نمایش مبدأ برای ابن یمین

{{حص-حنب|کوچک=بله}}
{{مقاله خوب}}
{{جعبه زندگینامه
|نام_شخص= ابن یمین فَرومَدی
|نام_تصویر=
|عرض_تصویر=
|توضیح_تصویر=عکسی خیالی از ابن یمین فریومدی
|نام دیگر= امیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدین طغرایی
|لقب‌ها=
|زمینه فعالیت= [[ادبیات فارسی]]، [[شعر]]
|ملیت= [[ایرانی‌ها|ایرانی]]
|دوره= فرمانروایی [[سربداران]]{{سخ}}[[تیموریان]]
|سال‌های فعالیت=
|محل زندگی= [[فرومد]]، [[خراسان]] و [[سبزوار]]
|مذهب= [[اسلام]]، [[شیعه دوازده‌امامی]]
|نهاد=
|همسر=
|فرزندان=
|والدین=
|آرامگاه= [[آرامگاه ابن یمین]] در [[فرومد]]
|مدفن=
|پیشه= [[شاعر]]
|سبک= عراقی
|مکتب=
|آثار=
|تاریخ_تولد=۶۶۴ خورشیدی{{سخ}}۶۸۵ هجری قمری
|محل_تولد= [[خراسان]]
|تاریخ_مرگ=پیش از ۷۴۶ خورشیدی{{سخ}}۷۶۹ هجری قمری
|محل_مرگ= [[فرومد]]، [[خراسان]]
|تصویر=ابن یمین فرومدی.jpg|عنوان تصویر=عکسی خیالی از ابن یمین فریومدی}}
'''اِبن یَمین''' (زاده ۶۶۴ – درگذشته ۷۴۶ ه‍.ش) با نام کامل '''فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طغرایی مستوفی بیهقی فَریُومَدی'''، [[شاعر]] و [[قطعه (شعر)|قطعه]]<nowiki/>‌سرای [[ایران]]ی بود که بخش بزرگ زندگانی وی در روستای [[فرومد]] (واقع در [[استان سمنان]] از حوالی [[شاهرود]] که پیشتر از توابع [[خراسان]] بود) سپری شد. وی را به جهت شغل استیفاء — مأمور محاسبه مالیات و اخذ آن — و طغرانویسی — نوشتن و مهر نمودن نامه‌های سلطان در دربار —، مستوفی و طغرایی می‌خواندند.

تاریخ زادروز ابن یمین به‌گونه مشخص، معلوم نیست تاریخ زادروز او توسط منابعی، میان ۶۸۲ تا ۶۶۹ ه‍.ق برآورد شده‌است. وی دوران کودکی خویش را هم دورات با فرمانروایی [[محمد خدابنده اولجایتو|سلطان محمد خدابنده]] و در زادگاهش، فریومد گذراند. او همچون پدرش به دستگاه [[علاءالدین محمد هندو|خواجه علاءالدین محمد]] وارد شد و هنگامی که سلطان [[ابوسعید بهادرخان]] به سال ۷۳۶ ه‍.ق درگذشت، همراه خواجه علاءالدین به دربار [[طغاتیمور]] پیوست و به همین جهت چند سالی را در [[گرگان|استرآباد]] گذراند. ابن یمین پس از بالاگرفتن قیام [[سربداران]]، از دربار طغای بیرون شد و با او در جنگی که میان سربداران و [[ملک معزالدین حسین کرت]] — از فرمانروایان [[هرات]] — به سال ۷۴۳ ه‍.ق درگرفت شرکت کرد. امیرمسعود در این نبرد شکست خورد و گریخت. در پی این شکست ابن یمین نیز اسیر شد. همین درگیری سبب شد تا ''[[دیوان ابن یمین|دیوان اشعار ابن یمین]]'' ناپدید شود. پس از اسارت، او را در درگاه ملک حسین حاضر کردند و ملک حسین از او دلجویی و سپس او را آزاد کرد. ابن یمین نیز [[قطعه (شعر)|قطعه‌ای]] را در تاسف از از دست رفتن دیوانش و قدردانی از سلطان سرود. ابن یمین دوران آغازین و پایانی زندگی خویش را در فرومد گذراند و در دوران زندگی در آنجا به کشاورزی مشغول بود و از این طریق درآمد زدایی می‌کرد و به فقرا بسیار رسیدگی می‌کرد.

با وجود اختلاف‌ها در تاریخ مرگ ابن یمین، روز شنبه، هشتم ماه [[جمادی‌الثانی|جمادی الآخر]] سال ۷۶۹ ه‍.ق را تاریخ مرگش عنوان کرده‌اند. منابع دیگر میان دو سال ۷۴۳ و ۷۴۵ ه‍.ش در اختلاف هستند. از احوالات شخصی و خانوادگی ابن یمین، اطلاعات دقیقی در دست نیست. در جایی از اشعارش سه تا چهار فرزند را برای خود مدعی است ولی تنها ۲ نام از فرزندانش را نام می‌برد. او را فردی ادیب و شاعر توصیف کرده‌اند که از دوران نوجوانی توسط پدرش به [[مشاعره]] و مناظره واداشته می‌شد.

دیوانی که از ابن یمین بر جای مانده‌است، شامل [[قصیده]]، [[غزل]]، [[مقطع]]، [[رباعی]] و چند [[ترجیع‌بند]]، [[ترکیب‌بند]]، [[مسمط]]، [[مخمس]]، [[مستزاد]] و چند [[مثنوی]] است. در دیوان او برخی [[ماده‌تاریخ|ماده تاریخ]] و [[چیستان]] نیز وجود دارد. دیوان اصلی او در سال ۷۶۳ ه‍.ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و دیگر یافت نشد. به گفته خودش، ۱۰ سال بعد از این واقعه، آنچه از دیوانش در یاد و خاطره و همچنین در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» باقی مانده بود، مجدد گردآوری کرد و سروده‌های سال‌های پس از آن را نیز به آن افزود تا دیوانی دیگر رقم بخورد. امروزه از این دیوان، نسخه‌های مختلفی در دست می‌باشد. اهمیت و شهرت ابن یمین طغرایی، بیشتر به سبب قطعات معروف اوست که بر مضامین اخلاقی و اجتماعی سروده شده‌است. مضامین غزلیات او نیز غالباً عاشقانه است. اشعار او روان و منسجم و خالی از خودنمایی و علم‌فروشی و دنباله [[سبک خراسانی]] بیان شده‌است.

== زندگی ==
=== نام و تبار ===
امیر فخرالدین محمود بن یمین‌الدین طغرایی فریومدی، مشهور به ابن یمین، شاعر پارسی‌گوی قرن هشتم ه‍.ق است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> در ''[[ریحانة الادب]]'' و [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] عنوان خراسانی نیز به نام او افزوده شده‌است.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۲|ج=۸}}</ref><ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref> [[ذبیح‌الله صفا]] نام کامل او را «امیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدین طغرایی مستوفی بیهقی فریومدی» گزارش می‌کند.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۱|ج=۳}}</ref> وی را به جهت شغل استیفاء در دربار (مأمور محاسبه مالیات و اخذ آن)، مستوفی می‌خواندند.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۲|ج=۳}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref>

پدرش امیر یمین‌الدین بود که فردی ادیب و شاعر بوده‌است. یمین‌الدین مردی فاضل بود که در دستگاه حکومتی خواجه علاءالدین محمد فریومدی — صاحب دیوان و وزیر خراسان — به استیفاء و طغرانویسی اشتغال داشت. ظاهراً همین شغل پدرش بوده‌است که ابن یمین و پدرش را به لقب طغرایی شهره کرده‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> به گزارش شفاءالدین صفا، پدرش [[مردم ترک|ترک‌تبار]] بود که در زمان [[محمد خدابنده اولجایتو|سلطان محمد خدابنده]]، در روستای فَریومَد ([[فرومد]]) زمینی خرید و در آن‌جا ساکن شد.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۱–۹۵۲|ج=۳}}</ref> پدرش در شکوفاشدن استعداد شاعری ابن یمین تأثیر بسزایی داشت و از روزگار نوجوانی فرزندش، او را به [[مشاعره]] و مناظره وامی‌داشت. پدرش در سال ۷۲۲ ه‍.ق درگذشت و در فریومد دفن شد. مادر ابن یمین تا سال ۷۴۱ ه‍.ق زنده بود و در فریومد می‌زیست.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> فَریُومَد که گاهی فَرومَد و فِریوَند نیز خوانده شده‌است، یکی از روستاهای منطقه [[سبزوار]] محسوب می‌شود.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۴|ج=۸}}</ref> [[دولتشاه سمرقندی|دولتشاه]] از پدرش اشعاری را گزارش می‌کند و آنها را مشهور می‌داند.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۲|ج=۳}}</ref>

=== سرگذشت ===
تاریخ ولادت ابن یمین به‌طور مشخص، معلوم نیست اما از آنجا که در برخی از اشعارش به سال‌های ۷۰۳ و ۷۰۴ ه‍.ق اشاره داشته‌است و با توجه به اینکه اگر در آن تاریخ، بیست ساله بوده‌است، طبعاً تاریخ ولادت او ۶۸۵ ه‍.ق بود.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> او را متولد یکی از سال‌های ۶۶۳، ۶۶۵ و ۶۶۹ ه‍.ق نیز دانسته‌اند.<ref>{{پک|مهدوی|۱۳۸۶|ک=اعلام اصفهان|ص=۲۳۱|ج=۱}}</ref> وی دوران کودکی خویش را در زادگاهش، فریومد گذراند. وی تحصیلات مقدماتی خویش را در همان‌جا گذراند و احتمالاً در همان دوران به علوم معقول و منقول مهارت یافت.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> زادگاه او در دوران حیاتش، از جهت فرهنگی در سطح بالایی قرار داشت و او در این مکان به تحصیل طب و ادبیات پرداخت.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> مکاتبات شاعری ابن یمین با پدرش در دوران نوجوانی شهرت داشته‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref>

از آنجا که شغل طغرایی و دیوانی در خاندان ابن یمین موروثی بوده‌است، ابن یمین نیز در جوانی به این شغل اشتغال داشت. او همچون پدرش به دستگاه خواجه علاءالدین وارد شد و هنگامی که [[ابوسعید بهادرخان|سلطان ابوسعید بهادرخان]] به سال ۷۳۶ ه‍.ق درگذشت، همراه خواجه علاءالدین به دربار [[طغاتیمور]] پیوست و به همین جهت چند سالی را در [[گرگان|استرآباد]] گذراند.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> ابن یمین منصب محاسبه و دریافت مالیات و همچنین و نگارش نامه‌های سلطان را در خدمت خواجه علاءالدین محمد فریومدی، وزیر [[خراسان]]، به سال ۷۴۲ ه‍. ق، بر عهده داشت و از منشآت او بعضی در کهن‌ترین ویرایش دیوانش که ظاهراً پیش از سال ۹۳۱ ه‍.ق نوشته شده، موجود است و دو نامه از آن‌ها نیز انتشار یافته‌است.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۲|ج=۳}}</ref> ابن یمین بینندهٔ کشمکشاهای پی‌درپی امیران خراسان در عهد فترت میان [[ایلخانان]] و یورش [[تیمور]] بود و گاه در این کشمکش‌ها و جنگ‌ها نیز حضور داشت.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۴|ج=۳}}</ref> او بعدها پس از بالاگرفتن قیام سربداران، در سال ۷۴۳ ه‍.ق از دربار طغای خارج شد و با امیرمسعود سربداری در مقابل سپاهیان ملک معزالدین حسین کرت — از فرمانروایان [[هرات]] — به جنگ پرداخت. این نبرد در ناحیه [[زاوه]] از نواحی [[تربت حیدریه]] کنونی رخ داد و امیرمسعود در این نبرد شکست خورد و گریخت. با شکست سپاهیان امیرمسعود، ابن یمین نیز اسیر شد. در این درگیری، دیوان اشعار ابن یمین ناپدید شد. پس از اسارت، وی را به درگاه ملک حسین آوردند و سلطان از او دلجویی کرد و سپس او را آزاد کرد. ابن یمین نیز قطعه‌ای را در تاسف از از دست رفتن دیوانش و قدردانی از سلطان سرود.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> او در این خصوص چنین سروده‌است:<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۵|ج=۳}}</ref>

{{آغاز شعر}}
{{ب|بچنگال غارتگران اوفتاد|وز آن پس کسی زو نشانی نداد}}
{{پایان شعر}}

ابن یمین پس از این واقعه، چندسالی را در درگاه سلطان هرات گذراند و قصایدی در مدح سلطان و برخی از درباریان او سرود. ابن یمین پس از مدتی به زادگاه خود فریومد عزیمت کرد و در زمین ارث پدری خود، سکنی گزید.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> او پس از خروج از درگاه سلطانی و با وجود دوری گزیدن از دستگاه حکومتی، همچنان به امیران شیعی سربداران ارادت می‌ورزید و در مدح آنان همچون [[امیر وجیه‌الدین مسعود|وجیه‌الدین مسعود]] و [[نجم‌الدین علی موید]]؛ اشعاری را سروده‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref>

وی در جوانی سفری به [[استرآباد|جرجان]] داشته‌است و از آنجا با پدرش، مکاتباتی به نظم داشته‌است. از آنچه در دیوان او آمده‌است، او مدتی را در [[تبریز]]، [[سلطانیه]] و [[عراق عجم|عراق]] اقامت داشته‌است. تاریخ دقیق این سفرها و مدت اقامت‌های ابن یمین در این سرزمین‌ها مشخص نیست؛ اما به گفته خودش، روزگار خوشی در این دوره زمانی نداشته‌است و قدر او در این مناطق دانسته نمی‌شد. او در دوران اقامت در تبریز، در دستگاه [[غیاث‌الدین غوری|غیاث‌الدین محمد]] پسر [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی|خواجه رشیدالدین فضل‌الله]] — وزیر سلطان ابوسعید — حضور داشت.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> وی در اشعاری آن وزیر را ستایش کرد، ولی کارش در آن شهر دوام نیافت؛ چنان‌که ناگزیر شد در قطعه‌ای که خطاب به غیاث‌الدین محمد سرود، از او اجازه بازگشت به شهر خویش را بخواهد.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۳|ج=۳}}</ref>

ابن یمین در عراق در خدمت خواجه [[سعدالدین مسعود]] از امیران [[اینجو]] بود.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> منظور از عراق، نواحی غربی ایران است که «ماعدا خراسان» نام داشت. وی پس از ناامیدی از مردمان آن دیار، به خراسان بازگشت.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۳|ج=۳}}</ref> در سال ۷۵۴ ه‍.ق به هنگامی که [[خواجه یحیی کرابی]] — از امیران [[سربداران]] — به قصد ملاقات طغاتیمور به استرآباد می‌رفت، ابن یمین او را همراهی کرد. احتمالاً این آخرین سفر ابن یمین بوده‌است که از فریومد خارج شده‌است. وی در این سفر نهایی خود اشعاری را در مدح طغاتیمور و دوستی و اتحاد میان امیر سربداران و وی سرود. در همین سفر و در مجلس جشنی، خواجه یحیی به اشاره و دستور طغاتیمور کشته شد. پس از این واقعه، ابن یمین به فریومد بازگشت و تا پایان عمر در آنجا باقی ماند و انزوا گزید. او در این دوران جز به ندرت، قصیده‌ای نمی‌سرود. با این همه او پس از آغاز حکومت خواجه نجم‌الدین علی موید، اشعاری را در مدح او سرود.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> پس از بازگشت به خراسان، ابن یمین در همان حال با گروهی از امیران و وزیران عهد خود، در بخش خاوری ایران ارتباط داشت و آن‌ها را می‌ستود. از ممدوحان ابن‌یمین، گذشته از خواجه علاءالدین محمد فریومدی، باید [[طغاتیمور|طغاتیمورخان]]، ملک معزالدین ابوالحسین محمد بن غیاث‌الدین کرت، [[وجیه الدین امیر مسعود|خواجه وجیه‌الدین مسعود سربداری]]، خواجه علی سربداری، [[پهلوان حسن دامغانی]] سربداری و جانشین او خواجه نجم‌الدین علی مؤید سربداری را نام برد.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۴|ج=۳}}</ref> به گزارش ''دایرةالمعارف بزرگ اسلامی''، احتمالاً وی در دوران جوانی، اشعاری را نیز در مدح بزرگان خراسان سروده که پس از مفقود شدن دیوانش، از بین رفته‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref>

در ''[[دانشنامه اسلام]]'' آمده‌است که وی از سربداران مقرری دریافت می‌کرد.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> مدرس تبریزی در ''ریحانة الادب'' گزارش می‌کند که وی در دوران زندگی در فریومد به کشاورزی مشغول بود و از این طریق امرار معاش می‌کرد و به فقرا بسیار رسیدگی می‌کرد.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۳|ج=۸}}</ref><ref>{{پک|موذنی|۱۳۸۰|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=ابن یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او}}</ref> زندگانی ابن‌یمین در [[سبزوار]] و [[فرومد]]، به قناعت گذشت و اصولاً وی مردی قانع، گوشه‌گیر، دهقان‌پیشه و معتقد به بنیادهای اخلاقی بود.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۶|ج=۳}}</ref>

== مرگ و آرامگاه ==
[[پرونده:آرامگاه ابن یمین.jpg|بندانگشتی|269x269پیکسل|عکسی از آرامگاه ابن یمین فریومدی واقع در روستای فرومد که به ثبت ملی نیز رسیده‌است.]]
{{اصلی|آرامگاه ابن یمین}}
ابن یمین در سال ۷۶۹ ه‍. ق<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> مصادف با سومین سال حکومت نجم‌الدین علی موید، درگذشت. دولتشاه سمرقندی به تبعیت از اوحدی و شوشتری، تاریخ ۷۴۵ ه‍.ق را در خصوص سال درگذشت ابن یمین، نادرست می‌داند.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> با این وجود، [[ذبیح‌الله صفا|صفا]] در ''[[تاریخ ادبیات در ایران|تاریخ ادبیات ایران،]]'' به نقل از دولتشاه، سال درگذشت ابن یمین را ۷۴۵ ه‍.ق می‌داند و از کتاب ''[[ریاض‌العارفین|ریاض العارفین]]''، تاریخ ۷۴۳ ه‍.ق به عنوان سال درگذشت ابن یمین گزارش می‌کند.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۶|ج=۳}}</ref> [[آقابزرگ تهرانی|آقابزرگ طهرانی]] نیز در ''الذریعه''، به نقل از [[فصیح خوافی|فصیحی خوافی]]، تاریخ مرگش را سال ۷۶۹ ه‍.ق مصادف با روز شنبه، هشتم ماه [[جمادی‌الثانی|جمادی الآخر]] گزارش می‌کند.<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref> صفا نیز با اشاره به همین نقل، آن را تاریخ صحیح‌تر در خصوص سال مرگ ابن یمین می‌داند. او به نقل از فصحی می‌نویسد:<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۶–۹۵۷|ج=۳}}</ref>

{{آغاز شعر}}
{{ب|بود تاریخ هجرت هفتصد با شصت و نه|روز شنبه هشتم ماه جمادی الآخرین}}
{{ب|گفت رضوان حور را برخیز و استقبال کن|خیمه بر صحرای جنت می‌زند ابن یمین}}
{{پایان شعر}}

آورده‌اند که او در هنگام مرگ چنین سروده‌است:<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۴|ج=۸}}</ref>

{{آغاز شعر}}
{{ب|منگر که دل ابن یمین پرخون شد|بنگر که از این سرای فانی چون شد}}
{{ب|مصحف بکف و چشم بره روی بدوست|با پیک اجل خنده‌زنان بیرون شد}}
{{پایان شعر}}

در ''[[مجالس‌المؤمنین|مجالس المومنین]]'' آمده‌است که ابن یمین در روستای فریومد درگذشت<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۴|ج=۸}}</ref> و در کنار مزار پدرش یمین‌الدین طغرایی دفن شده‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> دولتشاه در این خصوص می‌نویسد: «مرقد منور او بفریومد در صومعه والد اوست در پهلوی والد روح‌الله روحهما و ارسل الینا فتوحهما».<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۷|ج=۳}}</ref> قبر دیگری در [[اصفهان]] در محله [[بیدآباد (اصفهان)|بیدآباد]] به نام ابن یمین شاعر مشهور است<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۴|ج=۸}}</ref> که احتمالاً غیر از این ابن یمین فریومدی باشد.<ref>{{پک|مهدوی|۱۳۸۶|ک=اعلام اصفهان|ص=۲۳۱|ج=۱}}</ref>

آرامگاه ابن یمین در ابتدا، ساختمانی از خاک و خشت بود که رو به ویرانی گذاشته بود. با پیگیری‌های [[عبدالرفیع حقیقت]]، یک ساختمان شش گوشه به جای ساختمان قدیمی طراحی و ساخته شد. سنگ قبر شش گوشه ابن یمین در وسط بنا قرار دارد و شش گوشه بنا، تداعی کننده یک گل باز شده‌است. فضای سبز اطراف آرامگاه نیز با نرده محصور شده‌است.<ref>{{پک/بن|تسنیم۱|ک=خبرگزاری تسنیم|ف=آرامگاه ابن یمین}}</ref><ref>{{پک/بن|صدا۱|ک=صدا و سیمای مرکز سمنان|ف=آرامگاه ابن یمین فریومدی}}</ref> این بنا که در سال ۱۳۵۳ ه‍.ش ساخته شده‌است، به عقیده برخی، نمادی از کلاه [[سربداران]] می‌باشد. بر روی سنگ قبر ابن یمین نوشته شده‌است: «آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن یمین‌الدین متخلص به ابن یمین، شاعری بوده‌است دانشمند، دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده‌است».<ref>{{پک/بن|امرداد|ک=امرداد|ف=آرامگاه ابن‌یمین؛ خاستگاه گردشگری فرومد}}</ref> اداره کل میراث فرهنگی، از سال ۱۳۸۳تا ۱۳۹۷ ه‍.ش در پی دریافت سند مالکیت مجموعه آرامگاه ابن یمین بوده‌است که پس از ۱۴ سال، سند این مجموعه به نام اداره کل میراث فرهنگی استان [[سمنان]]، صادر گردید.<ref>{{پک/بن|مهر۱|ک=خبرگزاری مهر|ف=آرامگاه ابن یمین به نام میراث فرهنگی سند خورد}}</ref> این سازمان مرمت سازی این بنا را در چند نوبت تا مردادماه ۱۳۹۹ ه‍.ش تکمیل نموده‌است.<ref>{{پک/بن|ایسنا۱|ک=خبرگزاری ایسنا|ف=مرمت و بهسازی آرامگاه ابن یمین}}</ref><ref>{{پک/بن|صنایع۱|ک=وزارت میراث فرهنگی|ف=مرمت و بهسازی آرامگاه ابن یمین}}</ref>

== نسل و فرزندان ==
از احوالات شخصی و خانوادگی ابن یمین، اطلاعات دقیقی در دست نیست. وی در بخشی از دیوان خود، از اشعار خود با عنوان «فرزندان روحانی» خویش یاد می‌کند و در کمی بعد از «سه‌چار» فرزند جسمانی برای خود نیز یاد می‌کند. او در «کارنامه» خویش تنها از دو فرزند خویش نام می‌برد و نام‌های آنها را حسن و محمد گزارش می‌کند. وی در گزارشی، محمد را از جهت فضل و سرایش شعر و سخنوری می‌ستاید.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref>

== دیوان ابن یمین ==
{{ویکی‌گفتاورد|ابن یمین}}
[[پرونده:Divan-ibn-yamin.jpg|بندانگشتی|344x344پیکسل|برگی از دیوان خطی ابن یمین نگاه‌داری شده در کتابخانه مجلس]]
دیوانی که از ابن یمین بر جای مانده‌است، شامل قصیده، غزل، مقطع، رباعی و چند ترجیع بند، ترکیب بند، مسمط، مخمس، مستزاد و چند مثنوی است. در دیوان او برخی ماده تاریخ و چیستان نیز وجود دارد. دیوان اصلی او در سال ۷۶۳ ه‍.ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و دیگر یافت نشد. به گفته خودش، ۱۰ سال بعد از این واقعه، آنچه از دیوانش در یاد و خاطره و همچنین در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» باقی مانده بود، مجدد گردآوری کرد و سروده‌های سال‌های پس از آن را نیز به آن افزود تا دیوانی دیگر رقم بخورد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> ابن یمین در دو نوبت، به جمع‌آوری اشعارش اقدام کرد. نوبت اول در سال ۷۴۶ ه‍.ق و نوبت دوم در سال ۷۵۹ ه‍.ق بود.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> امروزه از این دیوان، نسخه‌های مختلفی در دست می‌باشد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> به گزارش ''[[مجمع‌الفصحاء|مجمع الفصحاء]]'' نزدیک به دوهزار بیت از ابیات باقی مانده از ابن یمین، مربوط به همان دیوان بوده‌است.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۳|ج=۸}}</ref> صفا گزارش می‌کند که تلاش‌ها برای یافتن دیوان مفقود شده ابن یمین بی‌نتیجه ماند.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۵|ج=۳}}</ref> آقابزرگ طهرانی نام دیوان او را در جایی ''دیوان ابن یمین''<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref> و در جای دیگر ''دیوان یمین فریومدی'' گزارش می‌کند.<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۱۳۱۶|ج=۹}}</ref> از این دیوان نسخه‌های قدیمی مربوط به قرن نهم موجود است.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref>

دو مثنوی او با نام‌های «چهارپند انوشیروان» و «انوشیروان و موبدان» شامل سخنان حکمت‌آمیز منسوب به انوشیروان است که در آداب زندگی و تدبیر معاش، راستی و نیکوکاری سروده شده‌است. این دو مثنوی به وزن و اسلوب ''[[شاهنامه|شاهنامه فردوسی]]'' و به شیوه اندرزنامه‌های منظوم شکل گرفته‌است. در ''[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|دایرة المعارف بزرگ اسلامی]]'' آمده‌است که: «مثنوی «مجلس افروز» منظومه‌ای است عرفانی در بیان صفات و کیفیات عشق و رسیدن به مقام وصال و شرح احوال آن، و مثنوی عرفانی دیگری به بحر هزج مسدس مقصور در بیان شرایط طلب و فنای طالب در مطلوب. بخش کوچکی از دیوان شامل قطعات و اشعار عربی اوست در اخلاق، حکمت، نصیحت و موضوعات دیگر که غالباً به نظم فارسی ترجمه شده‌اند و چند ملمع نیز در میان آنها دیده می‌شود. یکی از رسائل ابن یمین که خطاب به خواجه علاءالدین وزیر و شکایت از بی‌التفاتی اوست، در حقیقت منظومه‌ای است ''موقوف القوافی'' که از انواع بسیار نادر شعر فارسی است و دو نمونهٔ آن از سوزنی در کتاب ''المعجم فی معاییر اشعار العجم'' نقل شده‌است.»<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> همچنین قطعه شعر مشهور با مطلع «آنکس که بداند و بخواهد که بداند/خود را به بلندای سعادت برساند» سروده وی است.<ref>{{پک|شفیعی|۱۳۹۹|ک=گوهرهای منثور|ص=۶۴|ج=۳}}</ref>

=== تصحیح و انتشار ===
[[علی‌اکبر دهخدا|دهخدا]] می‌نویسد که دیوانی از ابن یمین در [[کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی|کتابخانه مجلس]] وجود داشته‌است که خود دهخدا آن را تصحیح کرده‌است. وی در ادامه گزارشش می‌نویسد که در آن، اشعار ابن یمین فریومدی با اشعار شاعر دیگری به نام ابن یمین که بی‌سواد و عامی بوده‌است، در هم آمیخته شده‌است. دهخدا این موارد را در حاشیه با عنوان اصل و الحاقی متذکر شده‌است. [[مصلح‌الدین مهدوی]] این احتمال را می‌دهد که ابن یمین عامی مورد اشاره دهخدا، در اصفهان مدفون باشد.<ref>{{پک|مهدوی|۱۳۸۶|ک=اعلام اصفهان|ص=۲۳۱|ج=۱}}</ref> دیوانی از ابن‌یمین در دست است، با مقدمه‌ای که شاعر در آن نوشته، در سال ۷۵۴ هجری قمری فراهم آمده و از [[قصیده]]، [[غزل]]، [[ترکیب‌بند]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]] و [[رباعی]]، مجموعاً در حدود ۱۵ هزار [[بیت (شعر)|بیت]] دارد.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۶|ج=۳}}</ref> در سال ۱۳۱۷ ه‍.ش سعید نفیسی قطعات و رباعیات ابن یمین را با مقدمه‌ای از احوالات او به چاپ رسانید.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> این دیوان شامل غزلیات ابن یمین نبوده و در ۲۸۳ صفحه منتشر شده‌است.<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref> سال‌ها بعد، [[حسینعلی باستانی راد]] ''دیوان ابن یمین'' را بر اساس چند نسخه تصحیح کرد و به سال ۱۳۴۴ ه‍.ش به چاپ رساند. این اثر در سال ۱۳۶۳ ه‍.ش به همان شکل مجدد تجدید چاپ شد.<ref>{{پک|احمدی دارانی|۱۳۸۸|ک=آینه میراث|ف=حافظ و ابن یمین}}</ref>

=== ترجمه ===
گزیده‌ای از اشعار ابن یمین که شامل بر ۱۵۹ قطعه از اوست، برای اولین بار به سال ۱۸۵۲ میلادی در [[وین]] به کوشش [[فن شلشتاوسرد]] به زبان [[زبان آلمانی|آلمانی]] ترجمه شد و به چاپ رسید. در سال ۱۸۷۹ میلادی دومین دوره از نسخه به طبع درآمد. در طبع دیگری، به سال ۱۸۶۵ میلادی در [[کلکته]]، با عنوان ''کتاب مقطعات ابن یمین من تصنیفات ابن یمین فریومدی''، در انتشارات مظهر العجائب به چاپ رسید. [[رادول]] به سال ۱۹۳۳ میلادی گزیده دیگری را که مشتمل بر ۱۰۰ قطعه از ابن یمین بود، با ترجمه [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] در [[لندن]] منتشر کرد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> ترجمه دیگری از اشعار منتخب ابن یمین به زبان انگلیسی توسط شاعر آمریکایی [[رالف والدو امرسون|رالف والدوامرسن]] در سال‌های ۱۸۴۷ تا ۱۸۶۷ میلادی منتشر کرد.<ref>{{پک|رادفر|۱۳۷۷|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=شناخت بیشتر ابن یمین}}</ref> در سال ۱۳۱۷ ه‍.ش نیز دیوان اشعار او توسط همو منتشر شد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> در سال ۱۹۶۵ میلادی شرح احوال و آثار ابن یمین تحت عنوان ''شمه‌ای از یک سخنور ایرانی'' توسط [[علیرضا حکمت]] و تحت نظارت [[ا.س براگینسکی]] به زبان [[زبان روسی|روسی]] ترجمه و منتشر شد.<ref>{{پک|رادفر|۱۳۷۷|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=شناخت بیشتر ابن یمین}}</ref>

== مذهب و مسلک ==
مذهب ابن یمین همچون بسیاری از مردمان سبزوار در روزگار سربداران، [[شیعه|تشیع]] بود.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> به گزارش مجتبائی در ''دایرةالمعارف بزرگ اسلامی''، نزدیک شدن او به دستگاه حکومتی از انگیزه‌های مذهبی خالی نبود. برخی از اشعار او در مدح و نعت [[علی بن ابی‌طالب]] و [[فرزندان علی بن ابی‌طالب|فرزندان]] او بوده‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> او از نخستین شاعرانی توصیف شده‌است که در وصف نبرد کربلا و امامان شیعه، شعر سروده‌است.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref> در ''مجمع الفصحاء'' ماجرایی از علت مدح نکردن [[علی بن موسی الرضا]] از او گزارش شده‌است که بر اساس آن، ابن‌یمین با اشاره به اینکه جبرئیل مدح کننده علی بن ابی‌طالب بوده‌است، او قادر به مدح پسرش، علی بن موسی الرضا نخواهد بود. ''الذریعه'' این ماجرا را چنین نقل می‌کند:<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref>

{{شعر}}
{{م|ببنده ابن یمین گفت دوستی که تویی که شعر توست که بر آسمان رسیده سرش‌}}
{{م|چرا مدیح سرای رضا همی نشوی که در جهان نبود کس به پاکی گهرش‌}}
{{م|بگفتمش که نیارم ستود امامی را که جبرئیل أمین بوده مادح پدرش‌}}{{پایان شعر}}

وی را شاعری فاضل و قانع معرفی کرده‌اند زهد را پیشه کرده بود و عرفان مذاق و درویش مشرب بود. [[محمدعلی مدرس خیابانی|مدرس تبریزی]] او را از بزرگان عرفان و ارباب سیر و سلوک دانسته‌است.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۲|ج=۸}}</ref> به عقیده راون، در اشعار ابن یمین عقاید [[مالتوسیانیسم|مالتوزیانیسم]] و [[مانی کئیسم]] وجود دارد.<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref>

== سبک و هنر شعری ==
مضامین غزلیات او عاشقانه است ولی در آنها اشارات اخلاقی و عرفانی نیز وجود دارد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref><ref>{{پک|موذنی|۱۳۸۰|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=ابن یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او}}</ref> سخن او از تشبیهات و تعبیرات بدیع خالی نیست. وی مثنوی‌ای با نام «کارنامه» دارد که در سال ۷۴۱ ه‍.ق و یک سال پیش از مرگ خواجه علاءالدین وزیر سروده شده، در کارنامه شعری خود دارد. «کارنامه» ابن یمین، همچون «کارنامه بلخ» [[سنایی]]، وصف احوالات شاعر بوده‌است که مخاطبش باد می‌باشد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref>

در قرن هفتم و هشتم ه‍. ق، شعر انتقادی رواج فراوان یافت و علت آن، آشفتگی اوضاع زمان، استیلا [[مغول|مغولان]] و ظهور حکومت‌های غیر صالح در ایران بود. با بروز و رشد فسادهای اجتماعی، انتقادهای اجتماعی نیز رشد می‌کرد و شدت می‌یافت و چه بسا به صورت هزل نیز نمایان می‌شد. ابن یمین از جمله شعرایی است که شعر انتقادی بسیاری را سروده‌است.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۳۳۳|ج=۳}}</ref> اشعار او غالباً در ابیاتی روان و بی‌تکلف، خوانندگان را به کار و کوشش و قناعت و استقلال ترغیب می‌کند. او در اشعارش به پرهیز از طمع و زیاده‌طلبی، صیانت نفس از ذلت و خواری دعوت می‌کند. قطعات ابن یمین با وجود کوتاه و در عین سادگی، به روشنی از اوضاع و احوال بی‌سامان جاری و معضلات اخلاقی، اجتماعی و سیاسی روزگارش گزارش می‌کند. گرچه در این قطعات نیز گه‌گاه مدایحی از شاهان و وزیران دیده می‌شود، اما در مواردی که تعدادشان کم نیست، سخن او با کنایه‌ها و طنزهای تند و شکایت‌های تلخ از نامردمی و دون طبعی و قدرناشناسی اینگونه اشخاص همراه است. در کلام ابن یمین از تکلف و تصنع خبری نیست و از لحاظ انسجام و سادگی و روانی، ممتاز بوده‌است. البته او در غزل، قصیده و رباعی به پای شاعران پیش از خودش و حتی برخی از معاصرینش نمی‌رسید. او گاهی خود را شاعری بلانظیر و هم تراز با عنصری و انوری و حتی برتر از آنان می‌شمرد که این جز پندار و بلندپروازی شاعرانه، نبوده‌است. مایه اصلی شعرها او، دیده‌ها و دریافت‌های شخصی او بوده‌است و از تجربه‌های خویش در دوران‌های پرتحول و اضطراب زندگانی‌اش در آن اشعار استفاده برده‌است. همین امر نیز سبب شده‌است تا اشعارش بر دل بنشیند و بر زبان‌ها جاری بوده باشد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> مدرس تبریزی با متوسط دانستن قریه شعری ابن یمین، دلیل مورد توجه قرار گرفتن اشعارش را مضمون اشعارش می‌داند که مشتمل بر اخلاق، نصایح، شهامت، عزت نفس، علو همت، مفاسد چاپلوسی و مذمت رهین منت بودن ناکسان بوده‌است.<ref>{{پک|مدرس تبریزی|۱۳۶۹|ک=ریحانة الادب|ص=۲۸۲–۲۸۴|ج=۸}}</ref> در ''دانشنامه اسلام'' نیز اشعار او نچندان با کیفیت، با تکرار فراوان و همراه با سرقت‌های ادبی توصیف شده‌است.<ref dir=ltr>{{پک|Rypka|۱۹۸۶|ف=IBN-I YAMlN|ک=Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref>

در خصوص اثرپذیری وی از آثار و منابع دیگر، تحقیقی با عنوان «ابن یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او» منتشر شده‌است که به تحقیق در خصوص میزان استفاده قرآن و احادیث اسلامی از جانب ابن یمین در اشعارش پرداخته‌است. مؤذنی در این تحقیق گزارش می‌کند که میزان استفاده ابن یمین از آیات و احادیث قرآن، همچون سایر شاعران هم عصرش بوده‌است. ابن یمین با استفاده از احادیث و آیات، بیشتر در زمینه توصیف و نعت پیامبر اسلام و علی بن ابی‌طالب و سایر امامان شیعه و همین‌طور تشریح توحید خداوند پرداخته‌است. وی با اقتباس و تلمیح از آیه ۲۵۵ بقره که می‌گوید: «اللَّهُ لَا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ» چنین سروده‌است:<ref>{{پک|موذنی|۱۳۸۰|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=ابن یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او}}</ref>

{{شعر}}
{{ب|آن حی لاینام که ذات وی از ازل|دارد فراغ تا ابد از نوم و از سبات}}
{{پایان شعر}}

صفا گزارش می‌کند که سخن او روان و منسجم و خالی از تکلف و علم‌فروشی و دنباله [[سبک خراسانی]] است. قطعه‌های ابن یمین به سبب اشتمال بر اندرز، طعن و طنز، رواج و شهرت بسیار یافت و بر زبان شعر دوستان جاری گشت و از این بابت میان شاعران معاصر خود منفرد شد. در قصیده‌سرایی و مثنوی‌پردازی توانا بود. از میان [[مثنوی]]‌های او، مثنوی «مجلس‌افروز» به بحر خفیف مخبون محذف، در تحقیق و عرفان، همچنین مثنوی بی‌نام دیگری هم در این موضوع به بحر هزج مسدس مقصور، مشهورتر است. کتاب ''ریحانه الادب'' نیز این فهرست کتاب‌ها را، به او نسبت داده‌است: ''انشا طغرل''، به نام مجموعهٔ منشات؛ ''انوار المبارک''، ''چشمه فائز''، ''کلیات طغری''، مجموعهٔ اشعار؛ ''مجموعه الغرائب''؛ ''المرآت المفتوحه''.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۶–۹۵۷|ج=۳}}</ref> در تحقیقی که بر روی ۱۵۰ قطعه شامل ۷۶۰ بیت از سروده‌های ابن یمین صورت گرفته‌است، قلمروی زیباشناختی آن مورد بررسی قرار گرفته‌است ک نتیجه آن شامل جدول ذیل است:<ref>{{پک|بنی‌طالبی|صادقی|۱۳۹۹|ک=مطالعات ایرانی|ف=بررسی بوطیقای قطعات ابن یمین}}</ref>
{{وسط‌چین}}
{| class="wikitable"
|+زیباشناختی در سروده‌های ابن یمین
!
! rowspan="2" |تضاد
! colspan="2" |تشبیه
! rowspan="2" |تمثیل
! colspan="2" |ایهام
! colspan="2" |تلمیح
! rowspan="2" |جناس
! rowspan="2" |جمع کل بیت‌ها
|-
!
!حسی به حسی
!عقلی به حسی
!تناسب
!سایر ایهام‌ها
!دینی
!ملی
|-
|تعداد
|۱۸۰
|۱۰۰
|۱۰۴
|۴۹
|۲۳
|۲۵
|۲۴
|۱۳
|۸۵
| rowspan="2" |۷۶۰
|-
|بسامد
|۲۳٫۶٪
| colspan="2" |۲۶٫۸٪
|۶٫۴٪
| colspan="2" |۶٫۳٪
| colspan="2" |۴٫۸٪
|۱۱٫۱٪
|}
{{پایان}}

== اثرگذاری و اهمیت ==
اهمیت و شهرت ابن یمین طغرایی، بیشتر به سبب قطعات معروف اوست که بر مضامین اخلاقی و اجتماعی سروده شده‌است.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> وجه امتیاز ابن یمین نسبت به سایر شعرا، شرایط ویژه جامعه او بوده‌است که طالب اشعار با مضامین اخلاقی بوده‌اند. در جامعه ایرانی پس از مغول که آسیب‌های اجتماعی بسیاری را تجربه کرده‌است، احتیاج به احیاء روحیه اخلاقی بود که ابن یمین در اشعارش به آنها پرداخته‌است. همین مورد سبب شده‌است تا اشعار او در میان مخاطبان و منتقدان اشعار، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. [[شبلی نعمانی|علامه شبلی نعمانی]] در خصوص اهمیت و جایگاه اشعار ابن یمین می‌نویسد: «ابن یمین اشعار اخلاقی را به قدری خوب بیان می‌کند که تا به امروز کسی به آن خوبی از عهده آن بر نیامده‌است و چون قال او از حالش حکایت می‌کند، لذا در خوانند اثری دارد که در کلام دیگران نیست.»<ref>{{پک|بنی‌طالبی|صادقی|۱۳۹۹|ک=مطالعات ایرانی|ف=بررسی بوطیقای قطعات ابن یمین}}</ref>

با وجود آنکه ابن یمین خود از شعر [[سعدی]] تأثیر بسزایی گرفته بود، حافظ نیز که او را آخرین غزلسرای سنتی می‌دانند، از اشعار ابن یمین بهره چندانی برده‌است که چندان مورد توجه حافظ پژوهان قرار نگرفته‌است. با دقت به ''[[دیوان حافظ]]'' و مقایسه آن با ''[[دیوان ابن یمین]]''، از لحاظ واژه، ترکیب و مضمون همگانی کشف می‌شود که نشانه تاثیرپذیری [[حافظ]] از اشعار ابن یمین دارد. بنابر شواهدی، اشعار ابن یمین ده سال قبل از مرگش به نواحی [[استان فارس|فارس]] و [[شیراز]] نیز رسیده بود و حافظ از برخی از آثار او در دیوان خود بهره برده‌است. تاثیرپذیری حافظ از ابن یمین، شامل موارد ترکیب‌ها، مضمون‌ها و استقبال‌ها می‌باشد.<ref>{{پک|احمدی دارانی|۱۳۸۸|ک=آینه میراث|ف=حافظ و ابن یمین}}</ref> همچنین از ابن یمین در مشاعره‌هایی با [[سلمان ساوجی]]، [[حافظ|حافظ شیرازی]]، [[عبید زاکانی]]، [[اوحدی مراغه‌ای]]، [[رکن صاین]]، [[سعدالدین نزاری قهستانی|نزاری قهستانی]] و [[شرف‌الدین رامی]] یاد شده‌است که البته چیزی از آنها اکنون در دست نیست. تنها در حق حافظ نامی که گویا حافظ شیرازی است، شعری وجود دارد که در آن آمده‌است:<ref>{{پک|احمدی دارانی|۱۳۸۸|ک=آینه میراث|ف=حافظ و ابن یمین}}</ref>

{{آغاز شعر}}
{{ب|چه غم از طعنه ایام تو را ابن یمین|که چو حافظ به جهان یار و نگاری داری}}
{{پایان شعر}}

== منبع‌شناسی ==
برای دستیابی به شرح احوالات و آثار ابن یمین، می‌توان به آثاری چون ''[[مجمع‌الفصحاء|مجمع الفصحاء]]''، ''[[ریاض‌العارفین|ریاض العارفین]]''، ''آتشکده''، ''بهارستان''، ''[[مجمل فصیحی]]''، ''[[مجالس‌المؤمنین|مجالس المومنین قاضی نورالله]]''، ''[[حبیب‌السیر|حبیب السیر]]''، ''[[نذکرة الشعراء]]'' [[دولتشاه سمرقندی|دولتشاه]]، ''[[روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات|روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات]]''، ''[[تاریخ مفصل ایران]]'' و ''[[از سعدی تا جامی]]'' مراجعه کرد. علاوه بر آن در مقدمه ''دیوان ابن یمین'' به قلم [[سعید نفیسی]] نیز به شرح احوالات ابن یمین پرداخته شده‌است.<ref>{{پک|صفا|۱۳۶۹|ک=تاریخ ادبیات در ایران|ص=۹۵۱|ج=۳}}</ref>

در زمینه بررسی قطعات ابن یمین، آثاری نگارش یافته‌است. پایان‌نامه‌ای با عنوان ''تحلیل تطبیقی ساختاری و محتوایی قطعه‌های انوری و ابن یمین'' اثری از [[لطفی کوشکی]] که در آن نویسنده در آن به بررسی سه حوزه معنایی، زبانی و ادبی قطعات این دو شاعر می‌پردازد از جمله این آثار است. در این تحقیق تنوع مضمون‌پردازی ابن یمین نسبت به [[انوری]]، بیشتر توصیف می‌شود و آرایه‌های به کار رفته در اشعار ابن یمین، آسان‌تر و طبیعی‌تر از انوری قلمداد می‌شود.<ref>{{پک|بنی‌طالبی|صادقی|۱۳۹۹|ک=مطالعات ایرانی|ف=بررسی بوطیقای قطعات ابن یمین}}</ref> [[غلامرضا رشید یاسمی|رشید یاسمی]] در سال ۱۳۰۳ ه‍.ش کتابی سودمند با عنوان ''احوال ابن یمین'' در [[تهران]] منتشر کرد.<ref>{{پک|مجتبائی|۱۳۸۸|ک=دانشنامه بزرگ اسلامی|ف=ابن یمین}}</ref> این کتاب در ۱۴۸ صفحه به چاپ رسیده‌است.<ref>{{پک|طهرانی|۱۴۰۸|ک=الذریعه|ص=۳۴|ج=۹}}</ref> در خصوص تفاوت و تمایز اشعار دو شاعر ابن یمین فریومدی و [[ابن یمین شبرغانی]] که گویا در دیوان‌ها با هم در هم آمیخته شده‌است، مقاله‌ای با عنوان ''ابن یمین و ابن یمین شبرغانی'' منتشر شده‌است که مورد توجه پژوهشگران غربی نیز قرار گرفته‌است. ''کتاب ابن یمین'' اثر رادول دیگر اثری است که به مقایسه ابن یمین با [[خیام|عمر خیام]] پرداخته‌است. در این اثر به ارتباط ابن یمین با دربار و سربداران و اشعار اخلاقی او اشاره شده‌است. کتاب ''محاکمه قطعات ابن یمین و سعدی مع سوانح ابن یمین'' اثر [[علی شبیر]]، از آثار مقایسه‌ای در این ارتباط است که قطعات اخلاقی ابن یمین را با قطعات اخلاقی سعدی مقایسه کرده‌است و مقام شعری سعدی را از ابن یمین برتر دانسته شده‌است.<ref>{{پک|رادفر|۱۳۷۷|ک=دانشکده ادبیات و علوم انسانی|ف=شناخت بیشتر ابن یمین}}</ref>

== پانویس ==
{{پانویس|۳}}

== منابع ==
{{آغاز پانویس|35em}}
'''منابع فارسی (مکتوب)'''
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=احمدی دارانی|نام۱=علی‌اکبر|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=حافظ و ابن یمین|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120426180735-5195-516.pdf|ژورنال=آینه میراث|دوره=|شماره=چهل و پنجم|صفحات=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=بنی‌طالبی|نام۱=امین|تاریخ=۱۳۹۹|عنوان=بررسی بوطیقای قطعات ابن یمین فریومدی|پیوند=https://ensani.ir/file/download/article/1608457724-9703-37-3.pdf|ژورنال=مطالعات ایرانی|دوره=نوزدهم|شماره=سی و هفتم|صفحات=۴۳–۶۹|نام۲=اسماعیل|نام خانوادگی۲=صادقی}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صفا|نام=ذبیح‌الله|عنوان=تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو و زبان فارسی|سال=۱۳۶۹|مکان=تهران|ناشر=فردوس|پیوند نویسنده=ذبیح‌الله صفا|پیوند=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طهرانی|نام=آقابزرگ|عنوان=الذریعة إلی تصانیف الشیعة|سال=۱۴۰۸|مکان=تهران|ناشر=اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه|پیوند نویسنده=آقابزرگ طهرانی|پیوند=https://lib.eshia.ir/71602/9/0}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=رادفر|نام۱=ابوالقاسم|تاریخ=۱۳۷۷|عنوان=شناخت بیشتر ابن یمین در پرتو منابع خارجی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120506112420-5138-58.pdf|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان|دوره=|شماره=چهارم|صفحات=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شفیعی|نام=علی|عنوان=گوهر منثور (درهای پراکنده)|سال=۱۳۹۹|مکان=قم|ناشر=میراث نبوت|پیوند نویسنده=علی شفیعی کدکنی|پیوند=|شابک=۹۷۸-۶۰۰-۶۷۹۸-۰۹-۵|شابک نادرست=بله}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مدرس تبریزی|نام=محمدعلی|عنوان=ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب|سال=۱۳۶۹|مکان=تهران|ناشر=کتابفروشی خیام|پیوند نویسنده=|پیوند=https://lib.eshia.ir/10984/1/0}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مهدوی|نام=مصلح‌الدین|عنوان=اعلام اصفهان|سال=۱۳۸۶|مکان=اصفهان|ناشر=سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان|پیوند نویسنده=|پیوند=https://lib.eshia.ir/10111/1/0|کوشش=نصراللهی، غلامرضا|مترجم=|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۲۵۸۸-۴۸-۰}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=مجتبائی|نام=فتح‌الله|پیوند نویسنده=|ویراستار=|مقاله=ابن یمین|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|عنوان جلد=دانشنامه بزرگ اسلامی|سال=۱۳۸۸|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|پیوند مدخل=https://lib.eshia.ir/23022/5/1926}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=موذنی|نام۱=علی‌محمد|تاریخ=۱۳۸۰|عنوان=ابن یمین فریومدی و تأثیر قرآن و حدیث در دیوان او|پیوند=https://www.sid.ir/FileServer/JF/581138015919.pdf|ژورنال=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران|دوره=۳۶–۳۷|شماره=۱۵۸–۱۵۹|صفحات=۸۳–۹۶}}

'''منابع فارسی (آنلاین)'''
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آرامگاه ابن‌یمین؛ خاستگاه گردشگری فرومد|ناشر=|نشانی=https://amordadnews.com/14425/|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|امرداد}}|نویسنده=امرداد|کد زبان=|وبگاه=amordadnews.com|تاریخ=۳۱ تیر ۱۳۹۸}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مرمت و بهسازی آرامگاه ابن یمین فرومدی|ناشر=|نشانی=https://www.isna.ir/news/99052619058/مرمت-و-بهسازی-آرامگاه-ابن-یمین-فرومدی|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|ایسنا۱}}|نویسنده=خبرگزاری ایسنا|کد زبان=|وبگاه=isna.ir|تاریخ=۲۶ مرداد ۱۳۹۹}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آرامگاه ابن یمین فریومدی کجاست؟|ناشر=|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/01/06/1686606/سمنان-آرامگاه-ابن-یمین-فریومدی-کجاست-تصاویر|تاریخ=۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|تسنیم۱}}|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=|وبگاه=tasnimnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مجموعه آرامگاه ابن یمین فرومدی به نام میراث فرهنگی سند خورد|ناشر=|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/4316023/مجموعه-آرامگاه-ابن-یمین-فرومدی-به-نام-میراث-فرهنگی-سند-خورد|تاریخ=۱۹ خرداد ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|مهر۱}}|نویسنده=خبرگزاری مهر|کد زبان=|وبگاه=mehrnews.com}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آرامگاه ابن یمین فریومدی|ناشر=|نشانی=http://semnan.irib.ir/-/ارامگاه-ابن-یمین-فریومدی|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|صدا۱}}|نویسنده=صدا و سیمای مرکز سمنان|کد زبان=|وبگاه=semnan.irib.ir|archive-date=۲ نوامبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102081502/http://semnan.irib.ir/-/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%88%D9%85%D8%AF%DB%8C|url-status=dead}}
* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=مرمت و بهسازی فضای اطراف آرامگاه ابن یمین فرومدی در میامی|ناشر=|نشانی=https://www.mcth.ir/خبرخوان-RSS/ID/57206|تاریخ بازبینی=۱۳ آبان ۱۳۹۹|شناسه={{شناسه یادکرد|صنایع۱}}|نویسنده=وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی|کد زبان=|وبگاه=mcth.ir|تاریخ=۲۶ مرداد ۱۳۹۹}}{{پیوند مرده}}

'''منابع انگلیسی'''
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Rypka|نام=J.|پیوند نویسنده=|عنوان=IBN-I YAMlN|دانشنامه=[[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2rd|جلد=3|سال=۱۹۸۶|ناشر=E. J. Brill|مکان=Leiden|شابک=۹۰-۰۴-۰۸۱۱۴-۳|صفحه=968-969|نشانی=|تاریخ بازبینی=|کد زبان=en}}
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان پانویس}}

== برای مطالعه بیشتر ==
{{ویکی‌نبشته}}{{درگاه|سبزوار}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صفا|نام=ذبیح‌الله|عنوان=تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو و زبان فارسی|سال=۱۳۶۹|مکان=تهران|ناشر=فردوس|پیوند نویسنده=ذبیح‌الله صفا|پیوند=}}
{{ادبیات فارسی}}
{{اهالی خراسان باستان}}

{{ترتیب‌پیش‌فرض:ابن‌یمین}}
[[رده:اهالی سبزوار]]
[[رده:درگذشتگان ۱۳۶۸ (میلادی)]]
[[رده:درگذشتگان ۷۴۶]]
[[رده:زادگان ۶۶۴]]
[[رده:زادگان دهه ۱۲۸۰ (میلادی)]]
[[رده:شاعران اهل سبزوار]]
[[رده:شاعران شیعه دوازده‌امامی]]
[[رده:شاعران فارسی‌زبان سده ۷ (قمری)]]
[[رده:شاعران فارسی‌زبان سده ۸ (قمری)]]
[[رده:شاعران مدیحه‌سرا]]
[[رده:شاعران مرد اهل ایران]]
[[رده:عالمان شیعه]]