Edukira joan

F. Scott Fitzgerald

Wikipedia, Entziklopedia askea
Iñazio Irizar (eztabaida | ekarpenak)(r)en berrikusketa, ordua: 11:53, 7 urria 2024
(ezb.) ←Bertsio zaharragoa | Oraingo berrikuspena ikusi (ezb.) | Bertsio berriagoa→ (ezb.)
F. Scott Fitzgerald

Bizitza
JaiotzaSaint Paul, 1896ko irailaren 24a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaSaint Paul
Buffalo
Princeton
Hollywood
Chesapeake badia
Paris
Antibes
Lehen hizkuntzaingelesa
HeriotzaHollywood, 1940ko abenduaren 21a (44 urte)
Hobiratze lekuaSt. Mary's Catholic Cemetery (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
AitaEdward Fitzgerald
AmaMary McQuillan
Ezkontidea(k)Zelda Fitzgerald  (1920ko apirilaren 3a -  1940ko abenduaren 21a)
Seme-alabak
Familia
Hezkuntza
HeziketaNardin Academy (en) Itzuli
(1905 - 1908)
St. Paul Academy and Summit School (en) Itzuli
(1908 - 1911)
Princetongo Unibertsitatea
(1913 - 1917)
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakidazlea, eleberrigilea, ipuingilea, gidoilaria eta antzerkigilea
Altuera67 hazbete
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
Mugimenduamodernismoa
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaErromatar Eliza Katolikoa
IMDB: nm0280234 Allocine: 36449 Allmovie: p179250 TV.com: people/f-scott-fitzgerald IBDB: 5501
Musicbrainz: b84a8ed3-a662-438a-9da2-dc5b08c4be22 Discogs: 471376 Find a Grave: 344 Edit the value on Wikidata

Francis Scott Key Fitzgerald (Saint Paul, Minnesota, AEB, 1896ko irailaren 24a - Hollywood, Kalifornia, AEB, 1940ko abenduaren 21a), Scott Fitzgerald izenez ezaguna, irlandar jatorrizko estatubatuar eleberrigile, saiakeragile eta ipuin-idazlea izan zen, irlandar jatorrizkoa. eleberrigile estatubatuarra izan zen, irlandar jatorrizkoa. XX. mendeko idazle estatubatuarrik garrantzitsuenetarikotzat jotzen da. «Belaunaldi Galduaren», XIX. mendearen azken aldera jaio ziren eta Lehen Mundu Gerran heltzea egokitu zitzaien estatubatuarren bozeramaile izan zen. Gazteria eta etsipena izan ziren gehien jorratu zituen gaiak.[1]

“Jazz Aroaren” gehiegikeriak irudikatzen dituzten eleberriengatik da ezaguna; termino hori “Jazz Aroaren Istorioak” ipuin bilduman egin zuen ezagun. Bizitzan zehar, lau eleberri, lau ipuin bilduma eta 164 ipuin argitaratu zituen. 1920ko hamarkadan behin-behineko arrakasta popularra eta fortuna lortu bazuen ere, Fitzgeraldek hil ondoren bakarrik jaso zuen kritikaren onespena eta gaur egun nobelagile handienetakotzat hartzen da. Izan ere, Encyclopaedia Britannicak eta Time Magazinek inoizko hamabi eleberrigile onenen artean kokatu zuten, soilik Harper Leerekin konpartituz ohore bikoitz hori.[2][3]

Saint Pauleko klase ertaineko familia batean jaioa, Fitzgerald New Yorkeko estatuan hazi zen batez ere. Princetongo Unibertsitatera joan zen, eta han Edmund Wilson literatur kritikariaren adiskide egin zuen. Chicagoko Ginevra Kingekin izandako harreman erromantiko baten porrotaren ondorioz, 1917an Estatu Batuetako Armadan sartu zen Lehen Mundu Gerran parte hartzeko. Alabaman zegoela, Zelda Sayre ezagutu zuen, Montgomeryko herrixkako klub esklusiboko kide zen hegoaldeko debutaria. Hasiera batean Fitzgeralden ezkontza proposamenari uko egin bazion ere, Zeldak berarekin ezkontzea onartu zuen “Paradisuaren alde hau” (This Side of Paradise) (1920) liburu arrakastatsua argitaratu zuenean. Nobela sentsazio kultural bilakatu zen, eta hamarkada hartako idazle gailenetako baten ospea eman zion.[4]

Bere bigarren eleberriak, “Ederra eta zigortua” (The Beautiful and Damned)  (1922), elite kulturalera gehiago bultzatu zuen. Bere bizimodu oparoari eusteko, hainbat istorio idatzi zituen aldizkari herritarretan, hala nola “The Saturday Evening Post”, “Collier 's Weekly” eta “Esquire”. Aldi horretan, Fitzgerald Europan zehar ibili zen, eta bertan idazle eta artista modernistak ezagutu zituen, "Belaunaldi Galdua" (Lost Generation) , izenez ezagutzen zen atzerriratutako amerikarrak, Ernest Hemingway barne. Bere hirugarren eleberriak, “Gatsby Handia” (The Great Gatsby) (1925), aldeko kritikak jaso zituen oro har, baina porrot komertziala izan zen, lehen urtean 23.000 ale baino gutxiago saldu baitzituen. Nahiz eta “Gatsby handia”ren debuta apala izan, literatur kritikari batzuek "Amerikar nobelarik handiena" bezala goraipatzen dute gaur egun. Emaztearen osasun mentala hondatu eta eskizofreniaren institutu mental batean sartu ondoren, Fitzgeraldek bere azken eleberria osatu zuen, “Gaua samurra da” (Tender is the Night) (1934).[5]

Zailtasun ekonomikokin, bere lanek gero eta ospe gutxiago zutelako Depresio Handiaren eraginez, Fitzgerald Hollywoodera joan zen, eta bertan gidoilari gisa arrakastarik gabeko karrera bati ekin zion. Hollywooden bizi zen bitartean, Sheilah Graham zutabegilearekin bizi izan zen, hil aurretik bere azken bikotearekin. Alkoholismoarekin luzaroan borrokatu ondoren, 1940an, 44 urterekin, edana utzi ondoren bihotzekoak jota hil zen. Bere lagun Edmund Wilsonek amaitu gabeko bosgarren eleberri bat editatu eta argitaratu zuen, “Azken handikia” (The Last Magcoon) (1941). Bestalde, Fitzgerald hil ondoren. 1993an, edizio berri bat argitaratu zen: "Azken handikiaren maitasuna" (The Love of the Last Tycoon) izenarekin, Mateo J. Bruccolik argitaratuta.[6]

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa eta Lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
F. Scott Fitzgerald idazlearen eta bere amaren zuri-beltzeko argazkia Laurel etorbideko 479-480 zenbakiaren aurrean, Saint Paul, Minnesota, 1897.

1896ko irailaren 24an jaioa, Saint Paulen, Minnesotan, klase ertaineko familia irlandar katoliko batean, Bere ama Mary McQuillan Fitzgerald zen, irlandar inmigrante baten alaba, handizkako merkatari gisa aberastu zena. Bere aita, Edward Fitzgerald, irlandar eta ingeles jatorrikoa zen, eta Marylandetik Minnesotara joan zen bizitzera AEBetako Gerra Zibilaren ondoren, zurezko altzariak fabrikatzeko negozio bat irekitzera.[7]

Fitzgerald jaio eta urtebetera, bere aitaren negozioak porrot egin zuen, eta familia Buffalo-ra, New York, joan zen bizitzera, non aita Procter & Gamble-n sartu zen saltzaile gisa. Fitzgeraldek bere haurtzaroko lehen hamarkada Buffalon eman zuen batez ere, Sirakusan egondako tarte labur batekin, 1901eko urtarriletik 1903ko irailera bitartean. Gurasoek Buffaloko West Sideko bi eskola katolikotara bidali zuten. Mutikoa zela, bere kideek Fitzgerald ezohiko adimentsua zela deskribatu zuten, eta oso gazte zela zaletu zen literaturaz.[8]

Procter & Gamblek aita 1908ko martxoan kaleratu zuen, eta familia San Paulora itzuli zen. Familiaren mikrokosmosaren barruan haren segurtasunik ezaren eta arrakasta nahi goiztiarraren aztarnak aurkitu daitezke. Bere aita alkoholikoa langabezian egon arren, salerosle aberats baten alaba zen amaren herentziak familiaren errenta osatzen zuen, eta klase ertaineko bizimodua egiten jarraitzeko aukera ematen zien. Fitzgerald San Pauleko Akademiara joan zen 1908tik 1911ra, eta 13 urterekin bere lehen fikzioa argitaratu zuen Akademiako aldizkarian. 1911n, amaren aldeko aitonari esker, New Jerseyko Newman Schoolen ikasi zuen, eta bertan Aita Sigourney Fayk bere gaitasun literarioa ezagutu ondoren, idazle izatera bultzatu zuen.[9]

Princeton eta Ginevra King

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ginevra Kingek 1918ko uztailean Town & Country aldizkariaren azala irudikatu zuen.

1913an Newman-en graduatu ondoren, Fitzgerald Princetongo Unibertsitatean matrikulatu zen, bertako ikasle katoliko bakanetako bat bilakatuz. Princetonen zegoela, seihilekoek aurrera egin ahala, urte askotan iraungo zuen adiskidetasun estua sortu zuen Edmund Wilson eta John Peale Bishop ikaskideekin, biak geroago bere literatur ibilbidean lagunduko ziotenak. Idazle arrakastatsua izateko erabakia hartuta, Fitzgeraldek istorioak eta poemak idatzi zituen unibertsitateko aldizkarirako zein hiriko bi egunkarietarako, “Princeton Tiger” eta “Nassau Lit.”[10]

F. Scott Fitzgerald 1917ko ekainean.

Unibertsitateko bigarren urtean, 18 urteko Fitzgerald gaztea Saint Paulera itzuli zen Gabonetako oporretan, eta bertan Ginevra King 16 urteko Chicagoko neska aberatsarekin irtetzen hasi zen. Bikoteak urte batzuetan iraun harreman erromantikoa hasi zuen, eta Ginevra bere literatur eredu bilakatu zen Isabelle Borgé-ren papera hartuz “Paradisuaren alde hau” (This Side of Paradse), Daisy Buchanan-rena “Gatsby Handia” (The Great Gatsby), eta baita hainbat istorioetan. Fitzgeraldek Princetonen ikasten zuen bitartean, Ginevra Westover-era joan zen, Connecticuteko emakumeen eskolara, eta bertan bisitatzen zuen. Baina bere logelako leihotik gizonezko miresle gazteekin flirteatzen zuela jakin zuenean, Fitzgeraldek asteroko gorteiatzeari amaiera eman zion.[11]

Elkarrengandik oso urrun egon arren, Fitzgerald Ginevraren atzetik saiatu zen oraindik, eta herrialdea zeharkatu zuen bere familiaren Lake Forest-eko etxaldea bisitatzeko. Ginevrak maite bazuen ere, goi mailako familiak gutxietsi egin zuen Fitzgerald gortea, bere behe mailako estatusa zela eta, beste ezkongai aberatsekin alderatuta ere. Aita Charles Garfield Kingek, Fitzgerald gazte bati esan zion "mutil pobreek ez zutela pentsatu behar neska aberatsekin ezkontzea."[12]

Ginevrak baztertu egin zuen bikote desegokia zelako, eta ondorioz Fitzgeraldek Estatu Batuetako armadan izena eman zuen Lehen Mundu Gerra garaian. Bigarren teniente bezala hasi zen, eta borrokan hiltzea espero zuen. Armada mendebaldeko frontera hedatzeko zain zegoen bitartean, Fort Leavenworth-en entrenamendu-esparru batean egon zen, Dwight Eisenhower kapitainaren agindupean, etorkizunean Armadako jenerala eta AEBetako presidentea izan zena. Fitzgerald nahastu egin zen Eisenhoweren autoritatearekin, batere gustatzen ez zitzaiolako. Europan aurreikusitako heriotza baino lehen nobela bat argitaratuko zuelakoan, Fitzgeraldek presaka idatzi zuen 120.000 hitzeko eskuizkribua hiru hilabetetan, “Egoista erromantikoa” (The Romantic Egotist) izenekoa. Eskuizkribua argitaletxeei bidali zienean, Scribner-ek baztertu egin zuen, nahiz eta Max Perkins editoreak Fitzgeralden idazkera goraipatu, eta berrikuspen gehiago egin ondoren berriro bidaltzeko eskatu zion.[13]

Armadaren zerbitzura eta Zelda Sayre

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1918ko ekainean, Fitzgerald infanteriako 45. eta 67. errejimenduekin gotortu zuten Sheridan kanpamentuan, Montgomerytik gertu, Alabaman. Ginevraren gaitzespenari uko egin nahian, Fitzgerald bakarti bat Montgomeryko emakume gazte desberdinekak gorteatzen hasi zen. Landa-klub batean, Fitzgeraldek Zelda Sayre ezagutu zuen, 17 urteko hegoaldeko neska liraina eta senatari Konfederatu boteretsu baten biloba. Bere familia zabalak Konfederazioko lehen Etxe Zuri baten jabea zen. Zelda Montgomeryko landa klub esklusiboko debutaririk ospetsuenetako bat zen. Erromantzea berehala loratu zen, nahiz eta Fitzgerald Ginevrari idazten jarraitu zion, lehengo harremanari berriro ekiteko aukerarik ba ote zegoen alferrik galdetuz. Ginevra Chicagoko merkatari aberats batekin ezkondu eta hiru egunera, Fitzgeraldek 1918ko irailean Zeldarenganako maitasuna aitortu zuen.[14]

Zelda Sayre 1919an.

Fitzgeralden Montgomeryko egonaldia 1918ko azaroan eten zen, Long Islandeko Camp Mills-era, iparralderantz eraman zutenean. Han zegoela, potentzia aliatuek armistizio bat sinatu zuten Alemaniarekin, eta gerra amaitu zen. Montgomery ondoko basera itzuli zen lizentziaren zain geratzeko, eta Zeldaren atzetik hasi zen berriro. Fitzgerald eta Zeldak 1918ko abendurako bien arteko harremana burutua zuten. Hasiera batean Fitzgeraldek Zeldarekin ezkontzeko asmorik ez bazuen ere, bikoteak pixkanaka bere burua informalki konprometitutzat jo zuen, nahiz eta Zeldak ezkontzeari uko egin Fitzgeraldek ekonomikoki arrakasta lortu arte.[15]

1919ko otsailean Fitzgerald New Yorkera joan zen bizitzera, eta hainbat egunkaritako zuzendariei lan bat eskatu zien, arrakastarik gabe. Ondoren, publizitate kopiak idazten hasi zen bere burua mantentzeko, fikzio egile gisa aurrerapauso bat bilatzen zuen bitartean. Fitzgeraldek maiz idazten zion Zeldari, eta 1919ko martxoan bere amaren eraztuna bidali ondoren, ofizialki konprometitu ziren. Fitzgeralden lagun batzuk aurka agertu ziren, Zelda ez zelako berarentzat egokia iruditzen baitzioten. Era berean, Zeldaren familia protestantea ez zen Fitzgeraldekin fidatzen, bere jatorri katolikoagatik, finantza prekarioengatik eta gehiegi edateagatik.[16]

New Yorken arrakastaren bila jarrraitzen zuen bitartean, Barron Collier publizitate agentzian hasi zen lanean, Manhattango West Sideko gela bakar baten bizi zela. "Muskatinean garbi mantentzen zaitugu" eslogan erakargarri bat sortzeagatik soldata igoera txiki bat jaso zuen arren, Fitzgerald pobrezia erlatiboan bizi zen. Hala ere, literaturan irabazpidezko karrera lortu nahian, hainbat kontakizun labur eta satira idatzi zituen bere aisialdian. 120 aldiz baino gehiagotan baztertua izan ondoren, istorio bakarra saldu zuen, "Haurrak basoan” (Babes in the Woods), 30 dolar jasoz.[17]

Ahaleginak eta literatur aurrerakada

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

New Yorken irabazi handiko karrera batekin amets eginda, Fitzgeraldek ezin izan zuen Zelda konbentzitu bera mantenduko zuela, eta 1919ko ekainean hautsi zuen konpromisoa. Fitzgeraldek bi urte lehenago Ginevraren ezetza jaso ondoren, Zeldaren arbuioak etsi egin zuen. Debeku-garaia zen New Yorken, eta Jazz Aroa lehertzen ari zen bitartean, Fitzgerald garaitua eta zakarra sentitu zen: bi emakumek, hurrenez hurren, baztertu egin zuten, bere publizitate lana gorrotatzen zuen, bere istorioek ez zuten eroslerik izan, ezin zuen arropa berririk ordaindu, eta bere etorkizunak goibela zirudien. Bizimodua aurrera atera ezinik, Fitzgeraldek jendaurrean mehatxatu egin zuen Yale Clubeko leiho-erlaitz batetik salto egingo zuela, eta egunero errebolber bat zeraman aldean bere buruaz beste egitea pentsatuz.[18]

Uztailean, Fitzgeraldek publizitate lana utzi eta San Paulera itzuli zen. Bere jaioterrira porrot egindakoaren gisa itzuli ondoren, Fitzgerald pertsona baztertua bilakatu zen, bere gurasoen etxeko goiko solairuan bizitzen jarriz. Nobelagile izateko azken ahalegina egitea erabaki zuen, eta dena liburu baten arrakastan edo porrotean jartzea. Alkoholetik eta festetatik urrunduta, gau eta egun aritu zen berrikusten hasierako “Berekoi erromantikoa” (The Romantic Egotist) nobela “Paradisuaren alde hau” (This Side of Paradise) bilakatuz. Mamiaren aldetik, bere Princetongo urteen eta Ginevra, Zelda eta beste batzuekin izandako erromantzeen kontakizun autobiografikoa izaten amaitu zen. Lehen Mundu Gerraz geroko gizartea, eta gizonaren eta patuaren arteko gatazka islatu zuen batez ere bere obran. “Paradisuaren alde hau” erdi biografia, erdi dokumentua eta erdi alegia, «jainko guztiak hilda, gerrak borrokatuta, eta gizonarenganako fedea suntsituta» aurkitu zituen belaunaldi batek bere burua ezagutu zuen ispilua izan zen.[19]

Kritikariek "Paradisuaren alde hau" (This Side of Paradise) (1920) eleberria goraipatu egin zuten bere estilo esperimentalagatik, baina bere forma eta eraikuntzari iseka egin zioten.

Bere eleberria berrikusten zuen bitartean, Fitzgeraldek autoen kapotak konpontzen lan egin zuen North Pacific dendetan, San Paulen. 1919ko udazkenean, Fitzgerald akitu bat lanetik etxeratu zenean, postariak Scribner editorearen telegrama bat eman zion eskuizkribu berrikusia argitaratuko zuela iragarriz. Telegrama irakurtzean, Fitzgerald estasiko bat San Pauleko kaleetan barrena joan zen korrika, eta ausazko automobilak markatu zituen albistea partekatzeko.[20]

Fitzgeralden estreinako eleberria 1920ko martxoan agertu zen liburu-dendetan, eta arrakasta handia izan zuen. “Paradisuaren alde hau”-ren 40.000 ale inguru saldu ziren lehen urtean. Argitaratu eta hilabete gutxira, bere eleberria sentsazio kultural bilakatu zen Estatu Batuetan, F. Scott Fitzgerald etxeko izen bihurtuz. H. L. Mencken bezalako kritikariek urteko nobela amerikar onena bezala goraipatu zuten lana, eta egunkarietako zutabegileek unibertsitate amerikarreko lehen nobela errealista bezala deskribatu zuten. Obrak Fitzgeralden idazle karrera katapultatu zuen. Aldizkariek onartu egin zituzten aurretik baztertutako bere istorioak, eta The Saturday Evening Post egunkariak "Bernicek ilea mozten du” (Bernice Bobs Her Hair) ipuina argitaratu zuen bere izenarekin 1920ko maiatzeko azalean.[21]

Fitzgeralden ospe berriak bere istorio laburrengatik askoz ere prezio handiagoak lortzea ahalbidetu zion, eta Zeldak berriro ekin zion beren konpromisoari, Fitzgeraldek orain bere ohiko bizimodua ordain zezakeelako. Fitzgeraldek Zeldarekiko zituen sentimenduak oso apalak ziren, eta lagun bati ohartarazi zion: “Ez litzaidake axola izango hura hiltzea, baina ezingo nuen jasan beste norbaitekin ezkontzea." Elkarren arteko erreserbak gorabehera, zeremonia xume batean ezkondu ziren 1920ko apirilean New Yorkeko San Patrizioren katedralean. Ezkondu zirenean, Fitzgeraldek zioen ez batak ez besteak ez zutela oraindik bestea maite, eta ezkontzaren lehen urteak adiskidetasun baten antzekoagoak izanzirela.[22]

New York hiria eta Jazz Aroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Alfred Cheney Johnston-en Scott eta Zelda-ren erretratua, 1923.

New Yorkeko Biltmore hotelean luxuan bizi izanik, ezkonberriak nazional mailan ospetsu bilakatu ziren, beren jokabide basatiagatik zein Fitzgeralden eleberriaren arrakastagatik. Biltmoren, Fitzgerald buruz behera jartzen zen lobbyan, Zelda hoteleko barandetatik irristatzen zen bitartean. Hainbat asteren buruan, hotelak alde egiteko eskatu zien, beste ostalari batzuei enbarazu egiteagatik. Bikotea Commodore hotelera aldatu zen, eta bertan ordu erdi eman zuten ate birakarian bueltaka. Fitzgeralden New Yorkeko portaera bi haur txikirekin alderatu zuen Dorothy Parker idazleak, "Biek eguzkitik atera berri zirela zirudien" eta "Beren gaztaroa deigarria izan zen. Denek ezagutu nahi zuten."[23]

Jazz Aroan Fitzgerald eleberrigile ospetsuenetako bat izan zenez, miresle askok bere ezagutza bilatu zuten, hala nola aktoreak, kazetariak, eta “The Smart Set” aldizkariko koeditore eragintsuak, Ameriketako arteetan puritanismoaren aurkako etengabeko gerra kulturala zuzendu zutenak. Bere arrakasta komertzialaren eta kulturaren garrantziaren gailurrean, Fitzgeraldek gogoratzen zuen arratsalde batean New York hirian taxi batean bidaiatzen zihoanean negarrez hasi zela, sekula hain zoriontsua izango ez zela konturatu zenean.[24]

Fitzgeralden zoriontasun iragankorrak Jazz Aroko gizartearen zorabioa islatu zuen, bere saiakera eta istorioetan ezagun egin zuen terminoa. Aroa "bere boterean zehar lasterketetan ari zela, diruz betetako gasolindegi handiek zerbitzatuta", deskribatu zuen. Fitzgeralden begietan, moralki baimendutako garaia irudikatu zuen, estatubatuarrak nagusi diren gizarte-arauekin desilusioa eta auto-gratifikazioarekin obsesionatu zirenean.[25]

Aro hedonista honetan, alkoholak gero eta gehiago elikatu zuen Fitzgeraldtarren bizitza soziala, eta bikoteak ginebra eta fruitu konkokzioak kontsumitzen zituen irteera guztietan. Publikoki, alkohola hartzeak festetan siesta egitea baino ez zuen esan nahi, baina pribatuan liskar latzak ekarri zituen. 1921ean, emaztea haurdun geratu zen Fitzgeraldek bere bigarren eleberrian lanean zegoela “Ederra eta madarikatua” (The Beautiful and Damned), eta bikotea bere etxera joan zen St. Paulen haurra izateko. 1921eko urrian, Zeldak Frances Scott "Scottie" Fitzgerald alaba izan zuen.[26]

Long Island eta bigarren eleberria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fitzgeralden 1923ko "Barazkia" (The Vegetable) antzezlana hondamendia izan zen, eta bere finantzak kaltetu zituen.

Alaba jaio ondoren, Fitzgerald "Ederra eta madarikatua" (The Beautiful and Damned) idaztera itzuli zen. Nobelaren argumentuak New Yorken parrandan ari zirela desegin eta porrot egiten duten artista gazte bat eta haren emaztea jarraitzen du. Anthony Patch-en pertsonaia bere buruaren arabera moldatu zuen, eta Gloria Patch-ek —bere hitzetan— Zeldaren buru-hoztasuna eta berekoikeriaren arabera. “Metropolitan Magazine” aldizkariak 1921eko amaieran serializatu zuen eskuizkribua, eta Scribnerrek 1922ko martxoan argitaratu zuen liburua. Scribnerrek 20.000 aleko tirada prestatu zuen. Nahikoa ondo saldu zen, 50.000 aletara iritsi ziren inprimaketa gehigarriak bermatzeko. Urte hartan, Fitzgeraldek hamaika ipuineko antologia argitaratu zuen, “Jazz Aroko Ipuinak” izenekoa. 1920 baino lehen idatzi zituen ipuin guztiak, bi izan ezik.[27]

Fitzgeraldek "Barazkia" (The Vegetable) istorioa antzezlan bezala moldatu ondoren, 1922ko urrian bera eta Zelda Long Islandeko Lepo Handira joan ziren, Broadwaytik gertu egoteko. “Barazkiak” antzerkigile gisa irabazi handiko karrera bat inauguratzea espero bazuen ere, 1923ko azaroan estreinatu zen antzezlana erabateko hondamendia izan zen. Publikoa aspertuta atera zen bigarren ekitaldian. Fitzgeraldek ikuskizuna geldiarazi nahi izan zuen eta ekoizpena baztertu. Atsenaldi batean, Fitzgeraldek Ernest Truex aktore nagusiari galdetu zion ea emanaldia amaitzeko asmoa zuen. Truexek baietz erantzun zionean, Fitzgeraldek taberna hurbilenera ihes egin zuen. Antzezlanaren porrotarekin zorpetuta, Fitzgeraldek istorio laburrak idatzi zituen bere finantzak berreskuratzeko. Bere istorioak baliorik gabekotzat jo zituen, "Neguko ametsak" (Winter Dreams) izan ezik, Gatsbyren ideiaren lehen saio gisa deskribatu baitzuen. Idazten ez zegoenean, Fitzgeraldek eta bere emazteak Long Islandeko festetan gizarteratzen eta edaten jarraitzen zuten.[28]

Long Islandeko giroaz gozatu arren, Fitzgeraldek gaitzetsi egiten zituen festa bitxi haiek, eta aurkitzen zuen jende aberatsak askotan etsitzen zuen. Aberastasuna miresten eta aberatsen bizimoduak imitatzen ahalegintzen zen bitartean, aldi berean haien jokaera pribilegiatua moralki kezkagarria iruditzen zitzaion, eta haiekiko "nekazari baten erresumin sutsua" zuen. Bikotea Long Island-en bizi zen bitartean, Fitzgeralden bizilagun aberatsenetako bat Max Gerlach zen. Ustez Ameriketan jaio zen Alemaniako etorkinen familia bateakoa, Gerlach Estatu Batuetako Espedizio Indarretako maiorra izan zen Lehen Mundu Gerran, eta New Yorken milioidun bat bezala bizi zen jaun kontrabandista bilakatu zen. Bere aberastasun berriari esker, Gerlachek festa oparoak antolatzen zituen, inoiz ez zuen bi aldiz alkandora bera jantzi, "gazte" erabiltzen zuen esaldietan eta bere buruari buruzko mitoak sustatu zituen, besteak beste, Alemaniako Kaiserren ahaide bat zela. Xehetasun horiek inspiratuko zuten Fitzgerald bere hurrengo lana, “Gatsby Handia” (The Great Gatsby) sortzeko.[29]

Zelda Fitzgeralden argazkia bere Frantziako nortasun agiritik, 1929.

Europa eta Gatsby Handia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1924ko maiatzean, Fitzgerald eta bere familia Europara joan ziren. Bere hirugarren eleberria idazten jarraitu zuen, azkenean Gatsby Handia bere opus nagusi bihurtuko zena. Fitzgeraldek 1923tik zebilen eleberria planifikatzen, Maxwell Perkins bere editoreari zituen asmoak kontatu zizkionean, ederra eta intrigaz asmaturiko artelan batean murgiltzeko. Dagoeneko 18.000 hitz idatzi zituen bere eleberrirako 1923aren erdialderako, baina istorio berriaren zatirik handiena hasiera faltsu bezala iruditu zitzaion eta baztertu egin zuen. Hasieran Trimalchio izenburua jarri zion, eta konplotak goi mailako gizartean sartu berri baten gorakadari jarraitu zion, maite zuen emakumea irabazteko aberastasunaren bila zebilena. Jatorrizko materiala lortzeko, Fitzgeraldek Long Island-en izandako bizipenetatik eta berriro ere Ginevra King bere lehen maitasunarekin izandako obsesiotik atera zuen. "Gatsbyren ideia osoa" azaldu zuen gero, "gazte gizajo batek dirudun neska batekin ezkondu ezin izanaren bidegabekeria da. Gai hau behin eta berriro sortzen da bizi izan nuelako."[30]

Gatsby Handiaren lanak mantsotu egin ziren Fitzgeraldtarrak Frantziako Rivieren bizi ziren bitartean, ezkontza krisi bat garatu zelako. Zelda txundituta geratu zen Edouard Jozan frantziar itsas hegazkinlari batekin. Arratsaldeak hondartzan igeri pasatzen zituen, eta gauak kasinoetan dantzan berarekin. Sei asteren buruan, Zeldak dibortzioa eskatu zuen. Fitzgeraldek Jozani aurre egin nahi izan zion eta Zelda etxean giltzapetu zuen, lortu arte. Liskarren bat gertatu baino lehen, Jozanek —Zeldarekin ezkontzeko asmorik ez zuen— Riviere utzi zuen, eta fitzgeraldarrek ez zuten berriro ikusi. Handik gutxira, Zeldak lotarako pilulen gaindosi bat hartu zuen. Bikoteak ez zuen inoiz hitz egin gertakariaz, baina pasarteak ezkontza haustura iraunkorra ekarri zuen. Jozanek geroago baztertu zuen gertaera guztia, eta ez zela ez desleialtasunik ez erromantzerik gertatu argudiatu zuen: "Biek zuten dramaren beharra, asmatu egin zuten, eta, beharbada, beraiek izan ziren beren irudimen deseroso eta osasungaitz samarraren biktimak."[31]

Gatsby Handia (1925) argitaratu zenean, kritikariek Fitzgeraldek nobelagile baten lanbidea menperatzen zuela esan zuten.

Gertaera horren ostean, Fitzgeraldarrak Erromara lekualdatu ziren, eta bertan Gatsbyko eskuizkribuaren berrikuspenak egin zituen neguan zehar, eta azken bertsioa 1925eko otsailean aurkeztu zuen. Fitzgeraldek 10.000 $-ko eskaintzari uko egin zion serie-eskubideetarako, liburuaren argitalpena atzeratuko baitzuen. 1925eko apirilaren 10ean kaleratu zenean, Willa Cather, T. S. Eliot eta Edith Wharton-ek Fitzgeralden lana goraipatu zuten, eta eleberriak, oro har, kritika onak jaso zituen garaikide literarioen aldetik. Harrera hori gorabehera, Gatsby porrot komertziala bihurtu zen bere aurreko eleberriekin alderatuta. Urte amaierarako, liburuak 23.000 ale baino gutxiago saldu zituen. Bere bizitza osoan, Gatsby Handiak salmenta epelak izan zituen. Hamarkadak beharko ziren eleberriak gaur egungo gorazarre eta ospea lortzeko, “Zeruko begiak” zakarrontziko arte herrikoiak lagunduta hein handi batean.[32]

Hemingway eta belaunaldi galdua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1934an Tender is the night (Gaua samurra da) kaleratu zen, kontakizun hunkigarria eta zirraragarria, berak bere lan hoberentzat jo zuena, aurrekoak adina arrakasta izan ez bazuen ere. Eleberri horretan Fitzgeralden gai nagusiek -zoriontasuna eta dirua, lilurapena eta dirua parrastaka gastatzea- adierazpide berria aurkitu zuten hizkuntza-modu arranditsu eta espektral batean, egitura zabal eta oinazetu batean. Handik gutxira, alkoholaren kontsumoagatik osasuna hondatzeko bidean, Hollywoodera joan zen, eta filmetarako gidoiak idazten aritu zen.

Istorio laburren idazlea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eleberriez gainera, baina, Fitzgeraldek zenbait kontakizun labur idatzi zituen -Tales of the jazz age (1922, Jazz aroko ipuinak), Taps at reveille (1935, Diana jotzea)-, eta izan zuen krisiaren berri ematen duen saiakera-bilduma bat -Crack up (1945)-.

1939an hasi zuen bere azken eleberria, The Last Tycoon (Azken magnatea), hil ondoren argitaratua. Obra hori, Gatsby handia bezala, film bat egiteko erabili zen; hondamenerantz doan gizon bikain baten azterketak testamentu-oihartzuna hartzen du. 1940ko abenduaren 21ean hil zen, Hollywooden.

Francis Scott Fitzgerald 1920 ondoko «urte zoriontsuekin» lotuta dago ezinbestean, eta sarritan ezagunagoa izan da garai hartako pertsonaia, idazlea bera baino. Egia esan, berak idatziak dira Estatu Batuetako eleberrigintzaren orrialde bizi eta perfektuenetako batzuk. Beste inork ez bezala lehenago, Estatu Batuetako esperientzia termino poetikoetan, xehetasunetan aberats, adierazteko gaitasuna izan zuen, haren dimentsio erromantikoa bete-betean harrapatuz.

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eleberriak (5)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1920 - "Paradisuaren alde hau" (This Side of Paradise)
  • 1922 - "Ederra eta madarikatua" (The Beautiful and Damned)
  • 1925 - "Gatsby Handia" (The Great Gatsby)
  • 1934 - "Proposamena gaua da" (Tender Is the Night)
  • 1941 - "Azken handikia" (The Last Tycoon) (hil ondoren argitaratua)

Istorio laburrak (171)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1920 - "Izotz jauregia" (The Ice Palace)
  • 1920 - "Bernicek ilea mozten du" (Bernice Bobs Her Hair)
  • 1920 - "Maiatzeko eguna" (May Day)
  • 1922 - "Benjamin Buttonen kasu bitxia" (The Curious Case of Benjamin Button)
  • 1922 - "Neguko ametsak" (Winter Dreams)
  • 1924 - "Absoluzioa" (Absolution)
  • 1925 - "Ezkongaien festa" (The Bridal Party)
  • 1926 - "Mutil aberatsa" (The Rich Boy)
  • 1931 - "Babilonia berriro bisitatu" (Babylon Revisited)

Beste batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1917 - "Princetongo tigrea" (The Princeton Tiger)
  • 1923 - "Barazkia" (The Vegetable)
  • 1945 - "Talentua" (The Crack-Up)

Euskaraz

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Igela argitaletxeak kaleratuta:

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Press, Golgotha. (2012). The Life and Times of F. Scott Fitzgerald. BookCaps Study Guides ISBN 978-1-62107-125-9. (Noiz kontsultatua: 2021-02-16).
  2. ↑ (Ingelesez) Hogeback, Jonathan. 12 Novels Considered the “Greatest Book Ever Written”. .
  3. ↑ (Ingelesez) Time Magazine's All-Time 100 Novels. .
  4. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (2002). Some Sort of Epic Grandeur: The Life of F. Scott Fitzgerald. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press, 45 or. ISBN 1-57003-455-9..
  5. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (1999). F. Scott Fitzgerald's The Great Gatsby: A Literary Reference. New York City: Carroll & Graf Publishers, 131 or. ISBN 978-0-7867-0996-0..
  6. ↑ (Ingelesez) Kristopher Jansma. (2017). "Unfinished Business: F. Scott Fitzgerald and The Love of the Last Tycoon".. Electric Literature..
  7. ↑ (Ingelesez) Mizener, Arthur. (2020). "F. Scott Fitzgerald". Encyclopædia Britannica, Chicago, Illinois.
  8. ↑ (Ingelesez) Donaldson, Scott. (1983). Fool for Love: F. Scott Fitzgerald. New York: Congdon & Weed, 2 or. ISBN 0-312-92209-4..
  9. ↑ (Ingelesez) Turnbull, Andrew. (1954). Scott Fitzgerald. New York: Charles Scribner's Sons ISBN LCCN 62-9315..
  10. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (1978). Some Sort of Epic Grandeur: The Life of F. Scott Fitzgerald. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press ISBN 1-57003-455..
  11. ↑ (Ingelesez) Mizener, Arthur. (1951). The Far Side of Paradise: A Biography of F. Scott Fitzgerald. Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin, 18 or. ISBN 978-0-500-13040-7..
  12. ↑ (Ingelesez) West, James L. W. III. (2005). The Perfect Hour: The Romance of F. Scott Fitzgerald and Ginevra King, His First Love. New York: Random House, 41, 91 or. ISBN 978-1-4000-6308-6..
  13. ↑ (Ingelesez) Mizener, Arthur. (1951). The Far Side of Paradise: A Biography of F. Scott Fitzgerald,. Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin, 70 or. ISBN 978-0-500-13040-7..
  14. ↑ (Ingelesez) Tate, Mary Jo. (1997). F. Scott Fitzgerald A to Z: The Essential Reference to His Life and Work. New York: Facts On File, 251 or. ISBN 0-8160-3150-9..
  15. ↑ (Ingelesez) West, James L. W.. (2005). The Perfect Hour: The Romance of F. Scott Fitzgerald and Ginevra King, His First Love. New York: Random House, 73 or. ISBN 978-1-4000-6308-6..
  16. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (1981). Some Sort of Epic Grandeur: The Life of F. Scott Fitzgerald. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press, 80, 84 or. ISBN ISBN 1-57003-455-9..
  17. ↑ (Ingelesez) Sommerville, Kristin; Morgan, Speer. (2017). "Mastering the Story Market: F. Scott Fitzgerald's Revision of 'The Night before Chancellorsville'". The Missouri Review, 40 (1), Columbia, Missouri: University of Missouri, 186, 187 or. ISBN doi:10.1353/mis.2017.0013..
  18. ↑ (Ingelesez) Turnbull, Andrew. (1954). Scott Fitzgerald. New York: Charles Scribner's Sons, 93-94 or. ISBN LCCN 62-9315..
  19. ↑ (Ingelesez) West, James L. W.. (2005). The Perfect Hour: The Romance of F. Scott Fitzgerald and Ginevra King, His First Love. New York: Random House, 65, 74, 95 or. ISBN 978-1-4000-6308-6..
  20. ↑ (Ingelesez) Wilson, Edmund (ed.). (1945). The Crack-Up. New York: New Directions, 14 or. ISBN 0-8112-0051-5..
  21. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (1981). Some Sort of Epic Grandeur: The Life of F. Scott Fitzgerald. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press, 109 or. ISBN 1-57003-455-9..
  22. ↑ (Ingelesez) Wagner-Martin, Linda. (2004). "Zelda Sayre, Belle". Southern Cultures, 10 (2), Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press, 19-49 or. ISBN doi:10.1353/scu.2004.0029, JSTOR 26390953, S2CID 143270051..
  23. ↑ (Ingelesez) Milford, Nancy. (1970). Zelda: A Biography. New York: Harper & Row,, 67 or. ISBN LCCN 66-20742..
  24. ↑ (Ingelesez) Turnbull, Andrew. (1954). Scott Fitzgerald. New York: Charles Scribner's Sons, 115 or. ISBN LCCN 62-9315..
  25. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.. (1981). Some Sort of Epic Grandeur: The Life of F. Scott Fitzgerald (2nd rev. ed.),. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press, 131,132 or. ISBN 1-57003-455-9..
  26. ↑ (Ingelesez) Mizener, Arthur. (1951). The Far Side of Paradise: A Biography of F. Scott Fitzgerald. Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin, 63 or. ISBN 978-0-500-13040-7..
  27. ↑ (Ingelesez) Bruccoli, Matthew J.; Baughman, Judith. (1996). Reader's Companion to F. Scott Fitzgerald's 'Tender is the Night'. Columbia, South Carolina: University of South Carolina Press, 159-162 or. ISBN 978-1-57003-078-9..
  28. ↑ (Ingelesez) Curnutt, Kirk. (2004). A Historical Guide to F. Scott Fitzgerald. Oxford, England: Oxford University Press, 58 or. ISBN 978-0-19-515303-3..
  29. ↑ (Ingelesez) Kruse, Horst H. (2014). F. Scott Fitzgerald at Work: The Making of 'The Great Gatsby'. Tuscaloosa, Alabama: University of Alabama Press, 45-83 or. ISBN 978-0-8173-1839-0..
  30. ↑ (Ingelesez) Turnbull, Andrew. (1962). Scott Fitzgerald. New York: Charles Scribner's Sons, 153, 179 or. ISBN LCCN 62-9315..
  31. ↑ (Ingelesez) Hemingway, Ernest. (1964). A Moveable Feast. New York: Charles Scribner's Sons, 29, 184-186, 180-181 or. ISBN 978-0-7432-3729-1, LCCN 64-15441..
  32. ↑ (Ingelesez) Achenbach, Joel. (2015). "Why 'The Great Gatsby' is the Great American Novel". The Washington Post, Washington, D.C..

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: F. Scott Fitzgerald Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=F._Scott_Fitzgerald&oldid=9929600"(e)tik eskuratuta