Edukira joan

Heptamerona: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
Ksarasola (eztabaida | ekarpenak)
30.594 edits
 
(4 erabiltzailek tartean egindako 27 berrikusketa ez dira erakusten)
29. lerroa: 29. lerroa:
}}
}}
'''''Heptamerona''''' (frantsesez '''''L'Heptaméron''''') [[Margarita Angulemakoa|Margarita Nafarroako erreginak]] idatzitako istorio bilduma bat da, 72 istorioz osatua. Uste da Margaritak [[Izurri Beltza|izurri garaian]] idatzi zituela istorioak, gazteluan itxia zegoen garaian, 1545 eta 1549 urteen artean. Badirudi egilearen asmoa ehun istorio idaztea izan zela, hamar egunetan banatuak, [[Dekamerona|Dekameronean]] bezala; baina, antza denez, Margarita lana osatu gabe hil zen, eta, handik hamar urtera obra argitaratu zenean zortzigarren eguneko bigarren istoriora arte baino ez zen agertu. Liburua zortzi egunetan moldatu zuten, baina, hala ere, zazpi egun zirenez osaturik zeudenak (hamarna istorio), ''Heptameron'' izena eman zioten (grekotik: ''hepta'', 'zazpi' eta ''hēméra'', 'egun').
'''''Heptamerona''''' (frantsesez '''''L'Heptaméron''''') [[Margarita Angulemakoa|Margarita Nafarroako erreginak]] idatzitako istorio bilduma bat da, 72 istorioz osatua. Uste da Margaritak [[Izurri Beltza|izurri garaian]] idatzi zituela istorioak, gazteluan itxia zegoen garaian, 1545 eta 1549 urteen artean. Badirudi egilearen asmoa ehun istorio idaztea izan zela, hamar egunetan banatuak, [[Dekamerona|Dekameronean]] bezala; baina, antza denez, Margarita lana osatu gabe hil zen, eta, handik hamar urtera obra argitaratu zenean zortzigarren eguneko bigarren istoriora arte baino ez zen agertu. Liburua zortzi egunetan moldatu zuten, baina, hala ere, zazpi egun zirenez osaturik zeudenak (hamarna istorio), ''Heptameron'' izena eman zioten (grekotik: ''hepta'', 'zazpi' eta ''hēméra'', 'egun').

Frantsesez idatzi zuen Margaritak, badira itzulpenak hainbat hizkuntzatan: ingeleserako itzulpen osoa 1886an burutu zen, eta gaztelaniazko lehen edizioa 1929koa da. 2020an euskaratzeko prozesu bati ekin zioten [[Booktegi]] plataformak eta [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]].<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Izaga|urtea=2021-11-03|izenburua=«Heptamerona» klasikoko lehen eguneko ipuinak, euskaraz|hizkuntza=eu|data=2021-10-29|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20211103/heptamerona-klasikoko-lehen-eguneko-ipuinak-euskaraz|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2022-10-25}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Anbustegi|izenburua=Lectura continuada de ‘Heptamerón’ en Amaiur|hizkuntza=es|data=2022-10-31|url=https://www.noticiasdenavarra.com/navarra/2022/10/31/lectura-continuada-heptameron-amaiur-6180302.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2022-11-16}}</ref>

1973ko [[Claude Pierson]] zuzendariaren ''Ah ! Si mon moine voulait...'' filmak Heptamerona hartu zuen oinarri, libreki izanik ere. 2019an antzerkirako moldaketa estreinatu zen Frantzian, ''Heptaméron, récits de la chambre obscure'' izenburupean, Benjamin Lazar, eta Geoffroy Jourdain antzerkigileen eskutik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptaméron, récits de la chambre obscure|hizkuntza=fr|data=2023-08-20|url=https://www.operaliege.be/spectacle/heptameron/|aldizkaria=Opéra Royal de Liège Wallonie|sartze-data=2023-08-21}}</ref>
[[Fitxategi:SignatureMargueriteDeNavarre.png|erdian|thumb|220x220px|[[Margarita Angulemakoa|Margaritaren]] sinadura.]]

== Egitura, gaiak eta pertsonaiak ==
[[Fitxategi:Marguerite de Navarre - Project Gutenberg eText 17705.jpg|ezkerrera|thumb|[[Margarita Nafarroakoa edo Angulemakoa|Margarita Nafarroakoa]]. [[Francois Clouet|Francois Clouetek]] egindako erretratua.]]
[[Fitxategi:Marguerite de Navarre - Project Gutenberg eText 17705.jpg|ezkerrera|thumb|[[Margarita Nafarroakoa edo Angulemakoa|Margarita Nafarroakoa]]. [[Francois Clouet|Francois Clouetek]] egindako erretratua.]]
Margarita Angulemakoa [[Giovanni Boccaccio|Boccacciok]] ''[[Dekamerona|Il Deccamerone]]''n erabilitakoaren antzeko eraketaz baliatu zen: [[Pirinioak|Pirinio]] aldean euri-erauntsiek komentu batean zazpi egun irten gabe egotera beharturiko bost zaldunek eta beste hainbeste damak zenbait kondaira kontatzen dituzte denbora-pasa moduan. Istorio asko maitasunari, lizunkeriari, desleialtasunari eta bestelako afera erromantiko eta sexualei buruzkoak dira. Aitoren seme, apaiz, dama gazte eta emakume ezkonduen gorabeherak biltzen dituzte kontakizunok. Errealismoz eta molde satirikoan trataturik daude. Istorioen ondorengo iruzkin eta eztabaidetan egileak amodioaren teoria platonikoa azaltzen du, zenbait gogamen moralekin batera.
[[Margarita Nafarroakoa (Margot)|Margarita Angulemakoa]] [[Giovanni Boccaccio|Boccacciok]] ''[[Dekamerona|Il Deccamerone]]''n erabilitakoaren antzeko eraketaz baliatu zen: [[Pirinioak|Pirinio]] aldean euri-erauntsiek komentu batean zenbait egunez irten gabe egotera beharturiko bost zaldunek eta beste hainbeste damak zenbait kondaira kontatzen dituzte denbora-pasa moduan. Egun bakoitzeko hamar istorio edo ipuin kontatzen dituzte, orotara. Idazlana, beraz, istorio ugari biltzen dituen istorio bat dela erran daiteke.


Istorioen gaiei dagokienez, asko maitasunari, lizunkeriari, desleialtasunari eta bestelako afera erromantiko eta sexualei buruzkoak dira. Aitoren seme, apaiz, dama gazte eta emakume ezkonduen gorabeherak biltzen dituzte kontakizunok. Errealismoz eta molde satirikoan trataturik daude. Istorioen ondorengo iruzkin eta eztabaidetan egileak amodioaren teoria platonikoa azaltzen du, zenbait gogoeta moralekin batera.
Istorioak kontatzen dituzten hamar pertsonaien artean bost dira emakumeak (Parlamente, Oisille, Longarine, Ennasuite eta Nomerfide) eta bost gizonak (Hircan, Geburon, Simontault, Dagoucin eta Saffredent). Dekameronean zazpi emakume eta hiru gizon ziren.


Istorioak kontatzen dituzten hamar pertsonaien artean bost dira emakumeak (Parlamente, Oisille, Longarine, Ennasuite eta Nomerfide) eta bost gizonak (Hircan, Geburon, Simontault, Dagoucin eta Saffredent). Dekameronean zazpi emakume eta hiru gizon ziren. Heptameroneko pertsonaiei buruz anitz eztabaidatu dute kritikariek, eta askok Margarita bere inguruko pertsona errealetan oinarritu zela diote. Horrela, adibidez, Hircan pertsonaiaren atzean Margaritaren senarra, [[Henrike II.a Nafarroakoa|Henrike II.a]], egon liteke, eta Oisilleren atzean [[Luisa Savoiakoa]], Margaritaren ama. Margarita bera Parlamente pertsonaiak ordeztuko luke.
Frantsesez idatzi zuen Margaritak, badira itzulpenak hainbat hizkuntzatan: ingeleserako itzulpen osoa 1886an burutu zen, eta gaztelerazko lehen edizioa 1966koa da. 2021ean euskaratzeko prozesu bati ekin zioten [[Booktegi]] plataformak eta [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]].<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Izaga|urtea=2021-11-03|izenburua=«Heptamerona» klasikoko lehen eguneko ipuinak, euskaraz|hizkuntza=eu|data=2021-10-29|url=https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20211103/heptamerona-klasikoko-lehen-eguneko-ipuinak-euskaraz|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2022-10-25}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Anbustegi|izenburua=Lectura continuada de ‘Heptamerón’ en Amaiur|hizkuntza=es|data=2022-10-31|url=https://www.noticiasdenavarra.com/navarra/2022/10/31/lectura-continuada-heptameron-amaiur-6180302.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2022-11-16}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
|+Heptameroneko pertsonaiak<ref>{{erreferentzia|abizena=Margarita Nafarroakoa|urtea=2022|izenburua=Heptamerona. 1. eguna. Aitzinsolasa|argitaletxea=Booktegi eta Nafar Ateneoa|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-1-eguna/}}</ref>
!
!Izena
!Emakumea / Gizona
!Balizko pertsona erreala<ref name=":8">{{Erreferentzia|izenburua=The Heptameron Characters. The Heptameron Summary & Study Guide Description.|hizkuntza=en|url=https://www.bookrags.com/studyguide-the-heptameron/|sartze-data=2023-10-29}}</ref>
!Ezaugarriak
|-
|1
|Dagoucin
|Gizona
|
|Zalduna, Oisille damaren zerbitzaria. Lapurren kontra borrokatu behar izan du bidean, Hircan eta Saffredent-ekin batera.
|-
|2
|Ennasuite
|Emakumea
|
|Nomerfide-rekin batera hartz batengandik bizkor ihes egin duen dama, baina zaldiak hil dira abadiaren sarreran bizkorregi ibiltzeagatik eta zerbitzari guziak hil ditu hartzak.
|-
|3
|Geburon
|Gizona
|
|Etxola batean ohean zegoela, hiru gizonek eraso zuten; atorra hutsik bazegoen ere, ezpataz hain ongi jo zuen bat, non han berean gelditu baitzen. Bertze biak laguna sokorritzen gelditu direlarik, atorra hutsik zegoela egin du ihes, eta onik atera da.
|-
|4
|Hircan
|Gizona
|[[Henrike II.a Nafarroakoa]]
|Zalduna, Parlamenteren senarra. [[Cauterets|Cauteretseko]] bainuetxetik hiru senar-emazte etxerako bidean zihoazela, lapurren kontra borrokatu behar izan dute gogor. Longarine-ren senarra borrokan hil da. Hirugarren zalduna Saffredent da.
|-
|5
|Longarine
|Emakumea
|
|Gazte alargundu berria, lapurren kontrako borrokan hil baitiote senarra.
|-
|6
|Nomerfide
|Emakumea
|
|Ennasuite-rekin heldu den beste dama.
|-
|7
|Oisille
|Emakumea
|[[Luisa Savoiakoa]]
|Esperientzia handiko dama alarguna da. Duen adinagatik, badirudi Oisille taldeko lider ez-ofizial izendatu dutela. Monasteriora iritsi den lehena izan da. Bidaia oso gogorra izan denez, azkenean bi zerbitzarirekin bakarrik geratu da. Testuak irakurri eta aztertzea gustuko du. Horretan aritu nahi du monasterioan, zubia eraiki bitartean. Oisilleri eskatu dio taldeak idazketan irakasteko, egunero narrazio-txanda baino lehen. Istorio bakoitzaren ondorengo elkarrizketetan, Oisillek historiako pertsonaien ekintzak defendatzeko joera du. Eta kontatzen dituen istorio batzuetan pertsonaia zintzoegiak erabiltzen ditu. Adibidez, bigarren istorioko andreak bere bertutea babestu nahi du, eta gizon batek hil egiten du hura bortxatzen saiatzen denean.<ref name=":8" />
|-
|8
|Parlamente
|Emakumea
|[[Margarita Angulemakoa]] (egilea bera)
|Dama, Hircanen emaztea.
|-
|9
|Saffredent
|Gizona
|
|Zalduna, Oisille damaren zerbitzaria. Lapurren kontra borrokatu behar izan du Hircan eta Dagoucinekin batera.
|-
|10
|Simontault
|Gizona
|
|Zalduna. Gizonak eta zaldiak eraman dizkio ibaiaren korronte indartsuak, bera salbatu da baina.
|}
<mapframe latitude="42.998119" longitude="-0.32959" zoom="11" width="996" height="922" align="center" name="Mapa interaktiboa" text="Hepatameron liburuko herriak eta bidea (Cauterets - Pierrefitte - Saint Savin - Zarrantza). ">
{
"type": "FeatureCollection",
"features": [
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.0736,42.9611]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.0906, 42.9797]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.1136, 42.8892]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.6067, 43.1942]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.0453, 43.095]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},
{
"type": "Feature",
"geometry": {
"type": "Point",
"coordinates": [-0.6019, 43.0511]
},
"properties": {
"prop0": "value0",
"marker-size": "small",
"marker-color": "#F90606"
}
},


{
1973ko [[Claude Pierson]] zuzendariaren ''Ah ! Si mon moine voulait...'' filmak Heptamerona hartu zuen oinarri, libreki izanik ere. 2019an antzerkirako moldaketa estreinatu zen Frantzian, ''Heptaméron, récits de la chambre obscure'' izenburupean, Benjamin Lazar, eta Geoffroy Jourdain antzerkigileen eskutik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptaméron, récits de la chambre obscure|hizkuntza=fr|data=2023-08-20|url=https://www.operaliege.be/spectacle/heptameron/|aldizkaria=Opéra Royal de Liège Wallonie|sartze-data=2023-08-21}}</ref>
"type": "Feature",
"properties": {"stroke": "#F90606","stroke-width": 2},
"geometry": {
"type": "LineString",
"coordinates": [
[-0.1136, 42.8892], [-0.0736,42.9611], [-0.0906, 42.9797], [-0.6019, 43.0511]]}
}
]
}
</mapframe>

== Heptameroneko herriak eta bideak ==
Liburua [[Pirinio Garaiak|Pirinio Garaietan]] kokatzen da [[Lurda]] (frantsesez, Lourdes) eta [[Oloroe-Donamaria]] herri ezagunetatik gertu. Eurite handia izan delako, liburuko pertsonaia gehienak [[Cauterets|Cauterets-etik]] datoz, bainuak hartzetik, eta gorabehera askoren ondoren heldu dira [[Sarrance|Zarrantzako]] monasteriora, [[Saint-Savin (Pirinio Garaiak)|Saint Savin-eko]] abadian barrena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Artola|urtea=2020-07-08|izenburua=Zarrantza – blogoetak|hizkuntza=eu|data=2020-07-08|url=https://artzubi.eus/wp/blogoetak/blog/2020/07/08/zarrantza/|sartze-data=2023-10-31}}</ref> Baina hor gelditu beharko dute 10 egunez-edo, urez gainezka datorren [[Aspeko uhaitza|Aspeko uhaitzeko]] zubi bat konpondu arte.<ref>{{Erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Artola|urtea=2022-08-27|izenburua=Egilearen xerka: Zarrantzatik Leskarreraino – blogoetak|hizkuntza=eu|data=2022-08-27|url=https://artzubi.eus/wp/blogoetak/blog/2022/08/27/egilearen-xerka-zarrantzatik-leskarreraino/|sartze-data=2023-10-31}}</ref> Hurbiltzeko egin duten bidea alboko mapa interaktiboan ikus dateke.

'''Geburon''' zalduna [[Pierrefitte-Nestalas|Pierrefitte]] herritik etorri da ihesean. Cauteretsetik, berriz, hauek etorri dira: '''Oisille''' dama adindua, '''Hircan''' zalduna eta '''Parlamente,''' haren emaztea, '''Longarine''' emakume gazte alargundu berria (monasteriorako bide gorabeheratsuan alargundua, hain xuxen), eta bi zaldunak ('''Dagoucin''' eta '''Saffredent''').


== Argitalpena ==
== Argitalpena ==
[[Fitxategi:Poline et son amant évanouis (Heptaméron).jpg|thumb|Poline eta haren maitalea biak zorabiatuta (Heptameroneko 19. istorioko ilustrazioa, 1698)]]Idazlana 1558an argitaratu zen lehen aldiz, egilea hil ondoren. Edizio hura [[Pierre Boaistiau|Pierre Boaistiauk]] prestatu zuen ''Histoires des amans fortunés'' izenburupean eta ez zen osoa, istorioak laburturik bildu baitzituen eta haietatik bost baztertu baitzituen. Bestalde, Boaistiauk idazlanaren egila anonimotzat jo zuen hasieran,<ref name=":3" /> baina Margaritaren alaba [[Joana III.a Albretekoa|Joana Albretekoak]] Parisen liburua eta haren arrakasta ikusi zituenean, suak hartu omen zuen, eta argitalpen berria egitea erabaki zuen.<ref>Nancy Lyman Roelker, ''Queen of Navarre : Jeanne d’Albret 1528-1572'', Cambridge, Harvard UP, 1968, p. 248.</ref> Argitalpen osoagoa [[1559]]an plazaratu zen, Claude Grugeten eskutik, honako izenburupean: ''Heptaméron des nouvelles de très illustre et très excellente princesse Marguerite de Valois, reine de Navarre'' (Nafarroako Erreginaren, Margarita Valoiskoa printzesa odol txit garbiko eta bikainaren eleberrien Heptamerona).<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Begoña del|abizena=Teso|urtea=2022-10-23|izenburua=Margarita|hizkuntza=eu|data=2022-10-23|url=https://www.diariovasco.com/culturas/margarita-20221023165649-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2022-10-25}}</ref> Edizio hartan Boaistiauk bazterturiko istorioak gehitu eta istorio bakoitzaren sarrera eta epilogoa gehitzeaz gain, aipatzekoa da orduan eman zitzaiola lanari Heptameron izena. Hala ere, esan beharra dago argitalpen horren zehaztasuna ere zalantzan jarria izan dela, honetan ere istorioen ordena aldatua izan dela uste baita, bai eta edukia ere, irakurleentzat zati deserosoenak moldatuz.
[[Fitxategi:Poline et son amant évanouis (Heptaméron).jpg|thumb|Poline eta haren maitalea biak zorabiatuta (Heptameroneko 19. istorioko ilustrazioa, 1698)]]Idazlana 1558an argitaratu zen lehen aldiz, egilea hil ondoren. Edizio hura [[Pierre Boaistiau|Pierre Boaistiauk]] prestatu zuen ''Histoires des amans fortunés'' izenburupean eta ez zen osoa, istorioak laburturik bildu baitzituen eta haietatik bost baztertu baitzituen. Bestalde, Boaistiauk idazlanaren egilea anonimotzat jo zuen hasieran,<ref name=":3" /> baina Margaritaren alaba [[Joana III.a Albretekoa|Joana Albretekoa,]] liburua Parisen eta haren arrakasta ikusirik, suak hartu omen zuen, eta argitalpen berria egitea erabaki zuen.<ref>Nancy Lyman Roelker, ''Queen of Navarre : Jeanne d’Albret 1528-1572'', Cambridge, Harvard UP, 1968, p. 248.</ref> Argitalpen osoagoa [[1559]]an plazaratu zen, [[Claude Gruget|Claude Grugeten]] eskutik, honako izenburupean: ''Heptaméron des nouvelles de très illustre et très excellente princesse Marguerite de Valois, reine de Navarre'' (Nafarroako Erregina, Margarita Valoisko printzesa odol txit garbiko eta bikainaren eleberrien Heptamerona).<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Begoña del|abizena=Teso|urtea=2022-10-23|izenburua=Margarita|hizkuntza=eu|data=2022-10-23|url=https://www.diariovasco.com/culturas/margarita-20221023165649-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2022-10-25}}</ref> Edizio hartan Boaistiauk bazterturiko istorioak ere bildu, eta, istorio bakoitzaren sarrera eta epilogoa gehitzeaz gain, aipatzekoa da orduan eman zitzaiola lanari Heptameron izena. Hala ere, esan beharra dago argitalpen horren zehaztasuna ere zalantzan jarria izan dela, honetan ere istorioen ordena aldatua izan dela uste baita, bai eta edukia ere, irakurleentzat zati deserosoenak moldatuz.


=== Euskarazko bertsioa sortzeko ekimena ===
=== Euskarazko bertsioa sortzeko ekimena ===
Liburua frantsesez idatzi zuen Margaritak. Badira itzulpenak gaztelaniaz, ingelesez eta beste hainbat hizkuntzatan. 2021ean ordea, ez zen euskarazko itzulpen osorik, nahiz eta baziren istorio solte batzuk euskaratuak lehen ere ([[Toribio Etxebarria|Toribio Etxeberriak]] euskaratuak batzuk eta [[Jean-Baptiste Orpustan|Orpustanek]] beste batzuk).<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Iker|abizena=Tubia|izenburua=Konfinatutako erregina baten eleak|hizkuntza=eu|data=2023-08-21|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1949/038/001/2021-06-30/konfinatutako-erregina-baten-eleak.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-08-20}}</ref>
2020an, [[COVID-19 pandemia Euskal Herrian|COVIDa zela-eta izandako itxialdian]] sortu zitzaion [[Fito Rodriguez|Fito Rodriguezi]] idazlana euskarara itzultzeko ideia (Margaritak berak izurritearen ondorioz konfinaturik zelarik idatzi zuela uste baita), eta asmoa aipatu zien hainbat euskaltzaleri. Ondoren, [[Booktegi]] plataformak eta [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]] sustaturik, lanari ekin zioten.<ref name=":3" /><ref name=":0" /><ref name=":1" /> Izan ere, garai hartan ez zen euskarazko itzulpen osorik, nahiz eta baziren istorio solte batzuk euskaratuak lehendik ere ([[Toribio Etxebarria|Toribio Etxeberriak]] batzuk eta [[Jean-Baptiste Orpustan|Orpustanek]] beste batzuk).<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Iker|abizena=Tubia|izenburua=Konfinatutako erregina baten eleak|hizkuntza=eu|data=2023-08-21|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1949/038/001/2021-06-30/konfinatutako-erregina-baten-eleak.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2023-08-20}}</ref>


Itzulpen lana nekeza izango zelako ustean, eta lana bideragarriago bihurtzearren, urtero atal baten itzulpena egitea erabaki zuten.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> Jatorrizko liburuak dituen 72 kontakizunak zortzi liburukitan banatuta argitaratuko ziren, eta zortzi itzultzaile bikote ariko ziren horiek euskaratzen. Begoña del Tesoren arabera, Leizarragari [[Ebanjelio|Ebanjelioak]] euskaratzeko agindua luzatu zion [[Joana III.a Albretekoa|Albreteko Joanaren]] amaren hizkuntza euskarara ekartzea erronka handia da.<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=eu|data=2021-10-24|url=https://zuzeu.eus/kultura/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua/|aldizkaria=ZUZEU|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Nerea|abizena=Azurmendi|urtea=2021-06-21|izenburua=Margarita Nafarroakoaren 'Heptamerona', euskararako bidean|hizkuntza=eu|data=2021-06-26|url=https://www.diariovasco.com/culturas/margarita-nafarroakoaren-heptamerona-20210626170735-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2022-10-30}}</ref> Itzulpena egiteaz gain, irakurraldiak grabatu eta jendearen eskuragarri ezartzeko asmoa zuen taldeak.<ref name=":3" /> Hain zuzen, Booktegik jadanik bilduak zituen Margarita Angulemakoaren inguruko hainbat gogoeta, istorio eta ikerketa.
2020an, [[COVID-19 pandemia Euskal Herrian|COVIDa zela-eta izandako itxialdian]] sortu zitzaion Fito Rodriguezi idazlana euskarara itzultzeko ideia (Margaritak berak izurritearen ondorioz konfinaturik zelarik idatzi baitzuen), eta hainbat euskaltzaleri asmoa aipatu zien. Ondoren, [[Booktegi]] plataformak eta [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]] sustaturik, lanari ekin zioten.<ref name=":3" /><ref name=":0" /><ref name=":1" />

Liburuan istorioak zortzi egunetan banatzen dira. Itzulpen lana nekeza izango zelako ustean, eta lana bideragarriago bihurtzearren, urtero atal baten itzulpena egitea erabaki zuten.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> Jatorrizko liburuak dituen 72 kontakizunak zortzi liburukitan banatuta argitaratuko ziren, eta zortzi itzultzaile bikote ariko ziren horiek euskaratzen. Begoña del Tesoren arabera, Leizarragari [[Ebanjelio|Ebanjelioak]] euskaratzeko agindua luzatu zion [[Joana III.a Albretekoa|Albreteko Joanaren]] amaren hizkuntza euskarara ekartzea erronka handia da.<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=eu|data=2021-10-24|url=https://zuzeu.eus/kultura/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua/|aldizkaria=ZUZEU|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Nerea|abizena=Azurmendi|urtea=2021-06-21|izenburua=Margarita Nafarroakoaren 'Heptamerona', euskararako bidean|hizkuntza=eu|data=2021-06-26|url=https://www.diariovasco.com/culturas/margarita-nafarroakoaren-heptamerona-20210626170735-nt.html|aldizkaria=El Diario Vasco|sartze-data=2022-10-30}}</ref> Itzulpena egiteaz gain, irakurraldiak grabatu eta jendearen eskuragarri ezartzeko asmoa zuen taldeak.<ref name=":3" /> Hain zuzen, Booktegik jadanik bilduak zituen Margarita Angulemakoaren inguruko hainbat gogoeta, istorio eta ikerketa.


==== Lehen egunaren itzulpena ====
==== Lehen egunaren itzulpena ====
2021ean burutu zuten lehenbiziko eguneko atala. Talde lana izan zen. Lehen hamar istorioek osatu zuten atala, aitzinsolasaz gainera. [[Fito Rodriguez|Fito Rodriguezek]] eta [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artola Zubillagak]] itzuli zituzten, eta [[Josu Zabaleta]]<nowiki/>k gainbegiratu zituen gero. Azala berriz, [[Uxue Pascual|Uxue Pascualek]] egin zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona – 1. eguna|hizkuntza=eu|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-1-eguna/|aldizkaria=Booktegi|sartze-data=2022-10-25}}</ref> Iruñeko Kondestablearen jauregian egin zuten jendaurreko irakurraldia, hirurogei lagunen aitzinean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Josu Jimenez|abizena=Maia|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/5001986/020/002/2021-10-23/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua.amp.htmlheptamerona-eta-nafarroako-gobernua.amp.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-10-30}}</ref>
2020/2021ean egin zuten lehenbiziko atalaren itzulpena, talde lanean. Horrela, bada, aitzinsolasa eta lehen eguneko hamar istorioak [[Fito Rodriguez|Fito Rodriguezek]] eta [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artola Zubillagak]] itzuli zituzten, eta [[Josu Zabaleta]]<nowiki/>k gainbegiratu zituen gero. Azala berriz, [[Uxue Pascual|Uxue Pascualek]] egin zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona – 1. eguna|hizkuntza=eu|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-1-eguna/|aldizkaria=Booktegi|sartze-data=2022-10-25}}</ref> Iruñeko Kondestablearen jauregian egin zuten jendaurreko irakurraldia, hirurogei lagunen aitzinean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Josu Jimenez|abizena=Maia|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/5001986/020/002/2021-10-23/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua.amp.htmlheptamerona-eta-nafarroako-gobernua.amp.html|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-10-30}}</ref>


==== Bigarren egunaren itzulpena ====
==== Bigarren egunaren itzulpena ====
2022an itzuli zituen [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artola Zubillagak]] bigarren eguneko 10 istorioak; [[Itziar Diez de Ultzurrun|Itziar Diez de Ultzurrunen]] esku egon zen, kasu honetan, gainberatzeko ardura. [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]] eta [[Booktegi|Booktegik]] 2. liburuki euskaratu berriaren jendaurreko irakurraldi publikoa antolatu zuten, urriaren 29an Amaiurren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gabriel Arestik esana -|hizkuntza=eu|url=https://euskalerriairratia.eus/komunitatea/Jimenez/1669139355168-gabriel-arestik-esana|aldizkaria=euskalerriairratia.eus|sartze-data=2022-11-23}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona – 2. eguna|hizkuntza=eu|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-2-eguna/|aldizkaria=Booktegi|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Josu|abizena=Jimenez Maia|urtea=2022-10-21|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=es|data=2021-10-22|url=https://www.noticiasdenavarra.com/opinion/2021/10/22/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua-2113372.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=@Heptamerona -Twitter|urtea=2022-10-30|izenburua=Atzo Margaritarekin eman genuen eguna, Amaiurren, berak idatzitako Heptameronaren 2. atala irakurtzen|hizkuntza=eu|url=https://twitter.com/heptamerona/status/1586734912559783936|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2022-11-01}}</ref><ref name=":2" />
2021/2022an itzuli zituen [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artola Zubillagak]] bigarren eguneko 10 istorioak; [[Itziar Diez de Ultzurrun|Itziar Diez de Ultzurrunen]] esku egon zen, kasu honetan, gainbegiratzeko ardura. [[Nafar Ateneoa|Nafar Ateneoak]] eta [[Booktegi|Booktegik]] 2. liburuki euskaratu berriaren jendaurreko irakurraldi publikoa antolatu zuten, urriaren 29an Amaiurren.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Gabriel Arestik esana -|hizkuntza=eu|url=https://euskalerriairratia.eus/komunitatea/Jimenez/1669139355168-gabriel-arestik-esana|aldizkaria=euskalerriairratia.eus|sartze-data=2022-11-23}}</ref><ref name=":5">{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona – 2. eguna|hizkuntza=eu|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-2-eguna/|aldizkaria=Booktegi|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=Josu|abizena=Jimenez Maia|urtea=2022-10-21|izenburua=Heptamerona eta Nafarroako Gobernua|hizkuntza=es|data=2021-10-22|url=https://www.noticiasdenavarra.com/opinion/2021/10/22/heptamerona-eta-nafarroako-gobernua-2113372.html|aldizkaria=Diario de Noticias de Navarra|sartze-data=2022-10-30}}</ref><ref name=":7">{{Erreferentzia|abizena=@Heptamerona -Twitter|urtea=2022-10-30|izenburua=Atzo Margaritarekin eman genuen eguna, Amaiurren, berak idatzitako Heptameronaren 2. atala irakurtzen|hizkuntza=eu|url=https://twitter.com/heptamerona/status/1586734912559783936|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2022-11-01}}</ref><ref name=":2" />
<gallery mode="packed" caption="[[Heptamerona|Heptameronaren]] irakurraldi publikoa ([[Amaiur]], 2022)<ref&gt;{{Erreferentzia|izena=Josu|abizena=Jimenez Maia|urtea=2022-11-22|izenburua=Euskalerria Irratian, Heptameronaz. Bigarren egunaren irakurraldia. Bideoa|hizkuntza=eu|url=https://twitter.com/i/status/1595135937704759297|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2022-11-23}}</ref&gt;">
<gallery mode="packed" caption="[[Heptamerona|Heptameronaren]] irakurraldi publikoa ([[Amaiur]], 2022).{{Erreferentzia|izena=Josu|abizena=Jimenez Maia|urtea=2022-11-22|izenburua=Euskalerria Irratian, Heptameronaz. Bigarren egunaren irakurraldia. Bideoa|hizkuntza=eu|url=https://twitter.com/i/status/1595135937704759297|aldizkaria=Twitter|sartze-data=2022-11-23}}</ref&amp;gt;">
Fitxategi:Heptamerona Amaiur 2022.png 03.jpg|[[Ines Castiella]] ([[Nafar Ateneoa]])
Fitxategi:Heptamerona Amaiur 2022.png 03.jpg|[[Ines Castiella]] ([[Nafar Ateneoa]])
Fitxategi:Heptamerona Amaiur 2022.png 01.jpg
Fitxategi:Heptamerona Amaiur 2022.png 01.jpg
64. lerroa: 228. lerroa:
Fitxategi:Heptameron irakurketa - Amaiur 2022 (07).jpg|Arratsaldeko taldea
Fitxategi:Heptameron irakurketa - Amaiur 2022 (07).jpg|Arratsaldeko taldea
</gallery>
</gallery>

==== Laugarren egunaren itzulpena ====
2022/2023 ikasturtean 3. egunaren itzulpena egiteko txanda bazen ere, antolaketa arazo batzuk zirela medio laugarren eguneko 10 istorioak euskaratu ziren. Itzulpena [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artola Zubillagak]] egin zuen, eta kasu honetan ere ohargilea [[Itziar Diez de Ultzurrun]] izan zen. Jendaurreko irakurraldi publikoa [[Orbaizeta|Orbaizetako]] [[Kultur Ola|Kultur Olan]] antolatu zuten, urriaren 21ean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Urriaren 21ean egingo da Heptameronaren irakurketa Orbaizetan|url=https://www.argia.eus/albistea/urriaren-21ean-egingo-da-heptameronaren-irakurketa-orbaizetan|aldizkaria=Argia|sartze-data=2023-10-23}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Xabier|abizena=Artola|urtea=2023-09-26|izenburua=Heptamerona, 4. eguna: irakurraldia Orbaizetan. – blogoetak|hizkuntza=eu|data=2023-09-26|url=https://artzubi.eus/wp/blogoetak/blog/2023/09/26/heptamerona-4-eguna-irakurraldia-orbaizetan/|sartze-data=2023-10-31}}</ref>

==== Hirugarren egunaren itzulpena ====
2022/2023 ikasturtean hirugarren eguneko 10 istorioak euskaratu zituen [[Xabier Artola Zubillaga|Xabier Artolak]], eta ohargilea [[Itziar Diez de Ultzurrun]] izan zen berriro. Jendaurreko irakurraldi publikoa [[Zangoza|Zangozan]] egin zen (non [[Henrike II.a Nafarroakoa|Henrike II.a]] Margaritaren senarra izan zena jaio zen) 2024ko urriaren bostean, Booktegik argitaratua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Fito|abizena=Rodriguez|izenburua=Margaritaren matrizea|hizkuntza=eu|data=2024-09-24|url=https://www.naiz.eus/eu/blogs/kalendak/posts/margaritaren-matrizea|aldizkaria=www.naiz.eus|sartze-data=2024-10-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heptamerona – 3. eguna|hizkuntza=eu|url=https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-3-eguna/?utm_source=mailpoet&utm_medium=email&utm_campaign=euskal+literatura+euskaraz+booktegi|aldizkaria=Booktegi|sartze-data=2024-10-04}}</ref>


== Espainierara egindako itzulpenak ==
== Espainierara egindako itzulpenak ==
74. lerroa: 244. lerroa:
* z84-7461-066-4.<ref>{{Erreferentzia|izena=Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra|abizena=Margarita|izenburua=El heptamerón|argitaletxea=Club Internacional del Libro|data=D.L. 1978|url=https://www.worldcat.org/oclc/432595925|isbn=84-7461-066-4|pmc=432595925|sartze-data=2022-10-30}}</ref>
* z84-7461-066-4.<ref>{{Erreferentzia|izena=Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra|abizena=Margarita|izenburua=El heptamerón|argitaletxea=Club Internacional del Libro|data=D.L. 1978|url=https://www.worldcat.org/oclc/432595925|isbn=84-7461-066-4|pmc=432595925|sartze-data=2022-10-30}}</ref>
* ''Heptamerón'', Madrid: Cátedra, 1991, Letras universales, 160, tItzultzailea: María Soledad Arredondo. <nowiki>ISBN 84-376-1012-5</nowiki>.<ref>{{Erreferentzia|izena=Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra|abizena=Margarita|izenburua=Heptamerón|argitaletxea=Cátedra|data=D.L. 1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/434593479|isbn=84-376-1012-5|pmc=434593479|sartze-data=2022-10-30}}</ref>
* ''Heptamerón'', Madrid: Cátedra, 1991, Letras universales, 160, tItzultzailea: María Soledad Arredondo. <nowiki>ISBN 84-376-1012-5</nowiki>.<ref>{{Erreferentzia|izena=Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra|abizena=Margarita|izenburua=Heptamerón|argitaletxea=Cátedra|data=D.L. 1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/434593479|isbn=84-376-1012-5|pmc=434593479|sartze-data=2022-10-30}}</ref>
[[Fitxategi:Marguerite de Navarre - L'heptaméron des nouvelles, 1559 (page 19 crop).jpg|erdian|thumb|580x580px|jatorrizko liburuko ilustrazioa, 19.orrialdean]]
[[Fitxategi:Marguerite de Navarre - L'heptaméron des nouvelles, 1559 (page 19 crop).jpg|erdian|thumb|580x580px|jatorrizko liburuko ilustrazioa, 19. orrialdean]]


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
80. lerroa: 250. lerroa:


== Kanpo estekak ==
== Kanpo estekak ==
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-1-eguna/ «Heptamerona – 1. eguna»]&#x20;''Booktegi''&#x20;
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-1-eguna/ «Heptamerona – 1. eguna»]&#x20;''Booktegi''
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-2-eguna/ «Heptamerona – 2. eguna»]&#x20;''Booktegi''
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-2-eguna/ «Heptamerona – 2. eguna»]&#x20;''Booktegi''
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-3-eguna/?utm_source=mailpoet&utm_medium=email&utm_campaign=euskal+literatura+euskaraz+booktegi «Heptamerona – 3. eguna»]&#x20;''Booktegi''
* [https://www.booktegi.eus/liburuak/heptamerona-4-eguna/ «Heptamerona – 4. eguna»]&#x20;''Booktegi''
* [https://twitter.com/heptamerona @Heptamerona] Twitter kontua&#x20;
* [https://twitter.com/heptamerona @Heptamerona] Twitter kontua&#x20;
* {{en}} [http://www.heptameron.info/ The Heptameron by Marguerite de Navarre]
* {{en}} [http://www.heptameron.info/ The Heptameron by Marguerite de Navarre]
95. lerroa: 267. lerroa:
[[Kategoria:Hil ondoko liburuak]]
[[Kategoria:Hil ondoko liburuak]]
[[Kategoria:Frantsesezko ipuin liburuak]]
[[Kategoria:Frantsesezko ipuin liburuak]]
[[Kategoria:Amaitu gabeko liburuak]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 00:00, 5 urria 2024 data duena

L'Heptaméron
1880ko edizioa
Datuak
IdazleaMargarita Angulemakoa (1558)
Argitaratze-data1558 (egutegi gregorianoa)
GeneroaIpuin-bilduma
Jatorrizko izenburuaL'Heptaméron
HizkuntzaFrantses
Herrialdea Frantzia
Euskaraz
IzenburuaHeptameron

Heptamerona (frantsesez L'Heptaméron) Margarita Nafarroako erreginak idatzitako istorio bilduma bat da, 72 istorioz osatua. Uste da Margaritak izurri garaian idatzi zituela istorioak, gazteluan itxia zegoen garaian, 1545 eta 1549 urteen artean. Badirudi egilearen asmoa ehun istorio idaztea izan zela, hamar egunetan banatuak, Dekameronean bezala; baina, antza denez, Margarita lana osatu gabe hil zen, eta, handik hamar urtera obra argitaratu zenean zortzigarren eguneko bigarren istoriora arte baino ez zen agertu. Liburua zortzi egunetan moldatu zuten, baina, hala ere, zazpi egun zirenez osaturik zeudenak (hamarna istorio), Heptameron izena eman zioten (grekotik: hepta, 'zazpi' eta hēméra, 'egun').

Frantsesez idatzi zuen Margaritak, badira itzulpenak hainbat hizkuntzatan: ingeleserako itzulpen osoa 1886an burutu zen, eta gaztelaniazko lehen edizioa 1929koa da. 2020an euskaratzeko prozesu bati ekin zioten Booktegi plataformak eta Nafar Ateneoak.[1][2]

1973ko Claude Pierson zuzendariaren Ah ! Si mon moine voulait... filmak Heptamerona hartu zuen oinarri, libreki izanik ere. 2019an antzerkirako moldaketa estreinatu zen Frantzian, Heptaméron, récits de la chambre obscure izenburupean, Benjamin Lazar, eta Geoffroy Jourdain antzerkigileen eskutik.[3]

Margaritaren sinadura.

Egitura, gaiak eta pertsonaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Margarita Nafarroakoa. Francois Clouetek egindako erretratua.

Margarita Angulemakoa Boccacciok Il Deccameronen erabilitakoaren antzeko eraketaz baliatu zen: Pirinio aldean euri-erauntsiek komentu batean zenbait egunez irten gabe egotera beharturiko bost zaldunek eta beste hainbeste damak zenbait kondaira kontatzen dituzte denbora-pasa moduan. Egun bakoitzeko hamar istorio edo ipuin kontatzen dituzte, orotara. Idazlana, beraz, istorio ugari biltzen dituen istorio bat dela erran daiteke.

Istorioen gaiei dagokienez, asko maitasunari, lizunkeriari, desleialtasunari eta bestelako afera erromantiko eta sexualei buruzkoak dira. Aitoren seme, apaiz, dama gazte eta emakume ezkonduen gorabeherak biltzen dituzte kontakizunok. Errealismoz eta molde satirikoan trataturik daude. Istorioen ondorengo iruzkin eta eztabaidetan egileak amodioaren teoria platonikoa azaltzen du, zenbait gogoeta moralekin batera.

Istorioak kontatzen dituzten hamar pertsonaien artean bost dira emakumeak (Parlamente, Oisille, Longarine, Ennasuite eta Nomerfide) eta bost gizonak (Hircan, Geburon, Simontault, Dagoucin eta Saffredent). Dekameronean zazpi emakume eta hiru gizon ziren. Heptameroneko pertsonaiei buruz anitz eztabaidatu dute kritikariek, eta askok Margarita bere inguruko pertsona errealetan oinarritu zela diote. Horrela, adibidez, Hircan pertsonaiaren atzean Margaritaren senarra, Henrike II.a, egon liteke, eta Oisilleren atzean Luisa Savoiakoa, Margaritaren ama. Margarita bera Parlamente pertsonaiak ordeztuko luke.

Heptameroneko pertsonaiak[4]
Izena Emakumea / Gizona Balizko pertsona erreala[5] Ezaugarriak
1 Dagoucin Gizona Zalduna, Oisille damaren zerbitzaria. Lapurren kontra borrokatu behar izan du bidean, Hircan eta Saffredent-ekin batera.
2 Ennasuite Emakumea Nomerfide-rekin batera hartz batengandik bizkor ihes egin duen dama, baina zaldiak hil dira abadiaren sarreran bizkorregi ibiltzeagatik eta zerbitzari guziak hil ditu hartzak.
3 Geburon Gizona Etxola batean ohean zegoela, hiru gizonek eraso zuten; atorra hutsik bazegoen ere, ezpataz hain ongi jo zuen bat, non han berean gelditu baitzen. Bertze biak laguna sokorritzen gelditu direlarik, atorra hutsik zegoela egin du ihes, eta onik atera da.
4 Hircan Gizona Henrike II.a Nafarroakoa Zalduna, Parlamenteren senarra. Cauteretseko bainuetxetik hiru senar-emazte etxerako bidean zihoazela, lapurren kontra borrokatu behar izan dute gogor. Longarine-ren senarra borrokan hil da. Hirugarren zalduna Saffredent da.
5 Longarine Emakumea Gazte alargundu berria, lapurren kontrako borrokan hil baitiote senarra.
6 Nomerfide Emakumea Ennasuite-rekin heldu den beste dama.
7 Oisille Emakumea Luisa Savoiakoa Esperientzia handiko dama alarguna da. Duen adinagatik, badirudi Oisille taldeko lider ez-ofizial izendatu dutela. Monasteriora iritsi den lehena izan da. Bidaia oso gogorra izan denez, azkenean bi zerbitzarirekin bakarrik geratu da. Testuak irakurri eta aztertzea gustuko du. Horretan aritu nahi du monasterioan, zubia eraiki bitartean. Oisilleri eskatu dio taldeak idazketan irakasteko, egunero narrazio-txanda baino lehen. Istorio bakoitzaren ondorengo elkarrizketetan, Oisillek historiako pertsonaien ekintzak defendatzeko joera du. Eta kontatzen dituen istorio batzuetan pertsonaia zintzoegiak erabiltzen ditu. Adibidez, bigarren istorioko andreak bere bertutea babestu nahi du, eta gizon batek hil egiten du hura bortxatzen saiatzen denean.[5]
8 Parlamente Emakumea Margarita Angulemakoa (egilea bera) Dama, Hircanen emaztea.
9 Saffredent Gizona Zalduna, Oisille damaren zerbitzaria. Lapurren kontra borrokatu behar izan du Hircan eta Dagoucinekin batera.
10 Simontault Gizona Zalduna. Gizonak eta zaldiak eraman dizkio ibaiaren korronte indartsuak, bera salbatu da baina.
Map
Hepatameron liburuko herriak eta bidea (Cauterets - Pierrefitte - Saint Savin - Zarrantza).

Heptameroneko herriak eta bideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburua Pirinio Garaietan kokatzen da Lurda (frantsesez, Lourdes) eta Oloroe-Donamaria herri ezagunetatik gertu. Eurite handia izan delako, liburuko pertsonaia gehienak Cauterets-etik datoz, bainuak hartzetik, eta gorabehera askoren ondoren heldu dira Zarrantzako monasteriora, Saint Savin-eko abadian barrena.[6] Baina hor gelditu beharko dute 10 egunez-edo, urez gainezka datorren Aspeko uhaitzeko zubi bat konpondu arte.[7] Hurbiltzeko egin duten bidea alboko mapa interaktiboan ikus dateke.

Geburon zalduna Pierrefitte herritik etorri da ihesean. Cauteretsetik, berriz, hauek etorri dira: Oisille dama adindua, Hircan zalduna eta Parlamente, haren emaztea, Longarine emakume gazte alargundu berria (monasteriorako bide gorabeheratsuan alargundua, hain xuxen), eta bi zaldunak (Dagoucin eta Saffredent).

Argitalpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Poline eta haren maitalea biak zorabiatuta (Heptameroneko 19. istorioko ilustrazioa, 1698)

Idazlana 1558an argitaratu zen lehen aldiz, egilea hil ondoren. Edizio hura Pierre Boaistiauk prestatu zuen Histoires des amans fortunés izenburupean eta ez zen osoa, istorioak laburturik bildu baitzituen eta haietatik bost baztertu baitzituen. Bestalde, Boaistiauk idazlanaren egilea anonimotzat jo zuen hasieran,[8] baina Margaritaren alaba Joana Albretekoa, liburua Parisen eta haren arrakasta ikusirik, suak hartu omen zuen, eta argitalpen berria egitea erabaki zuen.[9] Argitalpen osoagoa 1559an plazaratu zen, Claude Grugeten eskutik, honako izenburupean: Heptaméron des nouvelles de très illustre et très excellente princesse Marguerite de Valois, reine de Navarre (Nafarroako Erregina, Margarita Valoisko printzesa odol txit garbiko eta bikainaren eleberrien Heptamerona).[10] Edizio hartan Boaistiauk bazterturiko istorioak ere bildu, eta, istorio bakoitzaren sarrera eta epilogoa gehitzeaz gain, aipatzekoa da orduan eman zitzaiola lanari Heptameron izena. Hala ere, esan beharra dago argitalpen horren zehaztasuna ere zalantzan jarria izan dela, honetan ere istorioen ordena aldatua izan dela uste baita, bai eta edukia ere, irakurleentzat zati deserosoenak moldatuz.

Euskarazko bertsioa sortzeko ekimena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020an, COVIDa zela-eta izandako itxialdian sortu zitzaion Fito Rodriguezi idazlana euskarara itzultzeko ideia (Margaritak berak izurritearen ondorioz konfinaturik zelarik idatzi zuela uste baita), eta asmoa aipatu zien hainbat euskaltzaleri. Ondoren, Booktegi plataformak eta Nafar Ateneoak sustaturik, lanari ekin zioten.[8][10][1] Izan ere, garai hartan ez zen euskarazko itzulpen osorik, nahiz eta baziren istorio solte batzuk euskaratuak lehendik ere (Toribio Etxeberriak batzuk eta Orpustanek beste batzuk).[8]

Itzulpen lana nekeza izango zelako ustean, eta lana bideragarriago bihurtzearren, urtero atal baten itzulpena egitea erabaki zuten.[10][8] Jatorrizko liburuak dituen 72 kontakizunak zortzi liburukitan banatuta argitaratuko ziren, eta zortzi itzultzaile bikote ariko ziren horiek euskaratzen. Begoña del Tesoren arabera, Leizarragari Ebanjelioak euskaratzeko agindua luzatu zion Albreteko Joanaren amaren hizkuntza euskarara ekartzea erronka handia da.[10][11][12] Itzulpena egiteaz gain, irakurraldiak grabatu eta jendearen eskuragarri ezartzeko asmoa zuen taldeak.[8] Hain zuzen, Booktegik jadanik bilduak zituen Margarita Angulemakoaren inguruko hainbat gogoeta, istorio eta ikerketa.

Lehen egunaren itzulpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020/2021ean egin zuten lehenbiziko atalaren itzulpena, talde lanean. Horrela, bada, aitzinsolasa eta lehen eguneko hamar istorioak Fito Rodriguezek eta Xabier Artola Zubillagak itzuli zituzten, eta Josu Zabaletak gainbegiratu zituen gero. Azala berriz, Uxue Pascualek egin zuen.[13] Iruñeko Kondestablearen jauregian egin zuten jendaurreko irakurraldia, hirurogei lagunen aitzinean.[14]

Bigarren egunaren itzulpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021/2022an itzuli zituen Xabier Artola Zubillagak bigarren eguneko 10 istorioak; Itziar Diez de Ultzurrunen esku egon zen, kasu honetan, gainbegiratzeko ardura. Nafar Ateneoak eta Booktegik 2. liburuki euskaratu berriaren jendaurreko irakurraldi publikoa antolatu zuten, urriaren 29an Amaiurren.[15][16][17][18][2]

  • Heptameronaren irakurraldi publikoa (Amaiur, 2022)
  • Goizeko taldea
    Goizeko taldea
  • Eguerdian gazteluan.
    Eguerdian gazteluan.
  • Arratsaldeko taldea
    Arratsaldeko taldea

Laugarren egunaren itzulpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2022/2023 ikasturtean 3. egunaren itzulpena egiteko txanda bazen ere, antolaketa arazo batzuk zirela medio laugarren eguneko 10 istorioak euskaratu ziren. Itzulpena Xabier Artola Zubillagak egin zuen, eta kasu honetan ere ohargilea Itziar Diez de Ultzurrun izan zen. Jendaurreko irakurraldi publikoa Orbaizetako Kultur Olan antolatu zuten, urriaren 21ean.[19][20]

Hirugarren egunaren itzulpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2022/2023 ikasturtean hirugarren eguneko 10 istorioak euskaratu zituen Xabier Artolak, eta ohargilea Itziar Diez de Ultzurrun izan zen berriro. Jendaurreko irakurraldi publikoa Zangozan egin zen (non Henrike II.a Margaritaren senarra izan zena jaio zen) 2024ko urriaren bostean, Booktegik argitaratua.[21][22]

Espainierara egindako itzulpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Heptameroneko ilustrazio bat (1894)[23]
  • El Heptamerón,. (1929). Cuentos de la Reina Margarita de Navarra. Aguilar PMC 710015890. (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).[24]
  • "El Heptamerón", Barcelona: Ediciones Marte, 1966. Itzultzailea: Josefina Martínez Gastey. Ilustratzailea: Munoa.
  • Heptamerón, Barcelona: Editorial Iberia, 1967, Obras Maestras, 2 vols. Itzultzailea: Pilar Guibelalde.
  • Heptamerón, Barcelona: Ediciones 29, 1970, Colección Clásicos amorosos,
  • Heptameron, Madrid: Club Internacional del Libro, D.L., 1978, Clásicos universales de la literatura erótica, 2 vols. ISBN
  • z84-7461-066-4.[25]
  • Heptamerón, Madrid: Cátedra, 1991, Letras universales, 160, tItzultzailea: María Soledad Arredondo. ISBN 84-376-1012-5.[26]
jatorrizko liburuko ilustrazioa, 19. orrialdean

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b Izaga, Xabier. (2021-11-03). ««Heptamerona» klasikoko lehen eguneko ipuinak, euskaraz» naiz: (Noiz kontsultatua: 2022-10-25).
  2. ↑ a b (Gaztelaniaz) Anbustegi, Fernando. (2022-10-31). «Lectura continuada de ‘Heptamerón’ en Amaiur» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2022-11-16).
  3. ↑ (Frantsesez) «Heptaméron, récits de la chambre obscure» Opéra Royal de Liège Wallonie 2023-08-20 (Noiz kontsultatua: 2023-08-21).
  4. ↑ Margarita Nafarroakoa. (2022). Heptamerona. 1. eguna. Aitzinsolasa. Booktegi eta Nafar Ateneoa.
  5. ↑ a b (Ingelesez) The Heptameron Characters. The Heptameron Summary & Study Guide Description.. (Noiz kontsultatua: 2023-10-29).
  6. ↑ Artola, Xabier. (2020-07-08). Zarrantza – blogoetak. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
  7. ↑ Artola, Xabier. (2022-08-27). Egilearen xerka: Zarrantzatik Leskarreraino – blogoetak. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
  8. ↑ a b c d e Tubia, Iker. (2023-08-21). «Konfinatutako erregina baten eleak» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  9. ↑ Nancy Lyman Roelker, Queen of Navarre : Jeanne d’Albret 1528-1572, Cambridge, Harvard UP, 1968, p. 248.
  10. ↑ a b c d Teso, Begoña del. (2022-10-23). «Margarita» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2022-10-25).
  11. ↑ «Heptamerona eta Nafarroako Gobernua» ZUZEU 2021-10-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  12. ↑ Azurmendi, Nerea. (2021-06-21). «Margarita Nafarroakoaren 'Heptamerona', euskararako bidean» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  13. ↑ «Heptamerona – 1. eguna» Booktegi (Noiz kontsultatua: 2022-10-25).
  14. ↑ Maia, Josu Jimenez. «Heptamerona eta Nafarroako Gobernua» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  15. ↑ «Gabriel Arestik esana -» euskalerriairratia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-11-23).
  16. ↑ «Heptamerona – 2. eguna» Booktegi (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Jimenez Maia, Josu. (2022-10-21). «Heptamerona eta Nafarroako Gobernua» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  18. ↑ @Heptamerona -Twitter. (2022-10-30). «Atzo Margaritarekin eman genuen eguna, Amaiurren, berak idatzitako Heptameronaren 2. atala irakurtzen» Twitter (Noiz kontsultatua: 2022-11-01).
  19. ↑ «Urriaren 21ean egingo da Heptameronaren irakurketa Orbaizetan» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-10-23).
  20. ↑ Artola, Xabier. (2023-09-26). Heptamerona, 4. eguna: irakurraldia Orbaizetan. – blogoetak. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
  21. ↑ Rodriguez, Fito. (2024-09-24). «Margaritaren matrizea» www.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2024-10-04).
  22. ↑ «Heptamerona – 3. eguna» Booktegi (Noiz kontsultatua: 2024-10-04).
  23. ↑ (Ingelesez) Saintsbury, George; Dunker, Balthasar Anton; Freudenberger, Sigmund. (2006(e)ko ots. 7(a)). The Tales of the Heptameron, Vol. 5 (of 5). (Noiz kontsultatua: 2022-10-29).
  24. ↑ El., Heptameron,. (1929). Cuentos de la Reina Margarita de Navarra. Aguilar PMC 710015890. (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  25. ↑ Margarita, Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra. (D.L. 1978). El heptamerón. Club Internacional del Libro ISBN 84-7461-066-4. PMC 432595925. (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).
  26. ↑ Margarita, Reina consorte de Enrique II, Rey de Navarra. (D.L. 1991). Heptamerón. Cátedra ISBN 84-376-1012-5. PMC 434593479. (Noiz kontsultatua: 2022-10-30).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Heptamerona&oldid=9927544"(e)tik eskuratuta