Edukira joan

Lisa Gherardini

Wikipedia, Entziklopedia askea
Lisa Gherardini

Bizitza
JaiotzaFlorentzia, 1479ko ekainaren 15a
HerrialdeaFlorentzia
HeriotzaFlorentzia, 1542ko uztailaren 14a (63 urte)
Hobiratze lekuaMonastery of Saint Ursula (en) Itzuli
Familia
Ezkontidea(k)Francesco del Giocondo
LeinuaGherardini (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakitaliera
Jarduerak

Lisa Camilla Gherardini, ezaguna Lisa, Mona Lisa, Lisa del Giocondo, Lisa di Antonio María (Antonmaria) Gherardini izenez ere (Florentzia, Florentziako Errepublika, 1479ko ekainaren 15a - ibidem, 1542ko uztailaren 15a) florentziar noblea izan zen, Italiako Toskanako familia batekoa. Bere izena Mona Lisa erretratuari esleitu zitzaion (La Gioconda izenez ere ezaguna). Erretratu horren modeloa izan zen. Senarrak agindutako lana izan zen eta Leonardo da Vincik margotu zuen Italiako Errenazimentuan.

Lisaren bizitzari buruzko xehetasun gutxi daude; badakigu Florentzian jaio zela, eta nerabezaroan oihal-merkatari batekin ezkondu zela, eta, handik urte batzuetara, bertako funtzionario bihurtu zela. Bost seme-alaba izan zituen, eta klase ertaineko bizitza eroso eta arrunta izan zuen. Lisaren senarra, garai hartan ohikoa zen legez, bera baino askoz nagusiagoa zen.

Lisaren heriotzaren ondorengo mendeetan, Gioconda munduko pinturarik famatuena bihurtu zen, eta Lisa historikoaren bizitzatik bereizitako kultura-ikono bihurtu zen: emakumea.[1] Bildumazaleen eta artearen jakintsuen arretari esker, pintura-lan hori nazioartean aintzatetsitako koadro bihurtu zen, eta merkataritza-mailan inspirazio garrantzitsua izan zen. XVI. mendetik Lisa Gherardini Leonardoren pinturan erretratatutako emakumearekin lotzen zuten lekukotasunak bazeuden ere, XXI. mendearen hasierara arte ez da ziurtasunik izan.[2]

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Familia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lisaren beste ikuspegi bat, Leonardori egotzitako Mona Lisaren zirriborro bat.

Quattrocento garaian, Florentzia Europako hiri handienen artean zegoen, eta herri aberatsa eta ekonomikoki arrakastatsua zen. Hala ere, bizitza ez zen «idilikoa» egoiliar guztientzat, haien artean aberastasun-desberdintasun handia baitzegoen. [3] Lisaren familia noble batekoa zen eta leinu zaharra zuen, baina denborarekin bere eragin guztia galdua zuen. [4] Gherardiniak ez ziren aberatsak, hala ere maila ona zuten, eta nekazaritza-errentari esker bizirauten zuten.

Antonimaria (edo Antonio Maria) di Noldo Gherardini Lisaren aitak bi emazte galdu zituen: Lisa di Giovanni Filippo de Carducci (1465ean ezkondu zen harekin) eta Caterina Rucellai (1473an ezkondu zen). Biak hil ziren erditzean. Lisaren ama Mona Lucrezia del Caccia izan zen, Piera Spinelli eta Galeotto del Cacciaren alaba, eta 1476an, Gherardiniren hirugarren emaztea izan zen. Aitak noizbait lortu zuen Chianti eskualdean sei abeltegi edukitzea edo alokatzea, garia, ardoa, oliba-olioa eta ganadua hazteko. [5]

Haurtzaroa eta gaztaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lisa Florentzian jaio zen 1479ko ekainaren 15ean, Via Maggion kokatutako etxe batean. Hala ere, Greve in Chiati kanpoaldean zegoen. Villa Vignamaggio familiaren landa-jabetzetako batean jaio zela uste izan da denbora luzez.[6] Lisa eta Camilla izenak jarri zizkioten bataioan, bere aitaren aldeko amonaren omenez lehena. Zazpi seme-alabetatik nagusiena izan zen. Hiru ahizpa izan zituen, horietako bat Ginevra zen, eta hiru neba, Giovangualberto, Francesco eta Noldo.

Familia Florentzian bizi izan zen, Santa Trinitate elizatik gertu, baina gero Spirito Santuaren basilikatik hurbil zegoen leku bat alokatu zuten, ziur aski bere etxe zaharraren konponketak ordaindu ezin zituztelako. Handik denbora batera, gero Via dei Pepi —antzina Via de' Buonfanti— izenez ezagutzen zen etxebizitza batera joan ziren, Santa Kruz basilikatik gertu, Leonardoren aita zen Ser Piero Da Vincirengandik gertu bizi izan zirelarik. San Donaton landa-etxe bat ere bazuten, Poggio hirian, hiritik 32 kilometro hegoaldera, gutxi gorabehera. Noldok, Lisaren aitaren aldeko aitonak, Santa Maria Nuova Ospitaleari utzi zion herentzia gisa Reggellon zegoen Chiesimone granja. Antonmariak aitaren azken nahia bete zuen eta Chiesimoneren jabetza eman zuen. Era berean, Panzanon zegoen ospitaleko etxalde bat alokatzeko kontratua sinatu zuen. Baserriaren lurretatik hurbil egotea mesedegarria zitzaion, gari-uzta ikuskatzeko aukera ematen baitzion, eta, gainera, bere familiak udan Ca' di Pesa izeneko etxe batean ostatu hartu ahal izan zuen. [5]

Ezkontza eta heldutasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Florentziako Zentroa. Francesco eta Lisa Via della Stufan (gorria) bizi izan ziren, gutxi gorabehera km 1 (0,6 milia) Arno ibaiaren iparraldean. Lisaren gurasoak ibaitik hurbilago bizi ziren, lehenik iparraldean eta gero hegoaldean (purpura).

1495eko martxoaren 5ean, hamabost urte zituela, Francesco di Bartolomeo del Giocondorekin ezkondu zen, eta, hala, ehun eta zeta-merkatari arrakastatsu baten bigarren emaztea izan zen. [oh 1] Lisaren dotea 170 florinez eta familiaren landa-etxetik hurbil zegoen San Silijoko granjaz osatu zen. Horrek pentsarazten du Gherardinitarrak ez zirela aberatsak une hartan, eta Lisak eta senarrak elkar maite zutela. Jabetza Castellina in Chianti eta San Donato in Poggioren artean zegoen, urte batzuk geroago Michelangelorenak izan ziren bi granjetatik gertu. [7] Bikotea ez zegoen ez pobreenen artean, ez Florentziako aberatsenen artean, klase ertaineko bizitza zuten. Nahiz eta Lisaren ezkontzak estatus sozial handiagoa eman zion, baliteke senarraren familia Lisaren familia baino aberatsagoa izatea. Uste da senarrak Gherardini abizenari zegokion ospeaz baliatu ahal izan zela. Egia esan, bikotea hasieran Giocondo familiaren etxean bizi izan zen, harik eta Francescok 1503ko martxoaren 5ean Via della Stufan zuen familiaren antzinako egoitzaren aldameneko etxea erostea lortu zuen arte. Leonardo Lisaren erretratua urte horretan bertan margotzen hasi zela uste da. [8][9]

Lisak eta Francescok bost seme-alaba izan zituzten: Piero, Camilla, Andrea, Giocondo eta Marietta; horietatik lau 1496 eta 1507 urteen artean jaio ziren.[10] Lisa, halaber, Bartolomeo ere hazi zuen, Francesco eta bere lehen emazte izan zen Camilla di Mariotto Rucellairen semea, urtebete eskas zuela hil baitzen haren ama. Lisaren amaordea, Caterina di Mariotto Rucellai, eta Francescoren lehen emaztea ahizpak ziren, eta biak Rucellai familia ospetsukoak ziren.

Hazi zenean, Camilla eta Marietta moja katoliko bihurtu ziren; lehenengoak sor Beatrice izena hartu zuen, eta San Domenico di Cafaggio komentuan sartu zen[oh 2]. Han, Antonmariaren arreba zaindu zuen, sor Albiera, eta Lisaren ahizpen zaintzapean sor Camilla, (lau gizonek komentura egindako bisita eskandalagarri baten ondoren, kastitatea ez gordetzea leporatu zioten) eta sor Alessandra. Komentuari geroago San Domenico del Maglio izena eman zioten. Beatrice 18 urterekin hil zen eta Santa Maria Novella elizan lurperatu zuten. Lisak harreman hurbila izan zuen Sant'Orsola komentuarekin. Florentzian oso errespetatua zen komentua, eta 1521ean sartu zen bertan Marietta alaba. Mariettak sor Ludovica izena hartu zuen, eta komentuko kide errespetatua bihurtu zen, eta nolabaiteko eragina izatea lortu zuen.

Bestalde, Francescok gobernu-karguak izan zituen Florentzian. 1499an, Dodici Buonomini-ko hamabi kideetako bat izendatu zuten, eta 1512an Signorian lortu zuen postua. 1524an, Priori izendatu zuten. Seguruenik, harreman politiko eta komertzialak izan zituen Médici familiarekin; beraz, 1512an, Florentziako gobernuak, erbesteko medicitarrak itzuliko zirelakoan, Francesco espetxeratu zuen 1000 florineko isunarekin. Irailean, askatu egin zuten, Medicitarrak itzuli zirenean. [11][12]

Heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Garai hartako iturrien arabera, Francesco 1538an hil zen izurritearen ondorioz.[13] Lisa gaixotu egin zen, eta Ludovica alabak Sant'Orsola komentura eraman zuen. Hantxe hil zen lau urte geroago, 63 urterekin.[14][15] Beste iturri batzuen arabera, Francesco 80 urte bete arte bizi izan zen eta 1539an hil zen; Lisak, berriz, 1551ra arte iraun zuen eta 71 edo 72 urterekin hil zen. [16]

1539ko ekainaren 17an, Francescok bere testamentuan dotea itzuli zion Lisari, bere arropa pertsonala eta bitxiak eman zizkion eta bere etorkizunerako behar zituen ondasunak ere eman zizkion. Era berean, Lisaren zaintza bere alaba Ludovicari aitortu zion, eta hark ezin bazuen bete, Bartolomeo semearen ardurapean geratzen zen. Francescok hauxe idatzi zuen:

«Item propter amorem et dilectionem dicti testatoris erga dictam dominam Lisam eius dilectam uxorem et attento qualiter se gessit prefata domina Lisa erga dictum testatorem ingenue et tanquam mulier ingenua; quapropter intendens prefatus testator providere ut post mortem dicti Francisci prefata domina Lisa pari modo aliquo habeat et ut subveniatur ei in eo quo opus esset...»

«Testamentugileak Mona Lisari, bere emazte maiteari, dion maitasuna eta maitasuna ikusirik, kontuan izanik Lisak beti izan duela emazte leial eta espiritu zintzoa (emakume inuzentea);[17] emakumeak behar duen guztia eduki dezan nahi duela...»[18]

Francesco di Bartolomeo del Giocondoren testamentua, 1537ko urtarrilaren 29an.

Gioconda

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Espainieraz: Gioconda, ingelesez: Mona Lisa, italieraz: La Gioconda, frantsesez: La Joconde. Leonardo da Vincik margotua, Louvre Museoa.
1911n Louvre Museoko Gioconda lapurtu zuten, eta 1960an eta 1970ean Asia eta Ipar Amerikara egin zituzten bidaiek pintura ospetsua bihurtzea eta kultura-ikono bihurtzea ekarri zuten. [19]

Estatus sozial bereko beste florentziar batzuek bezala, Del Giocondo familia mezenas eta artezale batzuek osatzen zuten. Bartolomeok, Francescoren lehen ezkontzako semeak, Antonio di Donnino Mazzieri komisionatu zuen, Florentziako Andre Mariaren basilikan dagoen familiaren hilobian fresko bat margotzeko. Halaber, Andrea del Sarto artistak Madonna bat margotu zuen familiako beste kide batentzat. Francescok emaztearen erretratu bat enkargatu zion Leonardo da Vinciri, Domenico Puligori emandako Frantzisko Asiskoren margolan batekin batera. Uste da Francescok Lisaren erretratua eskatu zuela Andrea alabaren jaiotza ospatzeko eta familia-etxea erosteko.

Gioconda edo Mona Lisak XV. eta XVI. mendeetako baldintza artistikoak bete zituen emakume bertutetsu bat ordezkatzeko, Lisa emazte leial gisa erretratatua izan baitzen bere jarreraren bidez, eta eskuineko eskua ezkerreko eskuaren gainean. Arte-historialari batzuek uste dute beren jantzi ilunak eta belo beltza Espainiako modaren eragina zirela, eta, hala, ez dutela dolua adierazten alabaren heriotzarengatik, beste aditu batzuek uste duten bezala. Erretratua oso handia da (77 x 53 cm); mezenas aberats eta ahaltsuagoek egindako enkarguen antzeko tamaina du, eta bitxikeria hori Francesco eta Lisaren gizarte-asmoen seinale gisa interpretatu da. [20]

Leonardok ez zuen diru-sarrerarik 1503ko udaberrian, eta, horregatik, erretratu pribatu bat egitea onartu zuen.[12] Geroago, urte hartan bertan, Mona Lisa lana atzeratu behar izan zuen, 1505eko otsailerako osatu behar zuen Anghiariko bataila lanari ekiteko, balio handiagoko enkargua eta ordainketa jaso zuenean. Ziurtasun osoz ez dakigun arren, historialari batzuek diote —1506 inguruan— Leonardok La Giocondan lan egiteari utzi eta Milanerantz abiatu zela. Ziur aski, erretratua ez zegoen bukatuta Vasariren hitzetan; izan ere, inoiz ez zuen jaso obraren ordainketa, eta inoiz ez zion eman bezeroari. Leonardo bere pinturekin bidaiatu zuen bere bizitza osoan, eta baliteke Mona Lisaren lana handik urte askotara osatzea, Frantzian. Kalkuluen arabera, erretratua 1516an amaitu zuen, obrari izen bat eman gabe.[21]

Mona Lisa izenburuarekin ezagutzen da pintura, eta 1550 urtean idatzi zuen Giorgio Vasarik, Francesco del Giocondo-ren familiako kide batzuen hurbilak idatzi zuen:

«Prese Lionardo a fare per Francesco del Giocondo il ritratto di mona Lisa sua moglie, e quattro anni penatovi, lo lasciò imperfetto».

«[Leonardo] Francesco del Giocondorentzat Mona Lisa emaztearen erretratua egin zuen, eta, lau urteko ahaleginak egin arren, bukatu gabe utzi zuen».

Italierazko (La Gioconda), frantsesezko (La Joconde) eta espainierazko (La Gioconda) erretratuaren izenburuek Lisaren ezkontza izena dute. [22] Historian zehar, Lisa izena eman zitzaien gutxienez lau pinturari, eta haien nortasuna gutxienez hamar pertsonari.[23][10][24][25] XX. mendearen amaieran, pintura ikono orokortzat hartu zen, 300 pintura-lan baino gehiagotan eta 2.000 komertzialetan erabili zen erreferentzia gisa, eta, batez beste, astero agertu zen iragarki berri batean. [26]

Agostino Vespucciren oharra liburu baten ertzean, Heidelberg-eko Unibertsitateak utzia.[oh 3]

2005ean, Armin Schlechterrek Agostino Vespucciren ohar bat aurkitu zuen Heidelbergeko Unibertsitateko liburutegian, erretratuaren eredua Lisarena zela ziurtasunez berresten zuen liburu baten ertzean. Akotazio horretan, Vespucci-k, Leonardo da Vinciren lagun hurbila zenak, Apeles, Antzinateko pintore handia, eta Leonardo konparatu zituen, eta garai hartan lantzen ari zen hiru lani egin zien erreferentzia: Lisa del Giocondo-ren erretratua, Santa Ana-ren erretratua eta Anghiariko batalla horma-irudia. Ohar txiki hori 1503ko urrikoa da, Giorgio Vasarik egindako erreferentziak baino 47 urte lehenago, gutxi gorabehera. Gainera, Mona Lisari buruzko iruzkina egin zen liburua Marco Tulio Cicerón egilearena da, eta, bereziki, 1477an argitaratu zen.[27] Frantziarrek Gioconda zaindu dute XVI. mendean Frantzisko I.a Frantziakoak erosi zuenetik. Gaur egun, 6 milioi pertsona inguru joaten dira urtero pintura ikustera Parisko Louvre museoan, Frantziako bilduma nazionalaren barruan.[25][28]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Beste iturri batzuek diote Francesco del Giocondo hiru aldiz ezkondu zela. Lehenbizi Camilla Rucellairekin ezkondu zen, gero Tommasa Villanirekin eta, azkenik, Lisa Gherardinirekin.
  2. ↑ Ondoren komentuari Maglioko San Domeniko izena eman zioten.
  3. ↑ Latinez idatzitako Vespucciren notak hau ezartzen du:
    « Apelles pictor. Ita Leonardus Vincius facit in omnibus suis picturis, ut enim caput Lise del Giocondo et Anne matris virginis. Videbimus, quid faciet de aula magni consilii, de qua re convenit iam cum vexillifero. 1503 octobris »
    Txantiloi:Cita web

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Riding, Alan. (abril de 2005). In Louvre, New Room With View of 'Mona Lisa'. The New York Times Company.
  2. ↑ Leonardo da Vinci The Mona Lisa and other works. ..
  3. ↑ Pallanti 2006, 17, 23, 24 orr. .
  4. ↑ Pallanti 2006.
  5. ↑ a b Pallanti 2006, 41-44 orr. .
  6. ↑ History of Vignamaggio. Villa Vignamaggio.
  7. ↑ Pallanti 2006, 45-46 orr. .
  8. ↑ Zöllner 1993, 9 orr. .
  9. ↑ Portrait of Lisa Gherardini, wife of Francesco del Giocondo. Musée du Louvre.
  10. ↑ a b Johnston, Bruce. (enero de 2004). «Riddle of Mona Lisa is finally solved: she was the mother of five» Telegraph.co.uk (Telegraph Media Group).
  11. ↑ Müntz 1898, 154 orr. .
  12. ↑ a b Masters (1998), notas del capítulo 6.
  13. ↑ Pallanti, Giuseppe. Mona Lisa Story. ..
  14. ↑ Rossella, Lorenzi. (enero de 2007). «Mona Lisa Grave Found, Claims Scholar» Discovery Channel News (Discovery Communications).
  15. ↑ Rossella, Lorenzi. (mayo de 2007). «Mona Lisa's Identity Revealed?» Discovery Channel News (Discovery Communications).
  16. ↑ Zöllner 1993, 4 orr. .
  17. ↑ «elmundo.es - Un estudio confirma que la 'Mona Lisa' fue una noble florentina» www.elmundo.es (Noiz kontsultatua: 2024-06-19).
  18. ↑ Giuseppe Pallanti. (2006). Mona Lisa Revealed. Skira ISBN 978-88-7624-659-3. (Noiz kontsultatua: 2024-06-19).
  19. ↑ Sassoon 2001, 14–16 orr. .
  20. ↑ Zöllner 1993, 12 orr. .
  21. ↑ Mona Lisa 1503-16. University of the Arts, London.
  22. ↑ Kemp 2006, 261-262 orr. .
  23. ↑ Debelle, Penelope. (junio de 2004). «Behind that secret smile» The Age (The Age Company).
  24. ↑ Nicholl, Charles. (marzo de 2002). «The myth of the Mona Lisa» Guardian Unlimited (London Review of Books via Guardian News and Media).
  25. ↑ a b Chaundy, Bob. (septiembre de 2006). «Faces of the Week» BBC News (BBC).
  26. ↑ Sassoon 2001, Abstract y p. 16.
  27. ↑ Rätselhafte Mona Lisa. University Library Heidelberg 30 de enero de 2008.
  28. ↑ Canetti, Claudine. «The world's most famous painting has the Louvre all aflutter» Actualité en France via French Ministry of Foreign and European Affairs (diplomatie.gouv.fr).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Clark, Kenneth. (1973). «Mona Lisa» The Burlington Magazine 115 (840) 00076287, 144.
  • Conway, Melissa (1999). The Diario of the printing press of San Jacopo di Ripoli 1476-1484. Florencia: Yale University Press. ISBN 8822247159. 
  • Farago, Claire (1999). Biography and Early Art Criticism of Leonardo da Vinci. Routledge. ISBN 0815329334. 
  • Kallen, Stuart; Boekhoff, P. M. (2000). Leonardo da Vinci. San Diego: Lucent Books. ISBN 1560066040. 
  • Kemp, Martin (2006). Leonardo Da Vinci: The Marvellous Works of Nature And Man. Estados Unidos: Oxford University Press. ISBN 0-19-280725-0. 
  • Littlefield, Walter (1914). The Two "Mona Lisas". Míchigan: The Century: A Popular Quarterly by Making of America Project. 
  • Masters, Roger D. (1998). Fortune is a River: Leonardo da Vinci and Niccolò Machiavelli's Magnificant Dream of Changing the Course of Florentine History (6 kapituluko oharrak) [http://web.archive.org/web/http://www.dartmouth.edu/~rmasters/fourtune/notes/06.html]. Hanover: Free Press via Dartmouth College. ISBN 0-684-84452-4. 
  • Müntz, Eugène (1898). Leonardo Da Vinci, Artist, Thinker and Man of Science. Nueva York: Charles Scribner’s Sons. ISBN 1-85995-062-0. 
  • Pallanti, Giuseppe (2006). Mona Lisa Revealed: The True Identity of Leonardo’s Model. Florencia, Italia: Skira. ISBN 88-7624-659-2. 
  • Sassoon, Donald. (2001). «Mona Lisa: the Best-Known Girl in the Whole Wide World» History Workshop Journal - Oxford University Press 2001 (51) 1477-4569.
  • Scotti, R. A. (2009). Vanished smile: the mysterious theft of Mona Lisa. Nueva York: Vintage Books. ISBN 9780307278388. 
  • Stites, Raymond S.. (1936). «Mona Lisa--Monna Bella» Parnassus 8 (1) 10.2307/771197, 7-10 y 22-23.
  • Vasari, Giorgio (1879). Le vite de' più eccellenti pittori, scultori ed architettori. Florencia: G.C. Sansoni. ISBN 0-19-283410-X. 
  • —; Philip Joshua Jacks (2006). The lives of the most excellent painters, sculptors, and architects. Nueva York: Modern Library. ISBN 0375760369. 
  • — (2007). Luciano Bellosi y Aldo Rossi, ed. Las vidas de los más excelentes arquitectos, pintores y escultores italianos desde Cimabue a nuestros tiempos. Madrid: Cátedra. or. 471-479. ISBN 978-84-376-1974-3. 
  • — (2007). Luciano Bellosi y Aldo Rossi, ed. Las vidas de los más excelentes arquitectos, pintores y escultores italianos desde Cimabue a nuestros tiempos. Madrid: Cátedra. or. 595. ISBN 978-84-376-1974-3. 
  • [Esteka hautsia]
  • Zöllner, Frank. (1993). «Leonardo's Portrait of Mona Lisa del Giocondo» Gazette des Beaux-Arts 121 (S) 0016-5530 , 115-138.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Lisa Gherardiniren Historia Mundua.
  • Lisa Gherardini erretratua Louvreko museo ofiziala (frantsesez).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lisa_Gherardini&oldid=9828379"(e)tik eskuratuta