Nagasaki: berrikuspenen arteko aldeak

Nagasaki; 長崎市
	Japoniako hiria
	Portuaren ikuspegia Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Japonia
Uhartea; Eskualdea; Prefektura	Kyūshū; Kyūshū; Nagasaki
Alkatea	Shirō Suzuki (en)
Izen ofiziala	長崎市 (Nagasaki-shi)
Jatorrizko izena	長崎市
Posta kodea	850-0002–852-8154
Geografia
Koordenatuak	32°44′58″N 129°52′47″E / 32.74953°N 129.87964°E
Azalera	406,35 km²
Altuera	105 m
Mugakideak	Isahaya (en) , Saikai (en) , Togitsu (en) eta Nagayo (en)
Demografia
Biztanleria	404.656 (2021eko martxoaren 1a); −24.852 (2015)
Dentsitatea	0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1889ko apirilaren 1a
Telefono aurrizkia	95
Ordu eremua	UTC+09:00
Hiri senidetuak	Hiroshima, Saint Paul, Santos, Porto, Middelburg, Fuzhou, Vaux-sur-Aure eta San Isidro
	http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html www1.city.nagasaki.nagasaki.jp

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 06:50, 3 uztaila 2023 data duena

Nagasaki (japonieraz: 長崎市, Nagasaki-shi^?) , Japoniako Kyushuko uhartearen mendebaldeko kostaldean dagoen hiria da, izen bereko prefeturako hiriburua dena. 2014ko erroldaren arabera 434.199 biztanle ditu.

Hiriak historiako bigarren bonbardaketa atomikoa nozitu zuen 1945eko abuztuaren 9an, Bigarren Mundu Gerraren amaieran, Estatu Batuen armadak burutua.

Etimologia

Izenak "lurmutur luzea" esan nahi du eta izen bereko penintsulak eman dio izena hiriari.

Historia

Atzerritarren aurkikuntza

Kai ugari zituen arrantzale-herri txikia zen Nagasaki eta berari buruzko datu gehiegirik ez dago 1543an esploratzaile portugaldarrek aurkitu zuten arte. Fernão Mendes Pinto izan zen itsasontziz bertara iritsi zen lehenengotakoa. Ordutik aurrera portugesek merkataritza-harremanak eratu zituzten Txina eta Japoniaren artean bitartekari lanak eginez, Nanban byōbu izenaz ezagutu zen.

Nagasakiren loraldia

1549an Frantzisko Xabierkoa iritsi zen Kagoshimara eta Kyushu uhartea ebanjelizatzen aritu zen bi urte inguru Txinara itzuli zen arte. Hainbat daymiok katolizismoa hartu zuten eta Kirishitan (kristau) bihurtu ziren, denetan aipagarriena Ōmura Sumitada izan zen. Honek 1871ean portugesentzako eraiki zuen Nagasakin.

Nagasaki berehala hasi zen handitzen eta portugesen produktuak inportatu eta kulturan asimilatu zituen, hala nola, tabakoa, ogia, ehunak, castella bizkotxoak eta bereziki tenpura.

Katolikoekin istiluak

Sengoku Aroan ezegonkortasun politiko handia izan zen Japonian eta Ōmura Sumitada daymioak eta Alessandro Valignano jesuitak bat egin zuten eta 1580an Nagasakiren kontrola hartu zuten, administratiboa eta militarra, eta Nagasaki jesuiten kolonia bihurtu zen. Japoniako beste lurraldeetan jazarriak ziren katoliko ugari hartu zituen garai hartan.

1587an Japonia osoko lurrak konkistatu eta batzen ari zen Toyotomi Hideyoshi Kyushura iritsi zen. Jesuitak bidali egin zituen eta hiriaren kontrola hartu zuen. 1596an San Felipe ontzi espainiarra Shikokura iritsi zenean eta Toyotomiren erantzuna Nagasakiko 26 martiri katoliko muino batean gurutziltzatzea izan zen. Haien artean zegoen San Martin Loinazkoa beasaindarra (1566-1597).

1602an misiolari agustindarrak iritsi ziren Nagasakira eta Tokugawa Ieyasu shogun berriak katolizismoa toleratu zuen, izan ere daymio katolikoek bere alde egin baitzuten Sekigaharako Gudan. 1614an Osakako gaztelua hartu ostean Tokugawak bere etorkizuna segurtatua ikusi zuen eta 1614an daymio katolikoak bidaliko zituela esan zuenean daymio ugarik uko egin zioten kristautasunari, izan ere jazarpen handiak jasan baitzituzten. Herbeheretar eta britainiarrekin merkataritza-harremanak eratu ziren, beti ere herritarrak kristautzeari uko egiten bazioten.

1637an Shimabarako matxinada gertatu zen eta hamarkada batzuetan Japoniako probintzia katoliko bakarra izan zen, portugesen ikono eta ohiturak hartu zituztelarik. Hauen kontra aritu ziren Tokugawa Ieyasu eta herbeheretarrak, merkataritza monopolioa nahi baitzuten hauek. Gertaera honen ondorioz japoniarrek erabaki zuten atzerritarrek arazoak baino ez zituztela ekartzen eta herrialdearen isolamenduaren hasiera izan zen. Portugaldar guztiak bidaliak izan ziren eta herbeheretarrek Nagasakin bakarrik egon ahal izan zuten. Tokugawatarrek beren konfiantzazko gobernadorea ezarri zuten bertan.

Nagasaki eta Herbehereak

Herrialde osoan atzerritarrei irekitako kai bakarra izanik europarren eragin handia izan zuen. Nederlanderazko eskolak ireki ziren eta Europako arte, literatura eta produktu bitxiak iritsi ziren.

1808an Napoleondar Gerretan HMS Phaeton untzi britainiarra herbeheretarrei segika Nagasakiko kaian sartu zen. Hauek gobernadoreari janaria eta erregaia eskatu zioten. Honek eman zien, baina, legearen aurkakoa zenez, bere buruaz beste egin zuen seppukua eginez.

Aro modernoa

1859an atzerritarrentzako portu irekia bihurtu zen. Meiji berrezarkuntzaren kristautasuna legezkoa bihurtu zen eta industriagune handia bilakatzen hasi zen, bereziki ontzigintzan oinarrituz. Berehala Japoniako Itsas Armadaren basea ezarri zen.

Bonba atomikoa

1945eko abuztuaren 9an Estatu Batuarrek bigarren bonba atomikoa jaurti zuten, Hiroshiman bota eta handik hiru egunetara. Lehendabiziko asmoa Kokuran jaurtitzea zen baina lainotua zegoen eta helburu hari uko egin eta Nagasakin jaurti zuten. 73.000 pertsona hil ziren eta 75.000 zauritu. Bonba Hiroshimakoa baino indartsuagoa bazen ere eragina txikiagoa izan zuen lurralde muinotsua zelako.

Hiriaren berreraikuntza oso geldoa izan zen. 1946 arte ez ziren emergentziazko lanik sinpleenak hasi. Lehenengo lanak industria eta arrantza berreskuratzean zentratu ziren, ondoren tenpluak eta eliza katolikoa. 1955ean Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa eraiki zen.

Geografia

Nagasaki eta Nishisonogi penintsulen artean kokaturik dago hiria, honek Kyushuko kai onena izateko baldintzak ematen dizkio. Hiriaren alde komertziala badiaren barrenean dagoen lautadatxo batean kokaturik dago.

Klima

Datu klimatikoak (Nagasaki (1981～2010))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	21.3	22.6	24.4	29.0	34.6	36.4	37.7	37.6	36.1	33.7	27.4	23.8	37.7
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	10.4	11.7	14.8	19.7	23.5	26.4	30.1	31.7	28.6	23.8	18.3	13.1	21.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.8	4.4	7.3	11.6	15.8	20.0	24.3	25.1	21.8	16.1	10.8	5.9	13.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	−5.2	−4.8	−3.6	0.2	5.3	8.9	15.0	17.0	11.1	4.9	−0.2	−3.9	−5.2
Pilatutako prezipitazioa (mm)	64.0	85.7	132.0	151.3	179.3	314.6	314.4	195.4	188.8	85.8	85.6	60.8	1857.7
Prezipitazio egunak (≥ 0.5 mm)	11.1	9.9	12.5	10.8	10.6	13.5	11.6	9.8	9.7	6.2	9.0	10.0	124.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.2	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	2.5
Eguzki orduak	102.8	119.7	148.5	174.7	184.4	135.3	178.7	210.7	172.8	181.4	137.9	119.1	1866
Hezetasuna (%)	66	64	66	68	72	79	80	75	73	67	67	66	70
Iturria (1): Japan Meteorological Agency^[1]
Iturria (2): Japan Meteorological Agency (errekorrak)^[2]

Ondasun nabarmenak

Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa.
Nagasakiko Bakearen Parkea.
Nagasakiko Bonba Atomikoaren biktimentzako Bakezko Oroimenaren areto nazionala.
Urakami katedrala.
Sōfuku-ji tenplua.
Suwa santutegia.
Konfuzioren santutegia.
Glover parkea.

Iruditegia

Hiriaren ikuspegia.
Nagasakiko muinoak.
Nagasaki ilunabarrean.
Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa.
Nagasakiko Bonba Atomikoaren biktimentzako Bakezko Oroimenaren areto nazionala.
Nagasakiko Bakearen Parkea.
Bonba atomikoaren "onddo" hodeia Nagasaki gainean.
Urakami katedrala.
Sōfuku-ji.
Suwa santutegia.
Glover parkea.

Herri eta hiri senidetuak

Nagasakik itsasoz haraindiko herri senidetu hauek ditu^[3]:

Saint Paul (Minnesota) (Ameriketako Estatu Batuak) (1955)^[3]
Santos (São Paulo) (Brasil) (1972)^[3]
Porto (Portugal) (1978)^[3]^[4]
Middelburg (Herbehereak) (1978)^[3]
Fuzhou (Txina) (1980)^[3]
Vaux-sur-Aure (Frantzia) (2005)^[3]

Japoniaren barnean, Hiroshimarekin baino ez du horrelako harremanik.

Herritar ezagunak

Itcho Ito (1945-2007) Nagasakiko alkatea eta Bakearen Aldeko Hiriak elkartearen presidenteordea

Erreferentziak

↑ Japan Meteorological Agency. 平年値（年・月ごとの値）. .
↑ Japan Meteorological Agency. 観測史上1～10位の値（年間を通じての値）. .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g © 2008-2009 International Affairs Section Nagasaki City Hall. Sister Cities of Nagasaki City. .
↑ Municipal Directorate of the Presidency Services International Relations Office. International Relations of the City of Porto. .

Kanpo estekak

(Ingelesez) Nagasaki hiriari buruzko webgunea

Datuak: Q38234
Multimedia: Nagasaki / Q38234

[1] Japan Meteorological Agency. 平年値（年・月ごとの値）. .

[2] Japan Meteorological Agency. 観測史上1～10位の値（年間を通じての値）. .

[Nagasaki_City_Hall-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g © 2008-2009 International Affairs Section Nagasaki City Hall. Sister Cities of Nagasaki City. .

[Porto_International-4] Municipal Directorate of the Presidency Services International Relations Office. International Relations of the City of Porto. .

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Hiri orokor infotaula|
+{{hiri infotaula|
 | izena = Nagasaki
 | ofiziala = 長崎市 (''Nagasaki-shi'')
 | irudia = Nagasaki C1414.jpg
 | irudiaren testua = Portuaren ikuspegia
-| bandera = Flag of Nagasaki City.png
+| bandera = Flag of Nagasaki, Nagasaki.svg
-| armarria = no
+| armarria = Nagasaki Nagasaki chapter.svg
 | nongo = Nagasakiko
-| kodea2 = JPN
+| kodea2 = Japonia
 | kokapena = kokapenmapa
 | probintziabalioa = Uhartea<br />Eskualdea<br />Prefektura
@@ 17. lerroa: / 17. lerroa: @@
 | azalera = 406.35
 | herritar = nagasakitar
-| biztanleria = 434199
+| urtea = 2014
-| bizt_urtea = 2014
 | dentsitatea =
 | besterik1 =
@@ 25. lerroa: / 24. lerroa: @@
 | oharrak =
 }}
-{{nihongo|'''Nagasaki'''|広島市|Nagasaki-shi}}, [[Japonia]]ko [[Kyushu]]ko uhartearen mendebaldeko kostaldean dagoen hiria da, [[Nagasaki (prefetura)|izen bereko prefeturako]] hiriburua dena. 2014ko erroldaren arabera 434.199 biztanle ditu.
+{{nihongo|'''Nagasaki'''|長崎市|Nagasaki-shi}}, [[Japonia]]ko [[Kyushu]]ko uhartearen mendebaldeko kostaldean dagoen hiria da, [[Nagasaki (prefetura)|izen bereko prefeturako]] hiriburua dena. 2014ko erroldaren arabera 434.199 biztanle ditu.
 Hiriak historiako bigarren [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|bonbardaketa atomikoa]] nozitu zuen [[1945]]eko [[abuztuaren 9]]an, [[Bigarren Mundu Gerra]]ren amaieran, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuen]] armadak burutua.
@@ 34. lerroa: / 33. lerroa: @@
 == Historia ==
 === Atzerritarren aurkikuntza ===
-Kai ugari zituen arrantzale txikia zen Nagasaki eta berari buruzko datu gehiegirik ez dago 1543an exploratzaile [[portugal]]darrek aurkitu zuten arte. Fernão Mendes Pinto izan zen itsasuntziz bertara iritsi zen lehenengotakoa. Ordutik aurrera portugesek merkatal harremanak eratu zituzten [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta Japoniaren artean bitartekari lanak eginez, ''Nanban byōbu'' izenaz ezagutu zen.
+Kai ugari zituen arrantzale-herri txikia zen Nagasaki eta berari buruzko datu gehiegirik ez dago 1543an esploratzaile [[portugal]]darrek aurkitu zuten arte. Fernão Mendes Pinto izan zen itsasontziz bertara iritsi zen lehenengotakoa. Ordutik aurrera portugesek merkataritza-harremanak eratu zituzten [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta Japoniaren artean bitartekari lanak eginez, ''Nanban byōbu'' izenaz ezagutu zen.
 === Nagasakiren loraldia ===
-an [[Frantzisko Xabierkoa]] iritsi zen [[Kagoshima]]ra eta Kyushu uhartea ebangelizatzen aritu zen bi urte inguru Txinara itzuli zen arte. Hainbat daymiok katolizismoa hartu zuten eta ''Kirishitan'' (kristau) bihurtu ziren, denetan aipagarriena Ōmura Sumitada izan zen. Honek 1871ean portugesentzako eraiki zuen Nagasakin.
+an [[Frantzisko Xabierkoa]] iritsi zen [[Kagoshima]]ra eta Kyushu uhartea ebanjelizatzen aritu zen bi urte inguru Txinara itzuli zen arte. Hainbat daymiok katolizismoa hartu zuten eta ''Kirishitan'' (kristau) bihurtu ziren, denetan aipagarriena Ōmura Sumitada izan zen. Honek 1871ean portugesentzako eraiki zuen Nagasakin.
-Nagasaki berehala hasi zen handitzen eta portugesen produktuak inportatu eta kulturan asimilatu zituen, hala nola, tabakoa, ogia, ehunak, ''castella'' bizkotxoak eta bereziki tempura.
+Nagasaki berehala hasi zen handitzen eta portugesen produktuak inportatu eta kulturan asimilatu zituen, hala nola, tabakoa, ogia, ehunak, ''castella'' bizkotxoak eta bereziki [[tenpura]].
 === Katolikoekin istiluak ===
@@ 46. lerroa: / 45. lerroa: @@
 an Japonia osoko lurrak konkistatu eta batzen ari zen [[Toyotomi Hideyoshi]] Kyushura iritsi zen. Jesuitak bidali egin zituen eta hiriaren kontrola hartu zuen. 1596an ''San Felipe'' ontzi [[espainia]]rra [[Shikoku]]ra iritsi zenean eta Toyotomiren erantzuna Nagasakiko 26 martiri [[katolizismo|katoliko]] muino batean gurutziltzatzea izan zen. Haien artean zegoen [[Martin Loinazkoa|San Martin Loinazkoa]] beasaindarra (1566-1597).
-an misiolari agustindarrak iritsi ziren Nagasakira eta [[Tokugawa Ieyasu]] shogun berriak katolizismoa toleratu zuen, izan ere daymio katolikoek bere alde egin baitzuten Sekigaharako Gudan. 1614an Osakako gaztelua hartu ostean Tokugawak bere etorkizuna segurtatua ikusi zuen eta 1614an daymio katolikoak bidaliko zituela esan zuenean daymio ugarik uko egin zoioten kristautasunari, izan ere jazarpen handiak jasan baitzituzten. [[Herbehereak|Herbeheretar]] eta [[britania|britainiarrekin]] merkatal harremanak eratu ziren, beti ere herritarrak kristautzeari uko egiten bazioten.
+an misiolari agustindarrak iritsi ziren Nagasakira eta [[Tokugawa Ieyasu]] shogun berriak katolizismoa toleratu zuen, izan ere daymio katolikoek bere alde egin baitzuten Sekigaharako Gudan. 1614an Osakako gaztelua hartu ostean Tokugawak bere etorkizuna segurtatua ikusi zuen eta 1614an daymio katolikoak bidaliko zituela esan zuenean daymio ugarik uko egin zioten kristautasunari, izan ere jazarpen handiak jasan baitzituzten. [[Herbehereak|Herbeheretar]] eta [[britania|britainiarrekin]] merkataritza-harremanak eratu ziren, beti ere herritarrak kristautzeari uko egiten bazioten.
-an Shimabarako matxinada gertatu zen eta hamarkada batzutan Japoniako probintzia katoliko bakarra izan zen, portugesen ikono eta ohiturak hartu zituztelarik. Hauen kontra aritu ziren Tokugawa Ieyasu eta herbeheretarrak, merkataritza monopolioa nahi baitzuten hauek. Gertaera honen ondorioz japoniarrek erabaki zuten atzerritarrek arazoak baino ez zituztela ekartzen eta herrialdearen isolamenduaren hasiera izan zen. Portugaldar guztiak bidaliak izan ziren eta herbeheretarrek Nagasakin bakarrik egon ahal izan zuten. Tokugawatarrek beren konfiantzazko gobrenadorea ezarri zuten bertan.
+an Shimabarako matxinada gertatu zen eta hamarkada batzuetan Japoniako probintzia katoliko bakarra izan zen, portugesen ikono eta ohiturak hartu zituztelarik. Hauen kontra aritu ziren Tokugawa Ieyasu eta herbeheretarrak, merkataritza monopolioa nahi baitzuten hauek. Gertaera honen ondorioz japoniarrek erabaki zuten atzerritarrek arazoak baino ez zituztela ekartzen eta herrialdearen isolamenduaren hasiera izan zen. Portugaldar guztiak bidaliak izan ziren eta herbeheretarrek Nagasakin bakarrik egon ahal izan zuten. Tokugawatarrek beren konfiantzazko gobernadorea ezarri zuten bertan.
 === Nagasaki eta Herbehereak ===
 Herrialde osoan atzerritarrei irekitako kai bakarra izanik europarren eragin handia izan zuen. [[Nederlandera]]zko eskolak ireki ziren eta Europako arte, literatura eta produktu bitxiak iritsi ziren.
-an [[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerretan]] ''HMS Phaeton'' untzi britainiarra herbeheretarrei segika Nagasakiko kaian sartu zen. Hauek gobernadoreari janaria eta erregaia eskatu zioten. Honek eman zien baina legearen aurkakoa zenez bere buruaz beste egin zuen [[harakiri|seppukua]] burutuz.
+an [[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerretan]] ''HMS Phaeton'' untzi britainiarra herbeheretarrei segika Nagasakiko kaian sartu zen. Hauek gobernadoreari janaria eta erregaia eskatu zioten. Honek eman zien, baina, legearen aurkakoa zenez, bere buruaz beste egin zuen [[harakiri|seppukua]] eginez.
 === Aro modernoa ===
@@ 59. lerroa: / 58. lerroa: @@
 === Bonba atomikoa ===
-eko abuztuaren 9an Estatu Batuarrek bigarren [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|bonba atomikoa]] jaurti zuten, Hiroshiman bota eta handik hiru egunetara. Lehendabiziko asmoa [[Kitakyūshū|Kokuran]] jaurtitzea zen baina lainotua zegoen eta helburu hari uko egin eta Nagasakin jaurti zuten. 73.000 pertsona hil ziren eta 75.000 zauritu. Bonba Hiroshimakoa baino potenteagoa bazen ere eragina txikiagoa izan zuen lurrade muinotsua izatearren.
+eko abuztuaren 9an Estatu Batuarrek bigarren [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|bonba atomikoa]] jaurti zuten, Hiroshiman bota eta handik hiru egunetara. Lehendabiziko asmoa [[Kitakyūshū|Kokuran]] jaurtitzea zen baina lainotua zegoen eta helburu hari uko egin eta Nagasakin jaurti zuten. 73.000 pertsona hil ziren eta 75.000 zauritu. Bonba Hiroshimakoa baino indartsuagoa bazen ere eragina txikiagoa izan zuen lurralde muinotsua zelako.
 Hiriaren berreraikuntza oso geldoa izan zen. 1946 arte ez ziren emergentziazko lanik sinpleenak hasi. Lehenengo lanak industria eta arrantza berreskuratzean zentratu ziren, ondoren tenpluak eta eliza katolikoa. 1955ean [[Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa]] eraiki zen.
@@ 67. lerroa: / 66. lerroa: @@
 == Klima ==
-<div style="width:75%;">
+<div style="width:66%;">
 {{Klima
 |location = Nagasaki (1981～2010)
@@ 223. lerroa: / 222. lerroa: @@
 == Iruditegia ==
 <gallery>
-Irudi:City panorama04.jpg|Hiriaren ikuspegia.
+Irudi:Nagasaki panorama from Mount Inasa 04.jpg|Hiriaren ikuspegia.
-Irudi:City panorama03.jpg|Nagasakiko muinoak.
+Irudi:Nagasaki panorama from Mount Inasa 03.jpg|Nagasakiko muinoak.
 Irudi:Nagasaki City view from Hamahira01s3.jpg|Nagasaki ilunabarrean.
 Irudi:Nagasakigenbaku.jpg|[[Nagasakiko Bonba Atomikoaren Museoa]].
@@ 254. lerroa: / 253. lerroa: @@
 {{erreferentzia_zerrenda}}
-== Kanpo loturak ==
+== Kanpo estekak ==
+* {{en}} [https://web.archive.org/web/20100420093152/http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html Nagasaki hiriari buruzko webgunea]
-{{commonskat}}
+{{autoritate kontrola}}
-* {{en}} [http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/index_e.html Nagasaki hiriari buruzko webgunea]
-[[Kategoria:Nagasaki prefekturako hiriak]]
+[[Kategoria:Nagasaki]]
-[[Kategoria:Japoniako prefekturetako hiriburuak]]
+[[Kategoria:Suntsitutako hiriak]]