txikiak eta [[Al-Qaeda]]ri edo [[Estatu Islamiarra]]ri lotutako gerrillariak<ref name="zubiria">{{erreferentzia| abizena = Zubiria Kamino| izena = Pello | url =http://www.argia.eus/argia-astekaria/2538/aebak-somalian-ari-dira-probatzen-ezkutuko-gerra-inperial-berria | izenburua =AEBak Somalian ari dira probatzen ezkutuko gerra inperial berria| argitaletxea = argia.eus, 2017-04-18, CC-BY-SA lizentzia| sartze-data = 2017-05-30}}</ref>. Estatu batasuna ere galdu du, zenbait lurraldek independentzia aldarrikatu baitute, atzerriko inongo gobernuk onartu ez dituen arren<ref name="berria">{{erreferentzia| abizena = | izena =  | url =http://www.berria.eus/estiloliburua/mundua/S | izenburua =Estilo liburua: Somalia| argitaletxea = berria.eus| sartze-data = 2017-05-30}}</ref>.

== Geografia ==
{{sakontzeko|Somaliako geografia}}
[[Fitxategi:Somalia Topography en.png|thumb|ezkerrera|Somaliako topografia]]
Somalia [[Afrikako Adarra|Afrikako Adarrean]] dago, [[Ekialdeko Afrika]]n, 2°S eta 12°N [[latitude]]en, eta 41° eta 52°E [[longitude]]en artean. Mugakide ditu [[Kenya]] eta [[Etiopia]] mendebaldean, eta [[Djibuti]] ipar-mendebaldean. Ekialdean [[Indiako Ozeanoa]] dauka eta iparraldean [[Adengo golkoa]]; 3.025 kilometroko itsasertzarekin, Afrikan kostalde luzeena duen herrialdea da.

=== Erliebea ===
Somaliaren iparraldean, [[Adengo golkoa|Adengo golkoko]] kostaldearen aurrez-aurre, [[Guban]]go itsasbazter laua dago, berdin samarra, erdi-idorra, sastraka motako landaredi urri batez estalia, euri gutxi eta klima bero hezea dituena. Itsasbazterraren atzealdean, mendilerro luze bat dago, Etiopiarekin muga egiten duen ipar-mendebaldetik ekialdeko Afrikako Adarraren muturreraino doana, eta 2.000 m inguruko mendi batzuk dituena ([[Surud Ad]], 2.048 metro). Mendialdetik hegoaldera dagoen gainerako guztia ordoki erdi-mortu eta zabal-zabala da, kostaldea baino hotzagoa eta idorragoa.

=== Hidrografia ===
Somaliako ibai nagusiak Etiopiako mendietan jaio eta Indiako Ozeanora isurtzen diren [[Juba (ibaia)|Juba]] eta [[Xebeli]] dira. Iparraldean, [[Nugaal (ibaia)|Nugaal]] ibaia agortua izaten da denbora luzean.

=== Klima eta landaredia ===
Somaliak oso klima bero lehorra du. Urtean zehar, eguneko bero handiena 30-40&nbsp;°C bitartekoa izaten da, eta hotzena 18-27&nbsp;°C bitartekoa. Euri gutxi egiten du, gehiago hegoaldean eta mendebaldean (330-550 mm), iparraldean (53 mm) baino. Horrenbestez, landaredi urria du. Lursailek Somaliako eremuaren %2 baino ez dute hartzen, baina lurraldearen erdia gutxi gorabehera larrea da. Mendialdean baso txikiak daude.

<gallery mode=packed>
Almadow_Overview.JPG|[[Cal Madow]] mendigunea, [[Sanaag]]
Shebelefloden.jpg|[[Xebeli]] ibaia
Somaliland (6936709671) (2).jpg|Iparraldeko basamortua
Laaglakeinnortheastrenprovince2016.jpg|[[Laag]] aintzira, [[Bari (Somalia)|Bari]]
A View of Somalia, As Seen From the Aircraft Carrying Secretary Kerry on May 6, 2015 (17193204170).jpg|[[Indiako Ozeanoa]]ren ertza, [[Muqdisho]]tik gertu
</gallery>

== Historia ==
{{sakontzeko|Somaliako historia}}
=== Lehen urteak ===
[[Fitxategi:Laas_Geel_cow_and_human.jpg|thumb|eskuinera|250px|[[Neolitiko]]ko [[labar arte]]a, [[Laas Geel]]]]
[[Antzinako Egipto]]n Somalia [[Punt]] izenarekin ezagutzen zen, eta bere biztanleak ''berebere beltzak'' zirela esaten da. Bost mendetan zehar, [[II. mendea|II.etik]] [[V. mende]]ra, eskualde gehienak [[Etiopia]]n zegoen [[Axumeko Erresuma]]ren mende egon ziren.
[[VII. mendea]]n arabiar tribuek bizilekuak jarri zituzten, batez ere [[Adengo golkoa]]ren ertzean komertzioa bultzatzeko bertako herri [[kuxita|kuxitekin]]. Hortik aurrera, mende batzuetan Somalia herri [[islam]]iar bilakatu zen. [[XIV. mendea]]n, arabiar itsasgizonek [[Muqdisho]] aukeratu zuten jai-leku garrantzitsu moduan. Komertzio handia zegoen [[Oromo (herria)|Oromo]], [[Afar]] eta gaur egungo [[Eritrea]]n bizi ziren herriekin. Herri musulmana izan arren, Etiopia kristauarekin oso harreman onak izan zituen, nahiz eta [[Jihad]]ak garai hartan indar handia eduki.

Etorkizuneko Somalian [[Portugal]]ek presentzia txikia eta komertziala izan zuen. [[1516]]an, portugaldarrak [[Zeila]]ra iritsi ziren, baina [[Otomandar Inperioa|otomandarrek]] garaitu zituzten eta bertatik kanporatu. [[1698]]an, [[Oman]]eko [[sultan]]ak Portugal azpiratu zuen, eta Afrikako kostalde osoa haren esku geratu zen. [[1729]]an, [[Obbia]] Omanen mendekoa bilakatu zen guztiz. [[Al-Busaid]] dinastiak kolonizazio prozesu horrekin jarraitu zuen [[1741]]tik aurrera. Garai hartan, Muqdishoko Errepublikak (non sultan baten antza zuen gobernadorea zegoen), Obbiako sultanak eta [[Majertin]]go sultanak Omango sultanaren boterea onartu zuten. [[1803]]an, azken hau [[Ingalaterra]]rekin aliatu zen [[wahhabismo|wahabbiten]] aurka. [[1840]]an, [[Sayyid Said]] sultanak hiriburua [[Zanzibar]]rera aldatu zuen eta, horrela, Somaliako lurraldeen gaineko kontrola handiagoa izan zen.

=== Kolonizazioa ===
[[Fitxategi:Mogadishu1936.jpg|thumb|280px|[[Muqdisho]], [[Italiar Somalia]], [[1936]]an]]
[[XIX. mende]]aren hasieran iritsi ziren lehen europarrak. [[1839]]an, [[Erresuma Batua|britainiarrak]] [[Aden]]en kokatu ziren, eta [[1884]]an [[protektoratu]] bat sortu zuten iparraldean ([[Somalilandia Britainiarra]]). [[Leonce Lagarde]] [[Obock]]eko gobernadore izendatu zuten. Somalilandia Britainiarra [[India]]tik kudeatu zen [[1898]]ra arte, [[Londres]]tik ondoren, eta [[1905]]ean bertan ezarri zela bulego koloniala. [[1940]]an [[Italia]]k okupatu zuen, baina [[1941]]ean Britania Handiak berriro konkistatu zuen. 1960ko ekainaren 26an Somalilandia izenarekin independizatu zen, eta lau egun geroago [[Italiar Somalia]]rekin batu zen, Somalia sortuz.

[[Benadir]] ({{lang-ar|بنادر‎}}, {{lang-so|Banaadir}}) konpainia pribatu batek kudeatutako gaur egungo Somaliako lurrek hartu zuten izena izan zen. Italiak lur horiek erosi eta [[Italiar Somalia]]ren parte bilakatu zuten. Somaliaren hegoaldea hartzen zuen, [[Juba (ibaia)|Juba ibaiaraino]]. [[1905]]eko [[martxoaren 16]]an bilakatu zen Italiar Somaliaren parte. Kolonia sortzean bertako sultanerriak (Gueladi, Obbia eta Majertin) ezabatuak izan ziren. [[Lehen Mundu Gerra]]ren ondoren, Italiak Somaliako hegoaldea hartu zuen, eta [[1935]]eko urrian, Italia faxista, Somaliatik abiatuta, Etiopian sartu zen. Italiak, Etiopia eta Somalia batuta, Ekialdeko Afrikako Inperioa osatu zuen. [[Bigarren Mundu Gerra]]n, ordea, italiarren Somalia britainiarren mendean geratu zen, harik eta [[1950]]ean, berriz ere [[Nazio Batu]]ek Italiaren gain utzi zuten arte, hamar urteren buruan lurraldeari burujabetasuna emateko eginkizunarekin. 1960ko uztailaren 1ean, britainiarren eta italiarren lurraldeak bat eginik, Somaliako errepublika osatu zuten.

=== Somalia burujabea ===
[[Fitxategi:Muhammad Siad Barre - 40866X9X9.jpg||thumb|280px|[[Mohamed Siyad Barre]], Iraultza Batzorde Gorenaren burua [[Errumania]]ko presidente [[Nicolae Ceauşescu]]rekin]]
[[1969]]an, estatu kolpe baten bidez, Iraultza Batzorde Gorenaren (IBG) buru zen [[Mohamed Siyad Barre|Mohamed Barre]], jeneralak aginpidea hartu zuen. Barrek [[Ogaden]], [[Kenya]]ko ipar-ekialdea eta gaur egungo [[Djibuti]]ko parte bat eskatu zituen Somaliarentzat. Bestalde, oso harreman estuak izan zituen [[Sobietar Batasuna]]rekin. [[1976]]an, Somaliako Alderdi Sozialista Iraultzaileak hartu zuen IBGren tokia. 1977an, Somaliak Etiopiaren aurkako gerra hasi zuen, Ogaden lurraldea eskuratzeko; Etiopiak Sobietar Batasunaren laguntza izan zuen, eta Somalia galtzaile atera zen (bakea ez zen [[1988]] arte izenpetu). Somaliak Sobietar Batasunarekiko harremanak hautsi zituen, eta harrezkero, [[Estatu Batu]]etara jo zuen laguntza eske. Bien bitartean, ehunka mila erbesteratu iritsi ziren Somaliara, Ogadenetik ihesi. Gobernuak ezin izan zuen halako jendetzaren mantenua bere gain hartu eta, kanpoko laguntza izan bazuen ere, oinarrizko gaien murrizketak egin behar izan zituen.

Gerrak, erbesteratuak, autoritarismoak, lehorteak, murrizketak, goseak… Siyad Barreren aurkakotasuna areagotu zuten, eta oposizioko taldeek bat egin zuten erregimena deusezteko. Hala, [[1991]]n, oposizioko gerrillariek [[Muqdisho]] hartu zuten. [[Mohamed Siyad Barre|Barre]] aginpidetik kendu ondoren, [[Mohamed Farrah Aidid]] jeneralaren aldekoen eta [[Ali Mahdi Mohamed]] behin-behineko presidentearen aldekoen arteko gerra hasi zen, aginpidea lortzeko ia herrialde osora hedatu zena. 1991ko maiatzean, Iparraldeko Somalia Somaliatik banandu zen ([[Somaliland]]).

[[Fitxategi:An_abandoned_MOGADISHU_Street_known_as_the_Green_Line,_Jan_1993.JPEG||thumb|ezkerrera|300px|Bertan behera utzitako [[Muqdisho]]ko karrika 1993an, [[Mohamed Siyad Barre|Barreren]] erregimena erori eta gutxira]]
[[1992]]ko abenduan, [[Nazio Batu]]en aginduz, gehienbat [[Estatu Batu]]etako soldaduez osatutako gudaroste bat joan zen Somaliara, giza laguntza bideratzera eta janaria banatzera. [[1993]]ko martxoan, aurkariek bakea bideratzeko hitzarmen bat egin zuten, behin-behinekotasun egoeratik ateratzeko batzorde bat osatzea aurrikusten zuena. Maiatzean, Nazio Batuetako gudarosteak ([[Pakistan]], [[India]] eta beste herrialde batzuetakoak) Estatu Batuetakoaren tokia hartu zuen. [[1994]]. urte hasieran, Nazio Batuetako begiraleen bitartekaritzaz, su-etena izenpetu zen [[Nairobi]]n. Hitzarmen hartan, bestalde, adiskidetze biltzar bat osatzea erabaki zen, presidentea hautatzeko eta gobernu berria antolatzeko. Hala, atzerriko gudarosteak Somalia utzi zuen eta NBEko soldadu gutxi batzuk besterik ez ziren gelditu. Zenbait eskualdetako borrokek bere horretan jarraitu bazuten ere, borroka horiek ez ziren herrialde osora zabaldu eta ekonomia martxan jarri zen berriz ere.

Herrialde osoan sakabanaturik zeuden taldeak bi erakunderen inguruan biltzen joan ziren [[1995]]. urtean zehar: batetik, Somaliaren Salbaziorako Aliantza, [[Ali Mahdi Mohamed]] buru zela, eta bestetik, [[Mohamed Farrah Aidid]]ek agintzen zuen alderdia. Bi bandoek gobernutzat hartu zuten beren burua. Farah Aidid [[1996]]an hil zen, eta bere seme [[Hussein Farrah Aidid]] izan zen ondorengoa. Farrah-ren laguntzaile izandakoak, [[Osman Hassan Ali]]k («Ato»), indar berri bat osatu zuen, baina Ali Mahdi-ri elkartuta. [[1997]]an, Somaliaren Salbaziorako Aliantzari elkartutako 26 buruzagik eta Afrikaren Batasunaren Organizazioak erabaki zuten Nazio Salbazioko Biltzar bat osatzea, trantsizioko gobernu bat antolatzeko ahalmena izango zuena. Hussein Aidid-ek eta [[Mohamed Ibrahim Egal]]ek ez zuten erabaki hori onartu. 1997. urte bukaerako euriteek 230.000 somaliar utzi zituzten hegoaldeko lurraldeetan bakarturik. NBEk laguntza programa bat jarri zuten berriz ere abian.

1998an, beste bilera bat egin zen Nairobin, eta han Ali Mahdi Mohamed, Hussein Aidid, Osman Hassan Ali eta [[Mohamed Kanyere]] buruzagi militarrek bake konpromiso bat hitzartu zuten. Bien bitartean, Somaliako ekonomiak beste zartada bat jasan izan behar zuen, [[Saudi Arabia]]k Somaliako abereak inportatzea debekatu baitzuen. [[2000]]ko uztailean, Adiskidetze Bilkura bat egin zen lege nazional bat egiteko, hura izan zedin hurrengo hiru urteetan Somaliako behin behineko konstituzioa. Lege berri horrek adierazpen eta elkartasun askatasuna eta giza eskubideak ez urratzea ziurtatzen zien somaliarrei eta botereen bereizkuntza eta independentzia ziurtatzen zuen. Trantsizio aldi horretan, Somaliako Errepublikak gobernu federal bat izan zuen, eskualdeko 18 administrazioekin.

[[Fitxategi:Somalia_map_states_regions_districts.png|thumb|250px|Somaliaren egoera politikoa [[2014]]an; urdin argian gobernu federalaren kontrolpeko lurraldea.]]
Baina [[2006]]ko maiatzean, Muqdishoko Bigarren Gudua hasi zen gobernuaren aldeko ARPCT taldearen eta milizia islamiarren artean; ekainaren hasierako, 350 lagun hil ziren. [[Abdullahi Yusuf Ahmed]] lehendakariaren trantsizioko gobernuak NBEn bake indar baten esku hartzea onartu zuen. 2006ko ekainean, islamiarrek Muqdisho hartu zuten. Handik gutxira, behin behineko gobernuak Etiopiaren laguntza izan zuen, Etiopiako armadak hainbat eraso egin baitzizkion islamiar miliziari.

Beraz, liskar eta borroka horien guztien ondorioz, azken urteetan Somalia erabat zatitua gelditu da, eta talde armatu asko daude, eta zeinek bere lurraldean aginpidea du; «Gerrako Jauntxo» horiek sekulako sarraskia eragin dute eta milaka lagun hil eta beste milaka asko erbesteratzera behartu dituzte. Gainera, talde armatu horietako asko piraterian dabiltza Somaliako kostaldean eta mendebaldeko arrantzontziak eta merkataritza ontziak bahitzea irabazpide erraza suertatu zaie eta, hala, larridura handia sortu dute nazioarteko gobernu askorengan.

== Gobernua eta administrazioa ==
=== Politika ===
Errepublika federal parlamentarioa da. Presidentea da estatuburua eta armadaburua, eta lehen ministroa da gobernuburua. Parlamentua da organo legegilea; bi ganbera ditu: Senatua (54 kide) eta Herriaren Ganbera (275 kide)<ref name="cia">[https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html CIA - World Factbook: Somalia], cia.gov</ref>.

Somalia [[Batzar Islamikoko Erakundea]]ren sortzailea izan zen, eta [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuetako]] eta [[Lerrokatu Gabeko Herrialdeen Mugimendua|Lerrokatu Gabeko Mugimenduko]] kidea da.

=== Banaketa administratiboa ===
{{sakontzeko|Somaliaren banaketa administratiboa}}
[[Fitxategi:Somalia Numbered Regions.png|thumb|250px|eskuinera| 1- Jubbada Hoose<br /> 2- Jubbada Dhexe<br /> 3- Gedo<br /> 4- Bay<br /> 5- Bakool<br /> 6- Shabeellaha Hoose<br /> 7- Banaadir<br /> 8- Shabeellaha Dhexe<br /> 9- Hiiraan<br /> 10- Galguduud<br /> 11- Mudug<br /> 12- Nugaal<br /> 13- Bari<br /> 14- Sool<br /> 15- Sanaag<br /> 16- Togdheer<br /> 17- Woqooyi Galbeed<br /> 18- Awdal]]

Somalia 18 eskualdetan (''gobolka'') banaturika dago:

<table><tr><td><ol>
<li>[[Awdal]]
<li>[[Bakool]]
<li>[[Banaadir]]
<li>[[Bari (Somalia)|Bari]]
<li>[[Bay (Somalia)|Bay]]
<li>[[Galguduud]]
<li>[[Gedo]]
<li>[[Hiiraan]]
<li>[[Jubbada Dhexe]]
</td></ol><td><ol start=10>
<li>[[Jubbada Hoose]]
<li>[[Mudug]]
<li>[[Nugaal]]
<li>[[Sanaag]]
<li>[[Shabeellaha Dhexe]]
<li>[[Shabeellaha Hoose]]
<li>[[Sool]]
<li>[[Togdheer]]
<li>[[Woqooyi Galbeed]]
</td></ol>
</tr>
<tr>
<td colspan="2">
<ol start="19">
<li>[[Saaxil]] ''Ez da agertzen mapa ofizialetan''
</td>
</tr></ol></table>

=== Gatazkak ===
Somalia barruan, zenbait lurraldek independentzia aldarrikatu dute, baina Nazioarteak ez ditu onartu: Somalilandia (ipar-mendebaldean, 1991tik aurrera), Puntlandia (ipar-ekialdean, 1998tik aurrera), Jubalandia (1998tik aurrera) eta Hego-Mendebaldeko Somalia (2002tik aurrera)<ref name="berria"/>.

Bestalde, lurralde gatazkak ditu bere mugakideekin.
* [[Etiopia]]rekin, gehiengo somaliarra duen [[Ogaden]]engatik. Ogadenek Etiopiako [[Somaliako Estatua]] osatzen du batez ere.
* [[Kenya]]rekin, [[Shifta|shiftek]] erasotzen duten iparraldeko eskualdeagatik, bertan gehiengoa somaliarra baita.

== Demografia ==
=== Biztanleria ===
Somaliak 10.816.143 biztanle zituen 2014an<ref name="unfpa"/>, 16 biztanle kilometro koadroko dentsitatearekin. Herrialdea gerran egon da 1991z geroztik, eta milaka lagunek ihes egin dute. 2016an, 1,1 milioi somaliar errefusiatu zeuden eskualdeko estatuetan, batez ere [[Kenya]], [[Yemen]], [[Egipto]], [[Etiopia]], [[Djibuti]] eta [[Uganda]]n, eta beste 1,1 milioi barne-lekualdatuak ziren<ref name="cia"/>.

XXI. mende hasieran, Somaliako biztanleen bi heren abeltzain ibiltariak ziren; gainerakoak nekazariak eta arrantzaleak ziren, eta gutxi batzuk hirietako biztanleak. Baina azken urteotan gora egin du hirietako biztanleriak; %39,6 zen 2015ean<ref name="cia"/>. Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %43,4, 15-24 urte bitartekoak %18,9, 25-54 urte bitartekoak %31,5, 55-64 urte bitartekoak %4 eta 65 urtetik gorakoak %2,2<ref name="cia"/>. Bizi itxaropena 52,4 urtekoa da, 50,3 urtekoa gizonezkoena eta 54,5 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespenak)<ref name="cia"/>.

=== Banaketa etnikoa ===
[[Fitxategi:Somgirharcon1.jpg||thumb|220px|Somaliar emakume gazteak [[Hargeisa]]n.]]
Biztanle gehienak (%85) [[somaliar]] etniakoak dira, kusita jatorriko herria, hizkuntza, erlijio eta kultura berekoak, baina klan egitura zorrotz baten arabera banatuak. [[Bantu]]ak dira gutxiengo etnikorik garrantzitsuena; arabiar trafikatzaileek eramandako esklaboen ondorengoak dira<ref>{{erreferentzia|url=http://www.sbcmala.org/our-history.html |izenburua=Our History |argitaletxea= Somali Bantu Community Association of Maine, sbcmala.org|sartze-data=2017-6-1}}</ref>.

=== Hizkuntzak ===
Ia herritar guztiek [[somaliera]] hitz egiten dute, hizkuntza ofiziala. Somaliera ''batua'' [[Mudug]]eko dialektoen baturaz osatua dago. [[Bajuni herria]]k [[kibajuni]] hizkuntza hitz egiten du, eta [[Barawa herria]]k [[tximweeiniera]]z. Bi hauek [[swahili]]aren dialektoak dira. [[Maay]] dialektoa [[Rahanweyn herria]]k hitz egiten du. [[1973]]an egin ziren lehenengo idazketak, [[latindar alfabetoa]] erabiliz. Gaur egun dauden eskola urrietan somaliera irakasten da. [[Arabiera]] eta [[ingeles]]a nahiko erabiltzen dira helburu administratiboetarako.

=== Erlijioa ===
Biztanleen %99,8 musulman [[sunita]]k dira<ref name="cia"/>.

=== Hiri nagusiak ===
{{Hiri handienak
| name         = Largest cities of Somalia
| country      = Somalia
| stat_ref     = .
| list_by_pop  = 
| class        = nav 
| div_name     = Eskualdea
| div_link     = 
| city_1 = Muqdisho
| div_1  = Banaadir
| pop_1  = 2.120.000<ref name="Dwua">{{erreferentzia|izenburua=Demographia World Urban Areas|url=http://demographia.com/db-worldua.pdf|argitaletxea=demographia.com|sartze-data=2017-5-31}}</ref>
| img_1  = Mogadishu 1 Somalia.jpg

| city_2 = Hargeisa
| div_2  = Woqooyi Galbeed
| pop_2  = 1.200.000<ref>{{erreferentzia|url=http://worldpopulationreview.com/countries/somalia-population/|izenburua=Somalia  Population (2016) – World Population Review|argitaletxea=worldpopulationreview.com|sartze-data=2017-5-31}}</ref>
| img_2  = Hargskyl1.jpg

| city_3 = Bosaso
| div_3  = Bari (Somalia){{!}}Bari
| pop_3  = 700.000<ref name="Bomundis">[https://web.archive.org/web/20150202193210/http://bosasomunicipality.com/districts Bosaso Municipality – Districts], bosasomunicipality.com</ref>
| img_3  = Bosaatnight.jpg

| city_4 = Galkayo
| div_4  = Mudug
| pop_4  = 545.000<ref>[https://web.archive.org/web/20121025141201/http://jubba-airways.com/destinations/galkayo.aspx Gaalkacyo], jubba-airways.com.</ref>
| img_4  =  Galkpriv.jpg

| city_5 = Borama
| div_5  = Awdal
| pop_5  =  415.616
| img_5  = 

| city_6 = Merca
| div_6  = Shabeellaha Hoose
| pop_6  = 230.100<ref name="tageo">{{erreferentzia|izenburua=Somalia City & Town Population Geography Population Map cities coordinates location|url=http://www.tageo.com/index-e-so-cities-SO.htm|argitaletxea=tageo.com|sartze-data=2017-5-31}}</ref>
| img_6  = 

| city_7 = Jamame
| div_7  = Jubbada Hoose
| pop_7  = 224.700<ref name="tageo" />
| img_7  = 

| city_8 = Kismayo
| div_8  = Jubbada Hoose
| pop_8  = 183.300<ref name="tageo" />
| img_8  = 

| city_9 = Baidoa
| div_9  = Bay (Somalia){{!}}Bay
| pop_9  = 157.500<ref name="tageo" />
| img_9  = 

| city_10 = Burao
| div_10  = Togdheer
| pop_10  = 120.400<ref name="tageo" />
| img_10  = 

| city_11 = Afgooye
| div_11  = Shabeellaha Hoose
| pop_11  = 79.400<ref name="tageo" />
| img_11  = 

| city_12 = Beledweyne
| div_12  = Hiiraan
| pop_12  = 67.200<ref name="tageo" />
| img_12  = 

| city_13 = Qoryoley
| div_13  = Shabeellaha Hoose
| pop_13  = 62.700<ref name="tageo" />
| img_13  = 

| city_14 = Garowe
| div_14  = Nugaal
| pop_14  = 57.300<ref name="tageo" />
| img_14  = 

| city_15 = Jowhar
| div_15  = Shabeellaha Dhexe
| pop_15  = 57.100<ref name="tageo" />
| img_15  = 

| city_16 = Bardera
| div_16  = Gedo
| pop_16  = 51.300<ref name="tageo" />
| img_16  = 

| city_17 = Qardho
| div_17  = Bari (Somalia){{!}}Bari
| pop_17  = 47.400<ref name="tageo" />
| img_17  = 

| city_18 = Erigavo
| div_18  = Sanaag
| pop_18  = 41.000<ref name="tageo" />
| img_18  = 

| city_19 = Luuq
| div_19  = Gedo
| pop_19  = 41.000<ref name="tageo" />
| img_19  = 

}}

== Ekonomia ==
[[Fitxategi:Somalia (Somaliland)(023).jpg||thumb|220px|Dahabshiil diru-transferentzia konpainiaren egoitza [[Hargeisa]]n; horrelako konpainiak garrantzi handikoak dira, banku jarduera formalik ez dagoelako]]
1990. urteaz geroztik, nazioarteko elkarteek gutxi gorabeherako datuak dituzte Somaliako ekonomiari buruz, hondamendian baitago erabat. Biztanleko BPG Afrikako apalenetako bat da (400 dolar, 2014an). Abelzaintza, diru-transferentzia konpainiak eta telekomunikazioak dira ekonomiaren oinarriak<ref name="cia"/>. Gerra zibil ugari pairatu, eta desegonkortasun politiko handia izan arren, [[merkatu-ekonomia]] edukitzea lortu du, Afrikako beste herrialde batzuk gainditzeraino<ref>[http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=25433&Cr=Somalia&Cr1= "Somalia economy stronger than others in Africa, UN-backed meeting says"], un.org</ref>. Zenbait lekutan garatu den merkatu-ekonomia [[anarkokapitalismo]]aren eredutzat hartua izan da<ref>{{erreferentzia| abizena = | izena = | url= https://utopiaorbust.wordpress.com/2006/12/26/the-only-anarcho-capitalist-city-in-the-world/ | izenburua = The Only Anarcho-Capitalist City in the World | argitaletxea = utopiaorbust.wordpress.com| sartze-data = 2017-6-1}}</ref>. [[Kanpo-zor]]ra oso handia handia da, [[Barne Produktu Gordin]]aren %93 [[2014]]an<ref name="cia"/>.

Nekazaritza eta, batez ere, abere hazkuntza dira ekonomiaren jarduera sendoenak. Lantzen diren gai nagusiak [[arto]]a, [[basarto]]a, [[azukre kanabera]], [[kotoi]]a eta [[banana]]k dira. [[Behi]]ak, [[gamelu]]ak, [[ardi]]ak eta [[ahuntz]]ak hazten dira. Oso industria txikia du, eta lurraldeko lehengaiak eraldatzera bideratua dago gehienbat: janari industria (haragia eta arraina), ehungintza eta larrugintza; petrolio findegi bat ere bada. [[Muqdisho]]n [[internet]] eta [[telefono]] entrepresak daude, hiri mailan lan egiten dutenak. Atzerriko herrialdeekin duen zorra handia da, [[1980]]an 660 milioi dolarrekoa zen, bi mila milioikoa [[1995]]ean, eta hiru mila milioikoa [[2013]]an<ref name="cia"/>.

Somaliaren parte handi bat basamortua da, eta lehorte ugari jasan ditu. [[1991]]-[[1992]] urteen bitartean gosea izan zen nagusi, eta ondoren, [[1997]]an, eurite izugarriak izan ziren. [[2011]] eta [[2017]]an ere izan ziren lehorte ete gosete handiak<ref>{{erreferentzia| abizena = | izena = | url= http://internacional.elpais.com/internacional/2017/04/11/actualidad/1491910318_774724.html | izenburua = Acnur alerta de “muertes masivas” por hambrunas en el Cuerno de África, Nigeria y Yemen | argitaletxea = internacional.elpais.com| sartze-data = 2017-6-1}}</ref>.

== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2017/5/30}}
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Alakrana atunontziaren bahiketa]]

== Kanpo estekak ==
* {{CIA|so}}
{{autoritate kontrola}}

{{Afrikako herrialde eta lurralde aurkibidea}}
[[Kategoria:Somalia| ]]
[[Kategoria:Nazio Batuen Erakundeko kideak]]