Edukira joan

Nagasaki: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 32°44′58″N 129°52′47″E / 32.74953°N 129.87964°E / 32.74953; 129.87964
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t r2.6.4) (robota Ezabatua: fj:Nagasaki
Luistxo (eztabaida | ekarpenak)
32.407 edits
No edit summary
 
(24 erabiltzailek tartean egindako 42 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{hiri infotaula|
[[Fitxategi:Nagasaki in Nagasaki Prefecture.png|thumb|250px]]
| izena = Nagasaki
'''Nagasaki''' ([[japoniera]]z 広島市, ''Nagasaki-shi'') izen bereko prefekturako hiriburua da, [[Japonia]]ko Kyūshū eskualdean.
| ofiziala = 長崎市 (''Nagasaki-shi'')
| irudia = Nagasaki C1414.jpg
| irudiaren testua = Portuaren ikuspegia
| bandera = Flag of Nagasaki, Nagasaki.svg
| armarria = Nagasaki Nagasaki chapter.svg
| nongo = Nagasakiko
| kodea2 = Japonia
| kokapena = kokapenmapa
| probintziabalioa = Uhartea<br />Eskualdea<br />Prefektura
| probintzia = [[Kyushu|Kyūshū]]<br />[[Kyushu|Kyūshū]]<br />[[Nagasaki (prefetura)|Nagasaki]]
| kode mota =
| kode datuak =
| dn= 32 | mn= 47 | sn= 00 | de= 129 | me= 52 | se= 00 | W=E
| altuera =
| azalera = 406.35
| herritar = nagasakitar
| urtea = 2014
| dentsitatea =
| besterik1 =
| besterik1balioa =
| webgunea = http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html www1.city.nagasaki.nagasaki.jp
| oharrak =
}}
{{nihongo|'''Nagasaki'''|長崎市|Nagasaki-shi}}, [[Japonia]]ko [[Kyushu]]ko uhartearen mendebaldeko kostaldean dagoen hiria da, [[Nagasaki (prefetura)|izen bereko prefeturako]] hiriburua dena. 2014ko erroldaren arabera 434.199 biztanle ditu.


Hiriak historiako bigarren [[bonba atomiko|bonbardaketa atomikoa]] nozitu zuen [[1945]]eko [[abuztuaren 9]]an, [[Bigarren Mundu Gerra]]ren amaieran, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuen]] armadak burutua.
Hiriak historiako bigarren [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|bonbardaketa atomikoa]] nozitu zuen [[1945]]eko [[abuztuaren 9]]an, [[Bigarren Mundu Gerra]]ren amaieran, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuen]] armadak burutua.

== Etimologia ==
Izenak "lurmutur luzea" esan nahi du eta izen bereko penintsulak eman dio izena hiriari.


== Historia ==
== Historia ==
=== Atzerritarren aurkikuntza ===
[[Fitxategi:NagasakiMonumentToMartyrs.jpg|thumb|250px|26 martirien monumentua.]]
Kai ugari zituen arrantzale-herri txikia zen Nagasaki eta berari buruzko datu gehiegirik ez dago 1543an esploratzaile [[portugal]]darrek aurkitu zuten arte. Fernão Mendes Pinto izan zen itsasontziz bertara iritsi zen lehenengotakoa. Ordutik aurrera portugesek merkataritza-harremanak eratu zituzten [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta Japoniaren artean bitartekari lanak eginez, ''Nanban byōbu'' izenaz ezagutu zen.
[[XVI. mende]] amaieran, 26 martiri [[katoliko]] gurutziltzatu zituzten muino baten gainean. Haien artean zegoen [[San Martin Loinazkoa]] beasaindarra (1566-1597).

=== Nagasakiren loraldia ===
1549an [[Frantzisko Xabierkoa]] iritsi zen [[Kagoshima]]ra eta Kyushu uhartea ebanjelizatzen aritu zen bi urte inguru Txinara itzuli zen arte. Hainbat daymiok katolizismoa hartu zuten eta ''Kirishitan'' (kristau) bihurtu ziren, denetan aipagarriena Ōmura Sumitada izan zen. Honek 1871ean portugesentzako eraiki zuen Nagasakin.

Nagasaki berehala hasi zen handitzen eta portugesen produktuak inportatu eta kulturan asimilatu zituen, hala nola, tabakoa, ogia, ehunak, ''castella'' bizkotxoak eta bereziki [[tenpura]].

=== Katolikoekin istiluak ===
[[Sengoku Aroa]]n ezegonkortasun politiko handia izan zen Japonian eta Ōmura Sumitada daymioak eta [[Alessandro Valignano]] jesuitak bat egin zuten eta 1580an Nagasakiren kontrola hartu zuten, administratiboa eta militarra, eta Nagasaki jesuiten kolonia bihurtu zen. Japoniako beste lurraldeetan jazarriak ziren katoliko ugari hartu zituen garai hartan.

1587an Japonia osoko lurrak konkistatu eta batzen ari zen [[Toyotomi Hideyoshi]] Kyushura iritsi zen. Jesuitak bidali egin zituen eta hiriaren kontrola hartu zuen. 1596an ''San Felipe'' ontzi [[espainia]]rra [[Shikoku]]ra iritsi zenean eta Toyotomiren erantzuna Nagasakiko 26 martiri [[katolizismo|katoliko]] muino batean gurutziltzatzea izan zen. Haien artean zegoen [[Martin Loinazkoa|San Martin Loinazkoa]] beasaindarra (1566-1597).

1602an misiolari agustindarrak iritsi ziren Nagasakira eta [[Tokugawa Ieyasu]] shogun berriak katolizismoa toleratu zuen, izan ere daymio katolikoek bere alde egin baitzuten Sekigaharako Gudan. 1614an Osakako gaztelua hartu ostean Tokugawak bere etorkizuna segurtatua ikusi zuen eta 1614an daymio katolikoak bidaliko zituela esan zuenean daymio ugarik uko egin zioten kristautasunari, izan ere jazarpen handiak jasan baitzituzten. [[Herbehereak|Herbeheretar]] eta [[britania|britainiarrekin]] merkataritza-harremanak eratu ziren, beti ere herritarrak kristautzeari uko egiten bazioten.

1637an Shimabarako matxinada gertatu zen eta hamarkada batzuetan Japoniako probintzia katoliko bakarra izan zen, portugesen ikono eta ohiturak hartu zituztelarik. Hauen kontra aritu ziren Tokugawa Ieyasu eta herbeheretarrak, merkataritza monopolioa nahi baitzuten hauek. Gertaera honen ondorioz japoniarrek erabaki zuten atzerritarrek arazoak baino ez zituztela ekartzen eta herrialdearen isolamenduaren hasiera izan zen. Portugaldar guztiak bidaliak izan ziren eta herbeheretarrek Nagasakin bakarrik egon ahal izan zuten. Tokugawatarrek beren konfiantzazko gobernadorea ezarri zuten bertan.

=== Nagasaki eta Herbehereak ===
Herrialde osoan atzerritarrei irekitako kai bakarra izanik europarren eragin handia izan zuen. [[Nederlandera]]zko eskolak ireki ziren eta Europako arte, literatura eta produktu bitxiak iritsi ziren.

1808an [[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerretan]] ''HMS Phaeton'' untzi britainiarra herbeheretarrei segika Nagasakiko kaian sartu zen. Hauek gobernadoreari janaria eta erregaia eskatu zioten. Honek eman zien, baina, legearen aurkakoa zenez, bere buruaz beste egin zuen [[harakiri|seppukua]] eginez.

=== Aro modernoa ===
1859an atzerritarrentzako portu irekia bihurtu zen. [[Meiji Berrezartzea|Meiji berrezarkuntzaren]] kristautasuna legezkoa bihurtu zen eta industriagune handia bilakatzen hasi zen, bereziki ontzigintzan oinarrituz. Berehala Japoniako Itsas Armadaren basea ezarri zen.

=== Bonba atomikoa ===
1945eko abuztuaren 9an Estatu Batuarrek bigarren [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|bonba atomikoa]] jaurti zuten, Hiroshiman bota eta handik hiru egunetara. Lehendabiziko asmoa [[Kitakyūshū|Kokuran]] jaurtitzea zen baina lainotua zegoen eta helburu hari uko egin eta Nagasakin jaurti zuten. 73.000 pertsona hil ziren eta 75.000 zauritu. Bonba Hiroshimakoa baino indartsuagoa bazen ere eragina txikiagoa izan zuen lurralde muinotsua zelako.

Hiriaren berreraikuntza oso geldoa izan zen. 1946 arte ez ziren emergentziazko lanik sinpleenak hasi. Lehenengo lanak industria eta arrantza berreskuratzean zentratu ziren, ondoren tenpluak eta eliza katolikoa. 1955ean [[Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa]] eraiki zen.

== Geografia ==
Nagasaki eta [[Nishisonogi penintsula|Nishisonogi]] penintsulen artean kokaturik dago hiria, honek Kyushuko kai onena izateko baldintzak ematen dizkio. Hiriaren alde komertziala badiaren barrenean dagoen lautadatxo batean kokaturik dago.

== Klima ==
<div style="width:66%;">
{{Klima
|location = Nagasaki (1981～2010)
|metric first = yes
|single line = yes
|Jan record high C = 21.3
|Feb record high C = 22.6
|Mar record high C = 24.4
|Apr record high C = 29.0
|May record high C = 34.6
|Jun record high C = 36.4
|Jul record high C = 37.7
|Aug record high C = 37.6
|Sep record high C = 36.1
|Oct record high C = 33.7
|Nov record high C = 27.4
|Dec record high C = 23.8
|year record high C = 37.7
|Jan high C = 10.4
|Feb high C = 11.7
|Mar high C = 14.8
|Apr high C = 19.7
|May high C = 23.5
|Jun high C = 26.4
|Jul high C = 30.1
|Aug high C = 31.7
|Sep high C = 28.6
|Oct high C = 23.8
|Nov high C = 18.3
|Dec high C = 13.1
|year high C = 21.0
|Jan low C = 3.8
|Feb low C = 4.4
|Mar low C = 7.3
|Apr low C = 11.6
|May low C = 15.8
|Jun low C = 20.0
|Jul low C = 24.3
|Aug low C = 25.1
|Sep low C = 21.8
|Oct low C = 16.1
|Nov low C = 10.8
|Dec low C = 5.9
|year low C = 13.9
|Jan record low C = −5.2
|Feb record low C = −4.8
|Mar record low C = −3.6
|Apr record low C = 0.2
|May record low C = 5.3
|Jun record low C = 8.9
|Jul record low C = 15.0
|Aug record low C = 17.0
|Sep record low C = 11.1
|Oct record low C = 4.9
|Nov record low C = −0.2
|Dec record low C = −3.9
|year record low C = −5.2
|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm = 64.0
|Feb precipitation mm = 85.7
|Mar precipitation mm = 132.0
|Apr precipitation mm = 151.3
|May precipitation mm = 179.3
|Jun precipitation mm = 314.6
|Jul precipitation mm = 314.4
|Aug precipitation mm = 195.4
|Sep precipitation mm = 188.8
|Oct precipitation mm = 85.8
|Nov precipitation mm = 85.6
|Dec precipitation mm = 60.8
|Jan snow cm = 2
|Feb snow cm = 1
|Mar snow cm = 0
|Apr snow cm = 0
|May snow cm = 0
|Jun snow cm = 0
|Jul snow cm = 0
|Aug snow cm = 0
|Sep snow cm = 0
|Oct snow cm = 0
|Nov snow cm = 0
|Dec snow cm = 1
|Jan humidity = 66
|Feb humidity = 64
|Mar humidity = 66
|Apr humidity = 68
|May humidity = 72
|Jun humidity = 79
|Jul humidity = 80
|Aug humidity = 75
|Sep humidity = 73
|Oct humidity = 67
|Nov humidity = 67
|Dec humidity = 66
|year humidity = 70
|Jan precipitation days = 11.1
|Feb precipitation days = 9.9
|Mar precipitation days = 12.5
|Apr precipitation days = 10.8
|May precipitation days = 10.6
|Jun precipitation days = 13.5
|Jul precipitation days = 11.6
|Aug precipitation days = 9.8
|Sep precipitation days = 9.7
|Oct precipitation days = 6.2
|Nov precipitation days = 9.0
|Dec precipitation days = 10.0
|unit precipitation days = 0.5 mm
|Jan snow days = 1.2
|Feb snow days = 0.9
|Mar snow days = 0.2
|Apr snow days = 0.0
|May snow days = 0.0
|Jun snow days = 0.0
|Jul snow days = 0.0
|Aug snow days = 0.0
|Sep snow days = 0.0
|Oct snow days = 0.0
|Nov snow days = 0.0
|Dec snow days = 0.2
|Jan sun = 102.8
|Feb sun = 119.7
|Mar sun = 148.5
|Apr sun = 174.7
|May sun = 184.4
|Jun sun = 135.3
|Jul sun = 178.7
|Aug sun = 210.7
|Sep sun = 172.8
|Oct sun = 181.4
|Nov sun = 137.9
|Dec sun = 119.1
|source 1 = Japan Meteorological Agency<ref>{{Erreferentzia
| url = http://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/nml_sfc_ym.php?prec_no=19&prec_ch=%8B%FA%98H%8Ex%92%A1&block_no=47817&block_ch=%8B%FA%98H&year=&month=&day=&elm=normal&view=
| izenburua = 平年値（年・月ごとの値） | egilea = Japan Meteorological Agency
}}</ref>
|source 2 = Japan Meteorological Agency (errekorrak)<ref>{{Erreferentzia
| url = http://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/rank_s.php?prec_no=19&prec_ch=%8B%FA%98H%8Ex%92%A1&block_no=47817&block_ch=%8B%FA%98H&year=&month=&day=&elm=rank&view=
| izenburua = 観測史上1～10位の値（年間を通じての値）| egilea = Japan Meteorological Agency
}}</ref>
|date=2011ko abendua
}}
</div>

== Ondasun nabarmenak ==
* [[Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa]].
* [[Nagasakiko Bakearen Parkea]].
* [[Nagasakiko Bonba Atomikoaren biktimentzako Bakezko Oroimenaren areto nazionala]].
* [[Urakami katedrala]].
* [[Sōfuku-ji (Nagasaki)|Sōfuku-ji]] tenplua.
* [[Suwa santutegia]].
* Konfuzioren santutegia.
* Glover parkea.

== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:Nagasaki panorama from Mount Inasa 04.jpg|Hiriaren ikuspegia.
Irudi:Nagasaki panorama from Mount Inasa 03.jpg|Nagasakiko muinoak.
Irudi:Nagasaki City view from Hamahira01s3.jpg|Nagasaki ilunabarrean.
Irudi:Nagasakigenbaku.jpg|[[Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa]].
Irudi:Nagasaki peace memorial hall.jpg|[[Nagasakiko Bonba Atomikoaren biktimentzako Bakezko Oroimenaren areto nazionala]].
Irudi:Nagasaki Fountain of Peace.jpg|[[Nagasakiko Bakearen Parkea]].
Irudi:Nagasakibomb.jpg|Bonba atomikoaren "onddo" hodeia Nagasaki gainean.
Irudi:121223 Urakami Cathedral Nagasaki Japan01s.jpg|[[Urakami katedrala]].
Irudi:Nagasaki-Sofukuji-Daiyuhoden-M5601.jpg|[[Sōfuku-ji (Nagasaki)|Sōfuku-ji]].
Irudi:Nagasaki-Suwa-Shrine-1558.jpg|[[Suwa santutegia (Nagasaki)|Suwa santutegia]].
Irudi:Glover Garden Nagasaki Japan02s3.jpg|Glover parkea.
</gallery>

== Herri eta hiri senidetuak ==
Nagasakik itsasoz haraindiko herri senidetu hauek ditu<ref name="Nagasaki City Hall">{{Erreferentzia|url=http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/kokusai/english/exchange_e.html|izenburua=Sister Cities of Nagasaki City|egilea=[[copyright|©]] 2008-2009 International Affairs Section Nagasaki City Hall}}</ref>:
* {{Herria|Ameriketako Estatu Batuak|Saint Paul (Minnesota)}} (1955)<ref name="Nagasaki City Hall"/>
* {{Herria|Brasil|Santos (São Paulo)}} (1972)<ref name="Nagasaki City Hall"/>
* {{Herria|Portugal|Porto}} (1978)<ref name="Nagasaki City Hall"/><ref name="Porto International">{{Erreferentzia|url=http://www.cm-porto.pt/document/449218/481584.pdf|izenburua=International Relations of the City of Porto|egilea=Municipal Directorate of the Presidency Services International Relations Office}}</ref>
* {{Herria|Herbehereak|Middelburg}} (1978)<ref name="Nagasaki City Hall"/>
* {{Herria|Txina|Fuzhou}} (1980)<ref name="Nagasaki City Hall"/>
* {{Herria|Frantzia|Vaux-sur-Aure}} (2005)<ref name="Nagasaki City Hall"/>

Japoniaren barnean, [[Hiroshima]]rekin baino ez du horrelako harremanik.


== Herritar ezagunak ==
== Herritar ezagunak ==
12. lerroa: 250. lerroa:
* [[Itcho Ito]] ([[1945]]-[[2007]]) Nagasakiko alkatea eta [[Bakearen Aldeko Hiriak]] elkartearen presidenteordea
* [[Itcho Ito]] ([[1945]]-[[2007]]) Nagasakiko alkatea eta [[Bakearen Aldeko Hiriak]] elkartearen presidenteordea


== Kanpo loturak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
* {{en}} [http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html Nagasaki hiriari buruzko webgunea]
{{Commons|Nagasaki}}


== Kanpo estekak ==
[[Kategoria:Japoniako hiriak]]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20100420093152/http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html Nagasaki hiriari buruzko webgunea]
{{autoritate kontrola}}


[[af:Nagasaki]]
[[Kategoria:Nagasaki]]
[[Kategoria:Suntsitutako hiriak]]
[[an:Nagasaki]]
[[ar:ناغاساكي، ناغاساكي]]
[[az:Naqasaki]]
[[bg:Нагасаки]]
[[br:Nagasaki]]
[[ca:Nagasaki]]
[[cs:Nagasaki]]
[[cy:Nagasaki]]
[[da:Nagasaki]]
[[de:Nagasaki]]
[[el:Ναγκασάκι]]
[[en:Nagasaki]]
[[eo:Nagasako]]
[[es:Nagasaki]]
[[et:Nagasaki]]
[[fa:ناگازاکی]]
[[fi:Nagasaki]]
[[fo:Nagasaki]]
[[fr:Nagasaki]]
[[fy:Nagasaky]]
[[ga:Nagasaki]]
[[gl:Nagasaki]]
[[he:נגסאקי]]
[[hi:नागासाकी]]
[[hr:Nagasaki]]
[[hu:Nagaszaki]]
[[id:Nagasaki]]
[[io:Nagasaki]]
[[is:Nagasaki]]
[[it:Nagasaki]]
[[ja:長崎市]]
[[jv:Nagasaki]]
[[ka:ნაგასაკი (ქალაქი)]]
[[ko:나가사키 시]]
[[la:Nagasacium (urbs)]]
[[lt:Nagasakis]]
[[lv:Nagasaki]]
[[ml:നാഗസാക്കി]]
[[mr:नागासाकी]]
[[ms:Nagasaki]]
[[nl:Nagasaki (stad)]]
[[nn:Nagasaki]]
[[no:Nagasaki]]
[[pl:Nagasaki]]
[[pnb:ناگاساکی]]
[[pt:Nagasaki (cidade)]]
[[ro:Nagasaki, Nagasaki]]
[[ru:Нагасаки]]
[[scn:Nagasaki]]
[[simple:Nagasaki]]
[[sk:Nagasaki (Nagasaki)]]
[[sl:Nagasaki]]
[[sr:Нагасаки]]
[[sv:Nagasaki]]
[[sw:Nagasaki]]
[[ta:நாகசாகி]]
[[tg:Нагасаки]]
[[th:นะงะซะกิ (เมือง)]]
[[tr:Nagasaki]]
[[ug:ناگاساكى]]
[[uk:Наґасакі]]
[[uz:Nagasaki]]
[[vi:Nagasaki (thành phố)]]
[[war:Nagasaki]]
[[zh:长崎市]]
[[zh-min-nan:Nagasaki-chhī]]
[[zh-yue:長崎]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 06:50, 3 uztaila 2023 data duena

Nagasaki
長崎市
Japoniako hiria
Portuaren ikuspegia Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea Japonia
Uhartea
Eskualdea
Prefektura		Kyūshū
Kyūshū
Nagasaki
AlkateaShirō Suzuki (en) Itzuli
Izen ofiziala長崎市 (Nagasaki-shi)
Jatorrizko izena長崎市
Posta kodea850-0002–852-8154
Geografia
Koordenatuak32°44′58″N 129°52′47″E / 32.74953°N 129.87964°E / 32.74953; 129.87964
Map
Azalera406,35 km²
Altuera105 m
MugakideakIsahaya (en) Itzuli, Saikai (en) Itzuli, Togitsu (en) Itzuli eta Nagayo (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria404.656 (2021eko martxoaren 1a)
−24.852 (2015)
Dentsitatea0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1889ko apirilaren 1a
Telefono aurrizkia95
Ordu eremuaUTC+09:00
Hiri senidetuakHiroshima, Saint Paul, Santos, Porto, Middelburg, Fuzhou, Vaux-sur-Aure eta San Isidro
http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html www1.city.nagasaki.nagasaki.jp

Nagasaki (japonieraz: 長崎市 Nagasaki-shi?) , Japoniako Kyushuko uhartearen mendebaldeko kostaldean dagoen hiria da, izen bereko prefeturako hiriburua dena. 2014ko erroldaren arabera 434.199 biztanle ditu.

Hiriak historiako bigarren bonbardaketa atomikoa nozitu zuen 1945eko abuztuaren 9an, Bigarren Mundu Gerraren amaieran, Estatu Batuen armadak burutua.

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izenak "lurmutur luzea" esan nahi du eta izen bereko penintsulak eman dio izena hiriari.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Atzerritarren aurkikuntza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kai ugari zituen arrantzale-herri txikia zen Nagasaki eta berari buruzko datu gehiegirik ez dago 1543an esploratzaile portugaldarrek aurkitu zuten arte. Fernão Mendes Pinto izan zen itsasontziz bertara iritsi zen lehenengotakoa. Ordutik aurrera portugesek merkataritza-harremanak eratu zituzten Txina eta Japoniaren artean bitartekari lanak eginez, Nanban byōbu izenaz ezagutu zen.

Nagasakiren loraldia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1549an Frantzisko Xabierkoa iritsi zen Kagoshimara eta Kyushu uhartea ebanjelizatzen aritu zen bi urte inguru Txinara itzuli zen arte. Hainbat daymiok katolizismoa hartu zuten eta Kirishitan (kristau) bihurtu ziren, denetan aipagarriena Ōmura Sumitada izan zen. Honek 1871ean portugesentzako eraiki zuen Nagasakin.

Nagasaki berehala hasi zen handitzen eta portugesen produktuak inportatu eta kulturan asimilatu zituen, hala nola, tabakoa, ogia, ehunak, castella bizkotxoak eta bereziki tenpura.

Katolikoekin istiluak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sengoku Aroan ezegonkortasun politiko handia izan zen Japonian eta Ōmura Sumitada daymioak eta Alessandro Valignano jesuitak bat egin zuten eta 1580an Nagasakiren kontrola hartu zuten, administratiboa eta militarra, eta Nagasaki jesuiten kolonia bihurtu zen. Japoniako beste lurraldeetan jazarriak ziren katoliko ugari hartu zituen garai hartan.

1587an Japonia osoko lurrak konkistatu eta batzen ari zen Toyotomi Hideyoshi Kyushura iritsi zen. Jesuitak bidali egin zituen eta hiriaren kontrola hartu zuen. 1596an San Felipe ontzi espainiarra Shikokura iritsi zenean eta Toyotomiren erantzuna Nagasakiko 26 martiri katoliko muino batean gurutziltzatzea izan zen. Haien artean zegoen San Martin Loinazkoa beasaindarra (1566-1597).

1602an misiolari agustindarrak iritsi ziren Nagasakira eta Tokugawa Ieyasu shogun berriak katolizismoa toleratu zuen, izan ere daymio katolikoek bere alde egin baitzuten Sekigaharako Gudan. 1614an Osakako gaztelua hartu ostean Tokugawak bere etorkizuna segurtatua ikusi zuen eta 1614an daymio katolikoak bidaliko zituela esan zuenean daymio ugarik uko egin zioten kristautasunari, izan ere jazarpen handiak jasan baitzituzten. Herbeheretar eta britainiarrekin merkataritza-harremanak eratu ziren, beti ere herritarrak kristautzeari uko egiten bazioten.

1637an Shimabarako matxinada gertatu zen eta hamarkada batzuetan Japoniako probintzia katoliko bakarra izan zen, portugesen ikono eta ohiturak hartu zituztelarik. Hauen kontra aritu ziren Tokugawa Ieyasu eta herbeheretarrak, merkataritza monopolioa nahi baitzuten hauek. Gertaera honen ondorioz japoniarrek erabaki zuten atzerritarrek arazoak baino ez zituztela ekartzen eta herrialdearen isolamenduaren hasiera izan zen. Portugaldar guztiak bidaliak izan ziren eta herbeheretarrek Nagasakin bakarrik egon ahal izan zuten. Tokugawatarrek beren konfiantzazko gobernadorea ezarri zuten bertan.

Nagasaki eta Herbehereak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herrialde osoan atzerritarrei irekitako kai bakarra izanik europarren eragin handia izan zuen. Nederlanderazko eskolak ireki ziren eta Europako arte, literatura eta produktu bitxiak iritsi ziren.

1808an Napoleondar Gerretan HMS Phaeton untzi britainiarra herbeheretarrei segika Nagasakiko kaian sartu zen. Hauek gobernadoreari janaria eta erregaia eskatu zioten. Honek eman zien, baina, legearen aurkakoa zenez, bere buruaz beste egin zuen seppukua eginez.

Aro modernoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1859an atzerritarrentzako portu irekia bihurtu zen. Meiji berrezarkuntzaren kristautasuna legezkoa bihurtu zen eta industriagune handia bilakatzen hasi zen, bereziki ontzigintzan oinarrituz. Berehala Japoniako Itsas Armadaren basea ezarri zen.

Bonba atomikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1945eko abuztuaren 9an Estatu Batuarrek bigarren bonba atomikoa jaurti zuten, Hiroshiman bota eta handik hiru egunetara. Lehendabiziko asmoa Kokuran jaurtitzea zen baina lainotua zegoen eta helburu hari uko egin eta Nagasakin jaurti zuten. 73.000 pertsona hil ziren eta 75.000 zauritu. Bonba Hiroshimakoa baino indartsuagoa bazen ere eragina txikiagoa izan zuen lurralde muinotsua zelako.

Hiriaren berreraikuntza oso geldoa izan zen. 1946 arte ez ziren emergentziazko lanik sinpleenak hasi. Lehenengo lanak industria eta arrantza berreskuratzean zentratu ziren, ondoren tenpluak eta eliza katolikoa. 1955ean Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa eraiki zen.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nagasaki eta Nishisonogi penintsulen artean kokaturik dago hiria, honek Kyushuko kai onena izateko baldintzak ematen dizkio. Hiriaren alde komertziala badiaren barrenean dagoen lautadatxo batean kokaturik dago.

Klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
    Datu klimatikoak (Nagasaki (1981～2010))    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 21.3 22.6 24.4 29.0 34.6 36.4 37.7 37.6 36.1 33.7 27.4 23.8 37.7
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 10.4 11.7 14.8 19.7 23.5 26.4 30.1 31.7 28.6 23.8 18.3 13.1 21.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.8 4.4 7.3 11.6 15.8 20.0 24.3 25.1 21.8 16.1 10.8 5.9 13.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) −5.2 −4.8 −3.6 0.2 5.3 8.9 15.0 17.0 11.1 4.9 −0.2 −3.9 −5.2
Pilatutako prezipitazioa (mm) 64.0 85.7 132.0 151.3 179.3 314.6 314.4 195.4 188.8 85.8 85.6 60.8 1857.7
Prezipitazio egunak (≥ 0.5 mm) 11.1 9.9 12.5 10.8 10.6 13.5 11.6 9.8 9.7 6.2 9.0 10.0 124.7
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.2 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 2.5
Eguzki orduak 102.8 119.7 148.5 174.7 184.4 135.3 178.7 210.7 172.8 181.4 137.9 119.1 1866
Hezetasuna (%) 66 64 66 68 72 79 80 75 73 67 67 66 70
Iturria (1): Japan Meteorological Agency[1]
Iturria (2): Japan Meteorological Agency (errekorrak)[2]

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iruditegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri eta hiri senidetuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nagasakik itsasoz haraindiko herri senidetu hauek ditu[3]:

Japoniaren barnean, Hiroshimarekin baino ez du horrelako harremanik.

Herritar ezagunak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Japan Meteorological Agency. 平年値（年・月ごとの値）. .
  2. ↑ Japan Meteorological Agency. 観測史上1～10位の値（年間を通じての値）. .
  3. ↑ a b c d e f g © 2008-2009 International Affairs Section Nagasaki City Hall. Sister Cities of Nagasaki City. .
  4. ↑ Municipal Directorate of the Presidency Services International Relations Office. International Relations of the City of Porto. .

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nagasaki&oldid=9328922"(e)tik eskuratuta